Statue The Temptation of St Anthony in Saint Anthony's Cave (1903) in Crupet, Assesse, Namur, Belgium.
Ο Μέγας Αντώνιος γεννήθηκε το 251 μ.Χ. στην Άνω Αίγυπτο από πλούσιους και ενάρετους γονείς, τους οποίους έχασε σε νεαρή ηλικία. Συγκεντρώνει όμως την προσοχή του στην μυστική θεωρία των μοναχών της ερήμου και στην φροντίδα της μικρής αδελφής του. Γρήγορα αποφασίζει να εγκαταλείψει τα εγκόσμια και αναχωρεί για την έρημο, αφού πρώτα τακτοποίησε την μικρότερη αδελφή του και μοίρασε την μεγάλη πατρική περιουσία στους φτωχούς της περιοχής του.
Στην έρημο παίδευσε την ψυχή του και τιθάσευσε τα πάθη του φθάνοντας στα ανώτατα όρια της άσκησης ώστε η ψυχή του αγίου μπορούσε να εξέρχεται του σώματός του ενώ βρισκόταν ακόμη εν ζωή. Γίνεται το πρότυπο των ασκητών. Πολλοί εξ αυτών έφθαναν στην έρημο για να τον ακούσουν και να τον συμβουλευθούν. Παρέδωσε την μακάρια ψυχή του στον μισθαποδότη Θεό σε ηλικία 105 ετών.
Αν και, όπως λέγει ο Μέγας Αθανάσιος, μία από τις τελευταίες επιθυμίες του Οσίου Αντωνίου ήταν να μείνει κρυφός ο τόπος της ταφής του, οι μοναχοί που μόναζαν κοντά του έλεγαν ότι κατείχαν το ιερό λείψανό του, το οποίο επί Ιουστινιανού (561 μ.Χ.), κατατέθηκε στην Εκκλησία του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στην Αλεξάνδρεια και από εκεί αργότερα, το 635 μ.Χ., μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. http://www.saint.gr/
`Οι πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου. Έργο του Φλαμανδού ζωγράφου David Teniers του νεώτερου (1610-1690)
Ένας ερημίτης, ορκισμένος ν’ αντισταθεί στους πειρασμούς. Και ποιοι είναι αυτοί; Οργή κι αλαζονεία, το πρώτο άτι. Λαγνεία, το δεύτερο. Απληστία, περηφάνια, φιλαυτία ματαιοδοξία, στο τρίτο. Απληστία κι ασέβεια προς τα θεσμοθετημένα εκείνα που στρατεύτηκε να διαφυλάσσει, στο τέταρτο. Στο βάθος η λαχτάρα της Εξουσίας ψηλά στο σύννεφο κι άλλο ένα αλαζονικό φαλλικό δημιούργημα, στο πέμπτο. Έρημο τοπίο. Εσώτερος εαυτός, ως Θεός κι ως Σατανάς, μιας κι όλα τούτα είναι στο μυαλό του! Τα παλεύει, όντως. Θα νικήσει; Μα …είναι τόσον αδύναμος κι αδύνατος. Δείχνει αποφασιστικός και με την στιβαρή του απόταξη, δείχνει πως σταματά τη στρατιά. Μα κοιτάχτε! Είναι τόσο μεγάλη, τόσο ισχυρή! Μη σας ξεγελούν τα εξαιρετικά λεπτά πόδια των ζώων. Είναι γερά γαντζωμένα …μέσα μας… Πατάνε γερά. Απλά είναι στο μυαλό μας! Κι αυτός είναι γυμνός απέναντί τους. Κι αν χάσει… τι πειράζει; Όλοι θα πούμε μέσα μας…»έχασε προ υπερτέρου αντιπάλου» κι όλοι θα τον κατηγορήσουμε απ’ έξω μας: «Βρε τον παλιάνθρωπο! Έχασε, σα δε ντρέπεται»!… Μα… κοιτάχτε… Αν κερδίσει, όλοι θα σταυροκοπηθούμε.
Οι άγιοι Πατέρες της Ορθοδοξίας μας που πάσχουν τα Θεία – μας διδάσκουν πως στο δρόμο της σωτηρίας ο άνθρωπος πειράζεται από το διάβολο με οκτώ τρόπους: (1) εκ των όπισθεν, (2) εκ των έμπροσθεν, (3) εξ αριστερών, (4) εκ δεξιών, (5) εκ των κάτω, (6) εκ των άνω, (7) εκ των έσω και (8) εκ των έξω.
Εκ των όπισθεν· πειράζει τον άνθρωπο ο διάβολος όταν ό άνθρωπος συνέχεια θυμάται τις προηγούμενες αμαρτίες που έχει διαπράξει
Εκ των έμπροσθεν· πειράζεται ο άνθρωπος από το φόβο στη σκέψη του μέλλοντος.
Εξ αριστερών· πειράζεται ο άνθρωπος όταν ο διάβολος τον ερεθίζει σε απ’ ευθείας αμαρτίες.
Εκ δεξιών· γίνεται ο πειρασμός του διαβόλου κατά δύο τρόπους, α) όταν ο άνθρωπος κάνει καλά έργα και καλές πράξεις, αλλά τα κάνει με κακό σκοπό και όχι με αγαθή πρόθεση
Εκ των κάτω· ο άνθρωπος πειράζεται από το διάβολο, όταν μπορεί να κάνει καλά έργα, να αυξάνει σε άγιες αρετές, αλλά δεν το κάνει από τη ραθυμία
Ο πειρασμός του ανθρώπου εκ των άνω. Όταν ο άνθρωπος αναλαμβάνει (χωρίς την ευλογία του Πνευματικού του) να κάνει ασκήσεις μεγαλύτερες από τις ατομικές του δυνάμεις, και έτσι χωρίς νόημα παιδεύεται διπλά.
Εκ των έσω, πάλι, πειράζεται ο άνθρωπος με όσα έχει στη καρδιά του και με όσα, προερχόμενα από την ίδια του την καρδία, τον πειράζουν.
Τέλος, το όγδοο είδος του πειρασμού προς τον άνθρωπο έρχεται εκ των έξω, μέσω εξωτερικών πραγμάτων, υποθέσεων, προσβολών και ερεθισμάτων.
To θέμα των πειρασμών, συνδεδεμένο μάλιστα με την ιδρυτική μορφή του χριστιανικού Μοναχισμού, τον «Καθηγητή της Ερήμου» Μέγα Αντώνιο, απασχόλησαν και ενέπνευσαν πολλούς κοσμικούς καλλιτέχνες. https://www.pemptousia.gr/
ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΟΥΣ ΠΕΙΡΑΣΜΟΥΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
Έλενα Ναβροζίδου
Σαλβαδόρ Νταλί - Οι πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου
Ο Σαλβαδόρ Νταλί (1904 – 1989), είναι ο περισσότερο εξτρεμιστής από τους υπερρεαλιστές ζωγράφους. Εκκεντρικός, μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, όχι όμως στη ζωγραφική του, είχε μελετήσει τον Φρόυντ και υπό την επίδρασή του έφερε στην επιφάνεια, εικόνες του υποσυνείδητού του με τη μέθοδο που ο ίδιος αποκαλούσε «παρανοϊκο-κριτική ενέργεια».
Σε αυτόν τον πίνακα, «Οι πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου», ο πειρασμός εμφανίζεται στον Άγιο Αντώνιο διαδοχικά με τη μορφή ενός αλόγου που συμβολίζει τη δύναμη, σε πρώτο πλάνο και με τη μορφή του ελέφαντα που το ακολουθεί, μεταφέροντας στην πλάτη του το χρυσό κύπελλο του πόθου, στο οποίο γυμνή γυναίκα στέκεται, ισορροπώντας στο εύθραυστο βάθρο, μια εικόνα η οποία τονίζει τον ερωτικό χαρακτήρα της σύνθεσης. Οι άλλοι ελέφαντες μεταφέρουν κτίρια στις πλάτες τους. Ο πίνακας ζωγραφίστηκε στο στούντιο που ο καλλιτέχνης κατέλαβε για λίγες μέρες δίπλα στο εστιατόριο Colony στη Νέα Υόρκη. Ήταν η πρώτη και μοναδική φορά που πήρε μέρος σε ένα διαγωνισμό. Πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό διαγωνισμό για ένα πίνακα, με θέμα τους πειρασμούς του Αγίου Αντωνίου. Οργανώθηκε το 1946 από την Εταιρεία παραγωγής ταινιών Loew Lewin και 11 ζωγράφοι έλαβαν μέρος στο διαγωνισμό. Ο νικητής ήταν ο Μαξ Ερνστ, η δημιουργία του οποίου εμφανίστηκε στην ταινία, η οποία στηρίχθηκε στο βιβλίο «Bel Ami» του Guy de Maupassant.http://imaginistes.com/
Max Ernst - Οι πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου
Το δεξιό τμήμα του Ρετάμπλ του Ίζενχαϊμ του Ματίας Γκρύνεβαλντ όπου απεικονίζεται ο Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου, 1512-1516 (ελαιογραφία)
Callot, The Temptation of Saint Anthony
Savery's The Temptation of Saint Anthony featuring a lobster with a dodo head in the lower
"Anthony with monsters" Hieronymus Bosch
La Tentation de saint Antoine par David Teniers le Jeune.
The Temptation of St. Anthony Jacques-Antoine Vallin
"Temptation of (St.) Anthony II" George Micalef,
oil on canvas 120X80cm
"Οι πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου ΙΙ"
λάδια σε καμβά 120Χ80εκ.
Γιώργος Μικάλεφ, Αθήνα 2015
Ντάβιντ Τένιερς ο νεότερος - Οι πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου, 1645, Αγία Πετρούπολη, Ερμιτάζ
Περιγραφή:
Ο πειρασμός του Αγίου Αντωνίου έχει σαν θέμα του την αέναη πάλη για την υπέρβαση της μοναξιάς. Ο Άγιος Αντώνιος έζησε στην Αίγυπτο, και συγκεκριμένα στην Αλεξάνδρεια, τη μεταβατική εποχή των μεγάλων θρησκευτικών συγκρούσεων (μέσα 3ου - μέσα 4ου μ.Χ.) όταν στην Αλεξάνδρεια οι όψιμες παγανιστικές τελετές συμβιώνουν με τον ανερχόμενο χριστιανισμό και οι οπαδοί του Άρειου και των συναφών αιρέσεων συγκρούονται με τους ορθοδόξους του δόγματος. Σ αυτό το συγκρουσιακό κλίμα, ο ήρωας του βιβλίου, ζώντας ως ακοινώνητος ερημίτης, αγωνίζεται να σώσει την ψυχή του, παλεύοντας με πλήθος άγρια φαντάσματα που στοιχειώνουν τη συνείδησή του στα όρια της παράνοιας.
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου
ΚΡΙΤΙΚΗ
«Στον Αγιο Αντώνιο εγώ ο ίδιος ήμουν ο Αγιος Αντώνιος», σημειώνει σε επιστολή του το 1852 ο Φλομπέρ για το εν εξελίξει έργο του «Ο Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου». Ρήση που εν πολλοίς φέρει στο νου την περίφημη δήλωσή του για τη «Μαντάμ Μποβαρί». Αν όμως λάβουμε υπόψη μας την περιπέτεια του εν λόγω έργου μέχρι την τελική έκδοσή του το 1874 (τέσσερα χρόνια πριν από τον θάνατό του), είναι προφανές πως δεν πρόκειται για μία ακόμα επιφανειακή ταύτιση του συγγραφέα με τον ήρωά του, αλλά για μια βαθύτερη σχέση που αναπτύχθηκε μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια της γραφής του: Οταν ο Αντώνιος σε μία από τις τελευταίες φράσεις του βιβλίου αναφωνεί πως επιθυμεί να γίνει ύλη, υπάρχει και ο υπαινιγμός ενός επείγοντος αιτήματος του δημιουργού: η μεταστοιχείωση της ατομικής του συνείδησης, των φαντασιώσεών του και των καημών του νου του σε κάτι που θα τον υπερβαίνει, σε μια αποδεκτή αισθητικά μορφή. Οπως ο ήρωάς του έτσι και ο Φλομπέρ επιθυμεί, ύστερα από επάλληλες δοκιμασίες, να μετουσιώσει την πνευματική του περιπέτεια σε έργο, δηλαδή σε ύλη, με την ολοκλήρωση του «ονείρου της γραφής του».
Ο Πολ Βαλερί συσχετίζοντας τον «Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου» με τον «Φάουστ» του Γκέτε, επειδή και στα δύο έργα εμφανίζεται το θέμα της αντιπαράθεσης του ανθρώπου με τον Διάβολο, σχολίασε τη μεγάλη σε διάρκεια διαδικασία γραφής του βιβλίου ως «το προσωπικό αντίδοτο του συγγραφέα ενάντια στην πλήξη (όπως είχε και ο ίδιος παραδεχτεί) της συγγραφής ηθογραφικών μυθιστορημάτων και της ανέγερσης υφολογικών μνημείων πάνω στην πεζότητα της μπουρζουάδικης ζωής».
Η περιπέτεια της γραφής του μακρόπνοου αυτού έργου, εμπνευσμένου από τον γνωστό πίνακα του Μπρέγκελ, άρχισε πριν από τα είκοσί του χρόνια, καθώς το 1849, σε ηλικία μόλις είκοσι ετών, ο Φλομπέρ ολοκλήρωσε την πρώτη του εκδοχή και κάλεσε τους φίλους του να το ακούσουν, οι οποίοι το απέρριψαν εξαιτίας του «υπερβολικού λυρισμού και της έλλειψης ακρίβειας». Ο Φλομπέρ πείθεται να το αφήσει προσωρινά και στρέφεται στη σύνθεση ενός μυθιστορήματος με σύγχρονο περιεχόμενο και ρεαλιστική γραφή, που δεν ήταν άλλο από τη «Μαντάμ Μποβαρί», για να επανέλθει αργότερα στην επεξεργασία του κειμένου του «Πειρασμού...», η ολοκλήρωση του οποίου πήρε πολλά χρόνια από την καριέρα του.
Μεταστροφή στη «θρησκεία της Τέχνης»
Η θρησκεία, η έννοια της αγιοσύνης, ο μοναχισμός και η χριστιανική τριαδικότητα είναι θέματα που απασχόλησαν τον Φλομπέρ και σε άλλα του έργα, ενώ πολλοί σχολιαστές του «Πειρασμού...» επισημαίνουν πως σε αυτό διαφαίνεται η διάθεση του Φλομπέρ να ξεφύγει από την εποχή του, τον 19ο αιώνα, μια εποχή που έχει σημαδευτεί από τις ευτελείς αξίες και τον επιφανειακό τρόπο ζωής των μπουρζουάδων. Ο Σαρτρ σχολιάζει τον «Πειρασμό...» ως τη «μεταστροφή» του Φλομπέρ από τη θρησκεία στη «θρησκεία της τέχνης», αναζητώντας κάποια «επιστήμη ή μέθοδο» για να στεγάσει τους πειραματισμούς του. Ισως σε αυτή του την αναζήτηση να οφείλεται και η υβριδική μορφή του κειμένου, που είναι γραμμένο εν μέρει ως ποιητική πρόζα και εν μέρει ως θεατρικό δράμα, με πολλές, για την εποχή, τυπογραφικές καινοτομίες.
Σε όλο το έργο παρελαύνει ένα πλήθος από προφήτες, μάγους, θεότητες, σοφούς, αιρετικούς, είδωλα από διάφορες εθνότητες και εποχές και όλοι εκθέτουν τις πεποιθήσεις τους, καταδεικνύοντας ταυτόχρονα την ευρυμάθεια και τη βαθιά γνώση του συγγραφέα στα θρησκευτικά ζητήματα. Αυτός ο ατελείωτος κατάλογος θα ήταν βαρετός αν μαζί με την παρουσίαση όλων αυτών των χαρακτήρων και των εμβληματικών μορφών απ όλες σχεδόν τις θρησκείες, ο Φλομπέρ δεν παρουσίαζε ταυτόχρονα και το προσωπικό δράμα του Αντωνίου, τις εσωτερικές συγκρούσεις και τη συνεχώς επιδεινούμενη ψυχολογική του κατάσταση που του προκαλούν τα οράματά του.
Οι μεταμορφώσεις της λαγνείας
Στο πρώτο κεφάλαιο, που είναι και ένα είδος πρελούδιου, παρουσιάζεται ο Αγιος Αντώνιος που έχει αποσυρθεί στη Θηβαΐδα, να στοχάζεται και να αμφιβάλλει για την αξία της αναχωρητικής του ζωής, να ανασύρει μνήμες του πρότερου βίου του και να προβληματίζεται πάνω σε κάποια εδάφια της Βίβλου που αφορούν τον βασιλιά Ναβουχοδονόσορα και τη βασίλισσα του Σαβά, πρόσωπα που αργότερα θα επανεμφανιστούν ως μέρος ενός ραδιούργου αποπλανητικού σχεδίου. Οι στοχασμοί του τον οδηγούν στο ερώτημα «...θα μπορούσαμε λοιπόν να αλλάξουμε ό,τι μοιάζει να είναι η ακίνητη, η αμετάβλητη τάξη πραγμάτων;»
Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται η τρομερή προσπάθεια του Αγίου Αντωνίου να αποκρούσει το καθένα από τα εφτά θανάσιμα αμαρτήματα και ακολουθεί ένας διάλογος με τον Ιλαρίωνα, τον παλιό μαθητή του, ο οποίος αμφισβητεί τις θέσεις του τόσο για τις σωματικές και τις πνευματικές δοκιμασίες όσο και για συγκεκριμένα εδάφια της Βίβλου.
Τα θέματα της πίστης, της φιλοσοφίας και της επιστήμης εναλλάσσονται σαν φούγκα σε ολόκληρο το έργο, με διαδοχικές παραλλαγές των αρχικών θεμάτων που δηλώνονται από το πρώτο κεφάλαιο, ενισχυμένα από τη συναισθηματική φόρτιση του Αγίου Αντωνίου μπροστά στις εικόνες και τα οράματα που του προκαλούν μια εντατική σαρκική επιθυμία και τον εξαντλούν πνευματικά και από τα αδιέξοδα που ακολουθούν τις αναζητήσεις του. Επίσης, προς το τέλος του πρώτου κεφαλαίου ο Αντώνιος συστήνει ένα από τα κεντρικά και επαναλαμβανόμενα θέματα του βιβλίου, το θέμα της γυναίκας, η οποία ενσαρκώνει τον ισχυρότερο πειρασμό και είναι υπεύθυνη για τη σκληρή μάχη ανάμεσα στο σώμα και στο πνεύμα, που είναι και η βάση των δεινών του Αντωνίου.
Η βασίλισσα του Σαβά που αρχικά κάνει την εμφάνισή της στο πρώτο κεφάλαιο, είναι η κεντρική γυναικεία ενσάρκωση στο δεύτερο και βασανίζει τον Αγιο με την υπόσχεση της ηδονής, στην οποία εκείνος δεν υποκύπτει, αλλά στη συνέχεια η γυναίκα θα υποστεί ποικίλες μεταμορφώσεις, θα γίνει η Ελένη, η Λουκρητία, η Δαλιδά και πιο κάτω, στο πέμπτο κεφάλαιο, θα μετουσιωθεί στις αρχαίες θεές, στην Αρτεμη της Εφέσου και στην Αναδυόμενη Αφροδίτη. Η κορύφωση της τυραννικής επιθυμίας θα έρθει στο έβδομο κεφάλαιο όπου ο Αντώνιος συλλογίζεται τη νεαρή αδελφή του Αμμωνάρια και διαμαρτύρεται σπαρακτικά: «Δεν αντέχω άλλο τον εαυτό μου!» μαστιγώνοντας το απείθαρχο κορμί του για τις αισθήσεις του που αποκαλύπτουν και τις κρυφές του παρορμήσεις, παρορμήσεις επιθετικές, οι οποίες ευθύνονται για την απώλεια του ελέγχου και της αυτοκυριαρχίας του. Η γυναίκα, πιο κάτω, θα μεταμορφωθεί σε ένα τερατώδες σύμπλεγμα λαγνείας και θανάτου, μιας γριάς και μιας νέας, της Χίμαιρας και της Σφίγγας και άλλων μυθολογικών τεράτων, υπεύθυνη για έναν αριθμό καταστροφών.
Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζεται και το γκροτέσκο όραμα του Αγίου που θα γίνει κοινός τόπος στην τέχνη και στη λογοτεχνία της επόμενης γενιάς, προαναγγέλλοντας ένα από τα πλέον γνωστά μοτίβα των ρομαντικών: «Μια νεκροκεφαλή με ένα στεφάνι από τριαντάφυλλα, πάνω σε ένα γυναικείο κορμί άσπρο σαν σεντάφι».
Τα «εξωτικά» πλάσματα και θέματα που παρουσιάζονται τα οικειοποιήθηκαν αργότερα πολλοί συγγραφείς και ζωγράφοι: η βασίλισσα του Σαβά και όλων των ειδών οι επικίνδυνες γυναίκες, οι δηλητηριώδεις θεότητες, οι σφίγγες, οι χίμαιρες, οι σκοτεινές παγανιστικές τελετές, η αδιάσπαστη ενότητα του έρωτα και του θανάτου, η αναζήτηση της έμπνευσης στις ταπεινώσεις και στην αυτοτιμωρία αλλά και το θέμα της μορφής και της μεθόδου αποτελούν κεντρικά αιτήματα στον «Πειρασμό...»
Σε μια απόπειρα να αποδείξει πως η ύπαρξη είναι ανώφελη, ο Διάβολος, προσβάλλοντας τις θεμελιώδεις βάσεις της αντίληψης, λέει στον Αντώνιο πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να συλλάβει το μέγεθος του Σύμπαντος γιατί είναι φυλακισμένος μέσα στην υποκειμενικότητά του και «η μορφή μπορεί να είναι μια πλάνη των αισθήσεών σου, και η υπόσταση μια φαντασιοπληξία του μυαλού σου», αλλά η αποκήρυξη κάθε πίστης αναζωογονεί την πίστη του Αντώνιου και εντείνει τη λαχτάρα του να διεισδύσει σε κάθε άτομο, «να γίνει ύλη».
Η σωτηρία του βρίσκεται στην αποκάλυψη πως η υποκείμενη σε σφάλματα ανθρώπινη φαντασία μπορεί να δώσει φόρμα στη μεταβλητή ύλη. Η φαντασία μπορεί να εμφανίσει τέρατα και σωτήρες, αλλά η ίδια η φαντασία έχει τη δύναμη να τον αποζημιώσει δημιουργώντας μια τάξη - ένα από τα μηνύματα του «Πειρασμού...»
Το μυθιστόρημα του Φλομπέρ είναι κατά κύριο λόγο και μια αλληγορία για τη λύτρωση του κατακερματισμένου εαυτού. Τα οράματα του Αντώνιου εμπεριέχουν τις γνώσεις, τις εμπειρίες και τις φαντασιώσεις του, οι οποίες ενώνονται μέσα από την οργανωτική και συνθετική δύναμη ενός δημιουργικού νου.
Ο ρυθμός του απαιτητικού αυτού έργου με τις πολυάριθμες αναφορές αποδόθηκε εμπνευσμένα από τον μεταφραστή, με συνέπεια και επινοητικότητα - η μεταφορά στη γλώσσα μας είναι αποτέλεσμα αφοσίωσης και επιμελούς εργασίας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/03/2007
Κατασπληκτική δουλεια εχει γινει σε αυτο το αρθρο.Συγχαρητηρια!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣας ευχαριστώ πολύ !!! Να είστε καλά .
Διαγραφή