ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο φίλος μου Μπάμπης Ξυλογιάννης, λαογράφος του Κάμπου της Άρτας, αυτή τη φορά καταδύθηκε με πάθος και εργατικότητα στη βιβλιοθήκη τού παρελθόντος και στη γλώσσα τής παιδικής μας ηλικίας και με εργώδη προσπάθεια συγκέντρωσε τον πλούτο της ιδιωματικής γλώσσας τού Κάμπου της Άρτας, με την οποία μεγαλώσαμε και προσπαθεί να περισώσει αυτόν τον πλούτο για τις επόμενες γενιές.
Οι ντοπιολαλιές τής Ελλάδας άρχισαν να χάνονται σιγά σιγά με την αστυφιλία και με την ομογενοποίηση της Ελληνικής γλώσσας. Η μαζική εκπαίδευση αλλά και η τηλεόραση έδωσαν το χαριστικό χτύπημα στην αποδυνάμωση των ιδιωματισμών της επαρχίας. Όμως, αυτή είναι η φυσιολογική εξέλιξη των τοπικών ιδιωματισμών και των διαλέκτων της κάθε γλώσσας. Κάτι χάνεται και κάτι γεννιέται.
Έτσι όλοι πια οι έλληνες εκφραζόμαστε με την ίδια μορφή, μιας ενιαίας γλώσσας, χωρίς να αισθανόμαστε παρίες σε σχέση με τη Πρωτεύουσα, και το ιδιωματικό γλωσσάριο μπορούμε να το νιώσουμε μόνο στα χωριά μας, όπου οι λέξεις οι ιδιωματικές, όταν τις ακούμε, έχουν μια έντονη δονητική επίδραση στο μυαλό μας και στην ψυχή μας, διότι με αυτές μεγαλώσαμε. Δεν μπορεί όμως να γίνει αλλιώς. Η γλώσσα προχωράει και ενιαιοποιείται και σε λίγα χρόνια θα λιγοστέψουν οι ιδιωματισμοί. Θα μείνει όμως, ευτυχώς, το διαφορετικό ηχόχρωμα στην προφορά τής κάθε επαρχίας της Ελλάδας, διότι αυτό εξαρτάται από την ειδική πυκνότητα του αέρα που έχει κάθε περιοχή, όπως υποστηρίζει ο καθηγητής Alfred Tomatis στο βιβλίο του «Το αυτί και η Φωνή» εκδ. Ελλην.Γράμματα.Συνεπώς, το χρώμα της φωνής του Ηπειρώτη θα είναι διαφορετικό από εκείνο του Κρητικού και έτσι θα απολαμβάνουμε τα μοιρολόγια με την χροιά τού Ηπειρώτη και τα ριζίτικα με την χροιά τού Κρητικού. Αυτό το ειδικό ηχόχρωμα δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Οι ιδιωματισμοί, όμως, θα περιοριστούν αρκετά.
Ο Ξυλογιάννης με τη μεθοδική και εργώδη προσπάθειά του να περισώσει λέξεις και φράσεις ιδιωματικές τού κάμπου της Άρτας, συνέγραψε το πρώτο ολοκληρωμένο γλωσσάριο. Αυτή η προσπάθεια θα συνεχιστεί και θα προσθέτει συνεχώς λέξεις. Αυτό το πόνημα είναι μια ελεγεία στις λέξεις που χάνονται και μια πολύτιμη συμβολή στην καταγραφή και τη διατήρηση της πλούτου τής Ελληνικής Γλώσσας και ελπίζω οι συντάκτες του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών να το εκτιμήσουν δεόντως και να αντλήσουν λήμματα που δεν έχουν θησαυριστεί ακόμα.
Είμαι σίγουρος ότι το πόνημα τού Ξυλογιάννη θα έχει ευρεία απήχηση σε επιστημονικούς φορείς, διότι μας έλειπε ένα τέτοιο γλωσσάριο και του εύχομαι να συνεχίσει την έρευνά του στους απλούς ανθρώπους του κάμπου και στην βιβλιοθήκη του μυαλού του και να το συμπληρώνει συνεχώς .
Γιώργος Θ.Γούλας
Ψαθοτόπι Άρτας, Σεπτέμβριος 202
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Σκοπός του συγγράμματος αυτού δεν είναι η επιστημονική προσέγγιση ή ανάλυση του γλωσσικού ιδιώματος, αλλά η απλή καταγραφή της ομιλίας, της χρησιμοποιούμενης γλώσσας τού χθες και του σήμερα, της καθημερινότητάς μας δηλαδή, από πλευράς λαογραφικής στον κάμπο (πεδιάδα) της Άρτας.
Πολλές λέξεις και εκφράσεις, εκτιμώ, πως δεν πρόκειται να τις ακούσουμε ξανά, καθόσον έχουν εκλείψει οι ενασχολήσεις ή άλλες συναφείς δραστηριότητες από την καθημερινότητα, ιδίως της υπαίθρου που μαραζώνει από τον αστυφιλία, την εγκατάλειψη της παραδοσιακής γεωργίας και κτηνοτροφίας και τη γήρανση του πληθυσμού
.
Είμαι σίγουρος πως άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω, αν ακούσουν τις λέξεις που περιλαμβάνονται στο παρόν, πολύ πιθανόν να μην τις καταλάβουν και να μην μπορούν να τις ερμηνεύσουν. Δηλαδή, τις ξέχασαν κι αυτοί (εμείς,όλοι μας)!
Προτιμώ να χρησιμοποιώ τη λέξη «Γλωσσάρι», από τη λέξη «Λεξικό»,παρά του ότι το κάθε λήμμα δεν περιορίζεται μόνο στην απόδοση της σημασίας,αλλά περιέχει και τις πληροφορίες που απευθύνονται σε ειδικούς και μη ειδικούς.
Κατεβλήθη προσπάθεια για το καλύτερο αποτέλεσμα από πλευράς ορθογραφίας, προφοράς, ερμηνείας, προέλευσης.
Περιέχονται σε πολλά λήμματα παραδείγματα και ελπίζω να έχω επιτύχει στον τομέα του χρηστικού –ετυμολογικού συγγράμματος, αν και μη ειδικός.
Ο κάμπος της Άρτας, όπως και άλλες περιοχές του Νομού μας, αλλά και της Ηπείρου, είναι ένα από τα τελευταία μέρη της πατρίδας που διατηρεί ακόμη ζωντανή την παράδοση και το ιδίωμα της γλώσσας.
Παρά ταύτα, η κατηφόρα συνεχίζεται και εδώ, αφού η νεολαία μας το βλέπει διαφορετικά και ανακαλύπτει δικό της γλωσσάριο επικοινωνίας, μη συμβατό με την παράδοση.
Γίνεται μια απεγνωσμένη προσπάθεια διάσωσης του αντικειμένου, του γλωσσικού ιδιώματος του κάμπου της Άρτας που μοιάζει πολύ με γειτονικές περιοχές.
Αναρωτιέμαι, όμως, μήπως είμαι παρείσακτος, οπισθοδρομικός και πουριτανός, εγώ, (και μερικοί άλλοι) που ασχολούμαι με την παράδοση και το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, σε μια εποχή ψηφιοποιημένη και με την γλώσσα της τεχνολογίας να «ομιλείται» όλο και πιο εντατικά στην καθημερινότητά μας.
Στον επίλογο του παρακάτω βιβλίου μου, είχα γράψει :
«…Από δικής μου πλευράς το αντικείμενο των γλωσσικών ιδιωματισμών εξαντλείται με το σύγγραμμα αυτό. Διήνυσα μεγάλη απόσταση, κατά τη γνώμη μου πήγα μακριά, έφερα στο προσκήνιο πράγματα χαμένα από τη λήθη τού χρόνου και τις ολέθριες επιπτώσεις της σύγχρονης τεχνολογίας, όταν αυτή δεν χρησιμοποιείται σωστά.Ένας συνομήλικος, λίγο μικρότερος, λίγο μεγαλύτερος, ίσως να συγκινηθεί από το περιεχόμενο του παρόντος. Το στοίχημα όμως δεν είναι γι’ αυτούς. Είναι για τη νεότερη γενιά. Σφοδρή επιθυμία μου, κατά πρώτον, να αναγνωσθεί αυτό το βιβλίο και δεύτερον να μελετηθεί δεόντως. Ασφαλώς κάτι θα έχει να κερδίσει η παιδεία, ο πολιτισμός, η εθνική συνείδηση».
Κι όμως κόλλησα αυτόν τον «ιό» της παράδοσης και του γλωσσικού ιδιώματος. Αγαπώ τον κάμπο της Άρτας και το χωριό μου. Ο κάμπος της Άρτας μέχρι να φθάσει στη σημερινή του μορφή και στο πέρασμα του χρόνου είχε πολλές γεωλογικές και ιστορικές μεταβολές. Τη μια φορά ποτάμι, την άλλη βάλτος, λιμνοθάλασσα, θάλασσα, στο τέλος ξηρά, μαζί μ’ αυτά που τη δημιούργησαν. Από όταν άρχισε να κατοικείται, πέρα από την Οθωμανική επικράτηση, μια άλλη πτυχή, άγνωστη στον πολύ κόσμο και τη καταγεγραμμένη ιστορία, έρχεται τώρα να γίνει γνωστή, με τις έρευνες αγαπητών φίλων. Η πειρατεία στα χωριά του κάμπου.* Απ’ όλες τις μεριές εισέβαλλαν πειρατές(ιδίως από τις λιμνοθάλασσες και τον Αμβρακικό κόλπο) και λεηλατούσαν τους οικισμούς και τα μνημεία που υπήρχαν ή είχαν αρχίσει να δημιουργούνται.
Διακαής πόθος μου να μείνει κάτι για τους επόμενους, έστω κι αν τώρα δεν συγκινούνται από την προσπάθεια αυτή και το περιεχόμενό της. Έτσι, το συγγραφικό μου έργο για άλλο σκοπό ξεκίνησε, και τώρα συνεχίζω κάτι που προέκυψε στην πορεία.
Οφείλω να ομολογήσω ότι η προσπάθεια είναι επίπονη, καθόσον αναγκάστηκα να κατέβω στα υπόγεια του παρελθόντος και να διενεργήσω εκεί ανασκαφές σε μνήμες που έχουν σχέση με τον χρόνο. Η προσπάθεια συνεχίστηκε και στο σήμερα, στην καθημερινότητα και εκτιμώ πως τα αποτελέσματα ήταν ικανοποιητικά. Στο παρόν συμπεριλήφθηκαν λήμματα που χρησιμοποιούνται ευρέως στην καθημερινότητά μας, βρίσκονται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας και θεώρησα σκόπιμο να τα καταγράψω κι αυτά. Το αντικείμενο όμως, δεν εξαντλείται.
Το γλωσσάρι περιέχει τουλάχιστον 6.000 διαλεκτά λήμματα που εντοπίστηκαν ύστερα από μακρόχρονη προσωπική έρευνα. Η έρευνά μου επεκτάθηκε και σε άλλα παρεμφερή αρχεία, λεξικά και γλωσσάρια και προς επίρρωση τούτου, στο παρόν περιλαμβάνεται εκτενής βιβλιογραφία.
Σ’ αυτό το σύγγραμμα περιλαμβάνεται και το Κεφάλαιο Γ΄ του βιβλίου μου «ΠΕΔΙΑΔΑ ΑΡΤΑΣ - Γεωφυσικά και λαογραφικά στοιχεία, γλωσσάρι ιδιωμάτων –λέξεις και εκφράσεις», Ψαθοτόπι Άρτας 2018
. Το Κεφάλαιο αυτό που περιλάμβανε 4250 λήμματα, έχει αναθεωρηθεί εκ βάθρων, έχουνβελτιωθεί - συμπληρωθεί όλοι οι όροι – λήμματα και έχουν προστεθεί τουλάχιστον 1750 νέα λήμματα.
Το ανωτέρω βιβλίο μου διατίθεται πλέον, ηλεκτρονικά από τη σελίδα
Επίσης, στο βιβλίο μου αυτό, περιλαμβάνονται στοιχεία που αφορούν τη γλώσσα μας και το γλωσσικό ιδίωμα γενικότερα. Γι΄ αυτόν τον λόγο, στο παρόν παρακάμπτω προσεγγίσεις επιστημονικές που θα μπορούσα να καταγράψω.
Κλείνω το σύγγραμμα αυτό με ένα μεγάλο λεύκωμα σύγχρονων φωτογραφιών, απ’ όλα τα χωριά και τους οικισμούς του κάμπου (πεδιάδας) της Άρτας.
Συνεχίζουμε!
*Φώτης Βράκας : «Ληστεία και πειρατεία στην περιοχή της Άρτας, 9 – 19ος αιώνας – 2018»
Μπάμπης Ξυλογιάννης
Ψαθοτόπι Άρτας, Αύγουστος 2020
Ολόκληρο το βιβλίο θα το βρείτε σε ηλεκτρονική μορφή στο σύνδεσμο :
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου