Homo Universalis: Άνιολο Μπροντσίνο (17 Νοεμβρίου 1503

Πέμπτη 21 Νοεμβρίου 2019

Άνιολο Μπροντσίνο (17 Νοεμβρίου 1503 – 23 Νοεμβρίου 1572)

Αφροδίτη, Έρως, Μωρία και Χρόνος, περ. 1544–45,

Ο Άνιολο Μπροντσίνο - Agnolo Bronzino - πραγματικό όνομα: Agnolo di Cosimo di Mariano ( 17 Νοεμβρίου 1503 – 23 Νοεμβρίου 1572) ήταν Ιταλός μανιεριστής ζωγράφος. Το προσωνύμιο Bronzino, κατά πάσα πιθανότητα, του αποδόθηκε λόγω του σχετικά σκουρόχρωμου δέρματός του.

Έζησε όλη του τη ζωή στη Φλωρεντία και από όταν ήταν λιγότερο από 40 ετών απασχολήθηκε ως Αυλικός ζωγράφος του Κόζιμο Α΄ των Μεδίκων, μεγάλου Δούκα της Τοσκάνης. Κατά κύριο λόγο ήταν προσωπογράφος, αλλά ζωγράφισε και πολλά θρησκευτικά θέματα και λίγα αλληγορικά, στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το καλύτερο ίσως γνωστό του έργο, Αφροδίτη, Έρως, Μωρία και Χρόνος (περ. 1544 - 45, σήμερα στο Λονδίνο). Πολλά πορτρέτα μελών της οικογένειας των Μεδίκων υπάρχουν σε πολλές παραλλαγές, με διαφορετική συμμετοχή του ίδιου του Μπροντσίνο σε αυτά, καθώς ο Κόζιμο ήταν πρωτοπόρος στην αποστολή αντιγραμμένων πορτρέτων που στέλνονταν ως διπλωματικά δώρα.

Εκπαιδεύτηκε με τον κορυφαίο τότε Φλωρεντινό ζωγράφο Ποντόρμο, που ανήκε στην πρώτη γενεά των μανιεριστών και το ύφος του είναι έντονα επηρεασμένο από αυτόν, αλλά οι κομψές και ελαφρά επιμηκυσμένες μορφές του πάντα εμφανίζονται ήρεμες και κάπως συγκρατημένες, χωρίς να έχουν την έξαψη και την έκφραση συναισθημάτων όπως αυτές του διδασκάλου του. Συχνά έχουν αποκληθεί ψυχρές και τεχνητές και η φήμη του δοκιμάστηκε από τη γενικευμένη δυσμενή κριτική που γινόταν στον μανιερισμό κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες η τέχνη του έχει αρχίσει να χαίρει μεγαλύτερης εκτίμησης.

Ο Μπροντσίνο γεννήθηκε στη Φλωρεντία, γιος ενός κρεοπώλη. Σύμφωνα με τον σύγχρονό του Τζόρτζιο Βαζάρι, ο Μπροντσίνο ήταν μαθητής πρώτα του Ραφαελλίνο ντελ Γκάρμπο και στη συνέχεια του Ποντόρμο, στον οποίο ξεκίνησε τη μαθητεία όταν ήταν 14 ετών. Ο Ποντόρμο πιστεύεται ότι φιλοτέχνησε πορτρέτο του Μπροντσίνο ως παιδιού, καθισμένου σε σκαλοπάτι, στη σειρά του Ο Ιωσήφ στην Αίγυπτο (σήμερα στην Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου). Ο Ποντόρμο άσκησε κυριαρχική επίδραση στο ύφος της ζωγραφικής του Μπροντσίνο και οι δυο τους επρόκειτο να παραμείνουν συνεργάτες για το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του Ποντόρμο. Πρώιμα παραδείγματα δια χειρός Μπροντσίνο συχνά διαπιστώνονται στο "Παρεκκλήσιο Καππόνι" της Santa Felicità πλάι στην Πόντε Βέκκιο (παλαιά γέφυρα) στη Φλωρεντία. Ο Ποντόρμο σχεδίασε το εσωτερικό και φιλοτέχνησε την εικόνα της Αγίας Τράπεζας, την αριστουργηματική του Αποκαθήλωση και την πλάγια τοιχογραφία με τον Ευαγγελισμό. Στον Μπροντσίνο προφανώς ανέθεσε τις τοιχογραφίες του τρούλου, οι οποίες, όμως, δεν έχουν διασωθεί. Από τις τέσσερις κυκλικές εικόνες, καθεμία από τις οποίες απεικόνιζε έναν Ευαγγελιστή, αναφέρεται ότι τις δύο είχε ζωγραφίσει ο Μπροντσίνο. Εν τούτοις, το ύφος του είναι τόσο όμοιο με του διδασκάλου του, ώστε οι ιστορικοί τέχνης βρίσκονται ακόμη σε διαμάχη σχετικά με τις αποδόσεις έργων τους.

Προς το τέλος της ζωής του ο Μπροντσίνο έλαβε ενεργά μέρος στις δραστηριότητες της φλωρεντινής Accademia delle Arti del Disegno, της οποίας υπήρξε ιδρυτικό μέλος το 1563.

Ο ζωγράφος Αλεσσάντρο Αλλόρι ήταν ο αγαπημένος του μαθητής και ο Μπροτσίνο διέμενε στην οικία της οικογένειας Αλλόρι όταν απεβίωσε στη Φλωρεντία το 1572. Ο Αλεσσάντρο ήταν πατέρας του επίσης ζωγράφου Κριστόφανο Αλλόρι (Cristofano Allori).

Έργο

Πορτρέτο νεαρού άνδρα, περ. 1550–55

Πορτρέτα

Ο Μπροντσίνο δέχτηκε για πρώτη φορά την υποστήριξη των Μεδίκων το 1539, όταν ήταν ένας από τους πολλούς καλλιτέχνες που επιλέχθηκαν για να φιλοτεχνήσουν τις περίτεχνες διακοσμήσεις για τον γάμο του Κόζιμο Α΄ με την Ελεονώρα του Τολέδο, θυγατέρα του αντιβασιλέα της Νάπολι. Δεν ήταν πολύ πριν γίνει, και να παραμείνει για το μεγαλύτερο μέρος της σταδιοδρομίας του, επίσημος Αυλικός ζωγράφος στην Αυλή του Δούκα. Οι μορφές στις προσωπογραφίες του, συχνά εμφανιζόμενες ως στατικές, κομψές και κομψά υποδείγματα απαθούς υπεροψίας και διασφάλισης, επηρέασαν την προσωπογραφία ως είδος στις Ευρωπαϊκές Αυλές επί έναν αιώνα. Οι πολύ γνωστοί αυτοί πίνακες υπάρχουν σε πολλές εργαστηριακές παραλλαγές και αντίγραφα. Εκτός από πορτρέτα της φλωρεντινής αριστοκρατίας, ο Μπροντσίνο ζωγράφισε επίσης εξιδανικευμένα πορτρέτα του ποιητή Δάντη (περ. 1530, Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης Ουάσιγκτον) και του Πετράρχη.

Τα πιο γνωστά έργα του Μπροντσίνο είναι η προαναφερθείσα σειρά με τον Δούκα και τη Δούκισσα και πρόσωπα της Αυλής τους όπως οι Μπαρτολομέο Παντσιατίκι (Bartolomeo Panciatichi) και η σύζυγός του Λουκρητία. Οι πίνακες αυτοί, ιδιαίτερα αυτός της Δούκισσας είναι γνωστοί για την ιδιαίτερα μεγάλη προσοχή στη λεπτομέρεια των ενδυμασιών, που σχεδόν αποκτά δική της «προσωπικότητα». Στον πίνακα αυτόν η Δούκισσα απεικονίζεται με τον δεύτερο γιό της, Τζοβάννι, ο οποίος απεβίωσε από ελονοσία το 1562 μαζί με τη μητέρα του. Ωστόσο είναι το πολυτελές ύφασμα του ενδύματος που καταλαμβάνει τον περισσότερο χώρο του πίνακα σε σχέση με τα δυο άτομα που ποζάρουν. Πράγματι, το φόρεμα αυτό αποτέλεσε το αντικείμενο διαμάχης μεταξύ κάποιων ιστορικών τέχνης. ο περίτεχνο φόρεμα φημολογείται ότι ήταν τόσο αγαπητό στη δούκισσα, ώστε τάφηκε με αυτό. Όταν η φήμη αυτή καταρρίφθηκε, άλλοι ιστορικοί τέχνης πρότειναν ότι πιθανόν αυτό το φόρεμα δεν υπήρξε ποτέ και ήταν επινόηση του Μπροντσίνο, ο οποίος δούλευε μόνο με ένα δείγμα του. Σε κάθε περίπτωση, ο πίνακας αυτός αναπαράχθηκε ξανά και ξανά από το εργαστήριο του Μπροντσίνο και έγινε μια από τις πλέον χαρακτηριστικές εικόνες της δούκισσας. Η εικόνα που προβάλλεται εδώ είναι αυτή που βρίσκεται στην Πινακοθήκη Ουφίτσι αποτελώντας μια από τις καλύτερες διασωθείσες παραλλαγές.

Τα αποκαλούμενα «αλληγορικά πορτρέτα» του Μπροντσίνο, όπως είναι αυτά του Γενοβέζου ναυάρχου Αντρέα Ντόρια υπό τη μορφή του Ποσειδώνα, είναι λιγότερο χαρακτηριστικά αλλά πιθανόν περισσότερο συναρπαστικά, λόγω της παραδοξότητας της τοποθέτησης μιας δημόσια αναγνωριζόμενης προσωπικότητας γυμνής ως μυθολογικό πρόσωπο. Επιπλέον, εκτός από ζωγράφος, ο Μπροντσίνο ήταν και ποιητής και τα πιο «προσωπικά» του πορτρέτα είναι πιθανόν αυτά των μορφών της λογοτεχνίας, όπως το πορτρέτο της φίλης του ποιήτριας Λάουρα Μπαττιφέρρι.

Η Αγία Οικογένεια και ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής ως παιδί (πίνακας γνωστός και ως Madonna Stroganoff)

Θρησκευτικά θέματα

Το 1540-41 ο Μπροντσίνο ξεκίνησε τις εργασίες διακόσμησης με τοιχογραφίες του παρεκκλησίου της Ελεονώρας του Τολέδο στο Παλάτσο Βέκκιο (στη δεξιά του πλευρά) και με ελαιογραφίες σε πάνελ στην αριστερή του. Πριν από αυτή την εργασία, το ύφος του στις απεικονίσεις θρησκευτικών θεμάτων ήταν λιγότερο μανιεριστικό και βασιζόταν στις εξισορροπημένες συνθέσεις της ύστερης Αναγέννησης. Έγινε κομψό και κλασικό στον κύκλο αυτών των τοιχογραφιών και τα έργα του με θρησκευτικά θέματα αποτελούν παραδείγματα της αισθητικής της Αυλής της Φλωρεντίας κατά τα μέσα του 16ου αιώνα - παραδοσιακά ερμηνευόμενα ως εξαιρετικά στυλιζαρισμένα, μη προσωπικά και χωρίς συναισθηματικότητες. Η Διάβαση της Ερυθράς Θαλάσσης είναι χαρακτηριστικός πίνακας για την προσέγγιση του Μπροντσίνο εκείνη την εποχή αν και δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι από τον Μπροντσίνο ή την Αυλή είχε εκλείψει η θρησκευτική θέρμη επί τη βάσει της επικρατούσης «μόδας» στην Αυλή. Πράγματι, η δούκισσα Ελεονώρα ήταν γενναιόδωρη προστάτις του νεοϊδρυθέντος Τάγματος των Ιησουϊτών.

Η εργασία του Μπροντσίνο τείνει να περιλαμβάνει πολύπλοκες αναφορές σε προγενέστερους ζωγράφους, όπως σε μια από τις τελευταίες μεγάλες του τοιχογραφίες το Μαρτύριο του Αγίου Λαυρεντίου του 1569, στην οποία κάθε μία από τις εξαιρετικά παραμορφωμένες στάσεις μπορεί να αναχθεί στους Μικελάντζελο και Ραφαήλ, τους οποίους ο Μπροντσίνο είχε ως είδωλά του. Η ικανότητα του Μπροντσίνο στο γυμνό, αναπτύσσεται ακόμη πιο αινιγματικά στον πολύ γνωστό του πίνακα Αφροδίτη, Έρως, Μωρία και Χρόνος, στον οποίο μεταφέρει ισχυρά αισθήματα ερωτισμού υπό το πρόσχημα αλληγορίας με ηθικό δίδαγμα. Τα άλλα μεγάλα του έργα περιλαμβάνουν τα σχέδια μιας σειράς ταπισερί με την Ιστορία του Ιωσήφ για το Παλάτσο Βέκκιο.

Πολλά από τα έργα του Μπροντσίνο βρίσκονται στη Φλωρεντία, στην Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου και σε άλλα Μουσεία.