Αεροφωτογραφία του ναού της Αρτέμιδος, προς Νότο στο τέλος των ανασκαφικών έργων 2018
ΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΣΤΗΝ ΑΜΑΡΥΝΘΟ
Στην κεντρική Εύβοια βρίσκεται η Αμάρυνθος, γνωστή και ως Βάθεια, μια παραλιακή κωμόπολη. Απέχει 30 χλμ. ανατολικά της Χαλκίδας στον Νότιο Ευβοϊκό κόλπο απέναντι από τις βόρειες ακτές της Αττικής. Είναι μία από τις μεγαλύτερες κωμοπόλεις της Εύβοιας και η μεγαλύτερη στο Δήμο Ερέτριας στον οποίο υπήχθη με το Πρόγραμμα Καλλικράτης.
Γύρω από την πόλη απλώνεται κάμπος μέχρι τους πρόποδες του όρους Όλυμπος, με την ιστορία της περιοχής να εκτείνεται μέχρι τη νεολιθική περίοδο, ενώ μεταγενέστερα η Αμάρυνθος αποτέλεσε σημαντικό εμπορικό κέντρο και ήταν γνωστή στην αρχαιότητα για την λατρεία της θεάς Αρτέμιδος.
Ένα εντυπωσιακό εύρημα ήρθε στο φως από τις ανασκαφές στην Αμάρυνθο. Τα λείψανα του ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος ανακάλυψε, μετά από εκατό και πλέον χρόνια έρευνας, ομάδα αρχαιολόγων της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Ελλάδα σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας.
Από το 2007 η έρευνα διεξάγεται υπό την καθοδήγηση του καθηγητή του Πανεπιστημίου της Λοζάνης και διευθυντή της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα, Karl Reber, και την Αμαλία Καραπασχαλίδου, επίτιμη έφορο Αρχαιοτήτων Ευβοίας, συνδιευθύντρια τον ανασκαφών.
Η ανατολική πλευρά του ναού, στους πρόποδες του λόφου της Παλαιοχώρας
Ο ναός αποτελούσε αντικείμενο έρευνας εδώ και έναν αιώνα περίπου, εντοπίστηκε στους πρόποδες του λόφου Παλαιοεκκλησίες, της Αμαρύνθου της Εύβοιας, δηλαδή 10 χιλιόμετρα μακριά από την αρχική τοποθεσία όπου εκτιμούσαν οι αρχαιολόγοι ότι βρισκόταν. Τα πρώτα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά, καθώς ήρθε στο φως μνημειώδης στοά του 4ου αι. π.Χ. που πλαισίωνε την ανατολική και τη βόρεια πλευρά του ιερού. Κατά τη διάρκεια των εργασιών του καλοκαιριού 2017, ανοίχθηκαν τομές στον χώρο που περιβάλλεται από τις στοές, στις οποίες εντοπίστηκε ο πυρήνας του ιερού, αποδεικνύοντας ότι πρόκειται πράγματι για το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος. Ανακαλύφθηκαν κτήρια διαφόρων εποχών (από τον 6ο έως και τον 2ο αι. π.Χ.) και υπόγεια κρήνη που είχε κτιστεί με αρχιτεκτονικά μέλη και βάσεις από μνημεία σε δεύτερη χρήση. Από κάποιες ενεπίγραφες βάσεις και ενσφράγιστες κεραμίδες που φέρουν το όνομα «Αρτέμιδος», στάθηκε δυνατή η ταύτιση του ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, καθώς οι επιγραφές αναφέρονται σε αναθέσεις στη θεά Αρτέμιδα, στον αδελφό της Απόλλωνα και στη μητέρα τους Λητώ. Η Άρτεμις λατρευόταν ως η προστάτιδα θεά της Αμαρύνθου, της πόλης που πήρε το όνομά της από έναν άνδρα της Ερέτριας που γοητεύτηκε από την θεά. Σύμφωνα με τις αρχαίες γραπτές πηγές, το ιερό αυτό υπήρξε από τα σημαντικότερα της Εύβοιας. Η ύπαρξή του είναι γνωστή από το 10ο βιβλίο του έργου του γνωστού γεωγράφου της αρχαιότητας Στράβωνα από την Αμάσεια του Πόντου. Οι αρχαιολόγοι εντόπισαν τμήματα ενός μεγάλου τοίχου που χρονολογείται από την κλασική εποχή και ο οποίος, εκτιμάται ότι αποτελούσε μέρος στοάς που βρισκόταν δίπλα από τον ναό. Από τον 19ο αιώνα, οι αρχαιολόγοι προσπάθησαν να εντοπίσουν το συγκεκριμένο ιερό, αλλά αυτό δεν κατέστη δυνατό, παρά τις πολλές υποθέσεις, εξαιτίας της λανθασμένης ένδειξης της απόστασης στο κείμενο του Στράβωνα. Όπως ορθά απέδειξε ο καθ. Denis Knoepfler, ιστορικός και επιγραφικός στο Πανεπιστήμιο του Neuchâtel (Ελβετία) και στο Collège de France, το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος δεν βρισκόταν σε απόσταση 7 στάδια (δηλ. 1,5 χλμ.) από την πόλη της Ερέτριας, όπως αναφέρει ο Στράβων, αλλά σε απόσταση 60 στάδια (δηλ. 11 χλμ.).
