Το παιχνίδι έχει παίξει σημαντικό ρόλο στη ελληνική κοινωνία. Από την αρχαιότητα ως σήμερα έχει βοηθήσει τα παιδιά του λαού μας να ξεπεράσουν πολλές δύσκολες καταστάσεις.
Οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν μεγάλη σημασία στο ρόλο του παιχνιδιού. Το είχαν σαν μέσο αυτοαγωγής. Αυτοί πρώτοι κατάλαβαν την αξία των ομαδικών παιχνιδιών και πίστευαν ότι με αυτά πραγματοποιείται η τελειοποίηση του ανθρώπου. Γι’ αυτό, τα ενέταξαν στο πρόγραμμα αγωγής των παιδιών. Θεωρούσαν, όμως, ότι ήταν σημαντικά και για τους μεγάλους. Έτσι και οι μεγάλοι αφιέρωναν μεγάλο μέρος από τον ελεύθερο χρόνο τους σε ομαδικά παιχνίδια και σε αγώνες. Στην αρχαία Ελλάδα έπαιζαν πολλά ομαδικά παιχνίδια. Τα έπαιζαν στο δρόμο και στις αυλές και πάντα υπήρχαν κανόνες, που όλοι έπρεπε να τηρούν πιστά. Επίσης, έλεγαν πως το παιχνίδι είναι ένα μεγάλο αγαθό, διότι αναπτύσσει τη συντροφικότητα, ασκεί το σώμα, καλλιεργεί το πνεύμα, μαθαίνει τα παιδιά να σέβονται τους κανόνες-νόμους του παιχνιδιού και έτσι, όταν μεγαλώσουν, να σέβονται και να τηρούν τους νόμους της πατρίδας τους.
Ο Πλάτωνας τόνιζε την ανάγκη να αφήνουν τα παιδιά να παίζουν ως τα έξι τους χρόνια, με όποια παιχνίδια ήθελαν και όπως ήθελαν. Τόνιζε, όμως, πως θα έπρεπε να έχουν κάποια κατεύθυνση, έτσι ώστε μέσα από αυτά να προσανατολίζονται προς την εκμάθηση κάποιου επαγγέλματος.
Ο Αριστοτέλης συμβούλευε τους γονείς να δίνουν όσο γίνεται πιο πρωτότυπα παιχνίδια, για να αφοσιώνονται σ’ αυτά και να ενοχλούν λιγότερο και ταυτόχρονα να αναπτύσσουν δημιουργική φαντασία. Ο Ιπποκράτης συμβούλευε τους μεγάλους να τρέχουν με τον κρίκο, (το σημερινό στεφάνι, το τσέρκι), για να διατηρήσουν τη φόρμα τους και τους μικρούς για να παίξουν.
Ο Ιπποκράτης συμβούλευε τους γονείς να τρέχουν με τον κρίκο για την καλύτερη διατήρηση της σωματικής τους υγείας και τα παιδιά για να παίξουν.
Ο Πολυδεύκης στο « Ονομαστικό» του περιγράφει πενήντα ομαδικά παιχνίδια και αναφέρεται συγκεκριμένα σε εκείνα που συνήθιζαν να παίζουν τα αγόρια και σε εκείνα που συνήθιζαν να παίζουν τα κορίτσια. Τα αγόρια έπαιζαν τα υπαίθρια παιχνίδια, όπως το κυνηγητό, το κρυφτό, τα κότσια, το τόπι, το στεφάνι και η σβούρα. Τα κορίτσια παίζανε μέσα στο σπίτι με πήλινες ή κέρινες κούκλες, που ονομάζονταν «πλαγγόνες», τις οποίες έντυναν με ρούχα, που τα είχαν φτιάξει μόνα τους. Ακόμα πολύ συνηθισμένα ήταν τα τόπια, τα στεφάνια και τα μικροσκοπικά είδη νοικοκυριού.http://gym-karpen.eyr.sch.gr/
Πλαταγή (κουδουνίστρα)
Ένα από τα πρώτα παιχνίδια που έπαιζαν τα μωρά στην αρχαιότητα ήταν «η πλαταγή», μια πήλινη κουδουνίστρα, που την έβαζαν στο χέρι του και με τον ήχο που έκαναν τα πετραδάκια που είχε μέσα, το έκαναν να ξεχνιέται και να σταματά τα κλάματα.
Άθυρμα
Αγαπημένο παιχνίδι των μεγαλύτερων σε ηλικία αγοριών ήταν «το άθυρμα», ένα πήλινο αλογάκι πάνω σε ρόδες, που το έσερναν σε όλο το σπίτι. Το παιχνίδι όμως που λαχταρούσαν όλα τα αγόρια ήταν ένα «αμαξάκι με ρόδες». Συνήθως το έσερναν τα αγαπημένα τους σκυλιά κι όταν αυτά κουράζονταν το έσερναν τα παιδιά μόνα τους.
ΑΜΑΞΑΚΙ ΜΕ ΡΟΔΕΣ:
ΚΑΛΑΜΟΝ ΠΕΡΙΒΗΝΑΙ:
Χαλκή Μυία (Τυφλόμυγα)
Κανόνες του παιχνιδιού από τα αρχαία χρόνια:Δένανε με ένα μαντίλι τα μάτια ενός παιδιού και έλεγε: "χαλκή μύγα θα κυνηγήσω" και οι άλλοι αποκρίνονταν: "θα κυνηγήσεις μα δεν θα την πιάσεις" και τον χτυπούσαν με τις ζώνες τους μέχρι να πιάσει ένα παιδί.Αλλιώς το παιχνίδι λεγόταν, μυίνδα, δραπετίνδα, ψηλαφίνδα. . Στη Βισαλτία παιζόταν σε ανοιχτούς χώρους με το όνομα «Τύφλα βουβάλα» και ο χώρος του παιχνιδιού περιοριζόταν με ένα μεγάλο σκοινί που ήταν δεμένο στις άκρες. Οι συνεχείς μετακινήσεις των παιδιών άλλαζαν τα όρια του παιχνιδιού, πράγμα που δυσκόλευε τον ρόλο της μάνας.
Ακινητίνδα (Αγαλματάκια)
Το αρχαίο παιχνίδι ακινητίνδα παίζεται και σήμερα με το όνομα αγαλματάκια, μόνο που υπάρχουν κάποιες διαφορές. Στην ακινητίνδα, οι παίκτες μόλις δοθεί το σύνθημα πρέπει να μείνουν ακίνητοι σε όποια στάση βρίσκονται. Εκείνος που θα κουνηθεί βγαίνει από το παιχνίδι. Στα αγαλματάκια, βρίσκονται όλα τα παιδιά στη γραμμή εκτός από ένα. Αυτό το παιδί βρίσκεται περίπου πέντε μέτρα μακριά από τα άλλα παιδιά και με γυρισμένη πλάτη λέει: "Αγαλματάκια ακούνητα, αμίλητα, αγέλαστα, μέρα ή νύχτα.Τα υπόλοιπα παιδιά όταν μιλάει κουνιούνται, όταν όμως ρωτάει απαντούν "μέρα" ή "νύχτα". Αν πουν "νύχτα" συνεχίζεται το παιχνίδι και αν πουν "μέρα" γυρνάει και μένουν όλοι αγάλματα. Τότε όποιος κουνηθεί μπαίνει στη θέση του παιδιού και ξαναρχίζει το παιχνίδι.
Μπάλα
Αυτό το παιχνίδι παίζεται ως εξής: το ένα παιδί πετά με δύναμη, τη μπάλα και εκείνη σκάει στο έδαφος και τη πιάνει ένα άλλο παιδί. Αυτό γίνεται συνεχώς και έτσι συνεχίζεται το παιχνίδι. Η μπάλα τους ήταν φτιαγμένη από δέρματα ζώων.
Απόρραξις
Παιζόταν από κορίτσια με τη «σφαίρα», μπάλα από δέρμα ή κομμάτια ύφασμα, ραμμένα και παραγεμισμένα με αλογότριχες, άχυρο ή μαλλί.Τα αγόρια, πετώντας την μπάλα με τα χέρια, προσπαθούσαν να την περάσουν στο στόμιο ενός αγγείου, κάτι σαν τη σημερινή καλαθοσφαίριση. Ο νικημένος έπρεπε να πάρει στην πλάτη το νικητή. Αυτό ονομαζόταν «εφεδρισμός», η "μπέτσα" των Λεριών.
Πεντέλιθα (Πεντόβολα)
Τα πεντέλιθα (σήμερα πεντόβολα) είναι ένα αρχαίο παιχνίδι. Παίζεται όμως ακόμα και σήμερα. Στο παιχνίδι αυτό μπορούσαν να παίξουν όσα παιδιά ήθελαν. Το κάθε παιδί είχε συγκεντρωμένα πέντε βοτσαλάκια κοντά στα πόδια του. Ο κάθε παίκτης πετούσε ένα βοτσαλάκι ψηλά και έπρεπε να το ξαναπιάσει αφού πρώτα είχε πάρει από κάτω ένα ακόμα βοτσαλάκι.
H αποδιδρασκίνδρα
Ένας παίκτης κλείνει τα μάτια του και οι άλλοι τρέχουν να κρυφτούν σε ορισμένο χρόνο. Ο παίκτης ανοίγει τα μάτια του και ψάχνει να τους βρει. Κάθε φορά που βρίσκει έναν, πρέπει να προλάβει να τρέξει πρώτος στη θέση του, αλλιώς χάνει.
Το κολλαβίζειν
Ένας παίκτης στέκεται όρθιος και με το χέρι του σκεπάζει τα μάτια του. Ένας άλλος τον κτυπά και συγχρόνως τον ρωτά με ποιο χέρι τον κτύπησε.
Ασκωλιασμός (Ασκί)
Στην αρχαιότητα το παιχνίδι αυτό ήταν ένα είδος ακροβασίας και παιζόταν κατά κύριο λόγο στις γιορτές του Διονύσου: Οι παίκτες ανέβαιναν με το ένα πόδι πάνω σε ένα φουσκωμένο ασκί αλειμμένο με λάδι και ο καθένας φανέρωνε την επιδεξιότητά του στην ισορροπία και στην ευλυγισία. Τις περισσότερες φορές ο παίκτης έπεφτε κάτω, πράγμα που διασκέδαζε τους άλλους παίκτες, οι οποίοι αδιαφορούσαν για το αν θα γελούσαν το ίδιο και οι άλλοι μ’ αυτούς, όταν σε λίγο, που θ’ ανέβαιναν κι΄αυτοί στο λαδωμένο ασκί θα πάθαιναν τα ίδια. Το παιχνίδι αυτό παίζεται και σήμερα στην Ήπειρο με την ονομασία Ασκί.
Παραλλαγές του παιχνιδιού Ένας παίκτης πηδώντας στο ένα πόδι καταδιώκει τους άλλους παίκτες που τρέχουν και με τα δύο πόδια ή μόνο με το ένα πόδι. Στις περιοχές όπου παίζεται έχει τις ιδιαίτερες ονομασίες του: κουτσαλωνάκι, κουτσοκαλόγερος.
Βοιωτικό ερυθρόμορφο πηνίο ( γιο-γιο )
Στο βοιωτικό ερυθρόμορφο πηνίο (σημερινό γιο-γιο), οι παίκτες σκαλίζουν στο ξύλο δυο δίσκους που ενώνονται στο κέντρο με έναν κυλινδρικό άξονα, πάνω στον οποίο στερεώνουν την αρχή μιας κλωστής την οποία στη συνέχεια τυλίγουν γύρω-γύρω. Το πηνίο αφήνεται από τον παίκτη να πέσει και η κλωστή ξετυλίγεται, ενώ με μια κίνηση του χεριού ξαναμαζεύεται γύρω από τον άξονα. Η κίνηση μπορεί να επαναλαμβάνεται.
Σκαπέρδα (διελκυστίνδα)
Στην σκαπέρδα, οι παίκτες καρφώνουν στο χώμα ένα δοκάρι, το οποίο έχει μια τρύπα στο κέντρο του, από όπου περνούν ένα σκοινί. Στις δύο άκρες του, δένεται από ένας παίκτης, έτσι ώστε ο ένας να μην κοιτά τον άλλο, και προσπαθούν τραβώντας με δύναμη, να φέρουν ο ένας τον άλλον κοντά στη δοκό. Το παιχνίδι αυτό παίζεται και με ισάριθμους σε κάθε πλευρά παίκτες.
Αστραγαλίζειν
Το αστραγαλίζειν, το παιχνίδι δηλαδή με τους αστράγαλους ή αλλιώς τα κότσια, ήταν από τα αγαπημένα παιχνίδια των αγοριών και των κοριτσιών. Οι αστράγαλοι προέρχονταν από τα πίσω πόδια των κατσικιών και των αρνιών. Κάποιες φορές, αντί για αστράγαλους χρησιμοποιούνταν μικρές πέτρες ή καρύδια και αμύγδαλα. Τα παιδιά έπαιζαν και τους «αρτιάζειν αστραγάλους», τα μόνα ζυγά. Σε αυτά, ο ένας έκρυβε τους αστραγάλους στο χέρι του, και ο άλλος προσπαθούσε να μαντέψει αν ο αριθμός των αστράγαλων ήταν μονός ή ζυγός, δηλαδή περιττός ή άρτιος.
Εις ώμιλλαν
Τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας έπαιζαν το εις ώμιλλαν, τις ομάδες. Σε αυτό, χάραζαν έναν κύκλο στο χώμα και προσπαθούσαν, σημαδεύοντας από ένα ορισμένο σημείο, να στείλουν τον αστράγαλο του ζώου μέσα στον κύκλο. Ο κάθε παίκτης είχε δέκα βολές. Ο νικητής σχεδίαζε τον κύκλο και καθόριζε τη διάμετρο, καθώς και το σημείο βολής.
Ίυγξ
Ανάμεσα στα παιχνίδια που προτιμούσαν τα παιδιά, ήταν η ίυγξ. Σε έναν ξύλινο, συνήθως, τροχίσκο, άνοιγαν δυο τρύπες, περνούσαν διπλή κλωστή και αφού την περίστρεφαν, την τραβούσαν και την χαλάρωναν. Ο ήχος που παραγόταν θύμιζε το πουλί ίυγγα, δηλαδή τον μυρμηγκοφάγο, από τον οποίο πήρε και το όνομα του το παιχνίδι. Λέγεται πως ανάλογα με τον παραγόμενο ήχο μπορούσαν να κάνουν διάφορες προβλέψεις.
Κερητίζειν
Παιχνίδι που παιζόταν από δύο παίχτες, οι οποίοι προσπαθούσαν να κατευθύνουν μία σφαίρα με ραβδιά. Υπάρχει ανάγλυφη παράσταση του παιχνιδιού στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. . Ήταν ο πρόδρομος του σημερινού χόκεϋ. Το παιχνίδι διασώθηκε στη Βισαλτία με το όνομα «Γρούνα»/ γουρούνα. Ήταν παιχνίδι μιας ολιγάριθμης ομάδας παιδιών. Άρχιζε με την διαδικασία ανάθεσης του ρόλου της μάνας, που ήταν και ανεπιθύμητος ρόλος. Η μάνα προσπαθούσε με ένα ραβδί να βάλει ένα μικρό μεταλλικό κουτί, τη γρούνα, σε μια μικρή λακκούβα, ενώ οι άλλοι παίχτες επιδίωκαν το αντίθετο. Πάντα όμως η προσπάθεια γινόταν από τη μάνα και αντίπαλο έναν άλλον παίχτη της ομάδας.
Η μετά ράβδων παιγνική συμβολή
Το παιχνίδι είναι γνωστό κυρίως από βυζαντινές πηγές. Ανήκει στα παιχνίδια ασκήσεις, παιχνίδια με αγωνιστικό περιεχόμενο και οι ρίζες του πιθανότατα να βρίσκονται στα αρχαία παιχνίδια με ραβδιά, ίσως στους ακοντισμούς. «Βέβαιον είναι … ότι κατά τους βυζαντινούς χρόνους υπήρξεν αγωνιστική παιδιά δια ράβδων γινομένη». Και αναφέρεται ότι το παιχνίδι παιζόταν στην Κύπρο με το όνομα «Τζιρίτιν». . Ένα αγωνιστικό παιχνίδι με ραβδιά, διαφορετικό από το «Τζιρίτιν» της Κυπρου διασώθηκε μέχρι στις αρχές του περασμένου αιώνα στην Τερπνή Σερρών με το όνομα «Πάντα». Ήταν παιχνίδι που παιζόταν από μια ολιγάριθμη ομάδα παιδιών σε ανοιχτωσιές, όπως οι επίπεδοι βοσκότοποι ή οι φαρδείς δρόμοι. Ήταν ένα παιχνίδι που εξασκούσε τα παιδιά στο να ρίχνουν εύστοχα και αποτελεσματικά το ραβδί, που ήταν απαραίτητο εργαλείο στην καθημερινή ζωή για το βόσκημα μικρών ή μεγάλων ζώων. Η δυσκολία στο παιχνίδι ήταν ότι τα ραβδιά έπρεπε να ρίχνονται σε βολές παράλληλες με το έδαφος χωρίς να περιστρέφονται, όπως τα ακόντια.
Στρόμβος
Αλλιώς: βέμβυξ, κώνος, ρόμβος, στρόβιλος. Είναι η γνωστή σβούρα. Στην αρχαία Ελλάδα έπαιζαν τη σβούρα, δίνοντας μόνο την αρχική κίνηση ή συντηρούσαν την αρχική της κίνησή της με χτυπήματα την κατά διαστήματα με ένα μαστίγιο. Υπάρχει εικόνα σε αγγείο με νεαρή γυναίκα να παίζει τη σβούρα με μαστίγιο. Ο Μ. Βασίλειος, στα χρόνια του οποίου το παιχνίδι ήταν πολύ κοινό, σημειώνει ότι ο στρόβιλος στροβιλιζόταν μόνο μία φορά, την αρχική, και μετά αφηνόταν ώσπου να σταματήσει. Σε μερικά χωριά της Βισαλτίας η συντήρηση της κίνησης στη σβούρα με μαστίγιο επέζησε μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα.
Σφαιρία ή σφαιρίδια
Ήταν οι σημερινοί βόλοι ή οι μπίλιες. Από τα στοιχεία που υπάρχουν πιθανολογείται ότι στην αρχαία Ελλάδα οι βόλοι παίζονταν όπως και σήμερα.
Χυτρίνδα
Η Χελιχελώνη ήταν ένα κοριτσίστικο ομαδικό παιχνίδι στην αρχαία Ελλάδα. Τα κορίτσια σχημάτιζαν κύκλο και στη μέση καθόταν η "χελώνα". Ο μελωδικός διάλογος των κοριτσιών ήταν ο ακόλουθος:
́ ́χελιχελώνα,τί ποιείς εν τω μέσω;́
́
'μαρύομ' έρια και κρόκαν Μιλάσιαν ́ ́
́ ́"ο δ ́εκγονός τευ,τί ποίων απώλετο;́ ́
́ ́λευκάν αφ ́ίππων εις θάλασσαν άλατο ́ ́
(Rühfel, 1984: 142)Στο τέλος της στιχομυθίας η "χελώνα" προσπαθούσε να πιάσει κάποιο απ΄τα κορίτσια που έπαιρνε τη σειρά της ως "χελώνα".
Σχοινοφυλίνδα
Η περιγραφή αυτού του αρχαίου παιχνιδιού δίνεται χωρίς ουσιώδεις διαφορές από το σύγχρονο παιχνίδι της Βισαλτίας «Κάηκι τ’ παπά αχυρώνα». Το παιχνίδι της Βισαλτίας παιζόταν από μια πολυάριθμη ομάδα μικρών κοριτσιών. Όλα τα κορίτσια εκτός από τη μάνα κάθονταν καταγής, σχηματίζοντας έναν κύκλο, και είχαν μέτωπο προς το εσωτερικό του κύκλου. Τότε η μάνα που επιλεγόταν με κλήρωση, άρχιζε το παιχνίδι γυρνώντας έξω από τον κύκλο των κοριτσιών, επαναλαμβάνοντας τραγουδιστά τη φράση, «κάηκι τ’ παπά αχυρώνα κι κόμα καίιτι». Κρατώντας σταθερό τον ρυθμό της κίνησής της, σε κάποια στιγμή άφηνε, χωρίς να γίνει αντιληπτό, ένα μαντήλι πίσω από κάποιο κορίτσι. Μόλις γινόταν αντιληπτό το γεγονός από τα κορίτσια της ομάδας, αυτά άρχιζαν να επαναλαμβάνουν τα λόγια της μάνας, πράγμα που σήμαινε ότι κάπου έπεσε το μαντήλι και όλα τα κορίτσια άρχιζαν να ψάχνουν πίσω τους για το μαντήλι. Το κορίτσι που εύρισκε το μαντήλι, σηκωνόταν αμέσως και άρχιζε να κυνηγά τη μάνα, γύρω γύρω στον κύκλο, με το μαντήλι στο χέρι. Αν την έφθανε, τη χτυπούσε με τον κόμπο που είχε το μαντήλι. Ο κόμπος δεν περιείχε τίποτε μέσα του, τα χτυπήματα επομένως ήταν ελαφρά, ίσα-ίσα για να δημιουργούν την ατμόσφαιρα του παιχνιδιού. Το κυνηγητό της μάνας, με χτυπήματα ή όχι, κρατούσε μέχρι να φτάσει η μάνα στην κενή θέση, οπότε καθόταν και αναλάμβανε το ρόλο της το κορίτσι που κρατούσε το μαντήλι. Αν μέχρι να ολοκληρώσει τον κύκλο η μάνα δεν γινόταν αντιληπτό ότι είχε πέσει το μαντήλι, τότε το έπαιρνε η μάνα και χτυπούσε με το μαντήλι το κορίτσι που το είχε πίσω του. Το κορίτσι τότε σηκωνόταν και έτρεχε για να αποφύγει τα χτυπήματα. Και στην περίπτωση αυτή το κυνηγητό κρατούσε έναν κύκλο, τώρα όμως δεν άλλαζε η μάνα.
Μοσκίνδα
Είναι το παιχνίδι που μας είναι γνωστό με το όνομα «Μακριά γαϊδούρα». Και στη Βισαλτία παιζόταν το παιχνίδι με διάφορα ονόματα, όμως η περιγραφή του είναι λίγο διαφορετική από αυτήν του αρχαίου παιχνιδιού. Ήταν παιχνίδι για μεγάλα αγόρια και παιζόταν από δυο ομάδες των τεσσάρων έως έξι παιδιών.
Ανώνυμο
Παιχνίδι για αγόρια, που το έπαιζαν σε ανοιχτωσιές αφού χωρίζονταν σε δυο ολιγομελείς ομάδες. Ως υλικά για το παιχνίδι χρειάζονταν έξι στενόμακρες πέτρες, που χρησιμοποιούνταν ως στόχοι και πολλές μικρές πέτρες ως βολίδες, τουλάχιστο τριπλάσιες από τον αριθμό των παιχτών. Όλες οι πέτρες, στόχοι ή βολίδες, είχαν μέγεθος που καθοριζόταν από τις δυνατότητες των παιχτών. Οι βολίδες έπρεπε να ρίχνονται άνετα από τους παίχτες και να είναι αποτελεσματικές στις κρούσεις με τους στόχους. Οι στόχοι έπρεπε να είναι αρκετά μεγάλες πέτρες, έπρεπε όμως και να ανατρέπονται με τα χτυπήματα των βολίδων. Η κάθε ομάδα έστηνε στην περιοχή της τις δικές της πέτρες-στόχους πάνω στην ίδια νοητή ευθεία γραμμή με τις πέτρες-στόχους της άλλης ομάδας. Οι στόχοι της ίδιας ομάδας απείχαν μεταξύ τους δυο έως τρία βήματα, ενώ των δυο ομάδων ήταν σε απόσταση που καθοριζόταν από τις δυνατότητες βολής των παιχτών. Οι παίχτες της κάθε ομάδας, με σειρά προτεραιότητας που καθοριζόταν με διαδικασίες κλήρωσης, εναλλάσσονταν ανά ένας στις βολές και έριχνε ο καθένας από τρεις βολίδες, με στόχο να ανατρέψει τους στόχους της αντίπαλης ομάδας. Η ευστοχία των παιχτών και η δύναμη στις βολές τους ήταν οι παράγοντες που καθόριζαν την εξέλιξη του παιχνιδιού και ξεχώριζαν το νικητή. Νικούσε η ομάδα που πετύχαινε πρώτη να ανατρέψει όλες τους στόχους της αντίπαλης ομάδας. Οι νικητές πέρα από την ικανοποίηση, που τους έδινε η πρωτιά στη δύναμη και στην ευστοχία, απολάμβαναν και το έπαθλο της καβάλας. Τους έπαιρναν στις πλάτες τους οι ηττημένοι και τους πήγαιναν βόλτα σε καθορισμένη από πριν διαδρομή, που συνήθως ήταν από τη θέση της μιας ομάδας έως τη θέση της άλλης. Μετά το παιχνίδι επαναλαμβανόταν με αλλαγή των θέσεων. Εξισορροπούσαν έτσι τυχόν διαφορές που υπήρχαν στο μέγεθος, στο σχήμα και στο στήσιμο των στόχων. Είναι περιγραφή του παιχνιδιού όπως παιζόταν ακριβώς στην αρχαία Ελλάδα. «Τα ρούμπαλα», που αναφέρονται στην Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, είναι το ίδιο παιχνίδι, με μικρές διαφορές στην εξέλιξή του.
Άλλα παιχνίδια στην αρχαία ΕλλάδαΜερικά από τα άλλα παιχνίδια της αρχαίας Ελλάδας, που σχετίζονται με τα σύγχρονα παιχνίδια είναι τα πιο κάτω: αἰώρα, ἀντισφαίρισις, ἁρπαστόν, ἀρτιάζειν, ἀσίκχιοι, δραπετίνδα, ἐπίσκυρος σφαῖρα, ἐφηβική σφαῖρα, ἰππαστὶ σφαίρισις,•κάλαμον περιβῆναι, κόραι, κρικηλασία, κρυπτίνδα, μυΐνδα, οστρακίνδα, οὐρανία σφαῖρα, πεσσεία, πλαγγόνες, σφαῖρα, σφαίρισις,σφαιρισμός, τρόπα, φαινίνδα
Πήλινες κούκλες με κινητά μέλη (νευρόσπαστα) από την Κόρινθο, 5ος αι. π.Χ. Τα νευρόσπαστα κινούνταν όπως οι σημερινές μαριονέτες και ονομάζονταν και «δαίδαλα», καθώς αποδίδονταν στον Δαίδαλο. Οι κούκλες με τα κινητά μέλη, εκτός από παιχνίδια, αποτελούσαν συνήθη κτερίσματα σε τάφους κοριτσιών αλλά και αφιερώματα σε ιερά. Τα κορίτσια αφιέρωναν τις πλαγγόνες, μαζί με άλλα παιχνίδια τους και βόστρυχο από τα μαλλιά τους, στην Άρτεμη, προστάτιδα σε κάθε μεταβατική φάση στη ζωή του ανθρώπου και της σύλληψης παιδιών στα ανδρόγυνα, και την Αφροδίτη, θεά του έρωτα και της γονιμότητας, τις παραμονές του γάμου τους. Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν / LIFO Πηγή: www.lifo.gr
Πλαγγόνες
Τα κορίτσια στην αρχαιότητα εκπαιδεύονταν για το ρόλο της μητέρας από πολύ μικρή ηλικία και για αυτό τον λόγο δεν αποχωρίζονταν τις κούκλες τους, τις πλαγγόνες. Οι κούκλες τους είχαν διαφορετικά ονόματα ανάλογα από το υλικό κατασκευής τους. Ονομάζονταν «νύμφες και κόρες» όταν ήταν φτιαγμένες από πηλό ή κερί και είχαν συμβολικό χαρακτήρα. Εκείνες που κινούνταν με την με την βοήθεια συρμάτων, όπως οι σημερινές μαριονέτες, ονομάζονταν «νευρόσπαστα» ή «δαίδαλα», αφού οι κούκλες με κινητά μέλη αποδίδονταν στον σπουδαίο τεχνίτη της Κνωσού, Δαίδαλο.
Αιώρα
Αιώρα - Η γνωστή κούνια
Κρικηλασία
Ένα από τα πρώτα παιχνίδια που έπαιζαν τα μωρά στην αρχαιότητα ήταν «η πλαταγή», μια πήλινη κουδουνίστρα, που την έβαζαν στο χέρι του και με τον ήχο που έκαναν τα πετραδάκια που είχε μέσα, το έκαναν να ξεχνιέται και να σταματά τα κλάματα.
Άθυρμα
Αγαπημένο παιχνίδι των μεγαλύτερων σε ηλικία αγοριών ήταν «το άθυρμα», ένα πήλινο αλογάκι πάνω σε ρόδες, που το έσερναν σε όλο το σπίτι. Το παιχνίδι όμως που λαχταρούσαν όλα τα αγόρια ήταν ένα «αμαξάκι με ρόδες». Συνήθως το έσερναν τα αγαπημένα τους σκυλιά κι όταν αυτά κουράζονταν το έσερναν τα παιδιά μόνα τους.
Άθυρμα του 10ου αιώνα π.Χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραμεικού)
ΑΜΑΞΑΚΙ ΜΕ ΡΟΔΕΣ:
Την επιθυμία των αγοριών στην αρχαία Αθήνα να δείξουν πως έχουν μεγαλώσει και να μιμούνται τους μεγάλους ικανοποιούσε ένα αμαξάκι με ρόδες, που ήταν αντίγραφα εκείνων που χρησιμοποιούσαν οι νέοι στους αγώνες. Τα αμαξάκια αυτά τα έσερναν σκύλοι, μικροκαμωμένα άλογα ή τα ίδια τα παιδιά.
ΚΑΛΑΜΟΝ ΠΕΡΙΒΗΝΑΙ:
Όταν τα παιδιά δεν είχαν αμαξάκι με ρόδες, ένα καλάμι μεταμορφωνόταν μέσα από τα παιδικά μάτια τους σε άλογο. Ακόμη και ο βασιλιάς της Σπάρτης Αγησίλαος έπαιζε αυτό το παιχνίδι με τα εγγόνια του.
Χαλκή Μυία (Τυφλόμυγα)
Κανόνες του παιχνιδιού από τα αρχαία χρόνια:Δένανε με ένα μαντίλι τα μάτια ενός παιδιού και έλεγε: "χαλκή μύγα θα κυνηγήσω" και οι άλλοι αποκρίνονταν: "θα κυνηγήσεις μα δεν θα την πιάσεις" και τον χτυπούσαν με τις ζώνες τους μέχρι να πιάσει ένα παιδί.Αλλιώς το παιχνίδι λεγόταν, μυίνδα, δραπετίνδα, ψηλαφίνδα. . Στη Βισαλτία παιζόταν σε ανοιχτούς χώρους με το όνομα «Τύφλα βουβάλα» και ο χώρος του παιχνιδιού περιοριζόταν με ένα μεγάλο σκοινί που ήταν δεμένο στις άκρες. Οι συνεχείς μετακινήσεις των παιδιών άλλαζαν τα όρια του παιχνιδιού, πράγμα που δυσκόλευε τον ρόλο της μάνας.
Ακινητίνδα (Αγαλματάκια)
Το αρχαίο παιχνίδι ακινητίνδα παίζεται και σήμερα με το όνομα αγαλματάκια, μόνο που υπάρχουν κάποιες διαφορές. Στην ακινητίνδα, οι παίκτες μόλις δοθεί το σύνθημα πρέπει να μείνουν ακίνητοι σε όποια στάση βρίσκονται. Εκείνος που θα κουνηθεί βγαίνει από το παιχνίδι. Στα αγαλματάκια, βρίσκονται όλα τα παιδιά στη γραμμή εκτός από ένα. Αυτό το παιδί βρίσκεται περίπου πέντε μέτρα μακριά από τα άλλα παιδιά και με γυρισμένη πλάτη λέει: "Αγαλματάκια ακούνητα, αμίλητα, αγέλαστα, μέρα ή νύχτα.Τα υπόλοιπα παιδιά όταν μιλάει κουνιούνται, όταν όμως ρωτάει απαντούν "μέρα" ή "νύχτα". Αν πουν "νύχτα" συνεχίζεται το παιχνίδι και αν πουν "μέρα" γυρνάει και μένουν όλοι αγάλματα. Τότε όποιος κουνηθεί μπαίνει στη θέση του παιδιού και ξαναρχίζει το παιχνίδι.
Μπάλα
Αυτό το παιχνίδι παίζεται ως εξής: το ένα παιδί πετά με δύναμη, τη μπάλα και εκείνη σκάει στο έδαφος και τη πιάνει ένα άλλο παιδί. Αυτό γίνεται συνεχώς και έτσι συνεχίζεται το παιχνίδι. Η μπάλα τους ήταν φτιαγμένη από δέρματα ζώων.
Απόρραξις
Παιζόταν από κορίτσια με τη «σφαίρα», μπάλα από δέρμα ή κομμάτια ύφασμα, ραμμένα και παραγεμισμένα με αλογότριχες, άχυρο ή μαλλί.Τα αγόρια, πετώντας την μπάλα με τα χέρια, προσπαθούσαν να την περάσουν στο στόμιο ενός αγγείου, κάτι σαν τη σημερινή καλαθοσφαίριση. Ο νικημένος έπρεπε να πάρει στην πλάτη το νικητή. Αυτό ονομαζόταν «εφεδρισμός», η "μπέτσα" των Λεριών.
Εφεδρισμός -
Terracotta figurine from Taranto
Terracotta figurine from Taranto
Πεντέλιθα (Πεντόβολα)
Τα πεντέλιθα (σήμερα πεντόβολα) είναι ένα αρχαίο παιχνίδι. Παίζεται όμως ακόμα και σήμερα. Στο παιχνίδι αυτό μπορούσαν να παίξουν όσα παιδιά ήθελαν. Το κάθε παιδί είχε συγκεντρωμένα πέντε βοτσαλάκια κοντά στα πόδια του. Ο κάθε παίκτης πετούσε ένα βοτσαλάκι ψηλά και έπρεπε να το ξαναπιάσει αφού πρώτα είχε πάρει από κάτω ένα ακόμα βοτσαλάκι.
H αποδιδρασκίνδρα
Ένας παίκτης κλείνει τα μάτια του και οι άλλοι τρέχουν να κρυφτούν σε ορισμένο χρόνο. Ο παίκτης ανοίγει τα μάτια του και ψάχνει να τους βρει. Κάθε φορά που βρίσκει έναν, πρέπει να προλάβει να τρέξει πρώτος στη θέση του, αλλιώς χάνει.
Το κολλαβίζειν
Ένας παίκτης στέκεται όρθιος και με το χέρι του σκεπάζει τα μάτια του. Ένας άλλος τον κτυπά και συγχρόνως τον ρωτά με ποιο χέρι τον κτύπησε.
Ασκωλιασμός (Ασκί)
Στην αρχαιότητα το παιχνίδι αυτό ήταν ένα είδος ακροβασίας και παιζόταν κατά κύριο λόγο στις γιορτές του Διονύσου: Οι παίκτες ανέβαιναν με το ένα πόδι πάνω σε ένα φουσκωμένο ασκί αλειμμένο με λάδι και ο καθένας φανέρωνε την επιδεξιότητά του στην ισορροπία και στην ευλυγισία. Τις περισσότερες φορές ο παίκτης έπεφτε κάτω, πράγμα που διασκέδαζε τους άλλους παίκτες, οι οποίοι αδιαφορούσαν για το αν θα γελούσαν το ίδιο και οι άλλοι μ’ αυτούς, όταν σε λίγο, που θ’ ανέβαιναν κι΄αυτοί στο λαδωμένο ασκί θα πάθαιναν τα ίδια. Το παιχνίδι αυτό παίζεται και σήμερα στην Ήπειρο με την ονομασία Ασκί.
Παραλλαγές του παιχνιδιού Ένας παίκτης πηδώντας στο ένα πόδι καταδιώκει τους άλλους παίκτες που τρέχουν και με τα δύο πόδια ή μόνο με το ένα πόδι. Στις περιοχές όπου παίζεται έχει τις ιδιαίτερες ονομασίες του: κουτσαλωνάκι, κουτσοκαλόγερος.
Βοιωτικό ερυθρόμορφο πηνίο ( γιο-γιο )
Στο βοιωτικό ερυθρόμορφο πηνίο (σημερινό γιο-γιο), οι παίκτες σκαλίζουν στο ξύλο δυο δίσκους που ενώνονται στο κέντρο με έναν κυλινδρικό άξονα, πάνω στον οποίο στερεώνουν την αρχή μιας κλωστής την οποία στη συνέχεια τυλίγουν γύρω-γύρω. Το πηνίο αφήνεται από τον παίκτη να πέσει και η κλωστή ξετυλίγεται, ενώ με μια κίνηση του χεριού ξαναμαζεύεται γύρω από τον άξονα. Η κίνηση μπορεί να επαναλαμβάνεται.
Σκαπέρδα (διελκυστίνδα)
Στην σκαπέρδα, οι παίκτες καρφώνουν στο χώμα ένα δοκάρι, το οποίο έχει μια τρύπα στο κέντρο του, από όπου περνούν ένα σκοινί. Στις δύο άκρες του, δένεται από ένας παίκτης, έτσι ώστε ο ένας να μην κοιτά τον άλλο, και προσπαθούν τραβώντας με δύναμη, να φέρουν ο ένας τον άλλον κοντά στη δοκό. Το παιχνίδι αυτό παίζεται και με ισάριθμους σε κάθε πλευρά παίκτες.
Αστραγαλίζειν
Το αστραγαλίζειν, το παιχνίδι δηλαδή με τους αστράγαλους ή αλλιώς τα κότσια, ήταν από τα αγαπημένα παιχνίδια των αγοριών και των κοριτσιών. Οι αστράγαλοι προέρχονταν από τα πίσω πόδια των κατσικιών και των αρνιών. Κάποιες φορές, αντί για αστράγαλους χρησιμοποιούνταν μικρές πέτρες ή καρύδια και αμύγδαλα. Τα παιδιά έπαιζαν και τους «αρτιάζειν αστραγάλους», τα μόνα ζυγά. Σε αυτά, ο ένας έκρυβε τους αστραγάλους στο χέρι του, και ο άλλος προσπαθούσε να μαντέψει αν ο αριθμός των αστράγαλων ήταν μονός ή ζυγός, δηλαδή περιττός ή άρτιος. Εις ώμιλλαν
Τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας έπαιζαν το εις ώμιλλαν, τις ομάδες. Σε αυτό, χάραζαν έναν κύκλο στο χώμα και προσπαθούσαν, σημαδεύοντας από ένα ορισμένο σημείο, να στείλουν τον αστράγαλο του ζώου μέσα στον κύκλο. Ο κάθε παίκτης είχε δέκα βολές. Ο νικητής σχεδίαζε τον κύκλο και καθόριζε τη διάμετρο, καθώς και το σημείο βολής.
Ίυγξ
Ανάμεσα στα παιχνίδια που προτιμούσαν τα παιδιά, ήταν η ίυγξ. Σε έναν ξύλινο, συνήθως, τροχίσκο, άνοιγαν δυο τρύπες, περνούσαν διπλή κλωστή και αφού την περίστρεφαν, την τραβούσαν και την χαλάρωναν. Ο ήχος που παραγόταν θύμιζε το πουλί ίυγγα, δηλαδή τον μυρμηγκοφάγο, από τον οποίο πήρε και το όνομα του το παιχνίδι. Λέγεται πως ανάλογα με τον παραγόμενο ήχο μπορούσαν να κάνουν διάφορες προβλέψεις.
Κερητίζειν
Παιχνίδι που παιζόταν από δύο παίχτες, οι οποίοι προσπαθούσαν να κατευθύνουν μία σφαίρα με ραβδιά. Υπάρχει ανάγλυφη παράσταση του παιχνιδιού στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. . Ήταν ο πρόδρομος του σημερινού χόκεϋ. Το παιχνίδι διασώθηκε στη Βισαλτία με το όνομα «Γρούνα»/ γουρούνα. Ήταν παιχνίδι μιας ολιγάριθμης ομάδας παιδιών. Άρχιζε με την διαδικασία ανάθεσης του ρόλου της μάνας, που ήταν και ανεπιθύμητος ρόλος. Η μάνα προσπαθούσε με ένα ραβδί να βάλει ένα μικρό μεταλλικό κουτί, τη γρούνα, σε μια μικρή λακκούβα, ενώ οι άλλοι παίχτες επιδίωκαν το αντίθετο. Πάντα όμως η προσπάθεια γινόταν από τη μάνα και αντίπαλο έναν άλλον παίχτη της ομάδας.
Η μετά ράβδων παιγνική συμβολή
Το παιχνίδι είναι γνωστό κυρίως από βυζαντινές πηγές. Ανήκει στα παιχνίδια ασκήσεις, παιχνίδια με αγωνιστικό περιεχόμενο και οι ρίζες του πιθανότατα να βρίσκονται στα αρχαία παιχνίδια με ραβδιά, ίσως στους ακοντισμούς. «Βέβαιον είναι … ότι κατά τους βυζαντινούς χρόνους υπήρξεν αγωνιστική παιδιά δια ράβδων γινομένη». Και αναφέρεται ότι το παιχνίδι παιζόταν στην Κύπρο με το όνομα «Τζιρίτιν». . Ένα αγωνιστικό παιχνίδι με ραβδιά, διαφορετικό από το «Τζιρίτιν» της Κυπρου διασώθηκε μέχρι στις αρχές του περασμένου αιώνα στην Τερπνή Σερρών με το όνομα «Πάντα». Ήταν παιχνίδι που παιζόταν από μια ολιγάριθμη ομάδα παιδιών σε ανοιχτωσιές, όπως οι επίπεδοι βοσκότοποι ή οι φαρδείς δρόμοι. Ήταν ένα παιχνίδι που εξασκούσε τα παιδιά στο να ρίχνουν εύστοχα και αποτελεσματικά το ραβδί, που ήταν απαραίτητο εργαλείο στην καθημερινή ζωή για το βόσκημα μικρών ή μεγάλων ζώων. Η δυσκολία στο παιχνίδι ήταν ότι τα ραβδιά έπρεπε να ρίχνονται σε βολές παράλληλες με το έδαφος χωρίς να περιστρέφονται, όπως τα ακόντια.
Στρόμβος
Σφαιρία ή σφαιρίδια
Ήταν οι σημερινοί βόλοι ή οι μπίλιες. Από τα στοιχεία που υπάρχουν πιθανολογείται ότι στην αρχαία Ελλάδα οι βόλοι παίζονταν όπως και σήμερα.
Χυτρίνδα
Η Χυτρίνδα ήταν ενα παρόμοιο ομαδικό παιχνίδι, που στη μέση καθόταν η "χύτρα" και ο φύλακάς της, ενώ τα υπόλοιπα παιδιά στέκονταν σε κύκλο γύρω απ΄τη χύτρα. Κατά τον Πολυδεύκη " η δε χυτρίνδα ο μεν εν μέσω κάθηται και καλείται χύτρα, οι δε τίλλουσιν..αντ΄αυτού κάθηται."
Κατά Σουίδα : «χυτρίνδα· παιδιᾶς εἶδος τοιαύτης· καθέζεταί τις ἐν τῷ μέσῳ. εἶτα κύκλῳ περιτρέχοντες οἱ περὶ τὸν καθεζόμενον. ποιοῦσιν οἷον αὐτὸν περιστρέφεσθαι, ἕως ἅψεταί τινος τύπτοντος αὐτόν· εἶτα καθέζεται ὁ ληφθείς."
Ο φύλακας προστάτευε την χύτρα και όποιο παιδί χτυπούσε έπαιρνε τη θέση του φύλακα.
Ο διάλογος των παιχτών ήταν:
́ ́τίς την χύτραν;́
́ ́αναζεί́ ́
́ ́τίς περί χύτραν;́ ́
́ ́εγώ Μίδας΄́Το παιχνίδι διασώθηκε και στα νεότερα χρόνια με τις ονομασίες "κλωτσοσκούφι" ,"εψήθη ή ψήθηκε", "χύτρα" ,"μυτζήθρα" ,"φέσας" ενώ στην Κρήτη "προζύμι"(Βενιζέλος, Λουκόπουλος, Μέγας, Σακελλάριος, Χρυσάφης).
Κατά Σουίδα : «χυτρίνδα· παιδιᾶς εἶδος τοιαύτης· καθέζεταί τις ἐν τῷ μέσῳ. εἶτα κύκλῳ περιτρέχοντες οἱ περὶ τὸν καθεζόμενον. ποιοῦσιν οἷον αὐτὸν περιστρέφεσθαι, ἕως ἅψεταί τινος τύπτοντος αὐτόν· εἶτα καθέζεται ὁ ληφθείς."
Ο φύλακας προστάτευε την χύτρα και όποιο παιδί χτυπούσε έπαιρνε τη θέση του φύλακα.
Ο διάλογος των παιχτών ήταν:
́ ́τίς την χύτραν;́
́ ́αναζεί́ ́
́ ́τίς περί χύτραν;́ ́
́ ́εγώ Μίδας΄́Το παιχνίδι διασώθηκε και στα νεότερα χρόνια με τις ονομασίες "κλωτσοσκούφι" ,"εψήθη ή ψήθηκε", "χύτρα" ,"μυτζήθρα" ,"φέσας" ενώ στην Κρήτη "προζύμι"(Βενιζέλος, Λουκόπουλος, Μέγας, Σακελλάριος, Χρυσάφης).
Χελιχελώνη
Η Χελιχελώνη ήταν ένα κοριτσίστικο ομαδικό παιχνίδι στην αρχαία Ελλάδα. Τα κορίτσια σχημάτιζαν κύκλο και στη μέση καθόταν η "χελώνα". Ο μελωδικός διάλογος των κοριτσιών ήταν ο ακόλουθος:
́ ́χελιχελώνα,τί ποιείς εν τω μέσω;́
́
'μαρύομ' έρια και κρόκαν Μιλάσιαν ́ ́
́ ́"ο δ ́εκγονός τευ,τί ποίων απώλετο;́ ́
́ ́λευκάν αφ ́ίππων εις θάλασσαν άλατο ́ ́
(Rühfel, 1984: 142)Στο τέλος της στιχομυθίας η "χελώνα" προσπαθούσε να πιάσει κάποιο απ΄τα κορίτσια που έπαιρνε τη σειρά της ως "χελώνα".
Η περιγραφή αυτού του αρχαίου παιχνιδιού δίνεται χωρίς ουσιώδεις διαφορές από το σύγχρονο παιχνίδι της Βισαλτίας «Κάηκι τ’ παπά αχυρώνα». Το παιχνίδι της Βισαλτίας παιζόταν από μια πολυάριθμη ομάδα μικρών κοριτσιών. Όλα τα κορίτσια εκτός από τη μάνα κάθονταν καταγής, σχηματίζοντας έναν κύκλο, και είχαν μέτωπο προς το εσωτερικό του κύκλου. Τότε η μάνα που επιλεγόταν με κλήρωση, άρχιζε το παιχνίδι γυρνώντας έξω από τον κύκλο των κοριτσιών, επαναλαμβάνοντας τραγουδιστά τη φράση, «κάηκι τ’ παπά αχυρώνα κι κόμα καίιτι». Κρατώντας σταθερό τον ρυθμό της κίνησής της, σε κάποια στιγμή άφηνε, χωρίς να γίνει αντιληπτό, ένα μαντήλι πίσω από κάποιο κορίτσι. Μόλις γινόταν αντιληπτό το γεγονός από τα κορίτσια της ομάδας, αυτά άρχιζαν να επαναλαμβάνουν τα λόγια της μάνας, πράγμα που σήμαινε ότι κάπου έπεσε το μαντήλι και όλα τα κορίτσια άρχιζαν να ψάχνουν πίσω τους για το μαντήλι. Το κορίτσι που εύρισκε το μαντήλι, σηκωνόταν αμέσως και άρχιζε να κυνηγά τη μάνα, γύρω γύρω στον κύκλο, με το μαντήλι στο χέρι. Αν την έφθανε, τη χτυπούσε με τον κόμπο που είχε το μαντήλι. Ο κόμπος δεν περιείχε τίποτε μέσα του, τα χτυπήματα επομένως ήταν ελαφρά, ίσα-ίσα για να δημιουργούν την ατμόσφαιρα του παιχνιδιού. Το κυνηγητό της μάνας, με χτυπήματα ή όχι, κρατούσε μέχρι να φτάσει η μάνα στην κενή θέση, οπότε καθόταν και αναλάμβανε το ρόλο της το κορίτσι που κρατούσε το μαντήλι. Αν μέχρι να ολοκληρώσει τον κύκλο η μάνα δεν γινόταν αντιληπτό ότι είχε πέσει το μαντήλι, τότε το έπαιρνε η μάνα και χτυπούσε με το μαντήλι το κορίτσι που το είχε πίσω του. Το κορίτσι τότε σηκωνόταν και έτρεχε για να αποφύγει τα χτυπήματα. Και στην περίπτωση αυτή το κυνηγητό κρατούσε έναν κύκλο, τώρα όμως δεν άλλαζε η μάνα.
Μοσκίνδα
Είναι το παιχνίδι που μας είναι γνωστό με το όνομα «Μακριά γαϊδούρα». Και στη Βισαλτία παιζόταν το παιχνίδι με διάφορα ονόματα, όμως η περιγραφή του είναι λίγο διαφορετική από αυτήν του αρχαίου παιχνιδιού. Ήταν παιχνίδι για μεγάλα αγόρια και παιζόταν από δυο ομάδες των τεσσάρων έως έξι παιδιών.
Ανώνυμο
Παιχνίδι για αγόρια, που το έπαιζαν σε ανοιχτωσιές αφού χωρίζονταν σε δυο ολιγομελείς ομάδες. Ως υλικά για το παιχνίδι χρειάζονταν έξι στενόμακρες πέτρες, που χρησιμοποιούνταν ως στόχοι και πολλές μικρές πέτρες ως βολίδες, τουλάχιστο τριπλάσιες από τον αριθμό των παιχτών. Όλες οι πέτρες, στόχοι ή βολίδες, είχαν μέγεθος που καθοριζόταν από τις δυνατότητες των παιχτών. Οι βολίδες έπρεπε να ρίχνονται άνετα από τους παίχτες και να είναι αποτελεσματικές στις κρούσεις με τους στόχους. Οι στόχοι έπρεπε να είναι αρκετά μεγάλες πέτρες, έπρεπε όμως και να ανατρέπονται με τα χτυπήματα των βολίδων. Η κάθε ομάδα έστηνε στην περιοχή της τις δικές της πέτρες-στόχους πάνω στην ίδια νοητή ευθεία γραμμή με τις πέτρες-στόχους της άλλης ομάδας. Οι στόχοι της ίδιας ομάδας απείχαν μεταξύ τους δυο έως τρία βήματα, ενώ των δυο ομάδων ήταν σε απόσταση που καθοριζόταν από τις δυνατότητες βολής των παιχτών. Οι παίχτες της κάθε ομάδας, με σειρά προτεραιότητας που καθοριζόταν με διαδικασίες κλήρωσης, εναλλάσσονταν ανά ένας στις βολές και έριχνε ο καθένας από τρεις βολίδες, με στόχο να ανατρέψει τους στόχους της αντίπαλης ομάδας. Η ευστοχία των παιχτών και η δύναμη στις βολές τους ήταν οι παράγοντες που καθόριζαν την εξέλιξη του παιχνιδιού και ξεχώριζαν το νικητή. Νικούσε η ομάδα που πετύχαινε πρώτη να ανατρέψει όλες τους στόχους της αντίπαλης ομάδας. Οι νικητές πέρα από την ικανοποίηση, που τους έδινε η πρωτιά στη δύναμη και στην ευστοχία, απολάμβαναν και το έπαθλο της καβάλας. Τους έπαιρναν στις πλάτες τους οι ηττημένοι και τους πήγαιναν βόλτα σε καθορισμένη από πριν διαδρομή, που συνήθως ήταν από τη θέση της μιας ομάδας έως τη θέση της άλλης. Μετά το παιχνίδι επαναλαμβανόταν με αλλαγή των θέσεων. Εξισορροπούσαν έτσι τυχόν διαφορές που υπήρχαν στο μέγεθος, στο σχήμα και στο στήσιμο των στόχων. Είναι περιγραφή του παιχνιδιού όπως παιζόταν ακριβώς στην αρχαία Ελλάδα. «Τα ρούμπαλα», που αναφέρονται στην Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, είναι το ίδιο παιχνίδι, με μικρές διαφορές στην εξέλιξή του.
Άλλα παιχνίδια στην αρχαία ΕλλάδαΜερικά από τα άλλα παιχνίδια της αρχαίας Ελλάδας, που σχετίζονται με τα σύγχρονα παιχνίδια είναι τα πιο κάτω: αἰώρα, ἀντισφαίρισις, ἁρπαστόν, ἀρτιάζειν, ἀσίκχιοι, δραπετίνδα, ἐπίσκυρος σφαῖρα, ἐφηβική σφαῖρα, ἰππαστὶ σφαίρισις,•κάλαμον περιβῆναι, κόραι, κρικηλασία, κρυπτίνδα, μυΐνδα, οστρακίνδα, οὐρανία σφαῖρα, πεσσεία, πλαγγόνες, σφαῖρα, σφαίρισις,σφαιρισμός, τρόπα, φαινίνδα
Πήλινες κούκλες με κινητά μέλη (νευρόσπαστα) από την Κόρινθο, 5ος αι. π.Χ. Τα νευρόσπαστα κινούνταν όπως οι σημερινές μαριονέτες και ονομάζονταν και «δαίδαλα», καθώς αποδίδονταν στον Δαίδαλο. Οι κούκλες με τα κινητά μέλη, εκτός από παιχνίδια, αποτελούσαν συνήθη κτερίσματα σε τάφους κοριτσιών αλλά και αφιερώματα σε ιερά. Τα κορίτσια αφιέρωναν τις πλαγγόνες, μαζί με άλλα παιχνίδια τους και βόστρυχο από τα μαλλιά τους, στην Άρτεμη, προστάτιδα σε κάθε μεταβατική φάση στη ζωή του ανθρώπου και της σύλληψης παιδιών στα ανδρόγυνα, και την Αφροδίτη, θεά του έρωτα και της γονιμότητας, τις παραμονές του γάμου τους. Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν / LIFO Πηγή: www.lifo.gr
Πλαγγόνες
Τα κορίτσια στην αρχαιότητα εκπαιδεύονταν για το ρόλο της μητέρας από πολύ μικρή ηλικία και για αυτό τον λόγο δεν αποχωρίζονταν τις κούκλες τους, τις πλαγγόνες. Οι κούκλες τους είχαν διαφορετικά ονόματα ανάλογα από το υλικό κατασκευής τους. Ονομάζονταν «νύμφες και κόρες» όταν ήταν φτιαγμένες από πηλό ή κερί και είχαν συμβολικό χαρακτήρα. Εκείνες που κινούνταν με την με την βοήθεια συρμάτων, όπως οι σημερινές μαριονέτες, ονομάζονταν «νευρόσπαστα» ή «δαίδαλα», αφού οι κούκλες με κινητά μέλη αποδίδονταν στον σπουδαίο τεχνίτη της Κνωσού, Δαίδαλο.
Αιώρα - Η γνωστή κούνια
Κρικηλασία - Παιγνίδι με κρίκο, τροχό σαν το σημερινό στεφάνι, το τσέρκι.
Ζατρίκιο
Μοναδικό στην ελληνική προϊστορική τέχνη είναι το μεγάλο, εντυπωσιακό ζατρίκιο, που βρέθηκε στο ανάκτορο της Κνωσού. Είναι ορθογώνιο και η επιφάνειά του σχηματίζεται με τη σύνθεση διαφόρων στοιχείων από πολύτιμα υλικά σε ποικιλία σχημάτων. Το πλαίσιό του είναι κατασκευασμένο από ελεφάντινους οφθαλμορόδακες και ορεία κρύσταλλο. Μέσα σε αυτό, στη μία άκρη βρίσκονται τέσσερα μεγάλα μετάλλια από επιχρυσωμένο ελεφαντόδοντο, ορεία κρύσταλλο και υαλόμαζα, ενώ ζεύγος από ελεφάντινους αργοναύτες υπάρχει σε κάθε μία από τις εξωτερικές γωνίες. Στην άλλη άκρη υπάρχουν δέκα μικρά μετάλλια τοποθετημένα σε ελεφάντινο πλαίσιο από επίπεδες πλάκες και πάνω σε ράβδους από ορεία κρύσταλλο, επενδυμένες με φύλλο αργύρου. Τέσσερις ελεφάντινοι κωνικοί πεσσοί, που βρέθηκαν στον ίδιο χώρο, ίσως ανήκουν σε αυτό το παιχνίδι. Ζατρίκια και πεσσοί έχουν βρεθεί και στην Εγγύς Ανατολή και στην Αίγυπτο, ωστόσο, αυτό της Κνωσού είναι πολύ μεγαλύτερο από όλα τα μέχρι σήμερα γνωστά παραδείγματα.
http://odysseus.culture.gr/
πηγές
https://el.wikipedia.org/
https://schoolpress.sch.gr/
https://ellaniapili.blogspot.com/
http://gym-karpen.eyr.sch.gr/
http://stinkoiladatonmouson.blogspot.com/
Παιχνίδια από το Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κώστα Κοτσανά
Ζατρίκιο
Μοναδικό στην ελληνική προϊστορική τέχνη είναι το μεγάλο, εντυπωσιακό ζατρίκιο, που βρέθηκε στο ανάκτορο της Κνωσού. Είναι ορθογώνιο και η επιφάνειά του σχηματίζεται με τη σύνθεση διαφόρων στοιχείων από πολύτιμα υλικά σε ποικιλία σχημάτων. Το πλαίσιό του είναι κατασκευασμένο από ελεφάντινους οφθαλμορόδακες και ορεία κρύσταλλο. Μέσα σε αυτό, στη μία άκρη βρίσκονται τέσσερα μεγάλα μετάλλια από επιχρυσωμένο ελεφαντόδοντο, ορεία κρύσταλλο και υαλόμαζα, ενώ ζεύγος από ελεφάντινους αργοναύτες υπάρχει σε κάθε μία από τις εξωτερικές γωνίες. Στην άλλη άκρη υπάρχουν δέκα μικρά μετάλλια τοποθετημένα σε ελεφάντινο πλαίσιο από επίπεδες πλάκες και πάνω σε ράβδους από ορεία κρύσταλλο, επενδυμένες με φύλλο αργύρου. Τέσσερις ελεφάντινοι κωνικοί πεσσοί, που βρέθηκαν στον ίδιο χώρο, ίσως ανήκουν σε αυτό το παιχνίδι. Ζατρίκια και πεσσοί έχουν βρεθεί και στην Εγγύς Ανατολή και στην Αίγυπτο, ωστόσο, αυτό της Κνωσού είναι πολύ μεγαλύτερο από όλα τα μέχρι σήμερα γνωστά παραδείγματα. http://odysseus.culture.gr/
πηγές
https://el.wikipedia.org/
https://schoolpress.sch.gr/
https://ellaniapili.blogspot.com/
http://gym-karpen.eyr.sch.gr/
http://stinkoiladatonmouson.blogspot.com/
Παιχνίδια από το Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κώστα Κοτσανά
Τα "πλινθία" του σύμπαντος - (Τα παιχνίδια του Διόνυσου)
Πρόκειται για πολύεδρα που οι έδρες τους είναι κυρτά κανονικά πολύγωνα ίσα μεταξύ τους. Υπάρχουν μόνο πέντε τύποι κανονικών πολυέδρων, τα οποία καλούνται «Πλατωνικά Στερεά» αν και ήταν γνωστά από την εποχή του Πυθαγόρα. Ο Πλάτωνας (στους διαλόγους του «Τίμαιου») τα θεώρησε ως πρωτογενή δομικά στοιχεία για τη δημιουργία του κόσμου και είναι τα εξής: α) Το κανονικό τετράεδρο (με 4 κορυφές, 4 έδρες και 6 ακμές) που συμβόλιζε τη φωτιά, β) το κανονικό εξάεδρο ή κύβος (με 8 κορυφές, 6 έδρες και 12 ακμές) που συμβόλιζε τη γη, γ) το κανονικό οκτάεδρο (με 6 κορυφές, 8 έδρες και 12 ακμές) που συμβόλιζε τον αέρα, δ) το κανονικό δωδεκάεδρο (με 20 κορυφές, 12 έδρες και 30 ακμές) που συμβόλιζε τον αιθέρα και ε) το κανονικό εικοσάεδρο (με 12 κορυφές, 20 έδρες και 30 ακμές) που συμβόλιζε το νερό.
Η μαγική (αυτόματη) κρήνη
Η μαγική (αυτόματη) κρήνη
Πρόκειται για μια ευφυέστατη κρήνη που εκτόξευε νερό ψηλότερα από τη διαθέσιμη στάθμη της δεξαμενής της παραβιάζοντας φαινομενικά τις αρχές της υδροστατικής πίεσης και των συγκοινωνούντων δοχείων.
Αποτελούνταν από ένα ανοικτό και δύο στεγανά δοχεία τοποθετημένα το ένα πάνω από το άλλο. Το ενδιάμεσο στεγανό δοχείο ήταν γεμάτο με νερό και ένας σωληνίσκος ξεκινούσε λίγο πάνω από τον πυθμένα του και κατέληγε σε ένα ακροφύσιο πάνω από το ανώτερο ανοικτό δοχείο. Ρίχνοντας νερό στο ανώτερο ανοικτό δοχείο τότε αυτό μέσω ενός σωληνίσκου έρρεε στο κατώτερο στεγανό δοχείο. Ο εγκλωβισμένος αέρας σε αυτό πιεζόταν και μέσω ενός άλλου σωληνίσκου εκτόπιζε το νερό του ενδιάμεσου δοχείου εξαναγκάζοντάς το να ανέλθει στο ακροφύσιο και να σχηματίσει ένα μικρό πίδακα. Το νερό του πίδακα συμπλήρωνε το νερό του ανώτερου δοχείου (διατηρώντας τη στάθμη του σταθερή). Έτσι η διαδικασία αυτή ήταν αυτοσυντηρούμενη και συνέχιζε αυτόματα μέχρι να αδειάσει όλο το νερό από το ενδιάμεσο δοχείο.
ΠΗΓΕΣ: «Ήρων ο Αλεξανδρεύς, Πνευματικά»
Αποτελούνταν από ένα ανοικτό και δύο στεγανά δοχεία τοποθετημένα το ένα πάνω από το άλλο. Το ενδιάμεσο στεγανό δοχείο ήταν γεμάτο με νερό και ένας σωληνίσκος ξεκινούσε λίγο πάνω από τον πυθμένα του και κατέληγε σε ένα ακροφύσιο πάνω από το ανώτερο ανοικτό δοχείο. Ρίχνοντας νερό στο ανώτερο ανοικτό δοχείο τότε αυτό μέσω ενός σωληνίσκου έρρεε στο κατώτερο στεγανό δοχείο. Ο εγκλωβισμένος αέρας σε αυτό πιεζόταν και μέσω ενός άλλου σωληνίσκου εκτόπιζε το νερό του ενδιάμεσου δοχείου εξαναγκάζοντάς το να ανέλθει στο ακροφύσιο και να σχηματίσει ένα μικρό πίδακα. Το νερό του πίδακα συμπλήρωνε το νερό του ανώτερου δοχείου (διατηρώντας τη στάθμη του σταθερή). Έτσι η διαδικασία αυτή ήταν αυτοσυντηρούμενη και συνέχιζε αυτόματα μέχρι να αδειάσει όλο το νερό από το ενδιάμεσο δοχείο.
ΠΗΓΕΣ: «Ήρων ο Αλεξανδρεύς, Πνευματικά»
Το μαγικό άλογο του Ήρωνος (Ζώον τεμνόμενον και πίνον)
Πρόκειται για μια καταπληκτική διάταξη με το σύμπλεγμα ενός αλόγου και ενός βουκόλου που έδειχνε να κόβεται (από τον παρουσιαστή του αυτομάτου με μαχαίρι) διαμπερώς ο λαιμός του αλόγου και ταυτόχρονα αυτό να συνεχίζει αυτόματα να πίνει νερό από ένα κύπελο που κρατούσε στο χέρι του.
Αποτελούνταν από έναν ευφυέστατο περιστρεφόμενο τροχό που εξασφάλιζε τη σταθερότητα της κεφαλής του αλόγου κατά την πλήρη αποκοπή του τραχήλου και ένα πολύπλοκο μηχανισμό από οδοντωτούς κανόνες και οδωντωτούς τομείς που χώριζαν και επανασύνδεαν αυτόματα κατά τη διάρκεια της τομής τον τηλεσκοπικό σωλήνα πόσης του αλόγου. Με τη χειροκίνητη περιστροφή του βουκόλου (αντίθετα από το άλογο) το νερό του ανώτερου τμήματος της βάσης του αυτομάτου άδειαζε στο κατώτερο τμήμα προκαλώντας την απαιτούμενη υποπίεση στον ενσωματωμένο στο άλογο σωλήνα πόσης και επομένως τη συνεχή πόση από το κύπελο του νερού.
ΠΗΓΕΣ: «Ήρων ο Αλεξανδρεύς, Πνευματικά, (78)»
Η αιωρούμενη σφαίρα
Αποτελούνταν από έναν ευφυέστατο περιστρεφόμενο τροχό που εξασφάλιζε τη σταθερότητα της κεφαλής του αλόγου κατά την πλήρη αποκοπή του τραχήλου και ένα πολύπλοκο μηχανισμό από οδοντωτούς κανόνες και οδωντωτούς τομείς που χώριζαν και επανασύνδεαν αυτόματα κατά τη διάρκεια της τομής τον τηλεσκοπικό σωλήνα πόσης του αλόγου. Με τη χειροκίνητη περιστροφή του βουκόλου (αντίθετα από το άλογο) το νερό του ανώτερου τμήματος της βάσης του αυτομάτου άδειαζε στο κατώτερο τμήμα προκαλώντας την απαιτούμενη υποπίεση στον ενσωματωμένο στο άλογο σωλήνα πόσης και επομένως τη συνεχή πόση από το κύπελο του νερού.
ΠΗΓΕΣ: «Ήρων ο Αλεξανδρεύς, Πνευματικά, (78)»
Η αιωρούμενη σφαίρα
Αποτελούνταν από ένα κλειστό λέβητα νερού πού κατέληγε σε ένα χωνοειδές κοίλο στόμιο εντός του οποίου τοποθετούνταν ένα ταιριαστό, ελαφρύ, κούφιο σφαιρίδιο. Με τη θέρμανση του λέβητα ο παραγόμενος ατμός ανασήκωνε το σφαιρίδιο και εξερχόταν περιφερειακά του προκαλώντας τη συνεχή αιώρηση του σφαιριδίου.
ΠΗΓΕΣ «Ήρων ο Αλεξανδρεύς, Πνευματικά»
Ο μαγικός χορός
Αποτελούνταν από ένα βωμό με ένα διαφανές βάθρο εντός του οποίου υπήρχε ένας κυκλικός δίσκος με χορεύτριες. Ο άξονας περιστροφής του δίσκου εδραζόταν στη βάση του βάθρου, διαπερνούσε το βωμό και στην κορυφή του έφερε ένα ανεστραμμένο χωνοειδές κάλυμμα με προσαρμοσμένες σε ακτινική διάταξη οριζόντιες λυγισμένες σωλήνες. Τα καυσαέρια του βωμού κινούνταν ανοδικά, εισέρχονταν στη χοάνη και εξέρχονταν από τις λυγισμένες σωλήνες προκαλώντας λόγω αντίδρασης την αντίστροφη περιστροφή του δίσκου και επομένως το χορό των φιγούρων.
ΠΗΓΕΣ «Ήρων ο Αλεξανδρεύς, Πνευματικά»
ΠΗΓΕΣ «Ήρων ο Αλεξανδρεύς, Πνευματικά»
Το οστομάχιον (η μάχη των οστών) το πρώτο παζλ
Πρόκειται για ένα πνευματικό παιχνίδι πρόγονο των παζλ. Πιθανότατα προέκυψε από ένα μαθηματικό πρόβλημα του Αρχιμήδη ή το αντίθετο. Το παιχνίδι αποτελείται από μια τετράγωνη βάση διαιρεμένη σε 14 γεωμετρικά κομμάτια. Σκοπός του παιχνιδιού είναι ο παίκτης να ξανασχηματίσει με όσο το δυνατόν περισσότερους τρόπους με όλα τα κομμάτια το τετράγωνο ή κάποια από 9 συγκεκριμένες φιγούρες (μια περικεφαλαία, μια χήνα που πετάει, έναν πύργο, μια κολόνα, έναν ελέφαντα, ένα αγριογούρουνο, ένα σκυλί που γαβγίζει και έναν κυνηγό που παραμονεύει).
Στο πρόβλημα ο Αρχιμήδης αποδεικνύει ότι για κάθε ένα από τα 14 κομμάτια ισχύει, ότι το εμβαδόν του τετραγώνου είναι ακέραιο πολλαπλάσιο του εμβαδού του κάθε κομματιού.
ΠΗΓΕΣ: «Παλίμψηστο Αρχιμήδους, (ο)στομάχιον», «J. L. Heiberg, Archimedis opera omnia»
Η πόλις (ο πρόδρομος του σκακιού)
Πρόκειται για ένα εξαιρετικό παιχνίδι στρατηγικής, προδρομικό του δημοφιλούς σύγχρονου σκακιού.
Αποτελούνταν από μια πινακίδα (την «πόλιν») που ήταν χωρισμένη σε τετραγωνίδια και από 32 έως 60 λευκά και μαύρα πιόνια (τους «κύνες») που τοποθετούνταν στις δύο άκρες της πινακίδας ανάλογα με το χρώμα τους. Το παιχνίδι παιζόταν από δύο παίκτες που κινούσαν εναλλάξ τα πιόνια κάθε στρατοπέδου στις διάφορες θέσεις της πινακίδας με σκοπό να αποκλείσουν και να αφαιρέσουν κάποιο πιόνι του αντιπάλου. Κάθε πιόνι μπορούσε να κινηθεί εμπρός, πίσω, δεξιά και αριστερά. Η αξία της νίκης ήταν μεγαλύτερη όταν επιτυγχανόταν με τις λιγότερες απώλειες. Το παιχνίδι ήταν ιδιαίτερα λαοφιλές και οι δεξιοτέχνες του παιχνιδιού έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης.
ΠΗΓΕΣ: «Πολυδεύκης, Ονομαστικόν, Χ 57»
Αποτελούνταν από μια πινακίδα (την «πόλιν») που ήταν χωρισμένη σε τετραγωνίδια και από 32 έως 60 λευκά και μαύρα πιόνια (τους «κύνες») που τοποθετούνταν στις δύο άκρες της πινακίδας ανάλογα με το χρώμα τους. Το παιχνίδι παιζόταν από δύο παίκτες που κινούσαν εναλλάξ τα πιόνια κάθε στρατοπέδου στις διάφορες θέσεις της πινακίδας με σκοπό να αποκλείσουν και να αφαιρέσουν κάποιο πιόνι του αντιπάλου. Κάθε πιόνι μπορούσε να κινηθεί εμπρός, πίσω, δεξιά και αριστερά. Η αξία της νίκης ήταν μεγαλύτερη όταν επιτυγχανόταν με τις λιγότερες απώλειες. Το παιχνίδι ήταν ιδιαίτερα λαοφιλές και οι δεξιοτέχνες του παιχνιδιού έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης.
ΠΗΓΕΣ: «Πολυδεύκης, Ονομαστικόν, Χ 57»
Πολύ καλή εργασία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυγχαρητήρια!
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυγχαρητήρια για την έρευνά σας!
ΑπάντησηΔιαγραφή