Homo Universalis: ΑΡΤΑ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΛΜΠΟΥΜ ΤΗΣ ΝΕΛΛΑΣ ΘΕΟΤΟΚΑΤΟΥ

Παρασκευή 22 Μαρτίου 2019

ΑΡΤΑ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΛΜΠΟΥΜ ΤΗΣ ΝΕΛΛΑΣ ΘΕΟΤΟΚΑΤΟΥ

Μετά την απελευθέρωση της Άρτας De jure το 1881, η πόλη άρχισε να εντάσσεται στάδιακά στόν ιστό του νέου κράτους. Το έτος 1897 έγινε ο αποτυχημένος Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 (διήρκεσε περίπου 30 ημέρες) και η Άρτα ζωντάνεψε από την ελπίδα της απελευθέρωσης της Ηπείρου, αλλά η μέρα αυτή άργησε γιά το 1912-1913, οπότε απελευθερώθηκε η Πρέβεζα, Θεσπρωτία και Ιωάννινα. Τελικά μετά το 1912-1913 η Άρτα συνέχισε την πορεία της πλέον σαν μέλος της Ηπείρου και αναπτύχθηκε σημαντικά.

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο επακολουθήσας αδελφοκτόνος Εμφύλιος πόλεμος έχουν πολλά σημεία συνδεδεμένα με την Άρτα. Στον Νομό Άρτας (Γάβρογο) ιδρύθηκε ο ΕΔΕΣ από τον Ναπολέοντα Ζέρβα και στον Νομό Άρτας (Μεσούντα) αυτοκτόνησε ο Άρης Βελουχιώτης του ΕΛΑΣ. Στις 21 και 22 Δεκεμβρίου διεξάγονταν σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ των ανταρτών του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της πόλης, η έκβαση της μάχης απέβη υπέρ του ΕΛΑΣ και οι αντάρτες του ΕΔΕΣ αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη μαζί με πλήθος αμάχων. Οι απώλειες και για τις δύο πλευρές των ανταρτών ήταν βαρυσήμαντες. Ο υπασπιστής του Ζέρβα, Μιχάλης Μυριδάκης αναφέρει ότι η μάχη της Άρτας ήταν από τις σκληρότερες συμπλοκές του εμφυλίου.

Λαογραφικό μουσείο Άρτας

Τελικά στις 28 Μαρτίου 1881, η Θεσσαλία και η Αρτα περιέρχονται στην Ελλάδα: Ανακοινώνεται μετά από τη Συμφωνία της Κωνσταντινούπολης, η προσάρτηση της Θεσσαλίας και λωρίδας της Ηπείρου μέχρι και της Άρτας στο Ελληνικό Κράτος. Οι Τούρκοι αποχωρούν από την Άρτα προς την Τουρκοκρατούμενη Ήπειρο. Στο παλιό γεφύρι της Αρτας διατηρείται το Τουρκικό φυλάκιο τελωνείο, που έχει μετατραπεί σήμερα σε Εθνογραφικό Λαογραφικό Μουσείο. Τότε έγινε μια τελευταία επιδιόρθωση στο Γεφύρι της Άρτας, πριν τη σύγχρονη στήριξη και αναπαλαίωση της πενταετίας 1980-1985.

Το πέτρινο γεφύρι της Άρτας, είναι το πιο ξακουστό στην Ελλάδα και αυτό βέβαια το χρωστάει στο θρύλο για τη "θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα", που η λαϊκή μούσα τον έκανε τραγούδι. Η αρχική κατασκευή του γεφυριού τοποθετείται στα χρόνια της κλασικής Αμβρακίας επί βασιλέως Πύρρου Α. Αυτό είναι φυσικό, δεδομένου ότι σε αυτά τα μέρη αναπτύχθηκε αξιόλογος πολιτισμός από τα προχριστιανικά ακόμη χρόνια. Συνεπώς, οι αρχαίοι Αμβρακιώτες είχαν ανάγκη να κατασκευάσουν στο σημείο αυτό κάποιο πέρασμα, γεφύρι, έργο που ασφαλώς θα βελτιώθηκε στα Ελληνιστικά χρόνια, όταν ο βασιλιάς Πύρρος Α' έκανε την Αμβρακία πρωτεύουσα του κράτους του, κι ακόμη αργότερα - στα ρωμαϊκά χρόνια - με την άνθηση της διπλανής Νικόπολης και την αύξηση της εμπορικής κίνησης.Τη σημερινή του μορφή, το Γεφύρι της Άρτας απέκτησε το έτος 1602-1606 μΧ.

To Γεφύρι της Άρτας (στην λαϊκή παράδοση γιοφύρι της Άρτας) είναι λιθόκτιστη γέφυρα του ποταμού Αράχθου, του 17ου αιώνα μΧ, στην πόλη της Άρτας, που έγινε πασίγνωστη από το ομώνυμο θρυλικό δημοτικό τραγούδι που αναφέρεται στην "εξ ανθρωποθυσίας" θεμελίωσή του. Ο ίδιος όρος αποτελεί επίσης σύγχρονη μεταφορική έκφραση όταν αναφέρονται έργα τα οποία αργούν να ολοκληρωθούν όπως και στο θρύλο του τραγουδιού ("Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν").

Τη σημερινή του μορφή, το Γεφύρι της Άρτας απέκτησε το έτος 1602-1606 μΧ. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι τη χρηματοδότηση της κατασκευής του Γεφυριού της ‘Αρτας έγινε από έναν Αρτινό παντοπώλη, τον Ιωάννη Θιακογιάννη ή Γυφτοφάγο, ο οποίος προφανώς είχε εμπορικές δραστηριότητες και είχε ενδιαφέρον για τη διάβαση του Αράχθου ποταμού από τα μουλάρια με τα φορτία του.). Δυστυχώς τα στοιχεία που μας παρέχουν οι αρχαίες πηγές είναι ελάχιστα και γι' αυτό είμαστε αναγκασμένοι να στηριχθούμε για τη μελέτη του στο ίδιο το κτίσμα.

Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Βασιλείου στην πόλη της Άρτας μετράει σχεδόν 800 χρόνια ζωής αφού οι σύγχρονοι μελετητές τοποθετούν την ανέγερση του στο β’ μισό του 13ου αιώνα μ.Χ. Δεν υπάρχουν στοιχεία ή αρχεία που να μας επιτρέπουν τον ακριβή προσδιορισμό ίδρυσης του και για πολλά χρόνια θεωρείτο επικρατέστερη περίοδος ο 14ος αιώνας, την οποία είχε αποδεχτεί με επιφύλαξη κι ο Ορλάνδος. Το μνημείο βρίσκεται σε μία πάροδο της οδού Βασιλέως Πύρρου, στην παλιά αγορά, που ήταν γνωστή ως «τουρκοπάζαρο»

Ο Ναός είχε αρχικά τη μορφή υψηλής μονόκλιτης βασιλικής με ξύλινη στέγη ενώ αργότερα, ίσως τον 14ο ή 15ο αιώνα, προστέθηκαν δύο χαμηλότερες πτέρυγες-παρεκκλήσια, που επικοινωνούσαν εσωτερικά με τον κυρίως ναό. Τα δύο παρεκκλήσια ήταν αφιερωμένα στον Άγιο Γρηγόριο και στον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο και αυτό κάνει τους μελετητές να πιστεύουν ότι ναός γιόρταζε στις 30 Ιανουαρίου των Τριών Ιεραρχών.

Το εξωτερικό του ναού μόνο μία λέξη μπορεί να το περιγράψει κατάλληλα: μοναδικό.. Είναι πλινθόκτιστος, με πλούσια κεραμοπλαστική διακόσμηση, σε τέτοια ποικιλία σχημάτων αλλά και συμμετρία που δεν απαντάται σε κανένα άλλο βυζαντινό μνημείο της Άρτας. Μαίανδροι, κυματοειδείς γραμμές, οδοντωτές ταινίες, ψαροκόκκαλο, δισέψιλον, αλλά και δυο ζωοφόροι με αβάκια -τετράγωνα πλακίδια - σε τέσσερα μοναδικά χρώματα, με το πράσινο και το πορτοκαλί να κυριαρχούν, με ρομβοειδή διάταξη, στη βόρεια και ανατολική πλευρά.

Τα ιστορικά ερείπια του Αγίου Λουκά..

Η Αγία Θεοδώρα......................Με τον θάνατο του πατέρα της μεταξύ 1224 - 1230, ο Δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας ανέλαβε την προστασία της. Τον Θεόδωρο όμως μετά την ήττα του από τους Βουλγάρους το 1230 στη περιοχή μεταξύ Φιλιππούπολης και Ανδριανούπολης, διαδέχεται ο ανηψιός του Μιχαήλ Β΄, γιος του Μιχαήλ Α' Κομνηνού. Περνώντας από τα Σέρβια ο Μιχαήλ, συναντά τη Θεοδώρα, εντυπωσιάζεται από την ομορφιά της παντρεύονται τον ίδιο χρόνο και τη φέρνει μαζί του στη Ήπειρο. Αναφέρεται ότι ο Μιχαήλ παντρεύτηκε την Θεοδώρα σε μια προσπάθεια να επεκτείνει την εξουσία του. Η Θεοδώρα, φύση ιδιαίτερα ευαίσθητη και αφιερωμένη στο Θεό δεν μπορεί να ακολουθήσει τους κοσμικούς ρυθμούς ζωής του συζύγου της και γίνεται όλο και περισσότερο υπόδειγμα αφιερωμένης και φιλάνθρωπης βασίλισσας. Ίσως γι’αυτό και ο γάμος τους δεν είχε καλή έκβαση αφού ο Μιχαήλ την εγκατέλειψε για την Αρτινή αρχόντισσα Γαγγρινή, την οποία μάλιστα εγκατέστησε στα ανάκτορα. Η Θεοδώρα δεν μπορεί να το αντέξει και αυτοεξορίζεται.

Αγία Θεοδώρα Για περίοδο πέντε χρόνων περιφέρεται στη περιοχή των Τζουμέρκων μαζί με τον πρωτότοκο γιο της Νικηφόρο Κομνηνό Δούκα και σαν απλή χωρική ζει από τα αγαθά που της προσφέρει η εξοχή. Σε αυτή την κατάσταση, και ενώ συνέλεγε χόρτα, λεπτομέρεια που ο βιογράφος της Ιώβ μοναχός μας μεταφέρει {λαχανευομένη}, την βρήκε ο ιερέας του χωριού Πρένιστα, σημερινό Κορφοβούνι. Μόλις του αποκαλύπτει την ταυτοτητά της, την παίρνει μαζί του και στο πρόσωπο του βρίσκει παρηγοριά και συμπαράσταση.

Όμως ο λαός της Άρτας με επικεφαλής τους άρχοντές του, αγανακτισμένος από τη συμπεριφορά του Μιχαήλ, καταφέρνει να εκδιωχθεί η Γαγγρινή από τα ανάκτορα και να επανέλθει η Θεοδώρα. Η Θεοδώρα συνεχίζει το έργο της φιλανθρωπίας που είχε ξεκινήσει ενώ ο Μιχαήλ επιδίδεται σε έργα μετανοίας και έκτισε δύο ναούς, τον ναό της Παντάνασσας στη δεξιά όχθη του Άραχθου στην τοποθεσία Βλαχιόρου (ο οποίος σήμερα ονομάζεται ναός των Βλαχερνών), τη Μονή Κάτω Παναγιάς, τη Μονή του Αγίου Γεωργίου και τη Μονή της Παναγίας της Παντάνασσας έξω από την Φιλιππιάδα. Η Θεοδώρα και ο Μιχαήλ αποκτούν άλλα τέσσερα παιδιά, τον Ιωάννη, το Δημήτριο, την Ελένη και την Άννα. Μετά τον θάνατο του Μιχαήλ και σχεδόν σαράντα χρόνια έγγαμου βίου, η Θεοδώρα περιβάλλεται το μοναχικό σχήμα, ζώντας για μια δεκαετία ως μοναχή στη μονή του Αγίου Γεωργίου, που κατά παράδοση ίδρυσε η ίδια και σήμερα φέρει το όνομά της. Πέθανε πιθανόν το 1280 σε ηλικία 70 ετών και ετάφη στον νάρθηκα του ναού του Αγίου Γεωργίου, σημερινός ναός της Αγίας Θεοδώρας.

Αγία Θεοδώρα Η Θεοδώρα Πετραλίφαινα, Βασίλισσα της Άρτας και κατοπινή Αγία, γεννήθηκε το 1210 στα Σέρβια. Ήταν κόρη του Ιωάννου Πετραλίφα, σεβαστοκράτορος και διοικητού της Θεσσαλίας και Μακεδονίας και τη μητέρα της την έλεγαν Ελένη και ανήκε σε αριστοκρατική οικογένεια της Κωνσταντινούπολης. Σύμφωνα με τις πηγές, οι Πετραλίφες ήταν οικογένεια ιταλικής καταγωγής. Γενάρχης τους ήταν ο Πέτρος του Αλίφα (Πέτρος απόν το Αλίφε, πόλη της νοτίου Ιταλίας κοντά στην Καζέρτα), που πήρε μέρος στις νορμανδικές εισβολές του Ροβέρτου Γυισκάρδου και κατόπιν εισήλθε στη βυζαντινή υπηρεσία.

Αγία Θεοδώρα Η μνήμη της τιμάται στις 11 Μαρτίου και είναι η πολιούχος της Άρτας. Στον ναό της βρίσκεται σε αργυρή λάρνακα το λειψανό της το οποίο με μεγαλοπρεπή λιτανεία περιφέρεται στους δρόμους της πόλεως τη μέρα της εορτής της. Επίσης, η Αγία παριστάνεται και σε τοιχογραφία αριστερά της πύλης της προσκομιδής στο καθολικό της μονής Κάτω Παναγιάς. Η ανοικομιδή των ιερών Λειψάνων της τιμάται κάθε χρόνο την πρώτη Κυριακή μετά την εορτή των Αγίων Πάντων

Ο ναός της Παρηγορίτισσας.....Η Άρτα είναι η πρωτεύουσα του νομού Άρτας και του δήμου Αρταίων, καθώς και η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ηπείρου μετά τα Γιάννενα με πληθυσμό 43.166 κατοίκους. Στην είσοδο της πόλης βρίσκεται το φημισμένο πέτρινο γεφύρι της Άρτας, σήμα κατατεθέν της πόλης, γνωστό από το ομώνυμο δημοτικό ποίημα. Η Άρτα έχει σημαντική βυζαντινή παράδοση από την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1229) και δείγματά της αποτελούν οι βυζαντινές εκκλησίες της Αγίας Θεοδώρας, των Βλαχερνών, του Αγίου Βασιλείου και της Παρηγορίτισσας, ένα εντυπωσιακό Βυζαντινό κτίσμα κυβόσχημο του 13ου αιώνα, μοναδικό αρχιτεκτονικό έργο με σπουδαία μωσαϊκά.

Στο ναό της Παρηγορίτισσας υπάρχουν και μεταγενέστερες τοιχογραφίες. Η πόλη είναι χτισμένη στην ίδια θέση που κατά την αρχαιότητα υπήρχε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της περιοχής, η Αμβρακία. Κατά μία άλλη άποψη η Άρτα είναι χτισμένη στη θέση της αρχαίας Αργιθέας ή κατ' άλλους του αρχαίου Αμφιλοχικού Άργους

Ο ναός της Παρηγορίτισσας...

Αγιος Βασίλειος .Ναός του 13ου αιώνα με πλουσιότατο κεραμοπλαστικό διάκοσμο και δύο πήλινες εφυαλωμένες εικόνες εντοιχισμένες στην ανατολική του πλευρά. Στον περίβολο του ναού λειτούργησε από το 1662 έως το 1821 ανώτερη ελληνική σχολή με την ονομασία Σχολή Μανωλάκη, από τον ιδρυτή της Φίλιππο Μανωλάκη.Πρόκειται για ένα διακοσμητικό κομψοτέχνημα.

Οι αιώνες πέρασαν πάνω του και δεν το άγγιξαν. Aντιστάθηκε στη φθορά του χρόνου και κατάφερε να κρατήσει αναλλοίωτη την εξωτερική του λάμψη και γοητεία, δίνοντας με την παρουσία του το στίγμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας στη βυζαντινή Άρτα, αν και δεν του έγινε ως τώρα η πρέπουσα προβολή. φωλιασμένο σήμερα το μνημείο στην καρδιά της κάτω πόλης, περιμένει υπομονετικά την αναγνώρισή του.

Αγιος Βασίλειος...............Δεν υπάρχουν πληροφορίες για το χρόνο ίδρυσης του ναού, όμως κάποιες ενδείξεις που σχετίζονται με θέματα τεχνικής και τεχνοτροπίας, μας οδηγούνε στις αρχές του 14ου αιώνα, χρονολόγηση που υποστήριξε με επιφύλαξη ο Ορλάνδος και για χρόνια ήταν η επικρατέστερη. Νεότεροι όμως μελετητές, δίνοντας έμφαση στις ομοιότητες που παρουσιάζει το μνημείο με άλλα προγενέστερα, συγκλίνουν στην άποψη ότι πρέπει να μετατεθεί η ίδρυση του ναού στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα, χρόνος που θεωρείται και ως πιο πιθανός.

Ούτε για τη ζωή του μνημείου στα πρώτα μεταβυζαντινά χρόνια υπάρχουν μαρτυρίες από γραπτές πηγές. Εκείνο που με σιγουριά γνωρίζουμε είναι ότι μέσα στον περίβολο του ναού λειτούργησε απ' το 1662 μέχρι το 1821 ανώτερη ελληνική σχολή, την οποία ίδρυσε ο βαθύπλουτος Καστοριανός γουνέμπορος (αρχιγουναράς του σουλτάνου Μεχμέτ Δ΄) Φίλιππος Μανωλάκης, γι΄ αυτό και ονομάστηκε Σχολή Μανωλάκη. Είναι αυτονόητο ότι μια τέτοια σχολή προϋπέθετε την ύπαρξη ευρύχωρου περίβολου, που καμιά σχέση δεν έχει με το σημερινό ασφυκτικά περιορισμένο προαύλιο του ναού.

Το στέκι με τα τσίπουρα και τον μεζέ....στην άκρη της Αρτας,δίπλα στο γεφύρι.

Η μεταπολεμική περίοδος έφερε τη γαλήνη στην πόλη. Μεταπολιτευτικά το σημαντικό έργο του Φράγματος Πουρναρίου της Δ.Ε.Η., κατασκευασμένο από Σοβιετικούς, αναβάθμισε οικονομικά το λαό της Άρτας. Είναι ενδιαφέρον για τους νεότερους ότι το κόστος κατασκευής του καλύφθηκε από εξαγωγές εσπεριδοειδών της Άρτας στην αχανή Σοβιετική Ένωση. Μια νέα οικονομική ώθηση στον λαό έδωσαν μετά το 1977 οι επιχορηγήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα εσπεριδοειδή. Σημαντικό επίτευγμα είναι για την Άρτα το νέο Νοσοκομείο Άρτας (στο Λόφο Περάνθης), το ΤΕΙ Ηπείρου (με έδρα την Αρτα) και τελευταία το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Άρτας.

Αποψη της Αρτας από το πάρκο με την λίμνη του,που σχηματίζεται από τα νερά του Άραχθου που περνούν κάτω από τις γέφυρες που το συνδέουν με το ποτάμι....