Η έρευνα στράφηκε προς τον κεντρικό χώρο του ιερού με στόχο την αποκάλυψη του αρχαίου ναού και του βωμού. Σημαντικά ευρήματα του 2018, όπως ένα ομοίωμα χάλκινης φαρέτρας, που αποτελεί τμήμα αγαλματιδίου της Αρτέμιδος και μία νέα βάση γλυπτού που φέρει τα ονόματα της Αρτέμιδος, του Απόλλωνα και της Λητούς, καθώς και ένα ακόμα μεγάλο θεμέλιο, ενισχύουν την άποψη ότι ο ναός βρίσκεται σε αυτή τη περιοχή και αναμένεται να εντοπιστεί τα επόμενα χρόνια. Η διερεύνηση άλλων τριών οικοπέδων στους πρόποδες του λόφου των Παλαιοεκκλησιών επέτρεψαν την ταύτιση των νοτίων ορίων του τεμένους, ενώ τα όρια προς δυτικά, όπου πιθανότατα βρισκόταν η κύρια είσοδος της Ιεράς Οδού από την Ερέτρια, παραμένουν ακόμα άγνωστα λόγω της ύπαρξης σύγχρονων κατοικιών στην περιοχή.
Το 2018 οι Ελβετοί και Έλληνες αρχαιολόγοι διερεύνησαν επίσης κατάλοιπα πρωιμότερων οικοδομικών φάσεων που χρονολογούνται από το 10ο έως τον 7ο αιώνα π.Χ., όπως ένα επίμηκες κτίριο μήκους άνω των 20 μέτρων, το οποίο χρονολογείται στους πρώιμους αρχαϊκούς χρόνους κι εδράζεται πάνω σε αψιδωτό κτίριο της γεωμετρικής εποχής. Το μνημειώδες αρχαϊκό κτίριο με παραστάδες δέσποζε αδιαμφισβήτητα στην περιοχή της αρχαίας Αμαρύνθου. Μόνο η συνέχιση της ανασκαφής, θα επιτρέψει να προσδιοριστεί η χρήση του κτιρίου, δηλαδή κατά πόσο αυτό σχετιζόταν με την λατρεία της Αρτέμιδος. Τα πρωιμότερα αυτά κτίσματα θυμίζουν τα αντίστοιχα στο ιερό του Απόλλωνα Δαφνηφόρου της Ερέτριας, ωστόσο ο ναός των ύστερων αρχαϊκών έως ελληνιστικών χρόνων στην Αμάρυνθο φαίνεται πως χτίστηκε σε άλλο σημείο, μάλλον προς δυτικά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ίδρυση του ιερού της θεάς Αρτέμιδος στο άκρο της εύφορης πεδιάδας ανατολικά της Ερέτριας συνδέεται με την ενίσχυση των συνόρων της πόλης – κράτους της Ερέτριας, ενώ αργότερα, όταν ενσωματώθηκε μεγάλο τμήμα της νότιας Εύβοιας μέχρι τα Στύρα, όπως αναφέρεται σε ενεπίγραφη στήλη που βρέθηκε το 2017, το ιερό αναδείχθηκε σε κεντρικό σημείο της περιοχής. Ο θρησκευτικός χαρακτήρας του χώρου, μετά από καταστροφή τον 1ο αι. π.Χ., πιθανόν ανανεώθηκε το 2ο αι. μ.Χ. και συνεχιζόταν έως περίπου τον 3ο αιώνα μ.Χ., όπως αναφέρει ο καθ. Denis Knoepfler, ιστορικός και επιγραφολόγος του Πανεπιστημίου του Neuchâtel (Ελβετία) και του Collège de France και επιστημονικός επικεφαλής της ανασκαφικής ομάδας.
Οι ανασκαφείς επί το έργον
Η περιοχή της Αμαρύνθου, με ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων, μαζί με την περιοχή της Ερέτριας αποτελούν το πιο ενδιαφέρον από ιστορική άποψη κομμάτι της Εύβοιας. Πολλοί επιστήμονες μάλιστα τοποθετούν την Ερέτρια των μυκηναϊκών χρόνων στη θέση της σύγχρονης Αμαρύνθου. Το όνομα της πόλης φαίνεται να προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα ἀμαρύσσω, το οποίο σημαίνει “λάμπω, ακτινοβολώ”.
Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα, στην Αμάρυνθο αναπτύχθηκε μόνιμος οικισμός κατά τη νεολιθική περίοδο (6000 – 3000 π.Χ.). Κατά τη διάρκεια της πρώιμης εποχής του Χαλκού (3000 – 2100 π.Χ), η Αμάρυνθος αποτελούσε έναν από τους σημαντικότερους πρωτοελλαδικούς οικισμούς και σπουδαίο προϊστορικό λιμάνι στο νησί της Εύβοιας. Είχε αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με τα νησιά του Αιγαίου, όπως αποδεικνύεται από τα κυκλαδικά αντικείμενα που βρέθηκαν στην περιοχή. Κατά τη Μεσοελλαδική περίοδο (2000 – 1650 π.Χ.) η πόλη είχε στενές εμπορικές σχέσεις με την ηπειρωτική Ελλάδα και παρήγαγε θαυμαστά δείγματα της μινύειας αρχιτεκτονικής. Κατά την πρώιμη Υστεροελλαδική περίοδο αποτελούσε μια από τις σπουδαιότερες περιοχές της Εύβοιας, ενώ το όνομα της Αμαρύνθου αναφέρεται στις πινακίδες της Γραμμικής Β. Εκτός από το εμπόριο άλλες ασχολίες των κατοίκων ήταν η γεωργία, η κτηνοτροφία, η αλιεία και η χαλκουργία.
Η περιοχή, στην οποία είχαν εγκατασταθεί οι Ίωνες, ήταν τόπος λατρείας της θεάς Αρτέμιδος, στην οποία είχε δοθεί το προσωνύμιο Αμαρυνθία ή Αμαρυσία από το όνομα της πόλης και ο ναός της οποίας βρισκόταν στην πεδιάδα. Ο οικισμός και ο αποθέτης του ιερού ανασκάφησαν μεταξύ των 1987 – 1990 και βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο της Ερέτριας. Διοργανώνονταν προς τιμήν της τα Αμαρύσια, γιορτή η οποία μεταφέρθηκε και στο Άθμονον της αρχαίας Αθήνας που αποτελεί το σημερινό Μαρούσι. Άλλωστε και η ίδια η ονομασία Αμαρούσιον προέρχεται από την Αμάρυνθο και συγκεκριμένα από το προσωνύμιο Αμαρυσία. Μάλιστα η πρώτη σύγχρονη ονομασία του δήμου της Αττικής ήταν "Δήμος Αμαρυσίων" που εξελίχθηκε σε "Δήμος Αμαρουσίου".
Καθιστό γυναικείο πήλινο ειδώλιο
Ο αρχαίος οικισμός της Αμαρύνθου πιθανολογείται πως βρισκόταν σε μικρή απόσταση στα ανατολικά του σύγχρονου οικισμού, στον παραλιακό λόφο της Παλαιοχώρας, εξού και το η ονομασία του “παλαιά χώρα”. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η περιοχή μαστιζόταν από τις επιδρομές πειρατών και οι κάτοικοι της αρχαίας τοποθεσίας κατέφευγαν στην ενδοχώρα για να προστατευθούν, όπου δημιούργησαν τον οικισμό της Βάθειας. Ο αρχαίος οικισμός εγκαταλείφθηκε οριστικά και καταστράφηκε το 1470 από τον τουρκικό στόλο, ο οποίος στη συνέχεια πολιόρκησε την Χαλκίδα. Όσο για τις καταστροφές που προκλήθηκαν στο ιερό κατά τη διάρκεια των αιώνων, η κ. Καραπασχαλίδου επισημαίνει ότι αυτό οφείλεται στη συχνή χρήση του χώρου σε διάφορες περιόδους, όπως στη ρωμαϊκή εποχή, ενώ πολλές ήταν και οι φθορές που προκάλεσαν οι νεοέλληνες. «Μας έλεγαν οι γείτονες ότι αρχές του περασμένου αιώνα έρχονταν από τον Ωρωπό και έπαιρναν υλικό. Δηλαδή, το λιθολογούσαν και το μετέφεραν είτε για να χτίσουν, είτε για να κάνουν ασβέστη. Μέσα στον χώρο του ιερού έχουμε βρει ένα μεγάλο σύγχρονο ασβεστοκάμινο, όπου εκεί έχουν καταστρέψει πολλά», σημείωσε.
Η Βάθεια πήρε το όνομά της από τη βαθιά χαράδρα στους πρόποδες του όρους Κοτύλαιο όπου χτίστηκε, ώστε να μην είναι ορατή από τα παράλια.
Στα τέλη του 19ου αιώνα κάτοικοι της Βάθειας άρχισαν και πάλι να μετακινούνται προς την αρχική τους κοιτίδα στα παράλια της περιοχής, όπου έχτισαν νέο οικισμό με το όνομα Κάτω Βάθεια, ενώ ο παλαιότερος οικισμός ονομάστηκε Άνω Βάθεια και υπάρχει μέχρι σήμερα 3 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Αμαρύνθου. Ο οικισμός της Κάτω Βάθειας αναφέρεται για πρώτη φορά το 1906 και το 1907 ορίστηκε ως έδρα του δήμου Αμαρυνθίων, ο οποίος είχε ιδρυθεί το 1835. Το 1911 η Κάτω Βάθεια μετονομάστηκε σε Αμάρυνθος, με το νέο αυτό οικισμό να λαμβάνει το όνομα του αρχαίου οικισμού της περιοχής από τον οποίο άλλωστε προέρχονταν οι κάτοικοι που ίδρυσαν την Άνω Βάθεια.
Γενική άποψη του Ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος με φόντο τα σπίτια της σημερινής Αμαρύνθου, το 2007. © Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Αθήνα.
Τα νέα ανασκαφικά δεδομένα παρουσιάστηκαν στην εκδήλωση της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα, που έγινε στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, στις 8 Μαρτίου 2018. ( Είχε προηγηθεί η παρουσίαση στην Αμάρυνθο). Ανάμεσα στο πολυπληθές ακροατήριο υπήρχαν αρχαιολόγοι από όλο τον κόσμο, γεγονός που καταδεικνύει τη σπουδαιότητα των ευρημάτων, όπως επίσης ο πρέσβης της Ελβετίας στην Αθήνα Χανς-Ρούντολφ Χόντελ. Η έρευνα ξεκίνησε το 2007 από Έλληνες και Ελβετούς αρχαιολόγους που διερεύνησαν πολλά οικόπεδα στους πρόποδες του λόφου των Παλαιοεκκλησιών, κοντά στη σύγχρονη Αμάρυνθο.
Παρουσίαση των ευρημάτων 6 Σεπτεμβρίου 2017 στην Αμάρυνθο
Εκδήλωση με αντικείμενο την παρουσίαση στους πολίτες της περιοχής των πρώτων αποτελεσμάτων του επί 10ετία ανασκαφικού έργου για το Ιερό της Αρτέμιδος στη θέση Παλαιοχώρα ή Παλαιοχώρια Αμαρύνθου, διοργάνωσαν η Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Ελλάδα, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας και ο Δήμος Ερέτριας, το βράδυ της Τετάρτης 6 Σεπτεμβρίου 2017 στην κεντρική πλατεία της Αμαρύνθου.
Αρχαιολόγοι επί το έργον στην ανασκαφή του 2017. © Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Αθήνα.
Ευρήματα του 2007, όταν η ανασκαφή στο Ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος άρχισε να δίνει τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα. © Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Αθήνα.
Ευελπιστούμε οι εργασίες να συνεχιστούν.
Γιάννης Κοκκάλας
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Κάτοικοι της Αμαρύνθου Ευβοίας διαμαρτυρήθηκαν για την έγκριση, με βάση την αρχαιολογική νομοθεσία, της ανέγερσης οικοδομής σε μη οριοθετημένο αρχαιολογικό χώρο. Συγκεκριμένα, εγκρίθηκε η ανέγερση οικοδομής στους πρόποδες/ανατολική πλευρά του λόφου της περιοχής «Παλαιοχώρια» (Παληοχώρα) Αμαρύνθου, ο οποίος έχει χαρακτηρισθεί αρχαιολογικός χώρος, λόγω της αποκάλυψης οικιστικών λειψάνων από την εποχή του Χαλκού. Στην περιοχή βρίσκονται και δύο εκκλησίες υστεροβυζαντινών χρόνων που επίσης έχουν χαρακτηρισθεί ιστορικά διατηρητέα μνημεία.
Συνήγορος του πολίτη Ιούνιος 2012 Σύμφωνα με την αρχαιολογική νομοθεσία
Πηγές:
Υπουργείο Πολιτισμού
Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Αθήνα
Δήμος Ερέτριας
Πολιτιστικός Σύλλογος Αμαρύνθου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου