*Ένα Γλωσσικό Ταξίδι στο Ερεβώδες Τοπίο της Ειμαρμένης, της Μοίρας και του Πεπρωμένου μας.
**…Γιατί ένα Ταξίδι στη Γλώσσα είναι μία Διανοητική Περιπέτεια.
Κι ενώ πλησιάζουμε προς την Κυριακή των Βαΐων και την Εβδομάδα των Παθών του Θεανθρώπου το υμνολόγιο των ημερών γέμει αναφορών για την προδιαγεγραμμένη πορεία του.
«“Ιδού αναβαίνομεν εις Ιεροσόλυμα, και παραδοθήσεται ο Υιός του ανθρώπου, καθώς γέγραπται περί αυτού» // «..και τελεσθήσεται πάντα τα γεγραμμένα δια των προφητών τω υιώ του ανθρώπου» // “Ο υιός μεν του ανθρώπου κατά το ωρισμένον πορεύεται» // «Τούτο δε όλον γέγονεν ίνα πληρωθώσιν αι γραφαί των προφητών» // «Και είπεν αυτοίς ότι ούτω γέγραπται και ούτως έδει παθείν τον Χριστόν» // «ο μεν υιός του ανθρώπου απέρχεται από τη ζωή αυτήν, όπως ακριβώς είναι γραμμένο εις την Αγίαν γραφήν περί αυτού».
Τόσο οι βιβλικές μαρτυρίες όσο και η εκκλησιαστική εικονογραφία αλλά και η υμνολογία δηλώνουν σαφέστατα πως η Γέννηση, τα Πάθη, η Ανάσταση και η Ανάληψη του Ιησού υπηρετούν τη θεία Αναγκαιότητα από την οποία ούτε και ο ίδιος ο Υιός του Ανθρώπου δεν μπορούσε να ξεφύγει, παρόλο που σε μια στιγμή, καθαρά ανθρώπινη, παρακάλεσε τον Θεό-Πατέρα του με τη γνωστή φράση «Παρελθέτω απ΄εμού το ποτήριον τούτο».
Άνθρωποι, λοιπόν, και Θεοί φαίνεται πως υπακούουν σε μια ανώτερη Κοσμική Νομοτέλεια που κάθε φορά λαμβάνει και διαφορετικό όνομα (Γεγραμμένα, γέγραπται, Ειμαρμένη, Πεπρωμένον, Μοίρα, Ανάγκη….)
“Μοίραν δ΄ ου τινά φημί πεφυγμένον έμμεναι ανδρών” ( Όμηρος, Ζ, 488, Από το ριζικό-μοίρα κανείς από τους ανθρώπους δεν θα σωθεί ποτέ).
“Πάντα κατ΄ ανάγκην, την δ΄ αυτήν ειμαρμένην” (Λεύκιππος, Τα πάντα γίνονται κατά την αναγκαιότητα, αυτήν την ονομάζουμε Ειμαρμένη).
“Είν΄ οι προσπάθειές μας σαν των / Τρώων. / Θαρρούμε πως με απόφασι και τόλμη / θ΄αλλάξουμε της Τύχης την καταφορά…” (Καβάφης, “Τρώες”).
Κάπως έτσι νιώθει ο άνθρωπος και κάπου διαισθάνεται πως είναι προϊόν της Mοίρας και της Aνάγκης: Αδιέξοδα, ατυχίες, αρρώστιες, θάνατοι κι ένα αόρατο και τυραννικό αίσθημα απώλειας. Ένα αόρατο δίχτυ μάς κρατά δέσμιους και αυτό επιλέγει τις ανάσες που θα πάρουμε για να συνεχίσουμε….
Άλλοι αυτό το δίχτυ το είπαν Φυσική Αναγκαιότητα ή Φυσικό ντετερμινισμό, άλλοι ανθρώπινη Μοίρα-Ριζικό, άλλοι το αναπόδραστο Πεπρωμένο μας και άλλοι ίσως-ίσως την αρχαιοελληνική Ειμαρμένη.
Η Ειμαρμένη, η Μοίρα, το Μόρσιμον
“Την Ειμαρμένην ουδ΄ αν εις εκφύγοι” (Πλάτων).
Ο Πλάτων εκφράζει με απόλυτο τρόπο μία κυρίαρχη θέση των αρχαίων. Το αναπότρεπτο της Ειμαρμένης για όλους τους ανθρώπους
“Εμέ δε νυν ήδη καλεί η Ειμαρμένη…” (Πλάτων Φαίδων 115 a).
O Σωκράτης συνεπής σε όσα δίδαξε ενημερώνει τους μαθητές του πως είναι η ώρα να φύγει, να πεθάνει, αφού έτσι το επιτάσσει η «Ειμαρμένη», η Μοίρα του.
“Μοίραν δ’ ου τι φυγείν έπορεν” (Δημοσθένους Περί Στεφάνου 289, Από τη μοίρα του κανένας δεν ξεφεύγει).
Άλλη μία ομολογία για τον αναπόδραστο χαρακτήρα της μοίρας μας και για την αδυναμία του ανθρώπου να αποτρέψει τον ερχομό της.
“Ό,τι τοι Μόρσιμον εστιν, το γένοιτ’ αν, Διός ου παρβατός έστι μεγάλα φρην απέραντος” (Αισχύλος, Αγαμέμνων, 1048, Είναι αδύνατον να ξεφύγεις από ό, τι σου γράφει η μοίρα σου. Γιατί κανένας δεν είναι δυνατόν να ρίξει βλέμμα διορατικό μέσα στη θεία άβυσσο, νa αντικρίσει τη θεία θέληση και να την καταπατήσει).
“Ευ νυ τοι οίδα και αυτός, ο μοι μόρος ενθάδ΄ολέσθαι” (Ιλιάδα,Τ,421,Γνωρίζω βέβαια καλά και εγώ, ότι μου είναι η μοίρα μου εδώ να πεθάνω).
Τη λογική αναγκαιότητα που εκφράζει η Μοίρα οδήγησε στην γέννηση των τριών Μοιρών που καθορίζουν το νήμα-χρόνο ζωής του ανθρώπου. Ύφαιναν, δηλαδή, το πεπρωμένο Θεών και ανθρώπων και γι αυτό προκαλούσαν το φόβο όλων. Σχετικά ο Πλάτων γράφει πως οι Μοίρες είναι παρούσες την ώρα της γέννησης και τραγουδούν “…Η Λάχεσις αυτά που έγιναν, η Κλωθώ αυτά που γίνονται και η Άτροπος αυτά που θα γίνουν” (άκρως ενδιαφέρον είναι και ο μύθος του Μελέαγρου με τις Μοίρες).
"Ευ νυ τοι οίδα και αυτός, ό μοι μόρος ενθάδ΄ολέσθαι" (Ιλιάδα, Τ,421, Τώρα, βέβαια καλά γνωρίζω και ο ίδιος, ότι μού είναι η μοίρα μου εδώ να πεθάνω) .
Ο Αχιλλέας σε μια ανθρώπινη και τραγική στιγμή αναγνωρίζει το βιολογικό του τέλος καθώς και τον τόπο του θανάτου του (Μόρος = Μοίρα).
“Νυν δε με λευγαλέω θανάτω είμαρτο αλώναι” (Ιλιάδα, Φ,281, Τώρα δε ήταν γραφτό μου να καταληφθώ από οικτρό θάνατο).
Σε ένα άλλο σημείο ο άτρωτος ήρωας, ο Αχιλλέας, φοβάται πως θα είναι το λάφυρο ενός οικτρού θανάτου γιατί έτσι επιτάσσει το πεπρωμένο του (Είμαρτο).
Γενικότερα η λέξη Μοίρα και το ομόρριζό της "Μόρος" =Θάνατος ενέχει τις περισσότερες φορές αρνητική σημασία στα παράγωγά της με την έννοια της κακής τύχης. Το "Μοιραίος" είναι μία από τις γνωστές λέξεις με αρνητικό φορτίο, όπως τα: ο καθορισμένος από τη μοίρα, ο αναπόφευκτος, ο αναπότρεπτος, ο ολέθριος, (μοιραίος άνθρωπος, μοιραία πτήση...)
“Εστίν Ειμαρμένα πάντα”
Ο σκοτεινός φιλόσοφος, ο Ηράκλειτος, διατυπώνει με κατηγορηματικό τρόπο αυτό που όλοι στην αρχαιότητα αναγνώριζαν ως μία σκληρή αλήθεια-πραγματικότητα, πως στη ζωή μας είναι όλα γραμμένα-προδιαγεγραμμένα (Ειμαρμένα πάντα).
Ειμαρμένη, Μοίρα, Μόρσιμον, Είμαρτο
Μία οικογένεια λέξεων που όριζε-ει με νομοτελειακό τρόπο τη ζωή των ανθρώπων. Μία οικογένεια λέξεων που χαράσσει το πλαίσιο τόσο της βιολογικής ύπαρξης του ανθρώπου όσο και της ψυχοσυναισθηματικής (αγωνία, άγχος…) και ηθικής (ελευθερία, δίκαιο…) του υπόστασης.
Πηγή όλων αυτών των όρων-εννοιών το ρήμα *Μ ε ί ρ ο μ α ι = γίνομαι μέτοχος, μοιράζω, από το θέμα *μερ-, μορ-.
Η κυρίαρχη έννοια, η Ειμαρμένη προέρχεται από τον τύπο *Είμαρμαι – είμαρται = λαμβάνω μερίδιο. Είναι ουσιαστικοποιημένη μετοχή. Ως κύριο όνομα παραπέμπει στην προσωποποιημένη ανώτερη δύναμη της Φύσης που ρυθμίζει τα πάντα. Αυτή συνιστά την ρυθμιστική και κοσμοποιό δύναμη του σύμπαντος. Αυτή συνιστά την παγκόσμια ισορροπία, την αρμονία και τη νομοτέλεια.
“Φέρε στο νου το σύνολο της ύπαρξης, όπου είσαι μικροσκοπικό κομματάκι, κι όλη την αιωνιότητα, από την οποία μια μικρή και φευγάτη στιγμούλα ορίστηκε για σένα και την ειμαρμένη - τι κλάσμα της είσαι;” (Μάρκος Αυρήλιος, Τα Εις Εαυτόν,5,24).
Οι παραπάνω απόψεις-θέσεις του Μάρκου Αυρηλίου για άλλους συνιστούν μία καταγραφή της φυσικής πραγματικότητας και για άλλους μία υπόμνηση-προειδοποίηση για τον άνθρωπο και για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να ζει και να πράττει. Τονίζονται ιδιαίτερα η προσωρινότητα, η περατότητα και η μικρότητά του μπροστά στην απέραντη αιωνιότητα.
Ίσως τον καλύτερο ορισμό της Ειμαρμένης να τον δίνει ο Πλούταρχος τονίζοντας πως “Μόνα δ΄ ειμαρμένα και καθ΄ ειμαρμένην τα ακόλουθα τοις εν τη θεία διατάξει προηγησαμένοις” (Ειμαρμένα και σύμφωνα με την ειμαρμένη πρέπει να αποκαλούμε όσα είναι επακόλουθα εκείνων που προηγήθηκαν σύμφωνα με τη διάταξη των πραγμάτων από το θείο).
Στην οικογένεια των ομόρριζων λέξεων με αυτές των Ειμαρμένη, Μοίρα και Μόρσιμον ανήκουν και οι: Μερίδιο, μερίδα, μέρισμα, μέριμνα, μόριο, μέραρχος, επιμερισμός, μοιραίος, πολυμερής, βαριόμοιρος, απόμερος και πολλά άλλες λέξεις.
“Εκείνον που θέλει, οι Μοίρες τον οδηγούν. Εκείνον που δεν θέλει, τον σύρουν” (Σενέκας).
Ωστόσο, μπορεί η Ειμαρμένη ως έννοια ή ως προσωποποιημένη θεότητα ή ως ρυθμιστική-συμπαντική δύναμη να κυριαρχεί στην ελληνική γλώσσα, αυτό, όμως δεν σημαίνει πως οι Έλληνες δεν βρήκαν κι άλλες συνώνυμες λέξεις για να εκφράσουν αυτό το άρρητο στοιχείο της αγωνίας μας για το μέλλον μας και για το χρόνο του θανάτου μας.
Η Αίσα
Δίπλα, λοιπόν, στην Ειμαρμένη, τη Mοίρα και το Μόρσιμον υπάρχει και Αίσα < αίνυμαι (εξ ου και αίσιος) που “συμπληρώνει” το έργο των άλλων.
“Ου γαρ τις υπέρ αίσαν ανήρ Άϊδι προϊάψει” (Ιλιάδα, Ζ,487, διότι κανείς άνδρας δεν θα με στείλει εναντίον του πεπρωμένου στον Άδη ) / ”Ως ου τοι ποταμώ γε αίσιμόν εστιν” (Ιλιάδα, Φ, 291, ώστε δεν σου είναι πεπρωμένο να καταβληθείς τουλάχιστον από το ποτάμι).
Στους παραπάνω ομηρικούς στίχους διαφαίνεται και ομολογείται καθαρά η αποδοχή από τους ανθρώπους της κυρίαρχης θέσης της Αίσας = Μοίρας στη ζωή των ανθρώπων.
“Την Πεπρωμένην χρη Αίσαν φέρειν ως ράστα” (Αισχύλος, “Προμηθέας Δεσμώτης”, Ό,τι του γράφει η μοίρα του πρέπει να το υποφέρει κανείς όσο πιο εύκολα μπορεί).
Ο Αισχύλος ρητά δηλώνει την παράλληλη πορεία της Μοίρας-Αίσης με το Πεπρωμένο.
Το Πεπρωμένον
Στον κύκλο των αρχαίων λέξεων-όρων που δηλώνουν το αναπότρεπτο και την νομοτέλεια της Ειμαρμένης και της Μοίρας ανήκει και η έννοια του Πεπρωμένου.
Η έννοια πηγάζει ετυμολογικά από τον παθητικό παρακείμενο *Πέπρωται = αυτό που ορίζεται από την μοίρα / *Πόρω= επινοώ, εκτελώ, παρέχω,φέρω
Η έννοια του Πεπρωμένου συνιστά μία – και όχι μόνον - φιλοσοφική έννοια και συναντάται σε όλες τις χρονικές περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας και του πολιτισμού. Με την έννοια και τα σημαινόμενά της έχουν ασχοληθεί πολλές επιστήμες, όπως η Φιλοσοφία, η Θεολογία, η Φυσική, η κοινωνιολογία, η Παραψυχολογία…
“αλλ΄ ου Ζευς άνδρεσσι νοήματα πάντα τελευτά. Άμφω πέπρωται ομοίην γαίαν ερεύσαι” (Ιλιάδα, Αλλά ο Δίας δεν τελειώνει όσα οι θνητοί στοχάζονται. Να βάψουμε την ίδια γη έχει διορίσει η μοίρα εδώ στην Τροία εσύ κι εγώ). [Πέπρωται].
Επίσης, η έννοια του Πεπρωμένου από το απλό «ήταν γραφτό» μέχρι την παγκόσμια νομοτέλεια επιδέχεται πολλές ερμηνείες, στο βαθμό που ο άνθρωπος από τους αρχαίους μύθους μέχρι και τη σύγχρονη αιτιοκρατία (αίτιο > αιτιατό) αναζητά το «πρώτο κινούν» του σύμπαντος. Κάποιες παλιές θεότητες και η χειρομαντεία ή κάποιοι επιτήδειοι ωροσκόποι «πλουτίζουν» με την αγωνία και την άγνοια των ανθρώπων αλλά και με την αγωνία τους να γνωρίζουν τα μελλούμενα.
“άνδρα θνητόν εόντα, πάλαι πεπρωμένoν αίση” (Ιλιάδα,Χ,179, άνδρα που είναι θνητός και προ πολλού είναι δοσμένος στη μοίρα).
Όλοι μεγαλώνουμε και διαχειριζόμαστε τα του βίου μας σύμφωνα με την αναγκαιότητα που εκφράζει το αρχαίο ρητό:
“Το Πεπρωμένον φυγείν αδύνατον”
Την ίδια αλήθεια-διαπίστωση εκφράζει και ο Σοφοκλής στην «Αντιγόνη»(στιχ.1337), όταν διακηρύσσει πως:
“Ως πεπρωμένης ουκ έστι θνητοίς συμφοράς απαλλαγή” (Δεν υπάρχει βέβαια στους ανθρώπους τρόπος να αποφύγουν τη συμφορά που τους επιφυλάσσει το πεπρωμένο).
Ο Δαίμων
Με τη σημασία της μοίρας, του πεπρωμένου και της τύχης απαντάται και ο όρος *Δαίμων < *δαι- (η θεότητα που μοιράζει τη μοίρα) (κατά φύλακα δαίμονα, ευδαιμονία, το δαιμόνιον του Σωκράτη). Σε αυτήν την έννοια-σημασία μάς οδηγεί και η θέση του Ηράκλειτου μέσα από το εμβληματικό:
“Ήθος ανθρώπω δαίμων” (Η μοίρα του ανθρώπου είναι ο χαρακτήρας του).
Η Ανάγκη
Εξίσου κυρίαρχη στον αρχαίο λόγο και στην αρχαιοελληνική βιοθεωρία ήταν και η παρουσία της έννοιας Ανάγκη < άνω + άγω = ανέλιξη, αναγωγή. Αυτή ως έννοια συμβόλιζε κάτι το αναπότρεπτο, το αναπόφευκτο και κάτι βίαιο. Την Ανάγκη οι αρχαίοι την λάτρευαν και την παρίσταναν ως ανθρωπόμορφη θεότητα. Την θεωρούσαν μητέρα των Μοιρών και της Ειμαρμένης.
Η δύναμη και η εξουσία της Ανάγκης διαφαίνεται και από ένα πλήθος αποφθεγματικών ρήσεων με κορυφαία τα:
“Ανάγκα και Θεοί πείθονται” και το “Ανάγκα ουδέ θεοί μάχονται” (Πιττακός) ή το “Το της ανάγκης εστί αδήριτον σθένος” (Αισχύλος.)
Η Τύχη
Τον κατάλογο των εννοιών με τις οποίες οι αρχαίοι Έλληνες - και όχι μόνον αυτοί - προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν τους ακατάλυτους συμπαντικούς νόμους (Ειμαρμένη, Μοίρα, Δαίμων, Ανάγκη) συμπληρώνει και η έννοια της Τύχης < Τυγχάνω – έτυχον < Τεύχω + κατασκευάζω.
Οι αρχαίοι την λάτρευαν ως θεά αφού πίστευαν πως αυτή επηρεάζει καθοριστικά τους φυσικούς νόμους του κόσμου και ρυθμίζει την πορεία και την κατάληξη των ανθρώπινων ενεργειών. Η θεά Τύχη ήταν από τις πιο ιδιότροπες κα πιο ευμετάβλητες από όλες τις θεότητες. Γύρω από την Τύχη αναπτύχθηκαν πολλές θεωρίες και δεισιδαιμονίες για το ρόλο της στη ζωή του ανθρώπου.
Κι αυτό γιατί οι άνθρωποι στην αδυναμία τους να ερμηνεύσουν τον κόσμο και το μηχανισμό λειτουργίας του τα απέδιδαν όλα στην Θεά Τύχη. Πίσω, λοιπόν, από την Τύχη βρίσκεται πάντα η ανθρώπινη άγνοια και η αβουλία.
Τελικά τι είναι η Τύχη; Μία αυστηρή νομοτέλεια, μία διαλεκτική σχέση αιτίου και αποτελέσματος ή ένα σύνολο απλών συμπτώσεων;
Μπορεί η επιστήμη να απορρίπτει την έννοια και το ρόλο της Τύχης, ωστόσο η παρουσία της είναι έντονη σε κάθε σκέψη και ενέργειά μας. Πολλές φορές την επικαλούμαστε για να δικαιολογήσουμε κάποιες αποτυχίες μας.
“Άνθρωποι τύχης είδωλον επλάσαντο, πρόφασιν ιδίης αβουλίης”(Δημόκριτος, οι άνθρωποι επινόησαν τη θεά της τύχης για να δικαιολογήσουν τη δική τους έλλειψη θέλησης) / “Μηδέν της τύχης, αλλά πάντα της ευβουλίας και της προνοίας” (Πλούταρχος, τίποτα δεν εξαρτάται από την τύχη, αλλά όλα από την ορθή κρίση και την προνοητικότητα).
Στον κατάλογο των δυνάμεων που καθορίζουν την ύπαρξη του ανθρώπου ανήκει και ο Πότμος < πίπτω=αυτό που συμβαίνει σε κάποιον, η τύχη του, η μοίρα, το πεπρωμένο του, το γραφτό του.
Συνήθως η λέξη Πότμος χρησιμοποιείται για να δηλώσει την κακή μοίρα , το θάνατο.
“όφρα πρόσθ΄ άλλων θάνατον και πότμον επίσπη” (Ιλιάδα, Β, 359, για να βρει προ των άλλων τον θάνατο και την μοίραν) / “Των εν Θερμοπύλαις θανόντων ευκλεής μεν α τύχα, καλός δ΄ ο πότμος” (Σιμωνίδης ο Κείος, Εκείνων που σκοτώθηκαν στις Θερμοπύλες, είναι τρισδοξασμένη η τύχη τους και ωραίος ο θάνατός τους) / ”…και θανείν ζηλωτός εν Ελλάδι πότμος” (Διογένης ο Λαέρτιος, «Ύμνος στην Αρετή», ακόμη και ο θάνατος είναι ζηλευτή μοίρα στην Ελλάδα).
Το Ριζικό
"Αλίμονο στη Μοίρα μας, κρίμα στο Ριζικό μας! / Τρεις αδερφάδες ήμαστε, κ΄οι τρεις κακογραμμένες" ( "Του Γιοφυριού της Άρτας")
Συμπληρωματικά στον κατάλογο αυτόν που περιλαμβάνει την Ειμαρμένη, την Μοίρα, το Πεπρωμένο και την Τύχη θα μπορούσε να προστεθεί και η έννοια Ριζικό. Γνωστές είναι οι φράσεις και τα ρητά που σηματοδοτούν την πίστη του ανθρώπου σε εξωγενείς δυνάμεις που επηρεάζουν ή και καθορίζουν απόλυτα τη ζωή του ανθρώπου.
“Αν έχεις τύχη διάβαινε και ριζικό περπάτει” ή το “Φταίει το κακό το ριζικό μας” ή ακόμα και οι στίχοι από τον Ερωτόκριτο “ανάθεμα το ριζικό, ανάθεμα την ώρα”.
Την ανθρώπινη πίστη στη δύναμη του ριζικού ως μιας ανεξήγητης και ακατανίκητης δύναμης την αποδίδει με περισσή ποιητική γλαφυρότητα ο Βάρναλης στο ποίημα του «Οι Μοιραίοι». Στα λόγια των δυστυχισμένων και των απόκληρων της κοινωνίας ανιχνεύεται μία προσπάθεια και μία αγωνία να εντοπίσουν την αιτία της ατομικής τους δυστυχίας και της κοινωνικής τους περιθωριοποίησης.
«Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!»
Το “γραφτό” μας
Από την άλλη πλευρά πόσες φορές δεν διατυπώσαμε με παράπονο ή και λίγη οργή τη φράση «Ήταν γραφτό!» σε μια προσπάθειά μας να διώξουμε τις ευθύνες από πάνω μας για κάποια αποτυχία μας. Θεωρούμε πως ό, τι κακό μάς συμβαίνει είναι προδιαγεγραμμένο από τη μοίρα και την τύχη μας ανεξάρτητα από τη δική μας θέληση και δύναμη. Έτσι, όμως, ξεχνάμε το «Συν Αθηνά και χείρα κίνει».
Το «Ήταν γραφτό μου» ή το «Ό,τι γράφει, δεν ξεγράφει» που συμπλέει νοηματικά με το «Ήταν μοιραίο να γίνει έτσι» είναι η βιοθεωρία των δειλών και απότοκο μιας αρρωστημένης μοιρολατρίας. Όλα αυτά σημαίνουν πως αποδέχομαι παθητικά την τυχαιότητα και τις αφανείς προθέσεις της Μοίρας και αφήνομαι στη φορά των πραγμάτων.
“Τα όσα έχει η Μοίρα στο χαρτί, πελέκι δεν τα κόβει” (παροιμία).
Το λεξιλόγιό μας το εμπλουτίζουν και ξένες λέξεις (σημασιολογικά συγγενείς με τις λέξεις που αναπτύξαμε παραπάνω, Ειμαρμένη, Μοίρα…) που η κάθε μία χωριστά χρωματίζει με το δικό της τρόπο την αντίληψη του ανθρώπου για την παρουσία του στο Παρόν και το Μέλλον.
Τέτοιες λέξεις είναι : To Κάρμα, το Κισμέτ και τα Λατινικά Fatum και Fortuna.
Οι αρχαίοι Έλληνες, λοιπόν, στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν την ακατανίκητη δύναμη κάποιων φυσικών-συμπαντικών νόμων και μη γνωρίζοντας αυτό που αργότερα η επιστήμη ονόμασε φυσικό ντετερμινισμό, έπλασαν τους Θεούς και τις μικρότερες θεότητες ως εκφραστές αυτών των φυσικών-συμπαντικών νόμων.
Έτσι αυτοί οι νόμοι και αυτές οι ακατανίκητες εξωγενείς δυνάμεις (όσο και δυσερμήνευτες) αποδόθηκαν με διαφορετικά ονόματα, όπως παραπάνω αναπτύχθηκαν (Ειμαρμένη, Μοίρα, Πεπρωμένο, Τύχη, Ανάγκη…)
Η αρχαιοελληνική σκέψη, επομένως, φαίνεται να συγκλίνει στην πεποίθηση πως μάς εξουσιάζει μία συμπαντική αναγκαιότητα από την οποία κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει ούτε ακόμη και οι θεοί. Για όλα υπάρχει μία ακλόνητη αιτία και όλα συμβαίνουν στο όνομα ενός τέλους-στόχου. Έτσι το σύμπαν και ο άνθρωπος υπόκεινται στους αυστηρούς και άκαμπτους κανόνες ενός “αιτιακού ντετερμινισμού” και ενός “τελεολογικού ντετερμινισμού”.
“Ειρομένην (Ειμαρμένην) αιτίαν των όντων ή τον λόγον καθ΄ ον ο κόσμος διεξάγεται” // "αι δε την Ειμαρμένην κίνησιν αϊδιον συνεχή και τεταγμένην”( Στωικοί).
Από https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com/
.jpg)
