Η Έμμα Γκόλντμαν (Emma Goldman, 27 Ιουνίου 1869 – 14 Μαΐου 1940) ήταν αναρχοκομμουνίστρια, γνωστή για τα αναρχικά γραπτά και ομιλίες της. Υιοθετήθηκε από τους φεμινιστές δεύτερου κύματος και ανάχθηκε σε πρότυπη εικόνα “επαναστάτριας γυναίκας” φεμινίστριας. Ωστόσο, η Γκόλντμαν διαδραμάτισε και ζωτικής σπουδαιότητας ρόλο στην ανάπτυξη του αναρχισμού στις ΗΠΑ και την Ευρώπη καθ’όλο το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Γεννημένη στη Λιθουανία, μετανάστευσε στις ΗΠΑ στα δεκαεπτά της και αργότερα εκτοπίστηκε στη Ρωσία, όπου έγινε μάρτυρας της Ρωσικής Επανάστασης. Πέρασε κάποια χρόνια στο νότο της Γαλλίας όπου συνέγραψε την αυτοβιογραφία της, Ζώντας τη ζωή μου (Living my life), και άλλα έργα, προτού λάβει μέρος στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο το 1936 ως η αγγλόφωνη εκπρόσωπος στο Λονδίνο του CNT-FAI (Αναρχική Ιβηρική Ομοσπονδία).
Γέννηση και πρώτα χρόνια
Η Έμμα Γκόλντμαν μεγάλωσε σε μια μικρομεσοαστική Εβραϊκή οικογένεια στο Κάουνας της Λιθουανίας (την εποχή εκείνη υπό τον έλεγχο της Ρωσίας, και αποκαλούμενο Κόβνο από τους Ρώσους), όπου η οικογένειά της διηύθυνε ένα μικρό πανδοχείο. Την περίοδο της πολιτικής καταστολής μετά την δολοφονία του Αλέξανδρου Β’, μετακόμισε με την οικογένειά της στην Αγία Πετρούπολη στην ηλικία των δεκατριών. Εκεί, η οικογένειά της γνώρισε οικονομικές δυσκολίες και η Έμμα αποφάσισε να δουλέψει σε ένα εργοστάσιο ως κατασκευάστρια κορσέδων. Στον εργασιακό αυτό χώρο η Γκόλντμαν ήρθε σε επαφή με επαναστατικές ιδέες, καθώς στην περιοχή είχε απλωθεί ένα επαναστατικό αίσθημα. Απέκτησε ένα αντίγραφο του Τί Πρέπει να Γίνει, του Τσερνισέφσκι, που καλλιέργησε μέσα της τους σπόρους των αναρχικών ιδεών της και της ανεξάρτητης στάσης της.
Μετανάστευση στην Αμερική
Στην ηλικία των 17 μετανάστευσε με την αδελφή της, Helene, στο Ρότσεστερ των ΗΠΑ, για να ζήσουν με την αδελφή τους Lena. Η Γκόλντμαν δούλεψε για μερικά χρόνια σε ένα εργοστάσιο υφασμάτων, και το 1887 παντρεύτηκε τον συνάδελφό της στο εργοστάσιο Jacob Kersner. Το κρέμασμα τεσσάρων αναρχικών μετά την εξέγερση του Χέιμαρκετ έφερε την νεαρή Έμμα Γκόλντμαν στο αναρχικό κίνημα, και στα είκοσί της έγινε ενεργή επαναστάτρια. Παράτησε το γάμο της και την οικογένειά της και ταξίδευσε στο Νιου Χέιβεν και μετά στην πόλη της Νέας Υόρκης. Η Γκόλντμαν και ο Κέρσνερ παρέμειναν νόμιμα παντρεμένοι, γεγονός που της επέτρεψε να διατηρήσει την Αμερικανική της υπηκοότητα.
Νέα Υόρκη
Στην πόλη της Νέας Υόρκης συνάντησε και έμεινε μαζί με τον Αλεξάντερ Μπέρκμαν (Alexander Berkman), ο οποίος ήταν μια σημαντική μορφή του αναρχικού κινήματος στις Ηνωμένες Πολιτείες εκείνη την περίοδο. Η υπεράσπισή της για την απόπειρα δολοφονίας του Μπέρκμαν εναντίον του Χένρι Κλέι Φρικ (Henry Clay Frick) -ιδιοκτήτη της Εταιρίας Carnegie Steel Company που αντιμετώπισε μια απεργία με βία- τον Ιούλιο του 1892 την έκανε πολύ αντιπαθή στις αρχές. Ο Μπέρκμαν (ή Sasha όπως στοργικά αναφερόταν σ’αυτόν) φυλακίστηκε για δεκατέσσερα χρόνια, και του δόθηκε χάρη το 1906.
Την ίδια περίοδο έγινε φίλη και με τον Hippolyte Havel.
Η Έμμα Γκόλντμαν μιλά σε συγκέντρωση εργατών στη Νέα Υόρκη, 1916
Φυλάκιση
Η Έμμα Γκόλντμαν μιλά σε συγκέντρωση εργατών στη Νέα Υόρκη, 1916
Το 1893 φυλακίστηκε στις φυλακές του Blackwell’s Island επειδή δημοσίως προέτεινε στους άνεργους εργάτες πως έπρεπε “Να ζητήσετε δουλειά. Αν δεν σας δώσουν δουλειά, ζητείστε ψωμί. Αν δεν σας δώσουν δουλειά ή ψωμί, πάρτε το ψωμί.” (η δήλωση αυτή είναι μια σύνοψη της αρχής της απαλλοτρίωσης που υποστηρίχτηκε από αναρχοκομμουνιστές όπως ο Πέτρος Κροπότκιν). Καταδικάστηκε ως “υποκινήτρια ταραχών” από ένα ποινικό δικαστήριο της Νέας Υόρκης, παρά τις ένορκες καταθέσεις δώδεκα μαρτύρων προς υπεράσπισή της. Το σώμα των ενόρκων βάσισε την ετυμηγορία του στην κατάθεση ενός μόνο ατόμου, κάποιου Ντετέκτιβ Jacobs. Σαν απάντηση στην φυλάκιση αυτή η Voltairine de Cleyre έδωσε τη διάλεξη Προς Υπεράσπιση της Έμμα Γκόλντμαν (In Defense of Emma Goldman). Ενώ εξέτιε την μονοετή καταδίκη της, ανέπτυξε ένα δυνατό ενδιαφέρον για την νοσηλευτική.
Συνωμοσία για τη δολοφονία του Προέδρου
Στις 10 Σεπτεμβρίου του 1901 συνελήφθη, μαζί με εννέα άλλους, στο Σικάγο, κατηγορούμενη για συνωμοσία για τη δολοφονία του προέδρου Ουίλλιαμ ΜακΚίνλεϊ. Ο Leon Czolgosz, ένας μοναχικός οπαδός του αναρχισμού, είχε πυροβολήσει τον πρόεδρο μερικές μέρες πρωτύτερα. Η προσπάθεια των αρχών να συνδέσουν την Γκόλντμαν και τους άλλους εννέα αναρχικούς με τον θάνατο του ΜακΚίνλεϋ είχε ιδεολογικό σκοπό: να δυσφημήσει όσο ήταν δυνατόν τον αναρχισμό εξαιτίας των δεσμών του με το ανερχόμενο εργατικό κίνημα των αρχών της δεκαετίας του 1900. Μέχρι τον καιρό των συλλήψεων η Γκόλντμαν ήταν μία από τους πιο μανιώδεις οργανωτές του και είχε ήδη κερδίσει δημόσια φήμη. Μετά από έντονες ανακρίσεις σε συνθήκες απομόνωσης για αρκετές εβδομάδες, απελευθερώθηκαν εξαιτίας της πλήρους έλλειψης στοιχείων που θα μπορούσαν να τους συνδέσουν με τις πράξεις του Czolgosz. Η Γκόλντμαν είχε συναντήσει τον Czolgosz μόνο μία φορά για λίγο, αρκετές εβδομάδες πριν από τη δολοφονία του Προέδρου, όπου ζήτησε τις συμβουλές της Γκόλντμαν για μια σειρά μαθημάτων για τις αναρχικές ιδέες. Ο Leon Czolgosz βρέθηκε ένοχος για φόνο και εκτελέστηκε.
Φεμινιστική δράση
Την 1 Φεβρουαρίου του 1916, συνελήφθη και φυλακίστηκε ξανά για την διανομή προκηρύξεων υπέρ της αντισύλληψης. Η Γκόλντμαν, όπως και άλλοι πρώιμοι φεμινιστές, έβλεπε την έκτρωση ως μια τραγική συνέπεια των κοινωνικών συνθηκών. Η Γκόλντμαν έγραψε στο Μητέρα Γη (Mother Earth):“Η συνήθεια της παροχής εκτρώσεων έχει λάβει τόσο τρομακτικές διαστάστεις στην Αμερική ώστε να είναι πέρα από κάθε πίστη... Τόσο μεγάλη είναι η εξαθλίωση των εργατικών τάξεων που γίνονται δεκαεπτά εκτρώσεις για κάθε εκατό εγκυμοσύνες.”
Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος
Η τρίτη φυλάκισή της έγινε το 1917, αυτή τη φορά για συνωμοσία για την παρακώλυση της στρατολόγησης: ο Μπέρκμαν και η Γκόλντμαν είχαν αναμειχθεί στην δημιουργία Ομοσπονδιών εναντίον της Στρατολόγησης και στην οργάνωση συλλαλητηρίων εναντίον του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Φυλακίστηκε για δύο χρόνια, και έπειτα εκτοπίστηκε στη Ρωσία. O Τζέι Έντγκαρ Χούβερ, τότε διευθυντής της Υπηρεσίας Πληροφοριών και μετέπειτα του FBI,είχε έμμεσα υποδείξει τον εκτοπισμό της καθώς την θεωρούσε “μία από τους πιο επικίνδυνους αναρχικούς στην Αμερική” και πίστευε ότι η απελευθέρωσή της θα δημιουργούσε κι άλλα προβλήματα.
Απέλαση και Ρωσική Επανάσταση
Η απέλαση αυτή σήμαινε πως η Γκόλντμαν, μαζί με τον Μπέρκμαν, μπορούσε να γίνει μάρτυρας της Ρωσικής Επανάστασης. Με την άφιξή της στη Ρωσία, ήταν έτοιμη να υποστηρίξει τους Μπολσεβίκους παρόλες τις διαμάχες μεταξύ αναρχικών και κρατιστών κομμουνιστών στην Πρώτη Διεθνή. Όμως, βλέποντας την πολιτική καταπίεση, τη γραφειοκρατία και την εξαναγκασμένη εργασία στη Ρωσία οδηγήθηκε στο να γράψει τα βιβλία Η Απογοήτευσή μου στη Ρωσία (My Disillusionment in Russia) και Η Επιπλέον Απογοήτευσή μου στη Ρωσία (My Further Disillusionment in Russia). Συγκλονίστηκε επίσης από τη μαζική καταστροφή και τους θανάτους που προκλήθηκαν από τον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο. Η Γκόλντμαν ήταν φίλη με τους κομμουνιστές και Νεοϋορκέζους Τζον Ριντ και Λουίζ Μπράιαντ, οι οποίοι ήταν επίσης στη Ρωσία εκείνη την περίοδο. Ενδέχεται να είχαν μοιραστεί και ένα διαμέρισμα.
Οι εμπειρίες της στη Ρωσία τη βοήθησαν να αλλάξει τις ιδέες της για τη χρήση της βίας. Αφού ο Κόκκινος Στρατός είχε χρησιμοποιηθεί εναντίον απεργών, η Γκόλντμαν άρχισε να απορρίπτει τη βία, εκτός από την περίπτωση της αυτοάμυνας.
Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος
Το 1936, η Γκόλντμαν πήγε στην Ισπανία για να υποστηρίξει την Ισπανική Επανάσταση και τον αγώνα ενάντια στον φασισμό του Φρανσίσκο Φράνκο, γεγονότα που έμειναν γνωστά ως Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος. Εκείνη την περίοδο συνέγραψε την νεκρολογία του διακεκριμένου Ισπανού αναρχικού Μπουεναβεντούρα Ντουρρούτι (Buenavantura Durruti) σε ένα κομμάτι πρόζας γεμάτης ζωντάνια που τιτλοφορείται Ο Ντουρρούτι είναι Νεκρός, Κι όμως Ζωντανός (Durruti is Dead, Yet Living) που αντηχεί το Adonais του Σέλλεϋ.
Θάνατος και ταφή
Η Έμμα Γκόλντμαν πέθανε από καρδιακή προσβολή στο Τορόντο, στις 14 Μαΐου του 1940. Η αμερικανική Υπηρεσία Μετανάστευσης και Πολιτογράφησης επέτρεψε τη μεταφορά της σορού της πίσω στις ΗΠΑ, και ετάφη στο German Waldheim Cemetery στο Forest Park, Illinois, ένα προάστιο του Σικάγου κοντά στο μέρος που είναι θαμμένοι οι μάρτυρες του Χέιμαρκετ. Η επιγραφή στον τάφο της αναγράφει: "Η ελευθερία δε θα κατέβει στον λαό, ο λαός πρέπει να ανυψωθεί στην Ελευθερία"
Έμμα Γκόλντμαν: Μια ζωή στο φως
Η Έμμα Γκόλντμαν, η «κόκκινη» Έμμα πέθανε στις 14 Μαΐου 1940. Θα αφήσουμε την ίδια να μιλήσει για τη ζωή της, για το νόημα της ζωής, όπως τα αφηγήθηκε την 1η Μαρτίου 1931, επ' ευκαιρία του 29ου Λογοτεχνικού Συμποσίου Foyle's, στο Λονδίνο.
«Κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι, το θέμα σήμερα το μεσημέρι είναι «Μια αναρχική κοιτάζει τη ζωή». Δεν μπορώ να μιλήσω για όλους τους άλλους αναρχικούς αλλά για τον εαυτό μου θα ήθελα να πω ότι ήμουν τόσο έντονα απασχολημένη με το να ζω τη ζωή μου, ώστε δεν μου απέμενε στιγμή για να την κοιτάξω. Έχω συναίσθηση ότι για τον καθένα έρχεται μια περίοδος που είμαστε υποχρεωμένοι, αναγκαστικά, να καθήσουμε και να κοιτάξουμε τη ζωή. Η περίοδος αυτή είναι το σοφό γήρας, καθότι όμως ποτέ μου δεν έγινα σοφή δεν περιμένω να φτάσω σε αυτό το σημείο. Οι περισσότεροι άνθρωποι που κοιτάζουν τη ζωή δεν τη ζουν ποτέ. Αυτό που βλέπουν δεν είναι ζωή αλλά μόνο η σκιά της. Δεν έχουν μάθει ότι η ζωή είναι μια κατάρα που τους έχει σταλεί από έναν αδέξιο Θεό, ο οποίος έφτιαξε τον άνθρωπο κατά την εικόνα του; Γι' αυτόν τον λόγο οι περισσότεροι άνθρωποι κοιτάζουν τη ζωή ως ένα είδος εφαλτηρίου προς έναν παράδεισο στην άλλη ζωή. Δεν τολμούν να ζήσουν τη ζωή ή να αδράξουν το πνεύμα της ζωής από τη ζωή όπως τους παρουσιάζεται. Αυτό σημαίνει ρίσκο· σημαίνει την παραίτησή τους από τα μικρά υλικά τους επιτεύγματα. Σημαίνει την αντίθεση προς την «κοινή γνώμη» και τους νόμους και τους κανόνες της χώρας του καθενός. Υπάρχουν λιγοστοί άνθρωποι που έχουν την τόλμη και το κουράγιο να παραιτηθούν από όσα αγκαλιάζουν στην καρδιά τους. Φοβούνται ότι το πιθανό κέρδος τους δεν θα είναι το αντίστοιχο όσων απαρνήθηκαν. Οσο για εμένα, μπορώ να πω ότι [...] μεγάλωσα με τη ζωή, τη ζωή από όλες τις απόψεις της, στα ύψη και στα βάθη της. Το αντίτιμο που πλήρωσα ήταν υψηλό βεβαίως, όμως αν έπρεπε να το πληρώσω πάλι από την αρχή, θα το έκανα με προθυμία, επειδή αν δεν είσαι πρόθυμος να πληρώσεις το αντίτιμο, αν δεν είσαι πρόθυμος να βουτήξεις στα βάθη, δεν θα κατορθώσεις ποτέ να αναρριχηθείς και πάλι στα ύψη της ζωής.
Φυσικά η ζωή παρουσιάζει τον εαυτό της με διαφορετικές μορφές σε διαφορετικές ηλικίες. Ανάμεσα στην ηλικία των οκτώ και των δώδεκα ονειρευόμουν να γίνω μια Ιουδίθ. Αποζητούσα να εκδικηθώ για τα δεινά του λαού μου, των Εβραίων, να κόψω το κεφάλι του κάθε Ολοφέρνη. Όταν ήμουν 14 ήθελα να σπουδάσω ιατρική, ώστε να είμαι ικανή να βοηθήσω τους συνανθρώπους μου. Όταν ήμουν 15 υπέφερα από έρωτα δίχως ανταπόδοση και επιθυμούσα να αυτοκτονήσω με ρομαντικό τρόπο, πίνοντας πολύ ξίδι. Πίστευα ότι αυτό θα με έκανε να φαίνομαι αέρινη και ενδιαφέρουσα, πολύ χλωμή και ποιητική, όταν θα βρισκόμουν στον τάφο μου, στα 16 όμως αποφάσισα έναν πιο δοξαστικό θάνατο. Ήθελα να χορέψω μέχρι θανάτου.
Ύστερα ήρθε η Αμερική, η Αμερική με τα τεράστια εργοστάσιά της, να σπρώχνω τα πετάλια μιας μηχανής για δέκα ώρες την ημέρα, προς δυόμισι δολάρια την εβδομάδα. [Την εμπειρία αυτή] ακολούθησε το μεγαλύτερο γεγονός της ζωής μου, αυτό που με έκανε αυτό που είμαι. Ηταν η τραγωδία στο Σικάγο, το 1887, όταν πέντε από τους πιο ευγενείς ανθρώπους δολοφονήθηκαν δικαστικά από την Πολιτεία του Ιλινόι. Ήταν οι διάσημοι αναρχικοί της Αμερικής - ο Πάρσονς, ο Σπάις, ο Φίσερ, ο Ένγκελς και ο Λινγκ - που δολοφονήθηκαν με τον νόμο την 11η Νοεμβρίου 1887. Ο γενναίος, νεαρός Λινγκ εξαπάτησε τους εκτελεστές του, προτιμώντας να πεθάνει από το ίδιο του το χέρι, ενώ τρεις άλλοι σύντροφοι των εκτελεσθέντων - ο Νίμπι, ο Φίλντεν και ο Σβαμπ - καταδικάστηκαν σε φυλάκιση. Ο θάνατος αυτών των μαρτύρων του Σικάγο ήταν η πνευματική μου γέννηση: το ιδεώδες τους έγινε το κίνητρο ολόκληρης της ζωής μου.
Συνειδητοποιώ ότι οι περισσότεροι από εσάς έχουν πολύ ανεπαρκή, παράξενη και συνήθως ψευδή αντίληψη του αναρχισμού. Δεν σας κατηγορώ. Παίρνετε τις πληροφορίες σας από τον ημερήσιο Τύπο. Αυτό όμως είναι το τελευταίο μέρος στη γη για να ψάξετε για την αλήθεια οποιασδήποτε μορφής. Ο αναρχισμός, για τους μεγάλους δασκάλους και ηγέτες της πνευματικής πλευράς της ζωής, δεν ήταν δόγμα, δεν ήταν κάτι που στραγγίζει το αίμα από την καρδιά και κάνει τους ανθρώπους ζηλωτές, δικτάτορες ή απίθανα βαρετούς. Ο αναρχισμός είναι μια δύναμη απελευθερωτική επειδή διδάσκει τους ανθρώπους να βασίζονται στις δικές τους δυνατότητες, τους διδάσκει πίστη στην ελευθερία και εμπνέει άνδρες και γυναίκες να παλεύουν για μια κατάσταση της κοινωνικής ζωής όπου όλοι θα είναι ελεύθεροι και ασφαλείς. Στον σημερινό κόσμο δεν υπάρχει ούτε ελευθερία ούτε ασφάλεια: είτε κάποιος είναι πλούσιος είτε φτωχός είτε το επίπεδό του είναι υψηλό είτε χαμηλό, κανένας δεν είναι ασφαλής όσο υπάρχει έστω και ένας σκλάβος στον κόσμο. Κανένας δεν είναι ελεύθερος ή ασφαλής όσο πρέπει να υποτάσσεται στις διαταγές, στα καπρίτσια ή στη θέληση κάποιου άλλου, ο οποίος έχει τη δύναμη να τον τιμωρήσει, να τον στείλει στη φυλακή ή να του στερήσει τη ζωή, να διατυπώσει τους όρους της ύπαρξής του, από την κούνια του ακόμη ως τον τάφο.
Δεν είναι μόνο λόγω της αγάπης προς τον συνάνθρωπο, είναι για το δικό τους καλό που οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να κατανοούν το νόημα και τη σημασία του αναρχισμού και δεν θα αργήσει η στιγμή που θα εκτιμήσουν τη μεγάλη αξία και ομορφιά της φιλοσοφίας του.
Ο αναρχισμός αντιμάχεται κάθε απόπειρα μιας ομάδας ανθρώπων ή ενός ατόμου να διαχειρίζεται τη ζωή των άλλων. Η βάση του αναρχισμού είναι η πίστη στην ανθρωπότητα και στις δυνατότητές της, ενώ όλες οι άλλες κοινωνικές φιλοσοφίες δεν έχουν καμία απολύτως πίστη στην ανθρωπότητα. Οι άλλες φιλοσοφίες επιμένουν ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να κυβερνήσει τον εαυτό του και πρέπει να κυβερνάται. Σήμερα οι περισσότεροι πιστεύουν ότι όσο ισχυρότερη είναι η κυβέρνηση τόσο πιο επιτυχημένη θα είναι η κοινωνία. Πρόκειται για την παλαιά πεποίθηση στη ράβδο: όσο περισσότερο τη χρησιμοποιεί κανείς πάνω σε ένα παιδί τόσο αξιότερο θα γίνει όταν μεγαλώσει και γίνει άνδρας ή γυναίκα. Έχουμε ελευθερωθεί από αυτή τη βλακεία. Έχουμε φτάσει να κατανοούμε ότι εκπαίδευση δεν σημαίνει ξύλο, δεν σημαίνει το σακάτεμα, το σκέβρωμα, τη συντριβή της νεαρής ζωής. Έχουμε μάθει ότι η ελευθερία στην ανάπτυξη ενός παιδιού εξασφαλίζει καλύτερα αποτελέσματα, και όσον αφορά το παιδί και όσον αφορά την κοινωνία.
Αυτός, κυρίες και κύριοι, είναι ο αναρχισμός. Όσο μεγαλύτερες είναι η ελευθερία και οι ευκαιρίες για κάθε μονάδα της κοινωνίας τόσο αξιότερο θα είναι το άτομο και τόσο το καλύτερο για την κοινωνία· και τόσο πιο δημιουργική και εποικοδομητική θα είναι η ζωή του συνόλου. Αυτό, εν συντομία, είναι το ιδανικό στο οποίο αφιέρωσα τη ζωή μου.
Ο αναρχισμός δεν είναι μια θεωρία κομμένη και αποξηραμένη. Είναι ένα ζωοφόρο πνεύμα που αγκαλιάζει όλη τη ζωή. Γι' αυτό δεν απευθύνομαι μόνο σε ορισμένα στοιχεία της κοινωνίας: δεν απευθύνομαι μόνο στους εργάτες. Απευθύνομαι στις ανώτερες τάξεις επίσης, επειδή πράγματι χρειάζονται διαφώτιση περισσότερο από τους εργάτες. Η ίδια η ζωή διδάσκει τις μάζες και είναι μια αυστηρή, αποτελεσματική δασκάλα. Δυστυχώς η ζωή δεν διδάσκει εκείνους που θεωρούν τους εαυτούς τους επίλεκτους της κοινωνίας, τους καλύτερα μορφωμένους, τους ανώτερους. Πίστευα πάντα ότι κάθε μορφή πληροφορίας και εκπαίδευσης που βοηθά να διευρυνθεί ο πνευματικός ορίζοντας των ανδρών και των γυναικών είναι πολλή χρήσιμη και θα έπρεπε να χρησιμοποιείται. Επειδή, σε τελευταία ανάλυση, η μεγάλη περιπέτεια - που είναι η ελευθερία, η αληθινή έμπνευση όλων των ιδεαλιστών, των ποιητών και των καλλιτεχνών - είναι η μόνη ανθρώπινη περιπέτεια για την οποία αξίζει να παλεύει και να ζει κανείς.
Δεν γνωρίζω πόσοι από εσάς έχουν διαβάσει το θαυμάσιο πεζοτράγουδο του Γκόρκι που λέγεται Το φίδι και το γεράκι. Το φίδι δεν μπορεί να καταλάβει το γεράκι. «Γιατί δεν ξεκουράζεσαι εδώ στα σκοτεινά, στην όμορφη, γλιστερή υγρασία;» ρωτάει το φίδι. «Γιατί να πετάγεσαι στους ουρανούς; Δεν ξέρεις τους κινδύνους που παραμονεύουν εκεί, τη βία και την καταιγίδα που σε περιμένουν εκεί, και το όπλο του κυνηγού που θα σε γκρεμίσει και θα καταστρέψει τη ζωή σου;». Αλλά το γεράκι δεν έδειξε προσοχή. Άπλωσε τις φτερούγες του και πετάχτηκε στους αιθέρες, το θριαμβευτικό τραγούδι του να αντηχεί στους ουρανούς. Μια μέρα το γεράκι γκρεμίστηκε, το αίμα ανάβλυζε από την καρδιά του και το φίδι είπε: «Ανόητε, σε προειδοποίησα, σου είπα να μείνεις εκεί όπου ήμουν, στα σκοτεινά, στην όμορφη, ζεστή υγρασία, όπου κανένας δεν μπορούσε να σε βρει και να σε βλάψει». Αλλά με την τελευταία του πνοή το γεράκι απάντησε: «Έχω πετάξει στους αιθέρες, έχω ανεβεί σε ύψη ιλιγγιώδη, έχω αντικρίσει το φως, έχω ζήσει, έχω ζήσει!»
Έμμα Γκόλντμαν: Τι είναι ο πατριωτισμός ;
(ομιλία που δόθηκε στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια (1908)
Μήπως είναι η αγάπη κάποιου για το μέρος που γεννήθηκε, το μέρος των παιδικών αναμνήσεων και ελπίδων, των ονείρων και των φιλοδοξιών; Είναι το μέρος όπου -μέσα στην αθωότητα των παιδικών μας χρόνων- θα βλέπαμε τα σύννεφα να περνούν απορώντας γιατί δεν μπορούμε και εμείς να επιπλέουμε τόσο γοργά στον ουρανό; Το μέρος που μετρούσαμε τα εκατομμύρια λαμπρά αστέρια στον ουρανό, έντρομοι που το καθένα ήταν ένα μάτι που τρυπούσε τις μικρές ψυχές μας ;
“Ο πατριωτισμός κύριε είναι το τελευταίο καταφύγιο των απατεώνων” είπε ο δρ. Σάμουελ Τζάκσον. Ο Λέον Τολστόι, ο μεγαλύτερος αντιπατριώτης των καιρών μας, ορίζει των πατριωτισμό ως την αρχή με την οποία δικαιολογούμε την εκπαίδευση αδίστακτων δολοφόνων. Ένα εμπόριο που απαιτεί καλύτερα εργαλεία για την διεξαγωγή δολοφονιών από ότι η δημιουργία τέτοιων απαραίτητων αγαθών όπως τα παπούτσια, ο ρουχισμός και τα σπίτια. Ένα εμπόριο που εγγυάται καλύτερες αποδοχές και μεγαλύτερη δόξα από το αν είσαι έντιμος εργαζόμενος. ….
Έπαρση, άγνοια και εγωτισμός είναι τα απαραίτητα συστατικά του πατριωτισμού. Επιτρέψτε μου να σας εξηγήσω. Ο πατριωτισμός υποθέτει ότι η σφαίρα μας είναι χωρισμένη σε μικρά σημεία που το κάθε ένα από αυτά περικλείεται από ένα σιδηρούν παραπέτασμα. Αυτοί που είχαν την τύχη να έχουν γεννηθεί σε ένα συγκεκριμένο σημείο θεωρούν τους εαυτούς τους ευγενέστερους, καλύτερους, μεγαλύτερους και πιο έξυπνους από εκείνους που κατοικούν σε οποιοδήποτε άλλο σημείο. Είναι, ως εκ τούτου, καθήκον οπουδήποτε ζει σε αυτό το συγκεκριμένο σημείο να πολεμά, να σκοτώνει και να πεθαίνει προσπαθώντας να επιβάλει την υπεροχή του πάνω σε όλους τους άλλους.
Το ίδιο και με παρόμοιο τρόπο και οι κάτοικοι των υπόλοιπων σημείων -φυσικά. Με αποτέλεσμα από την πρώιμη παιδική ηλικία το μυαλό του παιδιού να είναι εφοδιασμένο με ιστορίες που παγώνουν το αίμα για τους Γερμανούς, τους Γάλλους, τους Ιταλούς, τους Ρώσους κλπ.
Όταν το παιδί έχει ενηλικιωθεί είναι καλά κορεσμένο με την πεποίθηση ότι είναι ο εκλεκτός του Θεού για την υπεράσπιση της χώρας του ενάντια στις επιθέσεις ή την εισβολή οπουδήποτε ξένου. Για αυτό το λόγο απαιτούμε μεγαλύτερο στρατό και ναυτικό, περισσότερα θωρηκτά και πυρομαχικά. Ο στρατός και το ναυτικό αντιπροσωπεύουν τα παιχνίδια του λαού.
Εμείς οι Αμερικάνοι ισχυριζόμαστε ότι είμαστε ειρηνόφιλος λαός. Μισούμε την αιματοχυσία, η βία μας βρίσκει αντίθετους. Παρόλα αυτά μας προκαλεί σπασμούς χαράς η πιθανότητα να ρίξουμε βόμβες δυναμίτη πάνω σε αβοήθητους πολίτες. Είμαστε έτοιμοι να κρεμάσουμε να προκαλέσουμε ηλεκτροπληξία, ή να λιντσάρουμε το καθένα, ο οποίος, από οικονομική αναγκαιότητα, θα ρισκάρει την ίδια του τη ζωή για τους σκοπούς κάποιου βιομηχανικού μεγιστάνα. Ακόμα, οι καρδιές μας φουσκώνουν από υπερηφάνεια στη σκέψη ότι η Αμερική μετατρέπεται στο ποιο δυνατό έθνος του πλανήτη και σύντομα θα πατήσει το σιδερένιο πόδι της στο λαιμό άλλων εθνών.
Αυτή είναι η λογική του πατριωτισμού.
Σκεπτόμενοι άνδρες και γυναίκες σε όλο τον κόσμο αρχίζουν και συνειδητοποιούν ότι ο πατριωτισμός είναι πολύ στενός και περιορισμένος ώστε να συναντήσει τις αναγκαιότητες των καιρών μας.
Το πνεύμα του μιλιταρισμού έχει εμποτίσει όλες τις πλευρές της ζωής. Είμαι πεπεισμένη ότι ο μιλιταρισμός είναι μεγαλύτερος κίνδυνος εδώ από οπουδήποτε αλλού, εξαιτίας όλων των δωροδοκιών που ο καπιταλισμός διαθέτει για εκείνους που επιθυμεί να καταστρέψει.
Όταν θα έχουμε υπονομεύσει το πατριωτικό ψέμα, θα πρέπει να ανοίξει το δρόμο για την μεγαλύτερη δομή όπου όλοι θα είμαστε ενωμένοι σε μια παγκόσμια κοινότητα – μια πραγματικά ελεύθερη κοινωνία.
Έμμα Γκόλντμαν: Η τραγωδία της γυναικείας χειραφέτησης
Θα αρχίσω με μια παραδοχή: ανεξάρτητα απʼ όλες τις πολιτικές και οικονομικές θεωρίες που ασχολούνται με τις θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των διάφορων ομάδων μέσα στην ανθρώπινη φυλή, ανεξάρτητα από ταξικές και φυλετικές διακρίσεις, ανεξάρτητα απʼ όλες τις τεχνητές διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των δικαιωμάτων γυναίκας και άνδρα, θεωρώ ότι υπάρχει ένα σημείο όπου αυτές οι διαφοροποιήσεις μπορούν να συγκλίνουν και να διαμορφώσουν ένα τέλειο σύνολο. Με τα παραπάνω δεν σκοπεύω να προτείνω μια συνθήκη ειρήνης. Ο γενικός κοινωνικός ανταγωνισμός, που στις μέρες μας κυριαρχεί σε ολόκληρη τη δημόσια ζωή, έχει προκύψει μέσω αντιτιθέμενων και αντικρουόμενων συμφερόντων και θα θρυμματιστεί, όταν η αναδιοργάνωση της κοινωνικής μας ζωής, βασιζόμενη στις αρχές της οικονομικής δικαιοσύνης, αποτελέσει πραγματικότητα.
Η ειρήνη ή η αρμονία μεταξύ των φύλων και των ατόμων δεν εξαρτάται απαραίτητα από μια επιφανειακή εξίσωση των ανθρώπινων όντων• ούτε απαιτεί την εξάλειψη εξατομικευμένων γνωρισμάτων και ιδιαιτεροτήτων. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα, και που στο άμεσο μέλλον πρέπει να επιλυθεί, είναι το πώς μπορεί κάποιος να είναι ο εαυτός του και ταυτόχρονα να είναι ένα με τους άλλους, να συμμερίζεται αισθήματα με όλα τα ανθρώπινα όντα και ταυτόχρονα να διατηρεί ατόφιες τις ιδιότητες που τον χαρακτηρίζουν. Αυτή, νομίζω, πως είναι η βάση πάνω στην οποία μπορούν να συναντηθούν χωρίς ανταγωνισμό και αντίθεση η μάζα και η μονάδα, το αληθινά δημοκρατικό και το πραγματικά ατομικιστικό, ο άνδρας και η γυναίκα. Ίσως το σύνθημα δεν θα πρέπει να είναι «συγχωρήστε ο ένας τον άλλον», αλλά «κατανοήστε ο ένας τον άλλον». Η συχνά αναφερόμενη φράση της Madame de Stael, «το να καταλαβαίνεις τα πάντα σημαίνει να συγχωρείς τα πάντα», δεν μου φάνηκε ποτέ ιδιαίτερα ελκυστική, επειδή έχει την οσμή του εξομολογητικού: το να συγχωρήσεις το συνάνθρωπό σου κουβαλά μία φαρισαϊκή ανωτερότητα. Το να κατανοείς το συνάνθρωπό σου αρκεί. Η αποδοχή αντιπροσωπεύει εν μέρει τη θεμελιώδη πτυχή των απόψεών μου σχετικά με τη χειραφέτηση της γυναίκας και της επίδρασης που έχει σε ολόκληρο το γυναικείο φύλο.
Η χειραφέτηση θα πρέπει δώσει στη γυναίκα τη δυνατότητα να γίνει άνθρωπος με την ουσιαστική πλέον έννοια. Όλα όσα μέσα της ποθούν την αποδοχή και τη δράση θα πρέπει να φτάσουν στο υψηλότερο επίπεδο έκφρασής τους• όλα τα τεχνητά εμπόδια πρέπει να καταρεύσουν και ο δρόμος προς τη μεγαλύτερη ελευθερία πρέπει να καθαρίσει από κάθε ίχνος καταπίεσης και σκλαβιάς τόσων αιώνων.
Αυτός ήταν ο αρχικός στόχος του κινήματος για τη χειραφέτηση της γυναίκας. Αλλά τα αποτελέσματα μέχρι τώρα απομόνωσαν τη γυναίκα και της στέρησαν αυτήν την ευτυχία, που τόσο της είναι ουσιαστική. Η απλά επιφανειακή χειραφέτηση έχει κάνει τη σύγχρονη γυναίκα μια τεχνητή ύπαρξη, η οποία θυμίζει τα προϊόντα της γαλλικής δενδροκομίας με τα δέντρα αραβουργήματα και τους θάμνους, τις πυραμίδες, τους τροχούς και τα στεφάνια, και απέχει πολύ από τις φόρμες που θα επιτυγχάνονταν με την έκφραση των εσωτερικών ιδιοτήτων της. Τέτοια τεχνητά καλλιεργούμενα φυτά γένους θηλυκού εμφανίζονται σε μεγάλους αριθμούς, ιδιαίτερα στο αποκαλούμενο διανοητικό πεδίο.
Ελευθερία και ισότητα για τη γυναίκα! Τι ελπίδες και φιλοδοξίες ξύπνησαν αυτές οι λέξεις, όταν πρωτοεκφράστηκαν από μερικές από τις ευγενέστερες και γενναιότερες ψυχές εκείνων των ημερών! Ο ήλιος με όλο του το φως και τη δόξα επρόκειτο να ανατείλει σε έναν νέο κόσμο. Σʼ αυτόν τον κόσμο η γυναίκα επρόκειτο να είναι ελεύθερη να κατευθύνει το πεπρωμένο της• ένας στόχος σίγουρα αντάξιος του μεγάλου ενθουσιασμού, του θάρρους, της επιμονής, και της ακατάπαυστης προσπάθειας του τεράστιου πλήθους των πρωτοπόρων ανδρών και γυναικών, οι οποίοι διακινδύνευσαν τα πάντα ενάντια σε έναν κόσμο προκατάληψης και άγνοιας.
Οι ελπίδες μου κινούνται προς αυτόν το στόχο επίσης, αλλά θεωρώ ότι η χειραφέτηση της γυναίκας, όπως αυτή ερμηνεύεται και εφαρμόζεται στην πράξη σήμερα, έχει αποτύχει στην επίτευξη εκείνου του μεγάλου σκοπού. Τώρα, η γυναίκα έρχεται αντιμέτωπη με την ανάγκη να χειραφετηθεί από τη χειραφέτηση, εάν πραγματικά επιθυμεί να είναι ελεύθερη. Αυτό μπορεί να ηχεί παράδοξο, αλλά είναι, εντούτοις, πάρα πολύ αληθινό.
Τι έχει επιτύχει μέσω της χειραφέτησής της; Δικαίωμα ίσης ψήφου σε μερικές πολιτείες της Αμερικής. Έχει όμως αυτό το γεγονός εξαγνίσει την πολιτική ζωή μας, όσο είχαν προβλέψει κάποιοι καλοπροαίρετοι υποστηρικτές της ιδέας αυτής; Όχι, βεβαίως. Είναι πράγματι η ώρα που θα έπρεπε τα πρόσωπα με σαφή και υγιή κρίση να πάψουν να μιλούν για τη διαφθορά στην πολιτική σε έναν τόνο που θα άρμοζε σε οικοτροφείο. Η σήψη της πολιτικής δεν έχει καμία σχέση με τα ήθη ή τη χαλαρότητα των ηθών διαφόρων πολιτικών προσωπικοτήτων. Η αιτία της σήψης είναι εντελώς υλική. Η πολιτική είναι η αντανάκλαση του κόσμου των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας, που λειτουργούν με αρχές, όπως «είναι ευλογία να παίρνεις παρά να δίνεις», «αγοράστε φτηνά και πουλήστε ακριβά», «το ένα βρώμικο χέρι νίβει τʼ άλλο». Δεν υπάρχει καμία ελπίδα ότι κι η γυναίκα ακόμη, με το δικαίωμα της ψήφου, θα εξαγνίσει την πολιτική.
Η χειραφέτηση έχει επιφέρει την οικονομική εξίσωση της γυναίκας με τον άνδρα• μπορεί δηλαδή η γυναίκα να επιλέξει με τι θα ασχοληθεί και το επάγγελμα της. Αλλά δεδομένου ότι η φυσική της κατάρτιση τόσο στο παρόν όσο και στο παρελθόν δεν την έχει εφοδιάσει με την απαραίτητη δύναμη για να ανταγωνιστεί με τον άντρα, αυτή αναγκάζεται συχνά να εξαντλήσει όλη την ενέργεια και τη ζωτικότητά της και κάνει τα πάντα προκειμένου να φτάσει την αξία που επιβάλλει η αγορά. Πολύ λίγες τα καταφέρνουν, μιας και είναι γεγονός ότι οι γυναίκες δάσκαλοι, γιατροί, δικηγόροι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί ούτε αντιμετωπίζονται με την ίδια εμπιστοσύνη, όπως οι άνδρες συνάδελφοί τους, ούτε λαμβάνουν ίσες αμοιβές. Και εκείνες που πραγματικά επιτυγχάνουν την τόσο ελκυστική ισότητα, σε γενικές γραμμές το καταφέρνουν εις βάρος της σωματικής και ψυχικής ευημερίας τους. Και όσον αφορά τη μεγάλη μάζα των εργαζόμενων κοριτσιών και γυναικών, πόση ανεξαρτησία αλήθεια κερδίζουν, όταν η στενότητα αντιλήψεων και η έλλειψη ελευθερίας από το σπίτι αντικαθίστανται από τη στενότητα αντιλήψεων και την έλλειψη ελευθερίας στο εργοστάσιο, το ζαχαροπλαστείο, το πολυκατάστημα ή το γραφείο; Κι επιπρόσθετα, μετά από τη σκληρή καθημερινή εργασία έρχεται και το φορτίο της φροντίδας για το κρύο, θλιβερό, ακατάστατο και καθόλου ελκυστικό «σπίτι μου, σπιτάκι μου». Λαμπρή ανεξαρτησία!
Δεν είναι να απορεί κάνεις γιατί εκατοντάδες κορίτσια είναι πρόθυμα να δεχτούν την πρώτη πρόταση γάμου που θα τους γίνει, έχοντας σιχαθεί την «ανεξαρτησία» τους πίσω από το ταμείο, τη μηχανή ραψίματος ή τη γραφομηχανή. Είναι το ίδιο έτοιμες να παντρευτούν όσο τα κορίτσια της μεσοαστικής τάξης, τα οποία ανυπομονούν νʼ απαλλαγούν από το ζυγό της γονικής υπεροχής. Μια κατʼ ευφημισμό ανεξαρτησία, η οποία σε οδηγεί μόνο στο να κερδίζεις τα προς το ζην, δεν είναι και τόσο δελεαστική ούτε τόσο ιδανική, ώστε να μπορεί κάποιος να περιμένει πως η γυναίκα θα τα θυσιάσει όλα γιʼ αυτήν. Η ιδιαίτερα εγκωμιασμένη ανεξαρτησία μας τελικά δεν είναι τίποτε άλλο από μια αργή διαδικασία που εξασθενίζει και καταπνίγει τη φύση της γυναίκας και τα ένστικτα της αγάπης και της μητρότητας.
Εντούτοις, η θέση του εργαζόμενου κοριτσιού είναι μακράν πιο φυσική και ανθρώπινη από αυτήν της φαινομενικά πιο τυχερής αδελφής της στα πιο καλλιεργημένα επαγγελματικά κοινωνικά στρώματα -δασκάλες, γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί κλπ- οι οποίες πρέπει να εμφανίζουν μια αξιοπρεπή, ενδεδειγμένη εικόνα παρά το ότι ζωή μέσα τους αδειάζει και σιγά σιγά νεκρώνει.
Η υπάρχουσα αντίληψη για την ανεξαρτησία και τη χειραφέτηση της γυναίκας είναι στενή• ο φόβος της αγάπης για έναν άντρα που δεν είναι κοινωνικά αντάξιος της είναι υπαρκτός, ο φόβος ότι ο έρωτας θα της στερήσει την ελευθερία και την ανεξαρτησία της, ο φόβος μήπως η αγάπη ή η χαρά της μητρότητας απλά την εμποδίσουν στην πλήρη εξάσκηση του επαγγέλματός της, όλα αυτά συνδυάζονται για να κάνουν την χειραφετημένη σύγχρονη γυναίκα μια εξαναγκασμένη καλόγρια, της οποίας η ζωή με τις μεγάλες εξαγνιστικές θλίψεις της και τις βαθιές μαγευτικές της χαρές κυλά μπροστά της χωρίς νʼ αγγίζει την ψυχή της.
Η χειραφέτηση, όπως αυτή γίνεται κατανοητή από την πλειοψηφία των υποστηρικτών και υπέρμαχών της, έχει πολύ στενό πεδίο, ώστε να επιτρέψει την αγάπη χωρίς όρια και την έκσταση που εμπεριέχονται στα βαθιά συναισθήματα της αληθινά ελεύθερης γυναίκας, μητέρας, αγαπημένης.
Η τραγωδία της αυτοσυντηρούμενης ή αλλιώς οικονομικά ανεξάρτητης γυναίκας δεν βρίσκεται στα υπερβολικά πολλά αλλά στα υπερβολικά λίγα βιώματα. Είναι αλήθεια πως η σημερινή γυναίκα ξεπερνά την αδερφή της των προηγούμενων γενεών όσον αφορά στη γνώση του κόσμου και της ανθρώπινης φύσης. Γιʼ αυτόν ακριβώς το λόγο αισθάνεται βαθειά την έλλειψη της ουσίας της ζωής, η οποία από μόνη της μπορεί να εμπλουτίσει την ανθρώπινη ψυχή, και που χωρίς αυτήν οι γυναίκες στην πλειοψηφία τους γίνονται απλώς αυτόματες επαγγελματικές μηχανές.
Το γεγονός ότι μια τέτοια κατάσταση πραγμάτων επρόκειτο να έρθει ήταν κάτι που προέβλεψαν εκείνοι που συνειδητοποίησαν ότι στη σφαίρα της ηθικής παρέμεναν ακόμα πολλά σάπια συντρίμμια από την εποχή της αδιαφιλονίκητης ανωτερότητας του άντρα• συντρίμμια που ακόμα και τώρα θεωρούνται χρήσιμα. Κι αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι ότι ένας μεγάλος αριθμός από τις χειραφετημένες γυναίκες είναι ανίκανες να κάνουν χωρίς αυτά. Κάθε κίνηση, που στοχεύει στην καταστροφή των υφισταμένων θεσμών και την αντικατάστασή τους με κάτι πιο προηγμένο και πιο πλήρες, έχει οπαδούς που στη θεωρία ενστερνίζονται τις πιο ριζοσπαστικές ιδέες, αλλά εντούτοις στην καθημερινότητά τους είναι σαν το μέσο Φιλισταίο, που προσποιείται για να γίνει σεβαστός από τους άλλους και πασχίζει να κερδίσει την καλή γνώμη των αντιπάλων του. Υπάρχουν, για παράδειγμα, σοσιαλιστές και αναρχικοί ακόμα, οι οποίοι, ενώ πρεσβεύουν την ιδέα ότι η ιδιοκτησία είναι ληστεία, αγανακτούν εάν κάποιος τους οφείλει την αξία μισής ντουζίνας καρφίτσες.
Ο ίδιος αυτός Φιλισταίος απαντάται στο κίνημα για τη χειραφέτηση της γυναίκας. Κίτρινοι δημοσιογράφοι και άχρωμοι συγγραφείς έχουν φτιάξει μία εικόνα της χειραφετημένης γυναίκας που κάνουν τις τρίχες κάθε καλού πολίτη και της ανιαρής συντρόφου του να σηκωθούν όρθιες. Κάθε μέλος του κινήματος για τα δικαιώματα της γυναίκας απεικονίστηκε ως μια George Sand στη δική της απόλυτη απόρριψη της ηθικής. Γιʼ αυτήν τίποτα δεν ήταν ιερό. Δεν είχε κανέναν σεβασμό για την ιδέα της ιδανικής σχέσης μεταξύ άντρα και γυναίκας. Εν ολίγοις, η χειραφέτηση αντιπροσώπευσε μόνο μια απερίσκεπτη ζωή γεμάτη σεξουαλικό πόθο και αμαρτία, που δεν λαμβάνει υπόψη την κοινωνία, τη θρησκεία και την ηθική. Οι υπέρμαχοι των δικαιωμάτων της γυναίκας αγανάκτησαν ιδιαίτερα με μια τέτοια απεικόνιση της γυναίκας και στερούμενοι χιούμορ έδωσαν όλη τους την ενέργειά τους για να αποδείξουν ότι δεν ήταν καθόλου τόσο κακές όσο τις περιέγραφαν, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Φυσικά, όσο η γυναίκα ήταν ο σκλάβος του άνδρα, δεν θα μπορούσε να είναι καλή και αγνή, αλλά τώρα που ήταν ελεύθερη και ανεξάρτητη θα αποδείκνυε πόσο καλή μπορούσε να είναι και πώς η επιρροή της θα είχε μια καθαρτική επίδραση σε όλους τους κοινωνικούς θεσμούς. Είναι αλήθεια πως το κίνημα για τα δικαιώματα της γυναίκας έχει σπάσει πολλά παλιά δεσμά, έχει όμως σφυρηλατήσει και νέα. Το μεγάλο κίνημα της ΑΛΗΘΙΝΗΣ χειραφέτησης δεν συνάντησε ποτέ το υπέροχο εκείνο είδος των γυναικών που θα μπορούσαν να κοιτάξουν κατάφατσα την ελευθερία. Το στενό, πουριτανικό όραμά τους απέκλεισε από τη συναισθηματική ζωή τους τον άντρα ως ταραξία αμφισβητήσιμου χαρακτήρα. Ο άντρας δεν ήταν ανεκτός με κανένα τίμημα, εκτός ίσως ως πατέρας ενός παιδιού δεδομένου ότι ένα παιδί δεν θα μπορούσε να έρθει στη ζωή χωρίς πατέρα. Ευτυχώς, ο πιο σκληρός πουριτανισμός δεν θα ήταν ποτέ αρκετά ισχυρός για να σκοτώσει τον έμφυτο πόθο για τη μητρότητα. Αλλά η ελευθερία της γυναίκας συνδέεται στενά με την ελευθερία του άντρα, και πολλές από τις αποκαλούμενες χειραφετημένες αδελφές μου φαίνεται να αγνοούν το γεγονός ότι ένα παιδί γεννημένο σε συνθήκες ελευθερίας χρειάζεται την αγάπη και την αφοσίωση κάθε ανθρώπινου όντος, άντρα ή γυναίκας, που σχετίζεται μαζί του. Δυστυχώς, αυτή τους η στενή αντίληψη για τις ανθρώπινες σχέσεις έχει επιφέρει μεγάλη δυστυχία στις ζωές του σύγχρονου άνδρα και γυναίκας.
Περίπου πριν από δεκαπέντε χρόνια εμφανίστηκε το έργο της λαμπρής Νορβηγίδας Laura Marholm, το «Γυναίκα, μία μελέτη χαρακτήρα». Ήταν από τις πρώτες που επέστησαν την προσοχή μας στην κενότητα και τη στενότητα της υπάρχουσας αντίληψης για τη χειραφέτηση της γυναίκας και την τραγική επίδρασή της στην εσωτερική ζωή της γυναίκας. Στο έργο της μιλά για τη μοίρα διάφορων χαρισματικών γυναικών διεθνούς φήμης, όπως τη μεγαλοφυή Eleonora Duse, τη μεγάλη μαθηματικό και συγγραφέα Sonya Kovalevskaia, την καλλιτέχνιδα και ποιητική φύση Marie Bashkirtzeff, που πέθανε τόσο νέα. Μέσα από κάθε περιγραφή της ζωής αυτών των εξαιρετικής πνευματικότητας γυναικών μένει το ίχνος του ανικανοποίητου πόθου για μια γεμάτη, ολοκληρωμένη και όμορφη ζωή αλλά και το ίχνος της ανησυχίας και της μοναξιάς που απορρέουν από την απουσία μιας τέτοιας ζωής. Μέσω αυτών των αριστοτεχνικών ψυχολογικών σκίτσων δεν μπορούμε να μην κατανοήσουμε ότι όσο υψηλότερη είναι η διανοητική ανάπτυξη της γυναίκας, τόσο λιγότερες οι πιθανότητές της να συναντήσει έναν ταιριαστό σύντροφο, ο οποίος θα δει σʼ αυτήν όχι μόνο την ερωμένη αλλά και τον άνθρωπο, το φίλο, το σύντροφο και την ισχυρή εκείνη προσωπικότητα, που δεν μπορεί και δεν πρέπει να χάσει ούτε ένα από τα στοιχεία που την χαρακτηρίζουν.
Ο μέσος αυτάρκης άντρας με το γελοίο υπεροπτικό του ύφος πατροναρίσματος του γυναικείου φύλου, είναι αναπόδεκτος στη γυναίκα, όπως απεικονίζεται στη «μελέτη χαρακτήρα» της Laura Marholm. Εξίσου ανυπόφορος είναι ο άνδρας που δεν βλέπει σʼ αυτήν τίποτα περισσότερο από το επίπεδο και την ευφυΐα της και αποτυγχάνει, όμως, να ξυπνήσει τη γυναικεία φύση της.
Μια πλούσια διάνοια και μια ευαίσθητη ψυχή θεωρούνται συνήθως απαραίτητες ιδιότητες μιας βαθιάς και όμορφης προσωπικότητας. Στην περίπτωση της σύγχρονης γυναίκας όμως, αυτές οι ιδιότητες λειτουργούν ως εμπόδιο στην πλήρη αποδοχή της οντότητάς της. Εδώ και περισσότερο από εκατό χρόνια, η βασισμένη στο «μέχρι ο θάνατος να μας χωρίσει» της Βίβλου παλιά μορφή γάμου έχει απορριφθεί ως θεσμός αντιπροσωπευτικός της κυριαρχίας του άνδρα πάνω στη γυναίκα, της πλήρους υποταγής της στις ιδιοτροπίες και τις εντολές του, και της απόλυτης εξάρτησής της από το όνομα και την οικονομική του υποστήριξη. Έχει επανειλημμένως αποδειχθεί ότι η παλαιού τύπου συζυγική σχέση αναμφισβήτητα περιόρισε τη γυναίκα στο ρόλο του υπηρέτη και αυτού που φέρνει στον κόσμο τα παιδιά του άντρα. Κι όμως συναντάμε πολλές χειραφετημένες γυναίκες που προτιμούν το γάμο μʼ όλες του τις ανεπάρκειες από τη στενοχώρια μιας ζωής χωρίς γάμο• ζωής στενάχωρης και αφόρητης εξαιτίας των αλυσίδων της ηθικής και κοινωνικής προκατάληψης που περιορίζουν και δεσμεύουν τη φύση της γυναίκας.
Η εξήγηση μιας τέτοιας ασυνέπειας εκ μέρους πολλών προχωρημένων γυναικών βρίσκεται στο γεγονός ότι ποτέ δεν κατάλαβαν αληθινά την έννοια της χειραφέτησης. Πίστεψαν ότι το μόνο που χρειαζόταν ήταν ανεξαρτησία από τις εξωτερικές δεσμεύσεις. Οι εσωτερικοί τύραννοι, πολύ πιο επιβλαβείς για τη ζωή και την ανάπτυξη -οι ηθικές και κοινωνικές συμβάσεις- αφέθηκαν να φροντίσουν μόνοι τους εαυτούς τους. Και το έκαναν. Και φαίνεται πως τα πηγαίνουν εξίσου θαυμάσια με το μυαλό και τις καρδιές των πιό δραστήριων υποστηρικτών της χειραφέτησης της γυναίκας, όπως ακριβώς έκαναν και με το μυαλό και τις καρδιές των γιαγιάδων μας.
Αυτοί οι εσωτερικοί τύραννοι έχουν είτε τη μορφή της κοινής γνώμης είτε απλά του τι θα πει η μαμά, ο αδελφός, ο πατέρας, η θεία, ο οποιοσδήποτε συγγενής. Τι θα πουν η κα Grundy, ο κος Comstock, ο εργοδότης ή το Συμβούλιο Εκπαίδευσης; Τι θα πουν όλοι αυτοί οι κουτσομπόληδες, οι ντετέκτιβ της ηθικής, οι δεσμοφύλακες του ανθρώπινου πνεύματος; Η γυναίκα δεν μπορεί να αυτοαποκαλείται χειραφετημένη έως ότου μάθει να αποκρούει τους τυράννους αυτούς, να πατά σταθερά στο έδαφος επιμένοντας για την απεριόριστη ελευθερία της, να ακούει τη φωνή της φύσης της είτε πρόκειται για το μεγαλύτερο θησαυρό της ζωής, την αγάπη για έναν άνδρα, είτε για το λαμπρότερο προνόμιό της, το δικαίωμα να γεννήσει ένα παιδί. Πόσες χειραφετημένες γυναίκες είναι αρκετά γενναίες, ώστε να αναγνωρίσουν ότι η φωνή της αγάπης τούς καλεί, κτυπώντας άγρια τα στήθη τους, απαιτώντας να ακουστεί, να ικανοποιηθεί.
Σʼ ένα από τα μυθιστορήματά του, τη «Νέα ομορφιά», ο γάλλος συγγραφέας Jean Reibrach προσπαθεί να απεικονίσει την ιδανική, όμορφη, χειραφετημένη γυναίκα. Το ιδανικό ενσαρκώνεται από ένα νέο κορίτσι που είναι παθολόγος. Μιλά έξυπνα και σοφά για το πώς να ταΐσει κάποιος τα νήπια, είναι καλή και δίνει δωρεάν φάρμακα στις φτωχές μητέρες. Συζητά με ένα νεαρό γνώριμό της άνδρα για τις υγειονομικές συνθήκες του μέλλοντος και για το πώς οι διάφοροι βάκιλοι και τα μικρόβια θα εξολοθρευθούν, αν οι τοίχοι και τα πατώματα φτιαχτούν από πέτρα κι αν οι κουβέρτες και οι κρεμάστρες φύγουν απʼ τη ζωή μας. Η ίδια φυσικά ντύνεται πολύ απλά και πρακτικά, συνήθως στα μαύρα. Ο νεαρός άνδρας, που στην πρώτη συνάντησή τους είχε μαγευτεί από τη σοφία της χειραφετημένης φίλης του, μαθαίνει βαθμιαία να την καταλαβαίνει και μια ωραία ημέρα καταλαβαίνει ότι την αγαπά. Είναι νέοι, αυτή είναι καλή και όμορφη και, μολονότι η ενδυμασία της είναι πάντοτε άκαμπτη, η εμφάνισή της μαλακώνει με το άψογα καθαρό άσπρο κολάρο και τις μανσέτες. Θα περιμέναμε να της εξομολογηθεί την αγάπη του, αλλά αυτός δεν είναι από εκείνους που διαπράττουν τέτοιους ρομαντικούς παραλογισμούς. Η ποίηση και ο ενθουσιασμός της αγάπης αποστρέφουν τα κόκκινα από ντροπή πρόσωπα τους μπροστά στην αγνή ομορφιά αυτής της γυναίκας. Καταπνίγει τη φωνή της φύσης του και παραμένει στη θέση του. Αυτή, επίσης, είναι πάντα συνεπής, πάντα λογική, πάντα συμπεριφέρεται με καλό τρόπο. Φοβάμαι πως, εάν έκαναν τελικά σχέση, ο νεαρός άνδρας θα είχε διακινδυνεύσει να παγώσει μέχρι θανάτου. Πρέπει να ομολογήσω ότι δεν μπορώ να δω τίποτα όμορφο σε αυτήν τη νέα ομορφιά, η οποία είναι τόσο κρύα όσο οι πέτρινοι τοίχοι και τα πατώματα που αυτή ονειρεύεται. Θα προτιμούσα τα τραγούδια αγάπης των ρομαντικών εποχών, τον Don Juan και την Madame Venus, το κλέψιμο των ερωτευμένων με σκάλα και σχοινί μια νύχτα με φεγγάρι, την κατάρα του πατέρα, τους στεναγμούς της μητέρας και τα σχόλια περί ηθικής των γειτόνων από την ορθότητα και την ευπρέπεια που μετριούνται με τον χάρακα. Εάν η αγάπη δεν ξέρει πώς να δώσει και να πάρει χωρίς περιορισμούς, τότε δεν είναι αγάπη αλλά μια συναλλαγή που δεν χάνει ούτε μια ευκαιρία να υπογραμμίζει τα υπέρ και τα κατά.
Η μέγιστη ανεπάρκεια της χειραφέτησης στις μέρες μας βρίσκεται στην τεχνητή της ψυχρότητα και τον στενό της καθωσπρεπισμό, οι οποίες δημιουργούν ένα κενό στην ψυχή της γυναίκας που δεν την αφήνει να πιεί από την πηγή της ζωής. Κάποτε παρατήρησα ότι φαίνεται να υπάρχει μια βαθύτερη σχέση μεταξύ της ντεμοντέ μητέρας και κυράς του σπιτιού, που πάντα βρίσκεται σε επιφυλακή για την ευτυχία των μικρών της και την άνεση εκείνων που αγαπά, και της αληθινά νέας γυναίκας, περισσότερο απʼ ό,τι μεταξύ της τελευταίας και της μέσης χειραφετημένης αδελφής της. Οι ιεραπόστολοι της χειραφέτησης απλά και ξεκάθαρα με καταδίκασαν ως αιρετική, για δέσιμο στον πάσσαλο της πυράς. Ο φανατισμός τους δεν τους άφησε να καταλάβουν ότι η σύγκρισή μου μεταξύ παλαιού και νέου έγινε απλά για να αποδείξω ότι ένας σημαντικός αριθμός γιαγιάδων μας είχε περισσότερο αίμα στις φλέβες του, πολύ περισσότερο χιούμορ και πνεύμα, και βεβαίως μεγαλύτερη φυσικότητα, περισσότερη καλοσύνη και απλότητα από την πλειοψηφία των χειραφετημένων επαγγελματιών γυναικών που γεμίζουν τα κολλέγια, τις αίθουσες εκμάθησης και τα διάφορα γραφεία. Αυτό δεν σημαίνει επιθυμία για επιστροφή στο παρελθόν ούτε και καταδικάζει τη γυναίκα να επιστρέψει στην παλαιά σφαίρα της ύπαρξής της, την κουζίνα και το βρεφικό σταθμό.
Η σωτηρία βρίσκεται σε μία ενεργητική πορεία προς ένα φωτεινότερο και σαφέστερο μέλλον. Χρειαζόμαστε ανεμπόδιστη ανάπτυξη πέρα από τις πεπαλαιωμένες παραδόσεις και συνήθειες. Το κίνημα για τη χειραφέτηση της γυναίκας δεν έχει ως τώρα κάνει παρά μόνο το πρώτο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση. Πρέπει να ελπίζουμε ότι θα συλλέξει δύναμη για να κάνει το επόμενο. Το δικαίωμα ψήφου ή τα ίσα πολιτικά δικαιώματα μπορεί να είναι σωστά ως απαιτήσεις, αλλά η αληθινή χειραφέτηση δεν ξεκινά ούτε στις ψηφοφορίες ούτε στα δικαστήρια. Αρχίζει από την ψυχή της γυναίκας. Η Ιστορία μάς λέει ότι κάθε καταπιεσμένη τάξη κέρδισε την αληθινή απελευθέρωση από τους αφέντες της μέσα από τις δικές της προσπάθειες. Είναι απαραίτητο η γυναίκα να πάρει το μάθημά της, να συνειδητοποιήσει ότι η ελευθερία της θα φθάσει ως εκεί που θα φτάσει η δύναμή της για να πετύχει την ελευθερία αυτή. Είναι, επομένως, πολύ σημαντικότερο γιʼ αυτήν να ξεκινήσει από την εσωτερική αναγέννησή της, νʼ απελευθερωθεί από το βάρος των προκαταλήψεων, των παραδόσεων και των εθίμων. Η απαίτηση για ίσα δικαιώματα σε κάθε δραστηριότητα της ζωής είναι σωστή και δίκαιη, αλλά, τελικά, το πιο ζωτικής σημασίας δικαίωμα είναι το δικαίωμα να αγαπήσει και να αγαπηθεί. Πράγματι, εάν η μερική χειραφέτηση της γυναίκας πρόκειται να γίνει πλήρης και αληθινή, θα πρέπει αυτή να απομακρύνει τη γελοία αντίληψη ότι για να αγαπηθεί, για να γίνει ερωμένη και μητέρα, θα πρέπει γίνει συνώνυμη του σκλάβου ή του υποδεέστερου γενικώς. Θα πρέπει να ξεφορτωθεί την παράλογη αντίληψη του δυϊσμού των φύλων ή αλλιώς του ότι ο άνδρας και η γυναίκα αντιπροσωπεύουν δύο ανταγωνιστικούς κόσμους.
Η μικροπρέπεια χωρίζει, η ευρύτητα του πνεύματος ενώνει. Ας είμαστε ανοιχτόμυαλοι και μεγαλόψυχοι. Ας μην αγνοήσουμε τα ζωτικής σημασίας πράγματα εξαιτίας του όγκου των μικροπραγμάτων που μας περιβάλλουν. Η ορθή αντίληψη για τη σχέση των δύο φύλων δεν αναγνωρίζει κατακτητές και κατακτημένους • δεν γνωρίζει παρά μόνο ένα πράγμα: το να δίνεσαι χωρίς περιορισμούς προκειμένου να βρεις τον πλουσιότερο, βαθύτερο και καλύτερο εαυτό σου. Αυτό μόνο μπορεί να γεμίσει το κενό και να μετασχηματίσει την τραγωδία της χειραφέτησης της γυναίκας σε χαρά, απεριόριστη χαρά.
*Μετάφραση Βασίλης Δημόπουλος. Αρχική δημοσίευση από την αναρχική εφημερίδα Νυκτεγερσία.
Αναδημοσίευση από Eagainst
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου