Ο Ναγκίμπ Μαχφούζ ήταν Αιγύπτιος λογοτέχνης, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας (1988).
Γεννήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 1911 στο Κάιρο, στην πυκνοκατοικημένη συνοικία «Ελ Γκαμαλίγια» και πέθανε στις 30 Αυγούστου 2006. Εργάστηκε στο δημόσιο μέχρι το 1972, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε.
Άρχισε να γράφει στα δεκαεφτά του, και το πρώτο μυθιστόρημα, που διαδραματίζεται στην αρχαία Αίγυπτο, εκδόθηκε στα 1939. Από τότε έγραψε γύρω στα τριάντα μυθιστορήματα και περισσότερα από εκατό διηγήματα, πολλά από τα οποία έγιναν επιτυχημένες ταινίες. Πρόσφατη ανθολόγηση του έργου του, έδειξε 179 μεταφράσεις των βιβλίων του, σε 25 γλώσσες.
Το 1988 η Σουηδική Ακαδημία Γραμμάτων τίμησε τον Μαχφούζ με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του, το οποίο χαρακτήρισε πλούσιο σε αποχρώσεις, άλλοτε απόλυτα ρεαλιστικό και άλλοτε γεμάτο αμφιθυμικές αναμνήσεις. «Τα παιδιά του Γκεμπελάουι», θεωρείται από τους κριτικούς το καλύτερο έργο του.
Το 1994 έγινε αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του, από φανατικούς ισλαμιστές
Ο Ναγκίμπ Μαχφούζ ήταν το τελευταίο από τα επτά παιδιά της οικογένειας, με πολύ μεγαλύτερα αδέρφια και μεγάλωσε στο Κάιρο, - μέχρι το 1924 στη συνοικία Γκαμαλίγια στην παλιά πόλη του Καΐρου - και έπειτα στην Αμπασίγια σε μια νέα συνοικία βόρεια της παλιάς πόλης. Ο πατέρας του ήταν δημόσιος υπάλληλος, σταδιοδρομία την οποία ακολούθησε και ο μικρότερος γιος του από το 1934 και μέχρι την συνταξιοδότησή του το 1971. Πριν ωστόσο μπει στον δημόσιο τομέα, σπούδασε στο «Αιγυπτιακό Πανεπιστήμιο» στο Κάιρο, φιλοσοφία.
Η πρώτη θέση σαν δημόσιος υπάλληλος, ήταν στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου από το 1934 ως το 1938 και έπειτα στο Υπουργείο Βακουφίων en:Ministry of Awqaf (Egypt) σαν γραμματέας του υπουργείου στο Κοινοβούλιο.
Το 1945 ζήτησε και πέτυχε να μετατεθεί στο τμήμα που στεγαζόταν στο Μαυσωλείο Αλ Γκούρι, σαν υπεύθυνος του προγράμματος των «Καλών Δανείων». Από το 1950 και μέχρι το 1971 υπηρέτησε στο Υπουργείο Πολιτισμού της Αιγύπτου σε θέσεις, όπως στη «Διεύθυνση Λογοκρισίας», στο «Ίδρυμα για την Στήριξη του Κινηματογράφου» και τέλος σαν ειδικός σύμβουλος του τμήματος «Πολιτιστικών Θεμάτων».
Παντρεύτηκε σε ηλικία 43 χρονών το 1954 και απέκτησε δυο κόρες, την Φάτιμα και την Ουμ Καλθούμ.
Έργα του μεταφρασμένα στα ελληνικά
Όλα του τα βιβλία έχουν μεταφραστεί από την Πέρσα Κουμούτση για τις εκδόσεις Ψυχογιός. Όπου αυτό δεν ισχύει, αναγράφεται
1943: Ράδοπις - (Radôbîs), (μτφ. από τα γαλλικά Ελένη Κεκροπούλου και Μερόπη Σταυρίδου για τις εκδ. "Ψυχογιός", α΄έκδ. 1996)
1945: Αδίσταχτος έρωτας - (Al-Qâhira al-jadîda), (2001)
1946: Κρυμμένα όνειρα στο Χαν ελ Χαλίλι - (Khân al-Khalîlî), (α΄έκδ. 1999)
1947: Το σοκάκι της αμαρτίας - (Zuqâq al-midaqq), (α΄έκδ. 1999)
1948: Χίμαιρα - (Al-Sarâb), (μτφ. Πέρσα Κουμούτση για τις εκδ. "Καστανιώτης", 2010)
1949: Η αρχή και το τέλος - (Bidâya wa-nihâya), (μτφ. Αχμέντ Έτμαν, "Ψυχογιός", α΄έκδ. 1990)
Η τριλογία του Καϊρου - (La Trilogie du Caire)
1956: Ο δρόμος κοντά στο παλάτι - (Bayn al-Qasray), (μτφ.Μ.Χωρεάνθη & Μ.Σταυρίδου, "Ψυχογιός", α΄ έκδ. 1995)
1957: Το παλάτι των επιθυμιών - (Qasr al-Chawq), (μετάφρ.Π.Κουμούτσης, "Ψυχογιός", α΄έκδ. 1995)
1957: Οι δρόμοι του Νείλου - (Al-Sukkariyya), (μτφ.Ε.Κεκροπούλου & Μ.Σταυρίδου, "Ψυχογιός", α΄έκδ. 1995)
1959: Τα παιδιά του Γκεμπελάουι - (Awlâd hâratinâ) ,(α΄έκδ. 1996)
1966: Φλυαρία πάνω στον Νείλο - (Tharthara fawq al-Nîl), (α΄έκδ. 1998)
1967: Μιραμάρ - (Mîrâmâr), (μτφ. Μαρία Χωρεάνθη, εκδ. "Ψυχογιός", α΄ έκδ. 1990)
1972: Ο καθρέφτης μιας ζωής - (Al-Marâyâ), (2001)
1973: Αγάπη κάτω απ' τη βροχή - (Al-Hubb taht al-matar), (2003)
1974: Καφενείο Καρνάκ - (Al-Karnak), (Μάρω Φιλίππου για τις εκδ. "Κέδρος", 2008)
1977: Το έπος των Χαραφίς - (Malhamat al-harafîch), (α΄έκδ. 1998)
1982: Απόμεινε από το χρόνο μια ώρα - (Al-Bâqi min al-zaman Sâ'a), (2002)
1983: Ενώπιον του θρόνου - (Amâm al-'arch), (2011)
1987: Λόγια του πρωινού και του σούρουπου - (Hadîth al-sabâh wa-l-masâ'), (μτφ. Ελένη Καπετανάκη και Αγγελική Σιγούρου για τις εκδ. "Καστανιώτηςκαι εφ. "Έθνος", 2011)
1995: Στην καρδιά της νύχτας - (Qalb al-Layl), (2012)
1999: Μέρες και νύχτες της Αραβίας - (Layâli Alf Layla), (α΄έκδ. 1997)
1996:Η δική μου Αίγυπτος - (Naguib Mahfouz: Mon Egypte), (μτφ. από τα γαλλικά Μάγδα Κλαυδιανού για τις εκδ. "Ψυχογιός", 1998) , συνεντεύξεις με τον συγγραφέα Μοχάμεντ Σαλμάουι, αφήγηση της ζωής του
Ο λόγος του Ναγκίμπ Μαχφούζ στη Σουηδική Ακαδημία στην απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας
«Μην είστε θεατές της δυστυχίας μας»
«Θα σας παρακαλούσα να ακούσετε με ανεκτικότητα την ομιλία μου, διότι γίνεται σε μια γλώσσα που είναι άγνωστη στους περισσότερους από εσάς. Αλλά αυτή είναι η αληθινή νικήτρια του βραβείου. Επιπλέον, είναι η πρώτη φορά που η μελωδία της θ’ ακουστεί στην όαση του ανθρωπιστικού πολιτισμού και της κουλτούρας σας».
Μ’ αυτά τα λόγια ξεκινούσε στη Σουηδική Ακαδημία η γραπτή ομιλία του Ναγκίμπ Μαχφούζ, που τη διάβασε εκπροσωπώντας τον ο συμπατριώτης του και ομότεχνός του Μοχάμεντ Σαλμάουι, όταν έγινε η απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας (1988). Ομιλία πρώτα στα αραβικά και μετά στα αγγλικά, όπως είχε ζητήσει ο ίδιος ο Μαχφούζ. Να σημειωθεί ότι είναι ο μοναδικός αραβόφωνος συγγραφέας που απέσπασε έως τώρα την ανώτατη αυτή λογοτεχνική διάκριση.
Γιος δύο πολιτισμών
«Είμαι γιος δύο πολιτισμών, που κάποια στιγμή στην ιστορία συνήψαν έναν ευτυχισμένο γάμο. Ο πρώτος από τους δύο, ηλικίας επτά χιλιάδων ετών, είναι ο πολιτισμός των Φαραώ· ο δεύτερος, χιλίων τετρακοσίων ετών, είναι ο πολιτισμός του Ισλάμ… Το πεπρωμένο μου ήταν να γεννηθώ στους κόλπους αυτών των δύο πολιτισμών, να βυξάζω το γάλα τους, να ανατραφώ με τη λογοτεχνία και την τέχνη τους. Επειτα ήπια το νέκταρ της πλούσιας και γοητευτικής κουλτούρας σας. Εμπνεόμενος απ’ όλα αυτά, καθώς και από τις δικές μου αγωνίες, οι λέξεις ξεχείλισαν».
Στην ομιλία του νομπελίστα Αιγυπτίου συγγραφέα ήταν διάχυτη η αγωνία του για την τύχη του Τρίτου Κόσμου, απ’ όπου προερχόταν άλλωστε. Για την Αφρική, για την Ασία. Ειδικότερα για τους Παλαιστίνιους ανέφερε: «Εχουν φτάσει στο σημείο να παλεύουν για το πρώτο δικαίωμα που εξασφάλισε ο πρωτόγονος άνθρωπος, να μπορούν να έχουν τη γη τους κι αυτό να τους το αναγνωρίζουν οι άλλοι. Ξεπληρώνονται για τη γενναία και ευγενή αυτή στάση τους, άνδρες, γυναίκες, νέοι και παιδιά, χωρίς καμία διάκριση, με τσακισμένα κόκαλα, τυφεκισμούς, με την καταστροφή των σπιτιών τους και τον βασανισμό τους σε φυλακές».
Κάνοντας έκκληση στους ηγέτες του δυτικού κόσμου επισημαίνει:
«Μην είστε θεατές της δυστυχίας μας. Πρέπει να παίξετε τον ευγενικό ρόλο που αρμόζει στη θέση σας… Εχουμε μπουχτίσει από λόγια. Τώρα είναι ώρα για δράση… Σώστε τους πεινασμένους στην Αφρική! Σώστε τους Παλαιστίνιους από τις σφαίρες και τα βασανιστήρια! Ακόμη, σώστε τους Ισραηλινούς από τη βεβήλωση της μέγιστης πνευματικής τους κληρονομιάς! Σώστε τους υπερχρεωμένους από τους άκαμπτους νόμους της οικονομίας!».
Το κακό είναι ένας φωνακλάς
Ζητώντας συγγνώμη γιατί χάλασε την ησυχία των παρευρισκομένων ο Μαχφούζ αναρωτιόταν στην ομιλία του: «Τι περιμένατε όμως από έναν τριτοκοσμικό; Κάθε δοχείο δεν χαρακτηρίζεται από το περιεχόμενό του; Επιπλέον, πού μπορούν οι στεναγμοί της ανθρωπότητας να βρουν καταφύγιο, αν όχι στην όαση του πολιτισμού σας, που δημιουργήθηκε από τον μεγάλο ιδρυτή της για να υπηρετεί την επιστήμη, τη λογοτεχνία και τις υψηλόφρονες ανθρώπινες αξίες; Και όπως εκείνος κάποτε αφιέρωσε τα πλούτη του στην υπηρεσία του καλού ελπίζοντας έτσι ότι θα επιτύχει τη συγχώρεση, έτσι κι εμείς, παιδιά του Τρίτου Κόσμου, ζητούμε από τους ικανούς, εσάς τους πολιτισμένους, να ακολουθήσετε το παράδειγμά του, να μιμηθείτε τη στάση του, να εμπνευστείτε από το όραμά του».
«Αισιόδοξος», παρά τα όσα συμβαίνουν, θα καταλήξει: «Ισως το κακό να είναι ασθενέστερο απ’ ό,τι φανταζόμαστε. Μπροστά μας υπάρχει μια ακλόνητη απόδειξη: αν το καλό δεν νικούσε, τότε τα πλήθη των περιπλανώμενων ανθρώπων δεν θα μπορούσαν να αναπτυχθούν και να πολλαπλασιαστούν με όλα αυτά τα θηρία, τις φυσικές καταστροφές, τον φόβο και τον εγωισμό. Δεν θα μπορούσαν να φτιάξουν έθνη, να αποκτήσουν δημιουργικότητα και εφευρετικότητα, να κατακτήσουν το διάστημα και να συντάξουν τη Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η αλήθεια είναι ότι το κακό είναι ένας φωνακλάς και θορυβώδης διαφθορέας και ο άνθρωπος θυμάται πιο πολύ αυτό που τον πληγώνει απ’ αυτό που τον ευχαριστεί».
Σ.Σ. Ολόκληρη η ομιλία του Ναγκίμπ Μαχφούζ υπάρχει στον τόμο «Τα Νόμπελ Λογοτεχνίας» (εκδόσεις Καστανιώτη).
«Ο ήσυχος θάνατος είναι δώρο Θεού…»
Μια εκτεταμένη συνέντευξη του Μαγκίμπ Μαχφούζ, που έδωσε στον νεότερο ομότεχνό του Μοχάμεντ Σαλμάουι, εκδόθηκε το 1996 με τίτλο «Η δική μου Αίγυπτος» (κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μετάφραση Μάγδας Κλαυδιανού από τις εκδόσεις «Ψυχογιός»).
Με τη μετριοπάθεια και τη σοφία που τον διακρίνει, ο νομπελίστας συγγραφέας ξεδιπλώνει τη ζωή του, τις αναμνήσεις του, τις σκέψεις του. Ιδού ένα απάνθισμα απ’ αυτές :
* Για τον θάνατο:
«Εύχομαι ένα αίσιο τέλος για τον εαυτό μου. Να φύγω ήσυχα απ’ αυτόν τον κόσμο… Ο ήσυχος θάνατος είναι δώρο Θεού. Είναι όμως κάτι για το οποίο δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Ο θάνατος έρχεται μοιραία, και το μόνο που μπορούμε να ευχόμαστε είναι να έρθει ήσυχα».
* Για την παλιά συνοικία του Καΐρου, Γκαμαλίγια, όπου μεγάλωσε:
«Οχι μόνο με ενέπνευσε αυτή η συνοικία, αλλά υπήρξε πηγή χαράς για μένα, γιατί οι κάτοικοί της διατήρησαν τις ιδιότητες και τα επαγγέλματα των παππούδων τους, στα ίδια παλιά σπίτια, στους ίδιους στενούς δρόμους και στα σοκάκια… Σ’ αυτά πέρασα το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μου».
* Για την Αίγυπτο:
«Ολοι οι λαοί πέρασαν από εδώ, ο ένας ύστερα από τον άλλο… Στο Κάιρο, οι αρχαίοι αιγυπτιακοί, οι ρωμαϊκοί, οι ελληνικοί, οι κοπτικοί και οι μουσουλμανικοί αρχαιολογικοί χώροι σμίγουν με τον σύγχρονο πολιτισμό… Η Αίγυπτος δέχτηκε σαν μάνα όλους αυτούς τους πολιτισμούς· σε αντίθετη περίπτωση, κανένας τους δεν θα ρίζωνε εδώ ούτε θα άφηνε τα ίχνη του… Αποπνέει μοναδική μαγεία, για την οποία μπορεί να μιλήσει μόνο όποιος την έχει γνωρίσει».
* Για τη μητέρα του:
«Η μητέρα μου δεν γνώριζε ούτε γραφή ούτε ανάγνωση, αλλά είχε υψηλό ήθος και ανεβασμένο πολιτιστικό επίπεδο. Οταν άλλες γυναίκες περιορίζονταν στο να πηγαίνουν τα παιδιά τους σε ζωολογικούς κήπους, η δική μου με οδηγούσε σε όλους σχεδόν τους αρχαιολογικούς χώρους της Αιγύπτου… Μαζί της επισκέφθηκα το Μουσείο Αιγυπτιακής Αρχαιολογίας δέκα φορές, καθώς και τις πυραμίδες και τη Σφίγγα. Τα κοιτούσε όλα αυτά μαγεμένη, σχεδόν με λατρεία… Είχα την τύχη να γεύομαι την τρυφερότητά της ώς το τέλος. Πέθανε σε μεγάλη ηλικία όταν εγώ ήμουν πενήντα χρονώ… Ο άνθρωπος στηρίζεται στη μητέρα του για την τρυφερότητα και τη στοργή που του προσφέρει, και που έχει ανάγκη περισσότερο απ’ όσο φαντάζεται. Με τον θάνατό της, συνειδητοποιεί ότι είναι μόνος του πια στον κόσμο, και πρέπει να υπολογίζει μονάχα στον εαυτό του».
* Για τον ποταμό Νείλο, που ανέφερε συχνά στα βιβλία του:
«Σ’ όλη μου τη ζωή έχω κάνει χιλιάδες χιλιόμετρα κατά μήκος του Νείλου… Συχνά τα βράδια περπατούσα στην οδό Νείλου στην Γκίζα πηγαίνοντας ώς την άκρη της όχθης. Επαιρνα μαζί μου ένα δερμάτινο μαξιλάρι για να μη βρέχω τα ρούχα μου και αγνάντευα το Νείλο για ώρες, λουσμένο στο φεγγαρόφωτο, ίσαμε τα μεσάνυχτα. Εγώ κι ο Νείλος. Τον λάτρευα το Νείλο! Χάρη σ’ αυτόν εμπνεύστηκα πολλά από τα έργα μου… Ηταν μια ζωντανή ύπαρξη που ανανεωνόταν συνεχώς και η οσμή που ανάδινε ήταν αναζωογονητική. Δεν ήταν περιφρονημένος όπως σήμερα, που ρίχνουν σ’ αυτόν απόβλητα των εργοστασίων και χτίζουν στις όχθες του απαίσια κτίρια. Είναι τραγικό το ότι φτάσαμε να καταστρέφουμε αυτό το αιώνιο ποτάμι. Θανατώνουμε την πηγή της ζωής για την Αίγυπτο, αυτόν που οι πρόγονοί μας λάτρευαν ως θεότητα».
* Για τα πρόσωπα των βιβλίων του:
«Οι ήρωες μου μοιάζουν με τους ανθρώπους που έζησα κοντά τους, στις παλιές συνοικίες, πάνω από ογδόντα χρόνια. Στα τρίσβαθα της ψυχής τους φέρουν την αρχαία κληρονομιά, με ό, τι καλό και κακό τη χαρακτηρίζει».
* Για την πρόοδο, τη θρησκεία, το Θεό:
«Λόγω της προόδου, που έδωσε στον άνθρωπο τεράστια δύναμη… η ανάγκη της θρησκείας έγινε μεγαλύτερη. ‘Η σεβόμαστε κάποιες ανθρώπινες και ηθικές αξίες, κάνοντας χρήση αυτής της δύναμης, ή υποβάλλουμε την πρόοδο μόνο στην κρίση της λογικής και του συμφέροντος. Η λογική και το συμφέρον, όμως, χωρίς αρχές μπορούν να προξενήσουν πολλές καταστροφές… Ο Θεός δίνει νόημα στις αξίες, δίνει νόημα στο Σύμπαν. Χωρίς αυτόν η ύπαρξη δεν έχει νόημα ούτε οι αξίες. Χωρίς αυτόν υπάρχει αναρχία… δεν υπάρχει νόημα».
* Για τη γνώση:
«Το ένστικτό μου με ωθεί στη γνώση, την οποία επιδιώκω ως θεμελιώδη στόχο της ζωής μου… Πιστεύω ότι η γνώση προσέφερε στην ανθρωπότητα ανεκτίμητο πλούτο. Της επέτρεψε να γνωρίσει τον εαυτό της, τους κρυμμένους νόμους της, καθώς και τα όντα και τα στοιχεία της φύσης η οποία την περιβάλλει… Βέβαια υπήρξαν κάποιες φορές που η γνώση προξένησε δεινά στον άνθρωπο, αλλά αυτό οφείλεται αποκλειστικά στο δικό του λανθασμένο χειρισμό· δεν πρόκειται για ζήτημα ηθικότητας, αλλά γνώσης».
* Για το πώς αντιμετωπίζεται η εισβολή της ξένης κουλτούρας:
«Εχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό μας. Οφείλουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας την ανεξαρτησία του πνεύματος, το μέτρο και στον ενθουσιασμό και στην απόρριψη. Αν τα γοητεύσει κάποια ιδέα, να σκεφτούν πρώτα, να τη δοκιμάσουν και να την αναλύσουν με κριτικό πνεύμα. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να την απορρίψουν, να τη μεταβάλουν ή ακόμη και να την υιοθετήσουν πλήρως, αν είναι σωστή. Το μόνο κριτήριο στην τέχνη βρίσκεται στο ερώτημα : «Ποιο είναι πιο ωραίο;». Αντίστοιχα, στη λογοτεχνία: «Ποιο διαθέτει κάτι περισσότερο;». Δεν υπάρχει δε χειρότερο πράγμα από την τυφλή μίμηση. Η Αίγυπτος είναι πλούσια σε πολιτισμό, δεν μπορεί να φοβάται την κουλτούρα των άλλων λαών. Εδώ και επτά χιλιάδες χρόνια γεννά πολιτισμό και τέχνη υψηλότατου επιπέδου. Δεν πρέπει να φοβάται την όποια πνευματική κίνηση από το εξωτερικό. Αντίθετα να την καλωσορίζει».
ΧΙΜΑΙΡΑ ( Απόσπασμα )
"Αλήθεια, γιατί φροντίζουμε να κόβουμε τα άρρωστα κλαδιά από τα δέντρα και δεν κάνουμε το ίδιο με τους ανθρώπους; Γιατί δεν ακρωτηριάζουμε τα σαθρά μέλη της κοινωνίας και όσα από τα μέλη της δεν ταιριάζουν σε αυτό τον κόσμο; Γιατί τους ανεχόμαστε και επιμένουμε να συμφιλιωνόμαστε μαζί τους, κι όχι μόνο αυτό, τους επιβάλλουμε στη ζωή και επιβάλλουμε τη ζωή σε αυτούς, ακόμα κι όταν οι ίδιοι δεν το επιθυμούν;"
"Αν το παρελθόν ήταν ένας τόπος χειροπιαστός, θα έτρεχα με όλη μου τη δύναμη να απομακρυνθώ, όμως αυτό με ακολουθεί σαν τη σκιά μου, είναι παντού όπου κ αν βρίσκομαι. Δεν υπάρχει σωτηρία, ούτε λυτρωμός, δεν έχω λοιπόν άλλη επιλογή από το να το αντιμετωπίσω καταπρόσωπο, με μάτια ορθάνοιχτα και σθεναρή καρδιά. Κι όπως και να'χει, ο φόβος του θανάτου δεν είναι λιγότερο οδυνηρός από τον ίδιο το θάνατο.."
"Είναι αλήθεια πως μου είχε εξασφαλίσει όλα τα αγαθά, αλλά τι άραγε μου είχαν προσφέρει αυτά τα αγαθά; Αυτό που μου έλειπε ήταν τόσο σημαντικό, που δεν μπορούσα να απολαύσω ό,τι άλλο μου πρόσφερε η ζωή, ήμουν ένας άνθρωπος που του είχαν στερήσει την ευκαιρία να γνωρίσει τη σοφία της ζωής, μου ήταν αδύνατον να υπερβώ το στενό κύκλο του εαυτού μου. Και εδώ ακριβώς κρυβόταν το μυστικό της έξης μου, αυτό στεκόταν ανάμεσα σε μένα και τις χαρές της ζωής και όλα όσα η ζωή έκρυβε στις πτυχές της - έννοιες όπως η αρετή, η φιλία και η αλήθεια. Η έξη αυτή ευθυνόταν για την αποστροφή και το φόβο μου για τους ανθρώπους, με έκανε να πιστέψω πως η ζωή ήταν ο εχθρός που καραδοκούσε στη στροφή του δρόμου για να με βλάψει.."
ΝΑΓΚΙΜΠ ΜΑΧΦΟΥΖ, ΧΙΜΑΙΡΑ
Εκδόσεις Καστανιώτης
Μτφρ. Πέρσα Κουμούτση
Σελ. 416
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου