 |
| Πίνακας - Γ. Τσαρούχης Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά ψηλή μου δεντρολιβανιά κι αρχή καλός μας χρόνος εκκλησιά με τ' άγιο θρόνος. Αρχή που βγήκε ο Χριστός άγιος και Πνευματικός, στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει. Αγιος Βασίλης έρχεται, άρχοντες το κατέχετε (ή "και δε μας καταδέχεται"), από την Καισαρεία, συ' σαι αρχόντισσα κυρία. Βαστά εικόνα και χαρτί, Ζαχαροκάντιο ζυμωτή χαρτί, χαρτί και καλαμάρι δες και, δες και με το παλικάρι. Το καλαμάρι έγραφε, την μοίρα του την έλεγε και το, και το χαρτί ωμίλει Αγιε μου καλέ Βασίλη. * * * * |
Είναι ο πέμπτος μήνας του χριστιανικού έτους, του καλούμενου ενιαυτού, και άλλοτε ο ενδέκατος του ρωμαϊκού ημερολογίου, περιλαμβάνοντας 31 ημέρες (εικοσιτετράωρα) έχοντας κατά μέσον όρο χρόνο ημέρας 10 ώρες, και χρόνο νύκτας 14 ώρες.
Ο Ιανουάριος αντιστοιχεί κατά το πρώτο ήμισυ με τον Ποσειδεώνα και κατά το έτερο με τον Γαμηλιώνα του αρχαίου ελληνικού αττικού ημερολογίου, καθώς επίσης με τον Σαββάθ των Εβραίων και τον Τωβί των Αιγυπτίων.
Η πρώτη μέρα του μήνα και πρώτη ημέρα του χρόνου, είναι γνωστή ως Πρωτοχρονιά.
Ονομασίες
Ο Ιανουάριος πήρε το όνομά του από τον Ιανό, θεό κάθε αρχής στη ρωμαϊκή μυθολογία. Όπως αναφέρει σχετικά και ο Ηλίας Αναγνωστάκης:
`…ο Ιανός ήταν θεός δίμορφος, που παριστάνεται πότε με κλειδιά ή με τριακόσιες ψήφους στο δεξί του χέρι και εξήντα πέντε στο αριστερό, όσες οι μέρες του ενιαυτού. Εκκαλείτο δε και «Αιωνάριος» αντί Ιανουάριος, επειδή τον θεωρούσαν του αιώνος πατέρα. Είχαν μάλιστα οριστεί δώδεκα πρυτάνεις να τον υμνούν και υπήρχε δωδεκάβωμον στο ναό του, όσοι και οι μήνες του έτους.
Ο Ιανουάριος, ωστόσο, δεν ήταν ανέκαθεν ο πρώτος μήνας του έτους για τους Ρωμαίους. Στα πρώτα χρόνια της ιστορίας τους, πρώτος μήνας ήταν ο Μάρτιος, από το όνομα του πολεμικού θεού τους Mars-Martis (δηλαδή του Άρη των Ελλήνων). Πρωτοχρονιά ήταν τότε η πρώτη Μαρτίου, η οποία εξακολούθησε να γιορτάζεται και στα κατοπινά χρόνια. Και επειδή θυμούνταν πως αυτή ήταν η αρχική τους πρωτοχρονιά, την έλεγαν πάτριον. Ο Ιανουάριος έγινε πρώτος μήνας αργότερα, όταν ο μυθικός βασιλιάς των Ρωμαίων Νούμας Πομπίλιος οργάνωσε το ημερολόγιο με βάση τον ήλιο.
Στον Ιανουάριο ο λαός μας έχει δώσει διάφορες ονομασίες, όπως το Γενάρης επειδή τότε γεννούν τα γιδοπρόβατα, και Μεσοχείμωνας επειδή είναι ο μεσαίος από τους μήνες του χειμώνα, όπως δηλώνει και η παροιμία «ως τα’ Αϊ-Γιαννιού, τρυγόνα, είναι η φούρια του χειμώνα». Είναι επίσης και ο μήνας με το λαμπρότερο φεγγάρι: «Του Γενάρη το φεγγάρι παρά ώρα μέρα μοιάζει». Ονομάζεται και Γατόμηνας επειδή στη διάρκειά του ζευγαρώνουν οι γάτες, και Μεγάλος μήνας ή Τρανός μήνας ήΜεγαλομηνάς γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους και σε αντιδιαστολή με τον Φεβρουάριο, που είναι «κουτσός» (Κουτσοφλέβαρος). Οι αλκυονίδες ημέρες τού έχουν δώσει και την ονομασία«γελαστός», αλλά είναι επίσης γνωστός και ως «κλαδευτής»: «Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις». Άλλες ονομασίες: Γενολοήτης (επειδή αυτόν τον μήνα γεννοβολούν τα κοπάδια),Κρυαρίτης γιατί είναι ο πιο «κρυουλιάρης».ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
 |
| Eugène Grasset : Janvier (January) |
Ο χρόνος του Γενάρη-Παντελής Θαλασσινός
Στίχοι:Ηλίας Κατσούλης
Μουσική: Παντελής Θαλασσινός
Οι νύχτες του Γενάρη έχουν στόμα
και λένε παραμύθια τις γιορτές
τσακίζουνε του μπουκαλιού το πώμα
και πίνουν να μεθάνε ποιητές
Οι μέρες του Γενάρη έχουν μάτια
που κλέβουνε το φως και το σκορπούν
τα δειλινά σε έρημα δωμάτια
εκείνων που θυμούνται κι αγαπούν
Οι μέρες και οι νύχτες του Γενάρη
σα δέντρα κρεμασμένα στη βροχή
στιχάκια γράφουν σ' ένα καλαντάρι
και στης καρδιάς τα φύλλα μια ευχή
Ο χρόνος του Γενάρη γκρίζα δάφνη
παράθυρα της μνήμης ανοιχτά
αναπολεί τον ποιητή Καβάφη
την Αλεξάνδρεια αποχαιρετά.
Οι μέρες του Γενάρη έχουν μάτια
που κλέβουνε το φως και το σκορπούν
τα δειλινά σε έρημα δωμάτια
εκείνων που θυμούνται κι αγαπούν
Οι μέρες και οι νύχτες του Γενάρη
σα δέντρα κρεμασμένα στη βροχή
στιχάκια γράφουν σ' ένα καλαντάρι
και στης καρδιάς τα φύλλα μια ευχή
Οι μέρες και οι νύχτες του Γενάρη
σα δέντρα κρεμασμένα στη βροχή
στιχάκια γράφουν σ' ένα καλαντάρι
και στης καρδιάς τα φύλλα μια ευχή
 | ||
|
ΕΟΡΤΕΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ
ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ (1/1). Αρχή του νέου έτους & γιορτή του Αγ. Βασιλείου.
Ο Άγιος Βασίλης υπήρξε από τις μεγαλύτερες μορφές της εκκλησίας μας, τόσο για το χαρακτήρα του όσο και για τη μόρφωσή του. Η φιλανθρωπία του παρέμεινε θρυλική. Μοίρασε όλη του την περιουσία στους φτωχούς, έφτιαξε στην Καισαρεία πτωχοκομείο και πέθανε μόλις 48 ετών από τις στερήσεις της ασκητικής ζωής. Την κηδεία του παρακολούθησαν χιλιάδες κόσμου και στο συνωστισμό που δημιουργήθηκε πολλά άτομα έχασαν τη ζωή τους. Τέτοια ήταν η λατρεία και ο θαυμασμός που του είχε ο κόσμος που πολλοί τον μιμούνταν.
Οι αγιογράφοι τον απεικονίζουν με ψαρά σγουρά μαλλιά, πολύ μακριά και με μυτερή γενειάδα. Στην Ελλάδα πίστευαν πως αμέσως μετά τα Χριστούγεννα ξεκινούσε πεζοπόρος με το ραβδί στο χέρι και περνούσε από διάφορους τόπους, «μοιράζοντας» τύχη και την ευλογία του.
Απολυτίκιο
Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος σου, ὡς δεξαμένην τὸν λόγον σου· δι' οὗ θεοπρεπῶς ἐδογμάτισας, τὴν φύσιν τῶν ὄντων ἐτράνωσας, τὰ τῶν ἀνθρώπων ἤθη κατεκόσμησας. Βασίλειον ἱεράτευμα, Πάτερ Ὅσιε· πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
ΘΕΟΦΑΝΙΑ Ή ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ Ή ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΒΑΠΤΙΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ (6/1).
Η ανανέωση του κόσμου άρχιζε από την ανανέωση των υδάτων-πρακτικά με την εκκένωση των αγγείων με νερό την παραμονή των Θεοφανίων, συμβολικά με τον αγιασμό των υδάτων με την κατάδυση του σταυρού στο νερό. Αυτός που έβρισκε το σταυρό, ήταν ο τιμημένος του χωριού και το περιέφερε στα σπίτια για προσκύνημα & για χρηματικές προσφορές. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας το έλεγαν «κουμπάρο» ή «νουνό», στον Πόντο «δεξάμενο».
Τα Θεοφάνια επαναλαμβάνεται η βάπτιση του Χριστού. Τα περιστέρια γίνονται το πνεύμα του Θεού. Ο σταυρός που πέφτει στο νερό είναι ο ίδιος ο Χριστός & ο ήρωας της ημέρας γίνεται «νονός» του Χριστού, αφού η παράδοση θέλει ο κάθε βαφτισμένος να έχει και τον ανάδοχό του.
Όλοι οι λαοί του ορθόδοξου κόσμου απέδιδαν μεγάλη δύναμη στο αγιασμένο, ανανεωμένο νερό. Έπλεναν στη θάλασσα τις εικόνες του σπιτιού και της εκκλησίας, οι γεωργοί «ανανέωναν» μ' αυτό τα εργαλεία τους. Το νερό του μεγάλου αγιασμού το έφερναν στο σπίτι κι έπιναν όλοι απ' αυτό, ράντιζαν μ' ένα κλαδί ελιάς ή βασιλικού όλους τους χώρους του σπιτιού, τους στάβλους, τα ζώα, τα δέντρα και τα άλλα φυτά για να καρποφορήσουν και να μην αρρωσταίνουν, τα χωράφια και τα αμπέλια για να τα προφυλάξουν από ασθένειες, ακόμα και τα βαρέλια του κρασιού. Τον αγιασμό τον θεωρούσαν πανάκεια, πίστευαν ότι μπορεί να θεραπεύσει τη θερμασιά και την ελονοσία, τον φύλαγαν στο εικονοστάσι όλο τον χρόνο & τον χρησιμοποιούσαν για να γιατρεύουν διάφορες ασθένειες.
Απολυτίκιο
Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου Κύριε
ἡ τῆςΤριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις,
τοῦ γὰρ Γεννήτορος ἡ φωνὴ προσεμαρτύρει σοι,
ἀγαπητὸν σε Υἱὸν ὀνομὰζουσα
καὶ τὸ Πνεῦμα, ἐν εἴδει περιστερᾶς,
ἐβεβαίου τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλὲς.
Ὁ ἐπιφανεὶς Χριστὲ ὁ Θεὸς
καὶ τὸν κόσμον φωτίσας, δόξα σοι.
ἡ τῆςΤριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις,
τοῦ γὰρ Γεννήτορος ἡ φωνὴ προσεμαρτύρει σοι,
ἀγαπητὸν σε Υἱὸν ὀνομὰζουσα
καὶ τὸ Πνεῦμα, ἐν εἴδει περιστερᾶς,
ἐβεβαίου τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλὲς.
Ὁ ἐπιφανεὶς Χριστὲ ὁ Θεὸς
καὶ τὸν κόσμον φωτίσας, δόξα σοι.
ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ( 7/1)
Απολυτίκιο
Μνήμη δικαίου μετ᾽ ἐγκωμίων· σοί δέ ἀρκέσει ἡ μαρτυρία τοῦ Κυρίου Πρόδρομε· ἀνεδείχθης γάρ ὄντως καί Προφητῶν σεβασμιώτερος, ὅτι καί ἐν ῥείθροις βαπτίσαι κατηξιώθης τόν κηρυττόμενον· ὅθεν τῆς ἀληθείας ὑπεραθλήσας, χαίρων εὐηγγελίσω καί τοῖς ἐν ᾅδῃ, Θεόν φανερωθέντα ἐν σαρκί, τόν αἴροντα τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, καί παρέχοντα ἡμῖν τό μέγα ἔλεος.
ΑΓΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ( 17/1)
Απολυτίκιο
Τόν ζηλωτήν Ἠλίαν τοῖς τρόποις μιμούμενος, τῷ Βαπτιστῇ εὐθείαις ταῖς τρίβοις ἑπόμενος, Πάτερ Ἀντώνιε, τῆς ἐρήμου γέγονας οἰκιστής, καί τήν οἰκουμένην ἐστήριξας εὐχαῖς σου· διό πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν.
Παροιμία
«Σ’τσί δεκαφτά του Γεναριού
είναι, κυρά μ’, τα’ Αγι-Αντωνιού.
Τοτεσάς, κυρά Μαντόνα,
είν’ η φούρια του χειμώνα!»
ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ( 18/1)
Απολυτίκιο
Ἒργοις λάμψαντες, Ὀρθοδοξίας, πᾶσαν σβέσαντες κακοδοξίαν, νικηταί τροπαιοφόροι γεγόνατε· τῇ εὐσεβείᾳ τά πάντα πλουτίσαντες, τήν Ἐκκλησίαν μεγάλως κοσμήσαντες, ἀξίως εὕρατε Χριστόν τόν Θεόν, δωρούμενον πᾶσι τό μέγα ἔλεος.
ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ (30/1).
Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Θεολόγος, Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Προστάτες της παιδείας & των γραμμάτων.
Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Θεολόγος, Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Προστάτες της παιδείας & των γραμμάτων.
Απολυτίκιο
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Προετοιμάζουν τα γεωργικά τους εργαλεία, όταν υπάρχουν βροχές ή χιόνια.
Μεταφέρουν κοπριά στα κτήματα.
Εκχερσώνουν χωράφια ή διορθώνουν φράχτες.
Κάνουν αποστραγγιστικά χαντάκια.
Ανοίγουν λάκκους γύρω από τα δέντρα για να δεχτούν περισσότερη βροχή ή τα ασβεστώνουν
Σπέρνουν πρώιμα μπιζέλια, κουκιά, κρομμύδια.
Φυτεύουν τα φυλλοβόλα δέντρα (κερασιά, βυσσινιά, βερικοκιά, ροδακινιά κ.λ.π.), αγκινάρες, φράουλες, σπαράγγια.
Λιπαίνουν τα δέντρα με χωνεμένη κοπριά.
Κλάδεμα ελαιόδεντρων.
Επισκευή & βάψιμο κυψελών.
Αρχίζει το άρμεγμα των προβάτων.
Οι γυναίκες ύφαιναν στον αργαλειό κιλίμια και βελέντζες, έπλεκαν & έραβαν.
 |
| Ν Λύτρας - Κάλαντα * * * * |
ΕΘΙΜΑ-ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ
Δείτε σε άλλες δημοσιεύσεις στο μπλογκ:
Αλλα έθιμα του Ιανουαρίου
ΠΟΔΑΡΙΚΟ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ. Σε μερικά μέρη της πατρίδας μας παίρνει μορφή πραγματικής μαγικοδεισιδαιμονικής τελετουργίας. Προσέχουν (-ουμε) να συναντήσουν ή να δεχτούν πρώτο στο σπίτι τους πρόσωπο που θα τους φέρει καλοτυχία, για εκείνη την ημέρα αλλά και για όλο το έτος κυρίως. Σε μερικούς τόπους, προκειμένου να εξασφαλίσουν την καλοχρονιά, το ποδαρικό το κάνει ο ίδιος ο νοικοκύρης ή ο πρωτότοκος γιος ή ένα τυχερό παιδί. Η είσοδός του μάλιστα συνοδεύεται με ορισμένες πράξεις ή ευχές. Στην Αμοργό το ποδαρικό το κάνει κάποιο μέλος της οικογένειας, καθώς γυρίζει από την εκκλησία μ' ένα εικονισματάκι στο χέρι. Μπαίνει 2 βήματα στο σπίτι λέγοντας: «μέσα καλό!». Γυρίζει πάλι 2-3 βήματα πίσω και ξαναλέγει: «κι όξω κακό». Το κάνει αυτό 3 φορές. Τέλος, λέγοντας «μέσα καλό!» πετά ένα ρόδι να σπάσει μέσα στο σπίτι. Τα σπυριά του ροδιού που σκορπίζονται ολόγυρα, συμβολίζουν την αφθονία και την ευτυχία του σπιτιού. Κατόπιν τρώνε μια δαχτυλιά μέλι όλοι, για να είναι γλυκιά η ζωή τους όλο το χρόνο… Στην Αράχοβα μαζί με το ρόδι κρατούν κι ένα λιθάρι που το «εξοστρακίζουν» αποβραδίς, το αφήνουν δηλαδή τη νύκτα κάτω από τα άστρα. «Σαν το λιθάρι γεροί και σαν το ρόιδι γεμάτοι», φωνάζουν πετώντας τα.
«ΑΜΙΛΗΤΟ ΝΕΡΟ». Ήταν ένα νερό, που το έπαιρναν ιεροτελεστικά από την πηγή (κρυφά & πρωί-πρωί, αφήνοντας εκεί ένα κομμάτι απ' τη βασιλόπιτα, που την είχαν αλείψει με βούτυρο & μέλι, για να 'ναι το σπίτι τους γλυκό και ειρηνικό όλο το χρόνο), με απόλυτη σιωπή (δεν έπρεπε να μιλήσουν σε κανέναν, μέχρι να γυρίσουν στο σπίτι τους) & μ' αυτό έπλεναν το πρόσωπό τους οι σπιτικοί & ράντιζαν τους χώρους, με την ενδόμυχη ευχή «όπως τρέχει το νερό, έτσι να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι». Αν μιλούσαν σε κάποιον, πριν γυρίσουν στο σπίτι, το «αμίλητο νερό» έχανε τις μαγικές του ικανότητες.
ΑΓΡΙΟΚΡΕΜΜΥΔΟ ή ΑΓΙΟΒΑΣΙΛΙΤΣΑ (ΣΚΙΛΛΗ Η ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΑ). Έφερναν & φέρνουν στο σπίτι για την Πρωτοχρονιά το βολβοφόρο φυτό για καλοτυχία. Την κρεμούν στις εξώπορτες των σπιτιών, «…κατά του βασκάνου οφθαλμού»
«ΧΡΙΣΤΟΞΥΛΟ»: Βαθιά ήταν και η πανάρχαια πίστη στη δύναμη της φωτιάς να εξαγνίζει αλλά και να αποτρέπει το κακό. Έτσι στα χωριά φρόντιζαν να καίει όλο το Δωδεκαήμερο ένα κούτσουρο στο τζάκι («Δωδεκαμερίτης», «Χριστόξυλο» κ.ά.) & μάλιστα από αγκαθωτό δέντρο, για να έχει η φωτιά μεγαλύτερη δύναμη. Ξημερώματα παραμονής Θεοφανίων ράντιζαν με τη στάχτη του το σπίτι και την περιοχή του, τρέποντας σε φυγή κάθε πονηρό δαιμόνιο.
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑΜΕΡΙΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΕΙΣ: Οι μεταμφιέσεις αυτές γίνονται το Δωδεκαήμερο, δηλ. τις ημέρες από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα, κυρίως στη Β. Ελλάδα. «Ρουγκατσιάρηδες» στο Σουφλί, «Ρογκατσάρια» & «Λουκατσάρια» στα Γρεβενά και στην Ελασσόνα, «Ρουγκατσάρια» στην Καστοριά, «Μπουμπουσάρια» στη Σιάτιστα, «Μωμόγεροι» στον Πόντο, «Μπαμπούγεροι» στη Καλή Βρύση Δράμας, «Γκαμήλες» στο Νέο Μοναστήρι Δομοκού, «Ντυλίγαροι», «Κουντουνάδες», «Αράπηδες» στη Δράμα κ.ά.
Μ' αυτά τα ονόματα είναι γνωστές οι ομάδες μεταμφιεσμένων, που τριγυρίζουν το χωριό λέγοντας τα κάλαντα και μοιράζοντας ευχές. Ντυμένοι αλλού με ακατέργαστα δέρματα ζώων, αλλού με μακριές μαύρες κάπες & υψικόρυφες κωνικές προσωπίδες-κεφαλοστολές από δέρμα κατσίκας, είναι ζωσμένοι συνήθως βαριά κουδούνια, για να διώχνουν το κακό από το χωριό.
Στο χωριό Νικήσιανη (ν. Καβάλας), οι κάτοικοι μεταμφιέζονται την ημέρα της γιορτής του Αγ. Ιωάννου (7/1), σε ΑΡΑΠΗΔΕΣ. Στο πρόσωπο φορούν μάσκα από δέρμα μαύρου τράγου, πολύ ψηλή, γεμισμένη με φύλλα καλαμποκιού για να στέκεται όρθια. Οι Αράπηδες που ονομάζονται έτσι από τα μαύρα πανωφόρια τους, φορούν μάλλινο άσπρο παντελόνι, το «μπινιβράκι» όπως το λένε, και τυλίγουν τα πόδια τους από τα γόνατα μέχρι τον αστράγαλο με υφαντό μάλλινο ύφασμα, σχηματίζοντας έτσι τα «καλτσούνια». Στα πόδια φορούν «γουρουνοτσάρουχα» που τα δένουν με δερμάτινα λουριά και τα τυλίγουν σφιχτά γύρω από τα καλτσούνια. Φορούν ακόμα μια πλεχτή μάλλινη φανέλα με μανίκια κι από πάνω της βάζουν μια πολύ χοντρή και μακριά μαύρη τσοπάνικη κάπα, φτιαγμένη από μαλλί προβατίνας. Στην πλάτη τους, κάτω από την κάπα, βάζουν πολλά φύλλα από καλαμπόκι, για να σχηματίσουν την καμπούρα τους. Στη μέση τους δένουν μ' ένα χοντρό σχοινί 4 κουδούνια και στο χέρι κρατούν ένα μεγάλο ξύλινο μαχαίρι.
Οι Αράπηδες μαζεύονται παρέες-παρέες και γυρίζουν στους δρόμους του χωριού. Χορεύουν, κουνούν τα ξύλινα μαχαίρια τους και βροντούν δυνατά τα κουδούνια τους. Απ' όπου περάσουν τους κερνούν τσίπουρο και κρασί. Συνήθως σε κάθε ομάδα μπαίνει αρχηγός ένας φουστανελάς. Αρκετές φορές, καθώς προχωρούν, αφήνουν κάτω τα ξύλινα μαχαίρια τους και αρχίζουν να χοροπηδούν γύρω-γύρω. Ύστερα 2 απ' αυτούς μονομαχούν με τα μαχαίρια τους και ξαφνικά ο ένας πέφτει κάτω, τάχα ότι σκοτώθηκε. Τότε οι άλλοι χορεύουν γύρω του και σε λίγο αυτός ζωντανεύει και σηκώνεται ξανά. Το ζωντάνεμα αυτό συμβολίζει το ξανάνιωμα της φύσης. Οι Αράπηδες αφού γυρίσουν πολλές φορές στους δρόμους του χωριού, στο τέλος πηγαίνουν στην κεντρική πλατεία και χορεύουν, καθώς τα όργανα παίζουν. Γύρω είναι συγκεντρωμένοι όλοι οι κάτοικοι του χωριού.
Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΑΜΗΣ ή ΤΗΣ ΜΠΑΜΠΩΣ. Γινόταν σε χωριά της Ανατολικής & Βόρειας Θράκης. Είναι γιορτή και συμπόσιο γυναικών, αλλά σ' αυτή συμμετέχουν μόνο γυναίκες που «τεκνώνουν». Το τιμώμενο πρόσωπο δεν είναι κάποιος άγιος, αλλά η μαμή του χωριού. Η γιορτή απέβλεπε σε γονιμότητα. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στις ημέρες μας με τη «Γυναικοκρατία», που διαδραματίζεται στην ευρύτερη περιοχή του Έβρου.
* * * *
* * * *
Αλκυονίδες Μέρες
 |
| Herbert James Draper. - Halcyone |
Αλκυονίδες μέρες ονομάζονται οι μέρες εκείνες του Ιανουαρίου, οι οποίες έχουν καλό καιρό και ηλιοφάνεια. Πρόκειται για αρχαία ελληνική ονομασία, που προέρχεται απ' τον Αριστοτέλη.
Μετεωρολογικά εξηγείται με την εξίσωση των βαρομετρικών πιέσεων μεταξύ της Νοτίου και Βορείου Ευρώπης, ενώ μυθολογικά υπάρχουν πολύ όμορφες ιστορίες για το φαινόμενο αυτό.
Δεν υπάρχουν κάθε χρόνο Αλκυονίδες μέρες, π.χ. το έτος 1947 δεν υπήρξαν καθόλου. Στην Ελλάδα το 2011, έκαναν την έναρξή τους τη δεύτερη εβδομάδα του Ιανουαρίου.
Το πουλί Αλκυόνα
Οι Αλκυονίδες μέρες έχουν πάρει την ονομασία τους από το ψαροπούλι Αλκυόνα, που κλωσά τα αυγά του εκείνες τις ημέρες. Η Αλκυόνα, σύμφωνα με την παράδοση, είναι ένα πουλί που συμβολίζει τη γαλήνη, την προστασία και παύει τη θαλασσοταραχή. Αν και αποδημητικό πουλί, δε φεύγει, αλλά έρχεται το φθινόπωρο, ενώ φεύγει αρχές Μαρτίου. Γεννά τα αυγά του στις σχισμές των βράχων της θάλασσας.
Σύμφωνα με ένα μεσαιωνικό μύθο, το χρώμα της Αλκυόνας στην αρχή ήταν γκρίζο, όταν όμως έγινε ο βιβλικός κατακλυσμός πέταξε ψηλά και το στήθος της έγινε κόκκινο απ' τον ήλιο, ενώ η ράχη της μπλε απ' το χρώμα του ουρανού.
Για τη συζυγική πίστη των Αλκυόνων αναφέρεται ότι όταν ο σύζυγος της Αλκυόνας γεράσει και δεν μπορεί να πετάξει πια, τότε η θηλυκιά Αλκυόνα τον παίρνει στους ώμους της και τον μεταφέρει πάντοτε μαζί της, τον ταΐζει και τον περιποιείται ως το θάνατο.
Ο μύθος της Αλκυόνης
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Αλκυόνη ήταν κόρη του Αιόλου, του θεού των ανέμων. Ζούσε στα ακρογιάλια της θάλασσας με τον άντρα της, τον Κήυκα, και αισθάνονταν τόσο πολύ αγαπημένοι και ευτυχισμένοι, ώστε παρομοίαζαν τους εαυτούς τους με το ζευγάρι των θεών, Δία και Ήρα. Για την ασέβειά τους, όμως, αυτή, ο Δίας οργίστηκε τόσο πολύ που μεταμόρφωσε τον Κήυκα σε όρνιο. Η Αλκυόνη, χωρίς να γνωρίζει τι είχε συμβεί, έτρεχε παντού τρελαμένη για να βρει τον αγαπημένο της σύζυγο. Οι θεοί του Ολύμπου τη λυπήθηκαν και τη μεταμόρφωσαν στο θαλασσοπούλι, την Αλκυόνα, που μοιάζει να ψάχνει στις θάλασσες για να βρει το χαμένο της σύζυγο.
Η δυστυχία, όμως, της Αλκυόνης δε σταμάτησε εδώ. Αντίθετα απ' τα άλλα πουλιά που γεννούσαν την άνοιξη, μες στην καλοκαιρία, η Αλκυόνα γεννούσε μες στη βαρυχειμωνιά, οπότε τα μανιασμένα κύματα της θάλασσας της άρπαζαν τα αυγά ή τα νεογέννητα πουλάκια, κάνοντάς την να κλαίει σπαραχτικά. Για άλλη μια φορά, οι θεοί του Ολύμπου τη λυπήθηκαν και ο Δίας πρόσταξε για 15 μέρες μες στο Γενάρη να κοπάζουν οι άνεμοι και ο ήλιος να ζεσταίνει τη φύση, ώστε να μπορέσει η Αλκυόνα να κλωσήσει τα αυγά και τα πουλάκια να μπορέσουν να πετάξουν.
Οι Αλκυονίδες Μέρες ως μήνυμα αισιοδοξίας
Η φύση μας δείχνει ότι όλα είναι μια εναλλαγή καταστάσεων: καλών και κακών, κακοκαιρίας (χειμώνας) και καλοκαιρίας (καλοκαίρι), ζωής και θανάτου. Όλα αυτά μας δείχνουν ότι ζούμε σε ένα θαύμα που ονομάζουμε "ζωή". Οι Αλκυονίδες Μέρες, αν τις δούμε συμβολικά, μεταφέρουν ένα πολύ αισιόδοξο μήνυμα, ότι ακόμα και στη "βαρυχειμωνιά" θα υπάρχουν περιστάσεις που θα μας δίνουν δύναμη και θάρρος, όσο δύσκολα κι αν είναι τα πράγματα, ώστε αισιόδοξοι πια να περιμένουμε την "καλοκαιρία" και τον ερχομό της "άνοιξης", κυριολεκτικά και μεταφορικά.πηγή
 |
| Το Καλαντάρι του Ιανουαρίου από τοTrès riches heures du duc de Berry |
* * * *
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Του Γενάρη προσταγή :
Χιόνι σκέπασε τη γη !
Σκέπασε βουνά και δάση
η άνοιξη να μην περάσει .
Κρύο θέλει κι άλλο κρύο ,
κρύσταλλο όλο το τοπίο .
Να παγώσουνε τα πλοία !
Η δική μου βασιλεία ,
ένα μήνα θα κρατήσει
και κλαρί να μην ανθίσει .
Του Γενάρη προσταγή :
Μπάλα κάτασπρη όλη η γη .
ΕΡΩΣ - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ (Μουσική - Στίχοι : Φώτης Μήλιος)
Είμαι ο πρώτος μήνας του χρόνου
Εγώ σας φέρνω την πρωτοχρονιά
Ο Άη Βασίλης φίλος καλός μου
Δώρα μοιράζει μες στον χιονιά.
Ιανουάριος,
Εγώ είμ' αυτός, εγώ είμ' αυτός
Ιανουάριος
Ασπροντυμένος και χαρωπός.
Μικροί - μεγάλοι δίπλα στο τζάκι
Έξω φυσάει, παγώνει η βροχή
Το παραθύρι χτυπά το πουλάκι
Με λίγα ψίχουλα θα ζεσταθεί.
Ιανουάριος
Εγώ είμ' αυτός, εγώ είμ' αυτός
Ιανουάριος
Ασπροντυμένος και χαρωπός.
Και τα παιδάκια μέσα στο χιόνι
Παίζουν, φωνάζουν, τρέχουν και γλιστρούν
Κι όταν το κρύο πολύ δυναμώνει
Στην αγκαλιά της μάνας θα χωθούν.
Ιανουάριος
Εγώ είμ' αυτός, εγώ είμ' αυτός
Ιανουάριος
Ασπροντυμένος και χαρωπός.
* * * *
Κωστής Παλαμάς - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ
Ενα ψηφιδωτό από τον αρχαίο Θύσδρο, το σημερινό el Djem της Τυνησίας. Το ψηφιδωτό, που χρονολογείται τον 3ο αι. μ.Χ., διακρίνεται σε τετράγωνα διάχωρα που γεμίζουν το πεδίο μαζί με φυτικά διακοσμητικά μοτίβα. Σε τέσσερις σειρές και τρεις στήλες διατάσσονται οι δώδεκα μήνες του χρόνου. Στην αρχή κάθε σειράς εικονίζεται το σύμβολο κάθε εποχής.
Τον Ιανουάριο ξεκινούσε το νέο έτος κι ο μήνας εικονιζόταν συνήθως ως άνδρας που φορούσε κάπα. Πηγή: www.lifo.gr
Κοιμάτ' ακόμα, κι η γιορτή, νομίζεις, το προσμένει,
Κλειστό το καμαράκι του σα μπουμπουκάκι μένει,
Κοιμάτ' ακόμα.
Αλλά ο ήλιος το θωρεί από τη χαραμάδα
Και λες του κάνει μποναμά π' αφήνει μια λαμπράδα
εις το μικρό του στόμα.
Χρυσό ποτάμι αέρινο τρεμουλιασμένο χύνει
Απ' το παραθυράκι του ως τη λευκή του κλίνη,
Χρυσό ποτάμι,
Που σαν ξυπνήσει και το ιδεί στα σκότη, θα το πάρει
Για χάρισμα που άλλοτε κανείς με τόση χάρη
Δεν ήρθε να του κάμει.
Στο δρόμο μύρια χαρωπά παιδιά μαζί περνούνε,
Και παιγνιδάκια δείχνουνε και λένε και βροντούνε
Στο δρόμο μύρια.
Και λάμπει μεσ' τα χρόνια των η πρώτη του Γενάρη,
Σαν πεταλούδα πλουμιστή σε λουλουδιών κλωνάρι,
Γιορτή σε πανηγύρια.
Είναι η ώρα που ξυπνά. Γιατί κοιμάτ' ακόμα;
Τι όνειρο να το γελά στο μαλακό του στρώμα;
Ήρθεν η ώρα.
Τι όνειρο τόσα πολλά να του φερε παιγνίδια,
Όπου μ' εκείνα ξέχασε τη μάνα του την ίδια,
Και τα δικά της δώρα;
Πώς δεν ξυπνάει να τα ιδεί, ξεφωνητό να βγάλει,
Σαν το πουλάκι εμπροστά εις της αυγής τα κάλλη,
Πώς δεν ξυπνάει!
Εκείνο να τα χαιρετά, να τα φιλεί θα τρέχει,
Κι εμέ η καρδούλα κι από μια ευχούλα της θα έχει
Για κείνο να σκορπάει.
Πού να το ξέρει τι χαρές του έχω ετοιμάσει,
Τι προβατάκια, τι σπηλιές, το φουντωμένα δάση!
Πού να το ξέρει!
- Θεέ μου, κάμε ν' αγαπά του κόσμου σου τα κάλλη,
Γιατί με τέτοιον έρωτα θε να δοξάζει πάλι
Το ιδικό σου χέρι!
Εκεί σιμά του άφησα τ' ολόχρυσο βιβλίο
Που λέει για της πατρίδος του τ' αρχαίο μεγαλείο,
Εκεί σιμά του.
- Θεέ μου, κάμε άσβηστος απ' τη στιγμή εκείνη
Του έθνους και της προκοπής ο έρως ν' απομείνη
Στο νου και στη καρδιά του.
Θα τ' αγκαλιάσει το μικρό ξυλένιο τ' αλογάκι,
Κι εκείνη την απίστευτη χαρά, το παλατάκι,
Θα τ' αγκαλιάσει.
- Θεέ μου, κάμε όλ' η ζωή να του φανεί παλάτι,
Κι από τη λάσπη της μακριά στης αρετής το άτι
Καβάλα να περάσει.
Κοιμάτ' ακόμα, κι η γιορτή, νομίζεις, το προσμένει,
Κλειστό το καμαράκι του σα μπουμπουκάκι μένει,
Κοιμάτ' ακόμα.
Αλλά ο ήλιος σε μικρή γλιστρώντας χαραμάδα,
Σαν χάρισμα πρωτοχρονιάς, αφήνει μια λαμπράδα
Εις το μικρό του στόμα.
Στίχοι: Ορφέας Περίδης
Μουσική: Ορφέας Περίδης
Είπε: Ας μένει πίσω μου ότι δεν προχωράει
ένας καημός ξημέρωσε, μα ο καπετάνιος πάει
στη μέση εκεί του πουθενά, στο χάος αρμενίζει
και η πυξίδα του γελάει γλυκά του ψιθυρίζει
Κάθε αρχή και δύσκολη λένε οι σοφοί του κόσμου
μα ακόμα δυσκολότερο είναι το τέλος φως μου
στη μέση εκεί του πέλαγου τι ειν' ο μαύρος βράχος
είναι ο, τι έμεινε μισό είναι το ίδιο λάθος
Είπε: ας μένει πίσω μου ότι δεν προχωράει
ένας καημός ξημέρωσε, μα ο καπετάνιος πάει
δική του η απόφαση, τ' αξίωμα δικό του
αυτός που δεν οδήγησε μήτε τον εαυτό του
Κ. Καβάφης Γενάρης 1904
Αχ, οι νύχτες του Γενάρη αυτουνού,
Που κάθομαι και ξαναπλάττω με το νου,
Εκείνες τες στιγμές και σ’ ανταμώνω
Κι ακούω τα λόγια μας τα τελευταία,
Κι ακούω τα πρώτα, κι ακούω τα πρώτα
Κι ακούω τα πρώτα
Απελπισμένες νύχτες του Γενάρη αυτουνού,
Σαν φεύγει η οπτασία και μ’ αφήνει μόνο
Πώς φεύγει και διαλύεται βιαστική.
Πάνε τα δέντρα,
Πάνε οι δρόμοι,
Πάνε τα σπίτια,
Πάνε τα φώτα.
Σβήνει και χάνεται η μορφή σου,
Η ερωτική
Σβήνει και χάνεται η μορφή σου,
Η ερωτική
Απελπισμένες νύχτες..
* * * *
Γιάννης Κοντός, «Απουσίες»
Απογευματάκι Ιανουαρίου
δεν στρίβω γωνίες, αλλά παραπατάω
σε ευθείες. Σκέπτομαι τους πεθαμένους
ποιητές, που δεν βλέπουν αυτές τις ώρες:
το φως να κάθεται στα δέντρα
και να συγκρατεί τις αναμνήσεις,
τον καφέ εσπρέσο με το τσιγάρο,
τον σκούρο ουρανό και κάπου αλλού
να βρέχει. Θα φορούσαν βαρύ παλτό,
κασκόλ, και θα βάδιζαν γρήγορα
μη τους πιάσει η μπόρα.
Σε μια βιτρίνα καθυστερούν
και κοιτάζουν τα ρούχα της εποχής.
Θυμούνται τα ραντεβού τους
και τη ροή του έρωτα.
Τέλος πάντων, είναι άνθρωποι
και γυρίζουν σπίτι.
Όλα όμως τα παραπάνω
και άλλα πολλά τα γράψανε
στα παλιά τους τα παπούτσια
και πεθάναν.
Μαρία Ιορδανίδου - Λωξάντρα
Πολλές Πρωτοχρονιές πέρασαν από τότες που ο Δημητρός πήρε τη Λωξάντρα, όμως εκείνη την Πρωτοχρονιά σηλώθωκε ο Δημητρός απ' όλους τους χρόνους πιο νωρίς να ρίξει το ρόδι στην αυλή και να σκορπίσει το μπερεκέτι μέσα στο σπιτικό του.
Με τις παντόφλες και το μακρύ το άσπρο του το νυχτικό, κουκουλωμένος στη μηλόγουνά του και φορώντας στο κεφάλι του τον άσπρο σκούφο που του είχε πλέξει η Λωξάντρα (με φούντα στην άκρη που έφτανε πίσω ως τη μέση του), στάθηκε στο πλατύσκαλο, ντρίτος σαν το παλικαράκι, ροδοκόκκινος σαν χιονισμένη αυγή, και τίναξε με δύναμη το ρόδι.
- Ευτυχισμένο το 1874!
- Ευτυχισμένο το Νέον Έτος, είπε με μεγάλη επισημότητα η Λωξάντρα που στεκότανε δίπλα του, τυλιγμένη μέσα στη μακριά της πελερίνα.
Έσκυψε η Λωξάντρα να φιλήσει το χέρι του, μα ο Δημητρός την αγκάλισε και τη φίλησε στα μαλλιά.
- Να μου ζήσεις, κοκόνα μου, βασίλισσά μου. Φτου, να μη σε βασκάνω. Ούτε μιαν άσπρη τρίχα δεν έχεις στο κεφάλι σου.
Κοκκίνησε η Λωξάντρα και έχωσε το πρόσωπό της μέσα στου Δημητρού τη μηλόγουνα.
Ιανουάριος - Ταπισερί Trivulzio
Οι ταπετσαρίες Trivulzio είναι ένα σύνολο από δώδεκα ταπισερί που απεικονίζουν τον κύκλο των μηνών . Σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο Αρχαίας τέχνης του Castello Sforzesco στο Μιλάνο .
Ολες οι ταπετσαρίες έχουν ένα σταθερό μοτίβο: μέσα σε ένα πλαίσιο της υπάρχουν οικόσημα (το Trivulzio και άλλες συναφείς οικογένειες, όπως Colleoni , το d'Avalos καιGonzaga ) Στο κέντρο της είναι η αλληγορική προσωποποίηση του μήνα, που περιβάλλεται από μικρότερα στοιχεία όπως διάφορες γεωργικές ασχολίες που αφορούν τον μήνα αυτό . Πάνω δεξιά είναι το ζώδιο που αντιστοιχεί στον μήνα , ενώ προς τα αριστερά είναι ο ήλιος στις διάφορες αστρικές θέσεις, ανάλογα με την εποχή.
Στον Ιανουάριο βλέπουμε τον θεό Ιανό με φόντο ένα είδος θεατρικού σκηνικού. Σε αυτό το μήνα και τον επόμενο γίνονταν καθαρτήριες τελετές πριν από το νέο έτος, όπως αποδεικνύεται από μια εικόνα ενός ανθρώπου με μια θηλιά γύρω από το λαιμό του. Πολλοί από τους χαρακτήρες είναι μασκοφόροι, γιορτάζουν με χορούς και μουσική του καρναβαλιού.https://it.wikipedia.org/
πηγές
http://antikleidi.com/
http://dreamskindergarten.blogspot.gr/
http://ola-ta-kala.blogspot.gr/
https://itzikas.wordpress.com/
https://antonispetrides.wordpress.com/
http://users.sch.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου