Καλύτερα να σε μισούν γι’ αυτό που είσαι, παρά να σ’ αγαπούν γι’ αυτό που δεν είσαι.
Ο Αντρέ Ζιντ (André Gide, 22 Νοεμβρίου 1869 – 19 Φεβρουαρίου 1951) ήταν Γάλλος μυθιστοριογράφος, δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Το 1947 του απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ της Λογοτεχνίας.
Ο Αντρέ Ζιντ γεννήθηκε στο Παρίσι στις 22 Νοεμβρίου 1869, στην οδό ντε Μεντισίς 19, από πατέρα προτεστάντη, καταγόμενο από την περιοχή των Σεβέν, καθηγητή του ρωμαϊκού δικαίου, κι από μητέρα καθολική με ρίζες στη Νορμανδία. Το 1891 εκδίδει το πρώτο βιβλίο του, με τίτλο "Μεταθανάτιο έργο". Τα κυριότερα έργα του είναι: "Γήινες τροφές" (1897), "Η στενή πύλη" (1909), "Ο ανηθικολόγος" (1902), "Η ποιμενική συμφωνία" (1919), "Τα υπόγεια του Βατικανού" (1914), "Οι κιβδηλοποιοί" (1925), "Κορυντόν" (1924), "Ημερολόγιο" (1939). Το 1947 ο Αντρέ Ζιντ έλαβε το βραβείο Νόμπελ. Πέθανε το βράδυ της 19ης Φεβρουαρίου 1951 στο διαμέρισμά του της οδού Βανό, στο Παρίσι.
Τα έργα του
Ο Ζίντ άρχισε τη συγγραφική σταδιοδρομία του με το αυτοβιογραφικό έργο Τα τετράδια του Αντρέ Βαλτέρ το 1891.
Από το 1891 μέχρι το 1893 έγραψε επηρεασμένος από τις θεωρίες του συμβολισμού.
Ενώ τα μέχρι το 1900 έργα του ασχολούνται με προβλήματα ατομικότητας, ο Ανηθικολόγος και η Στενή Πύλη εξετάζουν τις ανθρώπινες σχέσεις, ακόμη κι αυτές του γάμου (ο δικός του φαίνεται πως δεν ολοκληρώθηκε). Αποκορύφωμα της νέας αυτής δημιουργικής περιόδου ήταν οι Κιβδηλοποιοί, περιγραφή της εξεγερμένης νεότητας και της σύγκρουσης των γενεών.
Με το ταξίδι του στην ισημερινή Γαλλική Αφρική άρχισε να έρχεται σε επαφή με ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα. Το Ταξίδι στο Κογκό και ο Γυρισμός από το Τσαντ επικρίνουν τη γαλλική αποικιοκρατική πολιτική. Όταν γύρισε στη Γαλλία εξέφρασε την απογοήτευσή του στα δύο σύντομα έργα του Επιστροφή από την ΕΣΣΔ και Διορθώσεις της Επιστροφής.
Τελευταίο του σημαντικό έργο ήταν ο Θησέας, όπου εκφράζει την εμπιστοσύνη του στον άνθρωπο και στην αξία του παρελθόντος.
Σε όλο το έργο του Ζιντ, και ιδιαίτερα στο Ημερολόγιό του, καθώς και στη ζωή του την ίδια, φαίνεται καθαρά ότι βρισκόταν κάτω από την πίεση των αντίρροπων δυνάμεων της προτεσταντικής πειθαρχίας και απόλυτης ελευθερίας, της παράδοσης και ανταρσίας, του ασκητισμού και αισθησιασμού. Ο επιτυχής συγκερασμός όλων αυτών των τάσεων τον κατέστησε ένα από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της Γαλλίας
.
Επιλογή έργων και ελληνικές μεταφράσεις
Les cahiers d'André Walter («Τα τετράδια του Αντρέ Βαλτέρ», 1891)
Paludes («Τέλματα», 1895)—μτφ. Γ. Ζακοπούλος (Εκδόσεις "Δελφίνι", Αθήνα, 1993)
Les nourritures terrestres («Οι γήινες τροφές», 1897)
Le Prométhée mal enchaîné («Ο Προμηθέας κακοαλυσσοδεμένος», 1899)
Le roi Candaule («Ο βασιλιάς Κανδαύλης», 1901, δράμα)
L'immoraliste («Ὁ ἀνηθικολόγος», 1902)—μτφ. Γιάννης Λὸ Σκόκκο (ἐκδ. "Κοράλι")
Saül («Σαούλ», 1903, δράμα)
Prétextes («Προφάσεις», 1903)
Le retour de l'enfant prodigue («Η επιστροφή του ασώτου», 1907)
La porte étroite («Η στενή πύλη», 1909)—μτφ. Θ.Ι. Αποστολόπουλος (εκδ. "Αριστ.Μαυρίδη", 1957)
Isabelle («Ἰσαβέλλα», 1911)—μτφ. Γιάννης Λὸ Σκόκκο ("Ἄγκυρα")
Les caves du Vatican («Τα υπόγεια του Βατικανού», 1914)—μτφ. Στ.Κουμανούδης (εκδ. "Οδυσσέας")
La symphonie pastorale («Η ποιμενική συμφωνία», 1919)—μτφ. Φούλα Ζησιμάτου ("Άγκυρα")
Corydon («Κορύδων», 1920)
Dostoïevsky («Ντοστογιέφσκι», 1923 )
Incidences («Συμπτώσεις», 1924)
Les faux-monnayeurs («Οι κιβδηλοποιοί», 1925)—μτφ. Άρης Δικταίος (εκδ. "Δωδώνη", Αθήνα 1977, 383 σελ., ISBN 978-960-248-216-2)— μτφ. Ανδρέας Παππάς (εκδ. "Πόλις", Αθήνα 2014, 528 σελ., ISBN 978-960-435-454-2)
Si le grain ne meurt («Αν δεν πεθάνει ο σπόρος», 1926)
Le journal des faux-monnayeurs («Το ημερολόγιο των Κιβδηλοποιών», 1926)— μτφ. Άρης Δικταίος (εκδ. "Δωδώνη", Αθήνα 1977, 383 σελ., ISBN 978-960-248-216-2)— μτφ. Ανδρέας Παππάς (εκδ. "Πόλις", Αθήνα 2014, 528 σελ., ISBN 978-960-435-454-2)
Voyage au Congo («Ταξίδι στο Κογκό», 1927)
Le retour de Tchad («Ο γυρισμός από το Τσαντ», 1928 )
L'école des femmes («Το σχολείο των γυναικών», 1929)— μτφ. Ν. Αθανασιάδης (εκδ. "Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος")
Œdipe («Οιδίπους», 1931), θεατρικό— μτφ. Βασίλης Βασιλικός ("Νέα Εστία" 1978 Α΄)
Les nouvelles nourritures («Οι νέες [γήινες] τροφές», 1935)
Retour de l'U. R. S. S. («Επιστροφή από την ΕΣΣΔ», 1936)
Retouches â mon Retour de l'U. R. S. S. («Διορθώσεις στην Επιστροφή μου από την ΕΣΣΔ», 1937)
Le Treizième Arbre («Το 13ο δέντρο»), θεατρικό— μτφ. Ἰάνης Λὸ Σκόκκο ("Θέατρο του Ονείρου", πρόγραμμα)
Thésée («Θησέας», 1946)— μτφ. Δ. Πετρίδου ("Παρατηρητής")
Journal 1889 –1949 («Ημερολόγιο 1889-1949», 1950)
ΒΙΒΛΙΑ - ΕΠΙΛΟΓΗ
Οι Κιβδηλοποιοί
Οι "Κιβδηλοποιοί" αποτελούν σημαντική καμπή στη ζωή και τη σταδιοδρομία του Ζιντ, κορυφαία στιγμή στην πορεία διαμόρφωσης του μυθοπλαστικού κόσμου του. Διχασμένος μεταξύ της επιθυμίας του για ένα έργο πληθωρικό, τροφοδοτούμενο απ' όλα όσα προσφέρει η ζωή, και εκείνης για ένα έργο αποκαθαρμένο μάλλον παρά "καθαρό", ο Ζιντ θα συνθέσει τελικά ένα έργο που συνιστά μείζον σημείο αναφοράς στην ιστορία του μυθιστορήματος. Προσφέροντας έτσι ένα ευρύ φάσμα μυθιστορηματικών μεθόδων και προσεγγίσεων, οι "Κιβδηλοποιοί" άσκησαν βαθιά επίδραση σε ουκ ολίγα μεταγενέστερα μυθιστορήματα Ήταν ένα είδος φόρου τιμής, όταν, το 1948, στον πρόλογό του στο Portrait d' un inconnu της Natalie Sarraute, ο Σαρτρ έγραφε ότι μετά τους "Κιβδηλοποιούς", όπως και μετά τον Ναμπόκοφ και τον Evelyn Waugh, το μυθιστόρημα επιμένει να "αμφισβητεί τον εαυτό του" και "να αναστοχάζεται την ίδια του την υπόσταση". (Alain Goulet)
"Αυτό που θα ήθελα να είναι το μυθιστόρημα;" σημειώνει ο Ζιντ στο προσωπικό του "Ημερολόγιο", "Ένα σταυροδρόμι, μια διασταύρωση προβλημάτων". Δηλαδή τα διάφορα θέματα των "Κιβδηλοποιών", όπως η σύγκρουση των γενεών, η εξέγερση εναντίον της οικογένειας, η ομοφυλοφιλία, η θρησκεία, το καλό και το κακό, η κιβδηλεία, η σχέση της λογοτεχνίας με τη ζωή, δεν παρουσιάζονται απλώς μέσα από ποικίλες οπτικές γωνίες, αλλά ενσαρκώνονται και μέσα από ποικίλες προσωπικότητες, πυροδοτώντας τα σχετικά προβλήματα που προκύπτουν από αυτή τη διαφοροποίηση των χαρακτήρων. Γιατί οι ιδέες του Ζιντ είναι αξεχώριστες από τη μυθοπλαστική του φαντασία, δηλαδή από τον ήρωα που τις ενσαρκώνει. Με τους "Κιβδηλοποιούς", ο Ζιντ δεν κατόρθωσε μόνο να γράψει ένα νεωτερικό μυθιστόρημα, ικανό να ανατρέψει τις αναγνωστικές συνήθειες της εποχής του, αλλά δημιούργησε και νέες προοπτικές για το μυθιστόρημα του μέλλοντος: άρνηση του ρεαλισμού συμβολή του αναγνώστη στη διαμόρφωση του νοήματος πολλαπλασιασμός και σχετικοποίηση των οπτικών γωνιών, έτσι ώστε η αποκατάσταση της αλήθειας να καθίσταται προβληματική. (Από την Εισαγωγή της Αλεξάνδρας Σαμουήλ)
Το πρωτότυπο και το αντίγραφο, το φυσικό και το τεχνητό, το γεγονός και η αναπαράσταση. Οι αριστουργηματικοί «Κιβδηλοποιοί» του γάλλου νομπελίστα Αντρέ Ζιντ είναι γεμάτοι από παρόμοια δίπολα, προορισμένα να διευρύνουν τις διαστάσεις του κειμένου αλλάζοντας τη γεωμετρία της αφήγησης. Καθώς τα αισθητικά προβλήματα (το βάλτωμα του μυθιστορήματος ως πεδίου ή οι προσμείξεις που το νοθεύουν) αντανακλώνται στα κοινωνικά ζητήματα που ο συγγραφέας βλέπει στη Γαλλία του Μεσοπολέμου (το χάσμα των γενεών, η απώλεια κύρους του οικογενειακού θεσμού, η παρακμή της θρησκείας, η στάση έναντι της ομοφυλοφιλίας), το αποτέλεσμα αποβαίνει το λογοτεχνικό αντίστοιχο ενός κυβιστικού πίνακα. Χρησιμοποιώντας μοντερνιστικές τεχνικές που αργότερα θα γίνουν συρμός (πολυπρόσωπη αφήγηση, μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα, προσθήκη ημερολογίου συγγραφής), ο Ζιντ βγάζει την ιστορία της φιλίας του Μπερνάρ και του Ολιβιέ από τα τυπικά της συμφραζόμενα, κατασκευάζοντας έναν «μικρό, κυρτό καθρέφτη» όπου τα γεγονότα αποκτούν πολυπρισματική όψη. Η ανασύνθεση και ο αναστοχασμός εναπόκεινται στον αναγνώστη. (Μάρκος Καρασαρίνης, BHmagazino)
"Αυτό που θα ήθελα να είναι το μυθιστόρημα;" σημειώνει ο Ζιντ στο προσωπικό του "Ημερολόγιο", "Ένα σταυροδρόμι, μια διασταύρωση προβλημάτων". Δηλαδή τα διάφορα θέματα των "Κιβδηλοποιών", όπως η σύγκρουση των γενεών, η εξέγερση εναντίον της οικογένειας, η ομοφυλοφιλία, η θρησκεία, το καλό και το κακό, η κιβδηλεία, η σχέση της λογοτεχνίας με τη ζωή, δεν παρουσιάζονται απλώς μέσα από ποικίλες οπτικές γωνίες, αλλά ενσαρκώνονται και μέσα από ποικίλες προσωπικότητες, πυροδοτώντας τα σχετικά προβλήματα που προκύπτουν από αυτή τη διαφοροποίηση των χαρακτήρων. Γιατί οι ιδέες του Ζιντ είναι αξεχώριστες από τη μυθοπλαστική του φαντασία, δηλαδή από τον ήρωα που τις ενσαρκώνει. Με τους "Κιβδηλοποιούς", ο Ζιντ δεν κατόρθωσε μόνο να γράψει ένα νεωτερικό μυθιστόρημα, ικανό να ανατρέψει τις αναγνωστικές συνήθειες της εποχής του, αλλά δημιούργησε και νέες προοπτικές για το μυθιστόρημα του μέλλοντος: άρνηση του ρεαλισμού συμβολή του αναγνώστη στη διαμόρφωση του νοήματος πολλαπλασιασμός και σχετικοποίηση των οπτικών γωνιών, έτσι ώστε η αποκατάσταση της αλήθειας να καθίσταται προβληματική. (Από την Εισαγωγή της Αλεξάνδρας Σαμουήλ)
Το πρωτότυπο και το αντίγραφο, το φυσικό και το τεχνητό, το γεγονός και η αναπαράσταση. Οι αριστουργηματικοί «Κιβδηλοποιοί» του γάλλου νομπελίστα Αντρέ Ζιντ είναι γεμάτοι από παρόμοια δίπολα, προορισμένα να διευρύνουν τις διαστάσεις του κειμένου αλλάζοντας τη γεωμετρία της αφήγησης. Καθώς τα αισθητικά προβλήματα (το βάλτωμα του μυθιστορήματος ως πεδίου ή οι προσμείξεις που το νοθεύουν) αντανακλώνται στα κοινωνικά ζητήματα που ο συγγραφέας βλέπει στη Γαλλία του Μεσοπολέμου (το χάσμα των γενεών, η απώλεια κύρους του οικογενειακού θεσμού, η παρακμή της θρησκείας, η στάση έναντι της ομοφυλοφιλίας), το αποτέλεσμα αποβαίνει το λογοτεχνικό αντίστοιχο ενός κυβιστικού πίνακα. Χρησιμοποιώντας μοντερνιστικές τεχνικές που αργότερα θα γίνουν συρμός (πολυπρόσωπη αφήγηση, μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα, προσθήκη ημερολογίου συγγραφής), ο Ζιντ βγάζει την ιστορία της φιλίας του Μπερνάρ και του Ολιβιέ από τα τυπικά της συμφραζόμενα, κατασκευάζοντας έναν «μικρό, κυρτό καθρέφτη» όπου τα γεγονότα αποκτούν πολυπρισματική όψη. Η ανασύνθεση και ο αναστοχασμός εναπόκεινται στον αναγνώστη. (Μάρκος Καρασαρίνης, BHmagazino)
Ο ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΙΛΝΤ ΚΑΙ ΕΓΩ
Ο μεγάλος Ιρλανδός συγγραφέας και ποιητής Όσκαρ Ουάιλντ γεννήθηκε στο Δουβλίνο το 1856, και πέθανε και θάφτηκε κάτω από τραγικές συνθήκες το 1900 στο Παρίσι. Οι σύγχρονοί του ισχυρίστηκαν ότι οι λαμπρότερες σελίδες του δεν ήταν παρά αμυδρές ανταύγειες του ίδιου του του εαυτού.
Ο ίδιος έλεγε για τον εαυτό του: "Έβαλα όλη μου τη μεγαλοφυία στη ζωή μου - και μονάχα το ταλέντο μου, μέσα στα έργα μου".
Ο φίλος του Αντρέ Ζιντ, το έργο του οποίου ο αναγνώστης κρατάει στα χέρια του, ανάμεσα σε πλήθος άλλες εύστοχες επισημάνσεις αναφέρει: "Πολύ μεγάλος συγγραφέας, όχι, αλλά μεγάλος καλλιτέχνης της ζωής, αν επιτρέπουμε σ' αυτή τη λέξη του "viveur", να πάρει όλη της την πλέρια σημασία. Όμοιος με τους Έλληνες αρχαίους φιλοσόφους, ο Γουάιλντ δεν έγραφε, αλλά συζητούσε και ζούσε τη σοφία του, εμπιστευόμενος την ασυλλόγιστα, στη ρευστή μνήμη των ανθρώπων και σα γράφοντας την στο νερό. Εκείνοι που τον γνώρισαν καλύτερα, και περισσότερον καιρό, ας γράψουν τη βιογραφία του, ένας απ' αυτούς που τον άκουσαν πιο άπληστα, αναφέρει εδώ πέρα, απλώς, μόνο, μερικές προσωπικές του αναμνήσεις".
Κι όπως συμπληρώνει στην εισαγωγή του, ο ομότεχνος τους και εκπληκτικά συγγενεύων Ναπολέων Λαπαθιώτης, σχολιάζοντας αυτές τις "προσωπικές αναμνήσεις" του Ζιντ: "Μας τον παρουσιάζουν ολοζώντανο, παλλόμενο και σαν αναστημένον. Ο Γουάιλντ, μας θυμίζει τις λαμπρές τοιχογραφίες των ζωγράφων της Αναγεννήσεως, που, αν και ραγισμένες απ' τον χρόνο, είτε, εδώ κι εκεί, κηλιδωμένες, απ' την εγκληματικότητα, την άγνοια ή την απροσεξία των ανθρώπων, μένουν τ' αριστουργήματα που ήταν, και μάλιστα, σχεδόν, και πιο λαμπρά!"
Το βιβλίο αυτό πρωτοκυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1910 με τίτλο: Andre Gide: "Oscar Wilde. In Memoriam (Souvenirs). Le "De Profundis"". Η μετάφραση έγινε από τον εξαίρετο ποιητή μας Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, που αυτοκτόνησε στις 8 Ιανουαρίου 1944 αφήνοντας αμετάφραστη μιάμιση περίπου σελίδα, που με άκρα ευσυνειδησία μετέφρασαν οι Β. Νικολόπουλος και Α. Μοθωνιός. Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1944, η στερνή αυτή κατάθεση ψυχής του ποιητή, κυκλοφόρησε σε μια λιτή έκδοση που παραμένει άγνωστη ακόμη και σε αυτούς που εξακολουθούν να αγαπούν την ποίηση του Ναπολέοντα Λαπαθιωτη. Στην παρούσα έκδοση, η γλώσσα, η ορθογραφία και η στίξη της μετάφρασης παρέμειναν ακέραιες, με μόνη παρέμβαση την μετατροπή του πολυτονικού συστήματος που χρησιμοποιούσε ο μεταφραστής, σε μονοτονικό. (Από την παρουσίαση της έκδοσης)
Η ΣΤΕΝΗ ΠΥΛΗ
"Η πόρτα ήταν κλειστή. Η εσωτερική κλειδαριά δεν πρόβαλε όμως σχεδόν καμία αντίσταση και με ένα χτύπημα του ώμου θα μπορούσα να τη σπάσω... Εκείνη τη στιγμή άκουσα θόρυβο από βήματα. Κρύφτηκα στην εσοχή του τοίχου. Δεν μπορούσα να δω ποιος έβγαινε από τον κήπο. Ωστόσο άκουσα, ένιωσα ότι ήταν η Αλίσα. Έκανε τρία βήματα μπρος και φώναξε αδύναμα: «Εσύ είσαι Ζερόμ;». Η καρδιά μου, που χτυπούσε σαν τρελή, σταμάτησε και, καθώς ο λαιμός μου είχε γίνει κόμπος και δεν μπορούσα να βγάλω λέξη, εκείνη επανέλαβε πιο δυνατά: «Ζερόμ, εσύ είσαι;». Ακούγοντάς τη να με φωνάζει, με κατέλαβε τέτοια συγκίνηση που έπεσα στα γόνατα".Ο Ζερόμ, ένα ασθενικό αγόρι που μεγαλώνει στο Παρίσι, περνά τα καλοκαίρια του στο σπίτι του θείου του στη Χάβρη. Εκεί θα γεννηθεί ο βαθύς έρωτάς του για την ξαδέρφη του την Αλίσα. Η σχέση τους όμως δεν θα εξελιχθεί όπως θα αναμενόταν, αφού η Αλίσα θα πειστεί πως η αγάπη του Ζερόμ για κείνην θέτει σε κίνδυνο την ψυχή του και θα αποφασίσει να τον σώσει θυσιάζοντας την ομορφιά της. Μια καθηλωτική ιστορία που εξερευνά τα όρια του έρωτα και της αυταπάρνησης, το μυθιστόρημα το οποίο καθιέρωσε τον Αντρέ Ζιντ ως έναν από τους κορυφαίους γάλλους συγγραφείς. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Ο Προμηθέας ελεύθερος δεσμώτης
Τα "Τέλματα" και "Ο Προμηθέας ελεύθερος δεσμώτης" είναι δύο από τις τρεις αλληγορικές φάρσες που έγραψε ο Ζιντ. Το 1893, θέλοντας να ξεφύγει από την πνιγηρή ατμόσφαιρα των λογοτεχνικών σαλονιών και να απελευθερωθεί από την πουριτανική διαπαιδαγώγηση του, ο νεαρός Αντρέ Ζιντ φεύγει για ένα ταξίδι στη Βόρεια Αφρική, όπου ανακαλύπτει την απόλαυση και την ηδονή. Επιστρέφοντας μεταμορφωμένος και αναζητώντας μια διέξοδο στην αποξένωση που ένιωθε, αποφασίζει να γράψει τα "Τέλματα", όπου η γραφή του, απελευθερωμένη πια όπως εκείνος, τον οδηγεί στη σύλληψη της ιδέας της ελεύθερης ή αναίτιας πράξης, την οποία ενδυναμώνει με ένα σύμβολο στον "Προμηθέα ελεύθερο δεσμώτη", για να την τελειοποιήσει στα "Υπόγεια του Βατικανού" στο πρόσωπο του Λαφκάντιο. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Τα βιβλία και οι περιγραφές από :https://www.politeianet.gr/
Μια ύστατη άσκηση αρμονίας. Το κύκνειο άσμα του Αντρέ Ζιντ συνοψίζει και κωδικοποιεί τη ζωή και το έργο του.
Για το βιβλίο του Andre Gide, Θησέας (εκδ. Πατάκης)
Όταν ο André Gide εκδίδει το 1946 τον Θησέα, το τελευταίο σημαντικό έργο του, είναι 77 ετών και ο πόλεμος έχει μόλις τελειώσει. Εμπνεόμενος για άλλη μία φορά από την ελληνική μυθολογία, ο Gide προσπαθεί να συνοψίσει στη δική του ανάγνωση του μύθου του Θησέα την προσωπική πορεία και τις επιλογές του και να βάλει ο ίδιος την τελεία στο έργο του, σχολιάζοντας για τελευταία φορά τον κόσμο, τη φρίκη του μεταπολέμου. Πράγματι, ως τον θάνατό του θα δημοσιεύσει μόνο τη συνέχεια των Ημερολογίων του (1949), με τα οποία εξάλλου ο Θησέας συνομιλεί διαρκώς. Λάτρης των μειζόνων αφηγήσεων, ο Gide εκμεταλλεύεται την πολυσημία του μύθου του Θησέα για να διατυπώσει τη δική του κοσμοαντίληψη, η οποία επικεντρώνεται στην αυτογνωσία και στην επίγεια διαδρομή της ευτυχίας μετρημένη και αισιόδοξη απάντηση στον παραλογισμό της εποχής. Διατηρώντας ανέπαφο τον σκελετό των γεγονότων, τροποποιεί δεξιοτεχνικά ορισμένα σημεία της διήγησης, όπως η ιστορία του λαβύρινθου και ο διάλογος Θησέα - Οιδίποδα, ώστε να διατυπώσει τη φιλοσοφία του, ενώ διατρέχει σε γενικές γραμμές και υπαινικτικά όλα τα μεγάλα θέματα που τον απασχόλησαν, σε μια ύστατη υπαρξιακή και υφολογική άσκηση αρμονίας.
Κείμενο ανάλαφρο όσο και μεστό, ο Θησέας προσκαλεί τον αναγνώστη να διερευνήσει τις ετερόκλιτες συνιστώσες του δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι η κριτική έχει συχνά συσχετίσει, θετικά ή αρνητικά, τη λογοτεχνική πορεία του Gide με τον λαβύρινθο. Και το κείμενο του Θησέα καταγράφει την κατά Gide εκδοχή του λαβύρινθου, λειτουργώντας παράλληλα το ίδιο ως τέτοιος, ως χώρος άναρχης ανάπτυξης των πολλαπλών σκοπιμοτήτων του συγγραφέα. Έτσι ο Gide αναφέρεται διά μακρών σε ένα λαβύρινθο ο οποίος δεν είναι χωροχρονικής αλλά ηθικής τάξεως, σχετίζεται με τα αισθήματα και τις αισθήσεις. Τα ποτά, οι καπνοί και τα μυρωδικά που ο Δαίδαλος σκορπίζει σ' αυτόν αιχμαλωτίζουν τον άνθρωπο, που πλέον δεν θέλει και όχι δεν μπορεί να φύγει από τον λαβύρινθο· παγιδεύεται στην ίδια του την πλάνη και την αντανάκλαση της εικόνας του, όπως ο Ίκαρος, που παραμένει δέσμιος του λαβύρινθου και μετά την έξοδό του από αυτόν, και μετά θάνατον ακόμη. Εντοπίζοντας την πρωταρχική αιτία της πλάνης στο κορμί και στην ψυχή και όχι στον νου του ανθρώπου, ο Gide δεν πρεσβεύει την αποχή ή τη νίκη επί των αισθήσεων και των απολαύσεων, ούτε έρχεται σε ρήξη με το παρελθόν των Γήινων τροφών ή του Κορυντόν. Το αντίθετο, πρεσβεύει τη συνέχεια και τη συνοχή μιας στάσης και μιας θέσης ηθικής, η οποία μονολεκτικά ορίζεται από την προστακτική, κυρίαρχη σε ολόκληρο το κείμενο, «προσπέρνα»: συνέχισε τον δρόμο για τη γνώση και την εκπλήρωση του εαυτού, με διαύγεια και αποφασιστικότητα, ενάντια σε όλα τα εμπόδια, πατώντας στέρεα πάνω στη γη. Μια απάντηση τόσο στη θηριωδία όσο και στην ψευδαίσθηση, την οποία ο Θησέας εκφράζει λεκτικά σαφέστατα στη συνομιλία του με τον Οιδίποδα, εκπρόσωπο μιας μεταφυσικής σοφίας, όταν απορρίπτει την ενόραση υπέρ της στράτευσης στην αναζήτηση της ουσίας της ανθρώπινης ύπαρξης επί γης και στην επιδίωξη της προσωπικής δικαίωσης, με κοινωνικές προεκτάσεις: «Για το καλό της ανθρωπότητας στο μέλλον, ολοκλήρωσα το έργο μου. Έζησα».
Κύκνειο άσμα του Gide, ο Θησέας εμπεριέχει ωστόσο στις λιγοστές σελίδες του όλα τα σημαντικά θέματα του έργου του. Την άρνηση της οικογένειας, ως πηγής καταπίεσης, όταν ο Θησέας, συνειδητά ή από αμέλεια, δεν αλλάζει τα μαύρα πανιά και ο Αιγέας, ο πατέρας του, που του «στεκόταν εμπόδιο», πέφτει και πνίγεται. Το γεγονός ότι, όπως πολλοί άλλοι ήρωες του Gide, ο Θησέας δεν σταματά ούτε σε ανθρώπους ούτε σε γεγονότα, αλλά κινείται συνεχώς προς τα εμπρός για να επιτελέσει την αποστολή του. Ότι βυθίζεται στις απολαύσεις, κρατώντας το μέτρο, την έλλειψη του οποίου ενσαρκώνει ο Ίκαρος. Μανιφέστο του ιδιότυπου ατομικισμού που ανέκαθεν πρέσβευε ο Gide, ακόμη και την περίοδο που είχε στρατευθεί στο κομμουνιστικό κόμμα, ο Θησέας αποτελεί την ίδια στιγμή και ένα κομψοτέχνημα. Ο Gide δούλευε επί 13 χρόνια τον σύντομο αυτό μονόλογο, στον οποίο οι υφολογικές του ιδιαιτερότητες, ευδιάκριτες από τα πρώτα του έργα, φτάνουν στο αποκορύφωμά τους: αρχαϊσμός του λεξιλογίου αλλά και της σύνταξης, μιας σύνταξης σύνθετης και πολλές φορές εξεζητημένης, γραμματικές ακροβασίες, συνειδητές συντακτικές παραβάσεις και υπερβάσεις. Η παράδοξη αυτή σύνθεση κλασικισμού και μπαρόκ επενδύει τέλεια την παράδοξη σύνθεση μετριοπάθειας και πάθους που συνιστά την ιδεολογία του συγγραφέα.
Είναι πράγματι αξιοσημείωτο ότι τα υφολογικά αυτά αραβουργήματα αφήνουν εμφανή ίχνη στην ελληνική γλώσσα, στη μετάφραση του κειμένου, η οποία έχει επίσης τη δική της ιστορία. Πρόκειται για συλλογικό έργο των φοιτητών του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Μετάφρασης του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό την εποπτεία της καθηγήτριας κυρίας Έφης Χατζηφόρου, και η πλαστικότητα της μετάφρασης, οφειλόμενη προφανώς σε μεγάλο βαθμό στη διατήρηση της εγγενούς πολυμορφίας του πολλαπλά διαστρωματωμένου αυτού κειμένου, είναι αποτέλεσμα της καλειδοσκοπικής του αντιμετώπισης. Ένα κλασικό και πάντα επίκαιρο αριστούργημα σε μια πολύ ενδιαφέρουσα μετάφραση.
Βήμα 11/11/2001
*Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ανακαλύψει νέους ωκεανούς αν δεν έχει το θάρρος να απομακρυνθεί από την ακτή.
*Δεν μπορούμε να ορίσουμε την ευτυχία. Μπορούμε μόνο να μιλήσουμε γι’ αυτό που την καταστρέφει και γι’ αυτό που τη δημιουργεί.
*Διάλεξε τους εχθρούς σου. Αλλά άφησε τους φίλους να σε διαλέξουν.
*Αμαρτία είναι ό,τι σκοτεινιάζει την ψυχή.
*Πιστέψτε εκείνους που ψάχνουν την αλήθεια και αμφισβητήστε εκείνους που τη βρήκαν.
*Ωραία είναι μόνο εκείνα τα πράγματα που εμπνέονται από την τρέλα και γράφονται με τη λογική.
*Ανάμεσα στους καλλιτέχνες και λογοτέχνες της Ελλάδας δεν υπήρξε κανένας Λακεδαιμόνιος, ίσως επειδή στη Σπάρτη έριχναν τα καχεκτικά παιδιά στον Καιάδα.
*Όποιος παρατηρεί τον εαυτό του, σταματά να εξελίσσεται. Η κάμπια που ήθελε να μάθει καλά τον εαυτό της, δεν έγινε ποτέ πεταλούδα.
*Υπάρχουν ορισμένοι τρόποι να λατρεύεις τον Θεό που ισοδυναμούν με βλασφημία.
Υπάρχουν τρόποι να αρνείσαι τον Θεό, που ισοδυναμούν με λατρεία.
*Όλα όσα πρέπει να ειπωθούν έχουν ήδη ειπωθεί, αλλά μιας και κανένας δεν ακούει, πρέπει να γυρίζουμε συνεχώς πίσω και να τα λέμε όλα ξανά από την αρχή.
Είναι ευκολότερο να οδηγείς ανθρώπους στη μάχη, διεγείροντας το πάθος τους, από το να τους συγκρατείς και να τους καθοδηγείς στον επίμονο μόχθο της ειρήνης.
*Τίποτε δεν εμποδίζει την ευτυχία όσο η ανάμνηση της ευτυχίας.
*Ο φόβος μη γελοιοποιηθείς δημιουργεί τη χειρότερη δειλία.
*Η τέχνη είναι μια συνεργασία του καλλιτέχνη με τον Θεό. Και όσα λιγότερα κάνει ο καλλιτέχνης, τόσο το καλύτερο.
*Η πίστη κινεί βουνά, ναι. Βουνά του παράλογου
*Υπάρχουν πολύ λίγα τέρατα που να δικαιολογούν το φόβο που έχουμε γι’ αυτά.
*Τίποτε δεν είναι τόσο γελοίο όσο η έκφραση ενός ανθρώπου που δέχεται ένα κομπλιμέντο.
*Όταν θα πάψω να αγανακτώ, θα έχω αρχίσει να γερνώ.
*Στην κόλαση δεν υπάρχει άλλη τιμωρία από το να αρχίζεις ξανά και ξανά αυτά που άφησες μισοτελειωμένα στη ζωή σου.
*Οι περισσότεροι καβγάδες μεγεθύνουν μια παρεξήγηση.
*Οι πιο καθοριστικές πράξεις στη ζωή είναι συχνά οι πιο ασυλλόγιστες.
*Δεν υπάρχουν προβλήματα. Υπάρχουν μόνο λύσεις. Το ανθρώπινο πνεύμα επινοεί στη συνέχεια τα προβλήματα.
*Η τέχνη αρχίζει με την αντίσταση, στο σημείο που η αντίσταση ξεπερνιέται. Κανένα μεγάλο αριστούργημα δεν δημιουργήθηκε ποτέ χωρίς μεγάλο μόχθο.
*Οικογένειες, σας μισώ. Κλειστά σπίτια, κλειστές πόρτες, ζηλόφθονα αγαθά της ευτυχίας.
*Το χρώμα της αλήθειας είναι γκρίζο.
*«Συνεπώς» είναι μια λέξη που ένας ποιητής δεν πρέπει να γνωρίζει.
*Είναι με ευγενή αισθήματα που γράφεται η κακή λογοτεχνία.
*Δεν μ’ αρέσει το θέατρο. Πρέπει να κάνεις υπερβολικά πολλές υποχωρήσεις στο κοινό.
*Ονομάζω «δημοσιογραφία» αυτό που αύριο θα ενδιαφέρει λιγότερο απ’ ό,τι σήμερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου