Ο Τούμας Τράνστρεμερ (Tomas Gösta Tranströmer, 15 Απριλίου 1931 - 26 Μαρτίου 2015) ήταν Σουηδός ποιητής, ψυχολόγος και μεταφραστής. Τα ποιήματά του παρουσιάζουν τους μεγάλης διάρκειας χειμώνες της Σουηδίας, τον ρυθμό των εποχών αλλά και την χειροπιαστή και ατμοσφαιρική ομορφιά της φύσης. Το έργο του Τράνστρεμερ χαρακτηρίζεται επίσης από ένα μυστήριο και έναν θαυμασμό απέναντι στην ρουτίνα της καθημερινής ζωής ; κάτι που προσδίδει συχνά στα ποιήματά του μια θρησκευτική διάσταση. Έχει περιγραφεί ως ποιητής του Χριστιανισμού.
Ο Τράνστρεμερ παρουσιάζεται ως ένας από τους σημαντικότερους σκανδιναβούς ποιητές από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι κριτικοί λογοτεχνίας έχουν επαινέσει την ποίησή του για την προσβασιμότητα που διαθέτει, ακόμα και μεταφρασμένη. Η ποίησή του έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 60 γλώσσες και έχει μεγάλη επιρροή τόσο στη Σουηδία όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Το 1990 έλαβε το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας Neustadt και το 2011 βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, «γιατί μέσα από τις συμπυκνωμένες, διαυγείς εικόνες του, μας δίνει μια φρέσκια πρόσβαση στην πραγματικότητα»
Ολοκλήρωσε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στη σχολή Södra Latin School της Στοκχόλμης και αποφοίτησε ως ψυχολόγος από το Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμηςτο 1956, με πρόσθετες μελέτες στην ιστορία, τη θρησκεία και τη λογοτεχνία.Άρχισε να γράφει στα δεκατρία, και δημοσίευσε την πρώτη του συλλογή ποιημάτων, 17 dikter (Δεκαεπτά Ποιήματα) το 1954.
Άλλοι ποιητές κατηγόρησαν τον Τράνστρεμερ πως δεν ακολουθούσε την παράδοση και δεν περιλαμβάνονταν πολιτικά θέματα στα ποιήματα και τα μυθιστορήματά του. Το έργο του, όμως, περιλαμβάνει και αναπτύσσει περαιτέρω τον μοντερνισμό και την εξπρεσιονιστική και υπερρεαλιστική γλώσσα της ποίησης του 20ού αιώνα. Οι φαινομενικά απλές εικόνες του από την καθημερινή ζωή και τη φύση αποκαλύπτουν μια μυστικιστική αντίληψη για τις καθολικές πτυχές του ανθρώπινου μυαλού. Ο Τράνστρεμερ και ο Αμερικανός ποιητής Robert Bly ήταν στενοί φίλοι και η αλληλογραφία τους έχει δημοσιευθεί στο βιβλίο Air Mail.
Το 1990 ο Τράνστρεμερ υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο που επηρέασε την ομιλία του, αλλά δεν τον εμπόδισε να συνεχίσει να γράφει.
Τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2011. Άλλα βραβεία με τα οποία είχε τιμηθεί περιλαμβάνουν το Βραβείο Ποίησης Bonnier, το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας Neustadt, το βραβείο Oevralids, το Petrarca-Preis στη Γερμανία, το Χρυσό Στεφάνι των Ποιητικών Βραδιών της Στρούγκα (στη Βόρεια Μακεδονία) και το σουηδικό βραβείο από το Διεθνές Φόρουμ για την ποίηση. Το 2007 έλαβε το ειδικό βραβείο αναγνώρισης Lifetime, που δίνεται από τους διαχειριστές του Griffin Trust for Excellence in Poetry, το οποίο απονέμει επίσης το ετήσιο Βραβείο Ποίησης Griffin. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από εξήντα γλώσσες.
Εκτός από το έργο του ως συγγραφέας ήταν επίσης ένας σεβαστός ψυχολόγος, πριν το εγκεφαλικό επεισόδιό του. Εργάστηκε σε φυλακές ανηλίκων, καθώς και με άτομα με ειδικές ανάγκες, κατάδικους και ναρκομανείς.
Ο Τούμας Τράνστρεμερ έμενε με τη σύζυγό του Μόνικα Μπλαντ, με την οποία είχαν αποκτήσει δύο κόρες. Συνήθιζε να παίζει πιάνο καθημερινά, με το αριστερό χέρι, καθώς το δεξί του έχει πληγεί μετά το εγκεφαλικό, και να πέρνει τα πρωινά του ακούγοντας κλασική μουσική, όπως διηγήθηκε η σύζυγός του σε συνέντευξή της στη σουηδική εφημερίδα Dagens Nyheter.
Νόμπελ Λογοτεχνίας 2011
Ο Τράνστρεμερ βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2011. Ήταν ο 108ος νικητής του βραβείου αυτού και ο πρώτος Σουηδός που το κέρδισε από το 1974. Ο Τράνστρεμερ θεωρούνταν ως ο επικρατέστερος νικητής του βραβείου αυτού κατά τα προηγούμενα χρόνια, με τους δημοσιογράφους να περιμένουν κοντά στο σπίτι του για την ανακοίνωση του αποτελέσματος όλα τα προηγούμενα χρόνια. Η Σουηδική Ακαδημία αποκάλυψε ότι ήταν υποψήφιος κάθε χρόνο από το 1993.
Η σύζυγος του Τράνστρεμερ, Μόνικα, δήλωσε ότι είχε ενημερωθεί μέσω τηλεφώνου τέσσερα λεπτά προτού γίνει η επίσημη ανακοίνωση. Η Επιτροπή των Νόμπελ ανέφερε ότι το έργο του Τράνστρεμερ έλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας «γιατί μέσα από τις συμπυκνωμένες, διαυγείς εικόνες του, μας δίνει μια φρέσκια πρόσβαση στην πραγματικότητα».
Ο γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας Peter Englund δήλωσε, "Γράφει ποίηση από το 1951 όταν έκανε την πρώτη του εμφάνιση. Και ήταν πράγματι μια μικρή παραγωγή. Γράφει για τα μεγάλα ερωτήματα. Γράφει για τον θάνατο, για την ιστορία και την μνήμη, για την φύση". Ο πρωθυπουργός της Σουηδίας Fredrik Reinfeldt ανέφερε ότι ήταν ”χαρούμενος και περήφανος” με τα νέα της επιτυχίας του Τράνστρεμερ. Στο μεταξύ, η διεθνής αντίδραση για την εν λόγω απονομή υπήρξε ανάμεικτη. Η ανακοίνωση του βραβείου οδήγησε στην αυτόματη επανέκδοση τουλάχιστον δυο τόμων της ποιητικής συλλογής του Τράνστρεμερ.
Εργογραφία
Ποίηση
17 Poems (17 dikter), Bonniers, 1954
Secrets on the Way (Hemligheter på vägen), Bonnier, 1958
The Half-Finished Heaven (Den halvfärdiga himlen), Bonnier, 1962
Bells and Tracks (Klanger och spår), Bonnier, 1966
Seeing in the Dark (Mörkerseende), Författarförlaget, 1970
Paths (Stigar), Författarförlaget, 1973, ISBN 978-91-7054-110-0
Baltics (Östersjöar), Bonnier, 1974
The Truthbarrier (Sanningsbarriären), Bonnier, 1978, ISBN 978-91-0-043684-1
The Wild Market Square (Det vilda torget) Bonnier, 1983, ISBN 978-91-0-046048-8
For the Living and the Dead (För levande och döda), Bonnier, 1989
The Sorrow Gondola (Sorgegondolen), Bonnier, 1996, ISBN 978-91-0-056232-8
Prison (Fängelse), Edition Edda, 2001 (from 1959), ISBN 978-91-89352-10-0
The Great Enigma (Den stora gåtan), Bonnier, 2004, ISBN 978-91-0-010310-1
Άλλα
Memories Look at Me (Minnena ser mig), Bonnier, 1993, prose memoir ISBN 978-91-0-055716-4
Air Mail: Brev 1964-1990, Bonnier, 2001, correspondence with Robert Bly ISBN 978-91-0-057384-3
Galleriet: Reflected in Vecka nr.II (2007), an artist book by Modhir Ahmed
ΠΟΙΗΜΑΤΑ
Våren ligger öde
Det sammetsmörka diket
krälar vid min sida
utan spegelbilder.
Det enda som lyser
är gula blommor.
Jag bärs i min skugga
som en fiol
i sin svarta låda.
Det enda jag vill säga
glimmar utom räckhåll
som silvret
hos pantlånaren.
Tomas Tranströmer, SORGEGONDOLEN, SAMLADE DIKTER1954-1996, Bonnier pocket, 2011.
ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΚΑΙ ΣΙΩΠΗ
Η άνοιξη γέρνει έρημη.
Η τάφρος σκούρο βελούδο
σύρεται δίπλα μου
δίχως κατοπτρισμούς.
Το μόνο που φέγγει
είναι κίτρινα άνθη.
Με φέρει η σκιά μου
σαν βιολί
στη μαύρη θήκη του.
Το μόνο που θέλω να πω
αστράφτει απρόσιτο
όπως το ασήμι
στον ενεχυροδανειστή.
Τούμας Τρανστρέμερ, Η ΠΕΝΘΙΜΗ ΓΟΝΔΟΛΑ, ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1954-1996,
Μπόνιερ τσέπης, 2011
Aπόδοση: Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη
http://www.intellectum.org/
✦✦✦✦
ii.ALLEGROJag spelar Haydn efter en svart dag
och känner en enkel värme i händerna.
Tangenterna vill. Milda hammare slår.
Klangen är grön, livlig och stilla.
Klangen säger att friheten finns
och att någon inte ger kejsaren skatt.
Jag kör ner händerna i mina haydnfickor
och härmar en som ser lugnt på världen.
Jag hissar haydnflaggan – det betyder:
”Vi ger oss inte. Men vill fred.”
Musiken är ett glashus på sluttningen
där stenarna flyger, stenarna rullar.
Och stenarna rullar tvärs igenom
men varje ruta förblir hel.
Tomas Tranströmer, "Den halvfärdiga himlen", (1962).
ALLEGRO
Παίζω Χάιντ μετά από μια σκοτεινή μέρα
και αισθάνομαι μια απλή ζέστη στα χέρια.
Τα πλήκτρα θέλουν. Χτυπούν απαλά σφυριά.
Οι τόνοι είναι πράσινοι, ζωντανοί, γαλήνιοι.
Οι τόνοι λένε ότι η ελευθερία υπάρχει
και ότι κάποιος δε πληρώνει φόρο στον Καίσαρα.
Βάζω τα χέρια στις χαϊντοτσέπες μου
και μιμούμαι κάποιον που κοιτά τον κόσμο ήρεμα.
Σηκώνω την χαϊντοσημαία μου – που σημαίνει:
“Δεν υποτασσόμαστε. Θέλουμε όμως ειρήνη.”
Η μουσική είναι ένα γυάλινο σπίτι στην πλαγιά
όπου οι πέτρες πετούν, οι πέτρες κυλάνε.
Οι πέτρες κυλώντας το διαπερνούν
μα άθικτο παραμένει κάθε του τζάμι.
Τούμας Τρανστρέμερ, "Ο ημιτελής ουρανός", (1962).
Mετάφραση Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη,
https://ppirinas.blogspot.com/
✦✦✦✦
iii. Ανάπαυλα τον ΙούλιοΑυτός που είναι ξαπλωμένος ανάσκελα κάτω από τα ψηλά δέντρα
είναι επίσης πάνω τους. Διαχέεται σε χιλιάδες κλωνάρια,
κουνιέται πέρα δώθε,
κάθεται σ’ εκτινασσόμενο κάθισμα που εκτοξεύεται σε αργή κίνηση.
Αυτός που στέκει πέρα στην αποβάθρα ατενίζει το νερό.
Οι αποβάθρες γερνάνε πιο γρήγορα απ’ τους ανθρώπους.
Έχουν αργυρότεφρες σανίδες και πέτρες στο στομάχι.
Το εκτυφλωτικό φως φτάνει ως εκεί μέσα.
Αυτός που ταξιδεύει όλη μέρα πάνω σε πλοίο ανοιχτό
σε πέλαγος αστραφτερό
θα κοιμηθεί τελικά μέσα σε μια γαλάζια λάμπα,
ενώ τα νησιά θα έρπουν σαν μεγάλες νυχτοπεταλούδες πάνω στο γυαλί.
[ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ, 1970.]
✦✦✦✦
iv.Οι ανεμώνες
Τίποτε πιο απλό απ’ το να σε μαγεύουν. Είναι απ’ τα πιο παλιά τεχνάσματα της γης και της άνοιξης: οι ανεμώνες. Είναι κατά κάποιο τρόπο αναπάντεχες. Ξεπετάγονται μέσ’ απ’ το περσινό καφετί θρόισμα σε παραμελημένα μέρη, όπου ποτέ δεν πέφτει το βλέμμα σου. Φλέγονται και αιωρούνται, πράγματι αιωρούνται, εξαιτίας του χρώματος. Το έντονο μενεξεδί και μπλε χρώμα τους δεν έχει κανένα βάρος τώρα. Εδώ βασιλεύει έκσταση, αλλά χαμηλών τόνων. «Καριέρα» -άσχετο! «Εξουσία» και «δημοσιότητα» -γελοίο! Διοργάνωσαν βέβαια μεγάλη δεξίωση πάνω στη Νινευί, «έκαναν φασαρία και μεγάλο σαματά». Ψηλοτάβανα – πάνω απ’ όλα τα κεφάλια κρέμονταν κρυστάλλινοι πολυέλαιοι σαν όρνια από γυαλί. Αντί για ένα τέτοιο παραστολισμένο και θορυβώδες αδιέξοδο οι ανεμώνες ανοίγουν ένα μυστικό πέρασμα που βγάζει στην πραγματική γιορτή, όπου επικρατεί νεκρική σιωπή.
[Η ΑΓΡΙΑ ΠΛΑΤΕΙΑ, 1983.]
✦✦✦✦
Σέρνομαι σαν άγκυρα στον πυθμένα της θάλασσας.
Και τι δεν πιάνω που δεν το χρειάζομαι.
Κουρασμένη αγανάκτηση, πυρωμένη αυτοεγκατάλειψη.
Οι δήμιοι φέρνουν πέτρες, ο Θεός γράφει στην άμμο.
Σιωπηλά δωμάτια.
Τα έπιπλα στο φως του φεγγαριού, έτοιμα να πετάξουν.
Εισέρχομαι αργά στον εαυτό μου
μέσ’ από ένα δάσος από άδειες πανοπλίες
[Η ΑΓΡΙΑ ΠΛΑΤΕΙΑ, 1983.]
[Τούμας Τράνστρεμερ, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, εκδόσεις PRINTA / ΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ, Αθήνα 2004, σελ. 232, στην έξοχη μετάφραση του Βασίλη Παπαγεωργίου.]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου