Στον αργόσυρτο χορό των εποχών οι λυγερόκορμες αισθήσεις ακολουθούν τη μακρινή την κοντινή μελωδία του έρωτα. Πότε σαν άγουρο παλληκαράκι, πότε σαν ώριμος άντρας πίσω από τα φυλλώματα της μνήμης απλώνει το χέρι και συγκατανεύοντας προσεγγίζει με χαμόγελο τη ζωή.Όμορφος σαν αυγή, ολοφώτιστος σαν ήλιος και κάποτε σκοτεινός σαν χειμωνιάτικος ουρανός.Φωνάζει για μένα για σένα ικετεύει να μην πιούμε το νερό της λησμονιάς.Να ξυπνάμε ,να κοιμόμαστε με την ονειρεμένη μορφή του στα μάτια, με το γέλιο στο στόμα το ακριβό,καρδιάς φτερούγισμα, τρυφερή φωλιά του σπουργιτιού στο στήθος.Τόσο εύθραστος σαν κλαράκι λυγαριάς ,τόσο σκληρός σαν το διαμάντι που δεν κόβεται. Προσκαλεί κι επιμένει να γεμίσει τις σελίδες της ζωής μας με ένα νόημα ακέραιο ,υπερβατικό.Στον αργόσυρτο χορό των εποχών ο έρωτας...η θάλασσα , ο αέρας κι ο ουρανός μας ...νυν και αεί.
Έβαψα τις πόρτες μα ήρθε ο χρόνος και τις ρήμαξε Ρυτίδες γέμισαν,σκασίματα Έσβησε το χρώμα,θόλωσε Η νιότη κρύφτηκε Σπαδμένο τζάμι Φύγαν τα όνειρα Ράγισαν τα χαμόγελα Σκούρυναν οι θάλασσες Χαμήλωσε ο ουρανός Ο άνεμος Σώριασε τα όρθια Φύλλα κίτρινα παντού Φθινόπωρο γέννησε Στάλαξε δάκρυα Η φωτιά Λεηλάτησε τα ξύλα Ρούφηξε τα χάρτινα Μουντζούρωσε τα χρώματα Στάχτες στον αυλόγυρο ..................................... Βάφτηκα "σταχτοπούτα"... Στο παραμύθι θα με βρείτε...
''... Να μπορείς, απάνω απ΄την ομοβροντία που σε σκοτώνει εσύ ν΄ακούς τα εκατομμύρια των απλών ανθρώπων που τραγουδώντας πολεμάνε για την ειρήνη. Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.'' (Τάσος Λειβαδίτης)
Αναδύομαι άνθρωπος.
Μοσχομύρισε πάλι τ' όνειρο.. Με τι αγγίζεις τις χορδές του και οι μελωδίες του μεθούν την Πλάση μου; Με τι χρωματίζεις τις Ανατολές του και οι στιγμές μου αναβλύζουν έρωτα;
Πως να σ' αγαπήσω πιο πολύ ζωή μου; Με τόση βροχή στο μέτωπο, με τέτοιους ανέμους στα φιλιά σου, μ΄αρέσει, που έτσι σ' αγαπάω.
Μου φτάνει που κάθε μέρα η καλημέρα σου ανασταίνει τις προσδοκίες μου.
Μου φτάνει, που απ' τα βάθη σου αναδύομαι άνθρωπος.
Γαβρίλης Ιστικόπουλος / Από τη συλλογή ''Εσύ του Έρωτα''.
Στη βασική διδασκαλία της ελληνικής παιδείας, που ξεκινά από το Δημοτικό και ολοκληρώνεται στο λύκειο, περιλαμβάνονται όλες οι βασικές γνώσεις που θα πρέπει να έχει ο μαθητής που μετ' έπειτα θα εισαχθεί σε ένα τριτοβάθμιο ίδρυμα να συνεχίσει και να εξειδικευτεί λαμβάνοντας επιστημονικές γνώσεις που θα τον ωθήσουν σε μια εργασία.
Ας μεταφερθούμε στη μαθητική μας περίοδο να αποδομήσουμε τα μαθήματα και τις γνώσεις που λάβαμε: τα απολύτως απαραίτητα Μαθηματικά, η εξάσκηση του γραπτού λόγου και της Ελληνικής Γλώσσας, η κατανόηση των Φυσικών νόμων που στηρίζεται το σύμπαν και σε μεταγενέστερο στάδιο της Χημείας μαθαίνοντας την ύλη και από τι αποτελείται, η κατανόηση της Βιολογίας και φυσιολογίας του κόσμου μας αναγνωρίζοντας τα είδη και τα "ιδιαίτερα" της Φύσης, Γεωγραφία και μελέτη του περιβάλλοντος γνωρίζοντας καλύτερα τον κόσμο μας, μια πρώτη ξένη γλώσσα τα Αγγλικά και μεταγενέστερα ή Γαλλικά ή Γερμανικά και η Γυμναστική του σώματος που συμπληρώνει το υγιές πνεύμα. Παρατηρώντας τη βασική γνώση όπως από τους εγκύκλιους της Παιδείας του ελληνικού κράτους έχει θεσπιστεί, παρατηρούμε ότι είναι υπερπλήρης και επαρκής, συζητώντας πάντα σε ένα ουτοπικό πλαίσιο έχοντας σίγουρη την σωστή παράδοση του μαθήματος, τα κατάλληλα βιβλία και το δομημένο σύστημα παιδείας. Η βασική γνώση που λαμβάνουμε σε αυτά τα 12 πρώτα χρόνια παιδείας, συμπληρώνεται από ένα λιγότερο δημοφιλές μάθημα τα Θρησκευτικά. Το συγκεκριμένο μάθημα ξεκινά αν δεν απατώμαι από τις πρώτες κιόλας τάξεις δημοτικού όπου γνωρίζουμε πιο εντατικά τη Χριστιανική Θρησκεία και κάποια στιγμή στο μακρύ μέλλον της Β' Λυκείου μαθαίνουμε κάποιες άλλες εξίσου μεγάλες θρησκείες όπως ο Ισλαμισμός, ο Ιουδαϊσμός ή ο Βουδισμός.
Ειδικά τα τελευταία χρόνια (και μου κάνει τεράστια εντύπωση που τόσα χρόνια δεν είχε ειπωθεί κάτι) έχει αμφισβητηθεί έντονα από πολλούς η διδασκαλία των Θρησκευτικών. Ακόμη, αυτές τις μέρες έγινε ένα πανελλαδικό ζήτημα, καθώς η αναπληρώτρια Υπ. Παιδείας Σία Αναγνωστοπούλου εκ νέου αναφέρθηκε στο λεπτό αυτό θέμα. Πράγμα το οποίο προκάλεσε αντιδράσεις στην ακόμη "σιδηροδέσμια" από το "εθνικό της θρήσκευμα", Ελλάδα.
Να μια εμπειρία μαθητή που βρισκόταν στα σχολεία τη προηγούμενη δεκαετία: Το μάθημα των θρησκευτικών στο Δημοτικό από το 1/3 των μαθητών αντιμετωπιζόταν ως "ώρα του παιδιού" ή με αδιαφορία. Έμαθα καλά τις προσευχές και άκουσα την ήδη χιλιοειπωμένη και γνωστή από το σπίτι μου ή τα μέσα και τα βιβλία ιστορία της χριστιανικής πίστης. Το ποσοστό της αδιαφορίας μεγάλωνε όλο και περισσότερο φτάνοντας ως τα μέσα γυμνασίου που μάθαμε το "Πιστεύω" με το ζόρι καθώς τα θρησκευτικά είχαν μόνο αυτό να δείξουν ως "Ύλη Εξετάσεων" και να θυμίσω ότι ακόμη όλα τα μαθήματα μετρούσαν στο μέσο όρο. Στο Λύκειο πια, ήταν το μάθημα που θα κάτσεις κάτω( κοπάνα ).
Διερωτώμαι, όπως πολλοί, τη χρησιμότητα του συγκεκριμένου μαθήματος στην εκπαιδευτική διαδικασία, τουλάχιστον ως έχει. Κανείς μαθητής δε του δίνει σημασία, ή τουλάχιστον όσο πιο πολύ προχωρά τη μαθητική του ζωή, τόσο περισσότερο απομακρύνεται από αυτό. Ευθύνη δεν έχει ούτε ο μαθητής ούτε ο καθηγητής αλλά το ίδιο το μάθημα. Η άποψη που επικρατεί: Σε μια κοινωνία που όλο εξελίσσεται και εκσυγχρονίζεται φαίνεται ανούσιο το μέλος της να μελετά μυθολογία. Δεν συμμερίζομαι καθόλου αυτή την άποψη. Καταρχάς η κοινωνία εξελίσσεται όμως δε μπορούμε να διαγράφουμε έτσι απλά τα παρελθόντα ως ιστορικά γεγονότα ή ακόμη και παραδόσεις. Η μελέτη των παλαιών είναι αντιθέτως μάθημα ζωής για τους νέους, τους καθιστά πιο έμπειρους και πιο "διαβασμένους" στη διαχείριση της ζωής τους, αποφεύγοντας τα λάθη παλαιότερων εποχών. Επίσης, ο εκσυγχρονισμός και η εξέλιξη, να είμαστε σίγουροι γι αυτό, δεν υπάρχει περίπτωση να καθυστερήσει με αυτό τον τρόπο, γιατί τρέχει με τρομερές ταχύτητες στη βιομηχανική περίοδο που ζούμε. Ακόμη, δε θα σταματήσω να πιστεύω ότι οποιαδήποτε διάλεξη ή παράδοση μαθήματος δεν είναι άχρηστη, αρκεί να γίνει μεθοδικά και με συγκεκριμένο σκοπό.
Θα μπορούσε λοιπόν να εξελιχθεί σε γνωριμία και μελέτη της κουλτούρας, του πολιτισμού και της παράδοσης κοινωνιών από όλο τον κόσμο, καθώς και να υπάρξει ομαλή συσχέτιση (και όχι σύγκριση) διαφορετικών συνηθειών ζωής, κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στις θρησκευτικές τελετές και συνευρέσεις που καταλάμβαναν σημαντική θέση στη ζωή των ανθρώπων, κυρίως σε άλλες εποχές. Φυσικά το μάθημα να ξεκινά από τις ιστορίες και αλληγορίες σε μικρές ηλικίες και στο λύκειο να εξελίσσεται σε ένα μάθημα πολιτισμικής αναζήτησης των κοινωνιών ανάλογα με τα κοινωνικοπολιτικά τους ενδιαφέροντα.
Τίποτα δε θα πρέπει να επιβάλλεται στη Παιδεία. Είτε αυτό είναι απολύτως χρήσιμο είτε αδιάφορο. Δεν υπάρχει όμως γνώση ή πληροφορία που να είναι άχρηστη. Ο νους ενός παιδιού απορροφά τις γνώσεις σαν σφουγγάρι, όμως έχει τη δυνατότητα να φιλτράρει τη πληροφορία, πόσο μάλλον στο σήμερα όπου τα παιδιά έχουν το εργαλείο του ίντερνετ. Θα πρέπει να ενθερμαίνουμε το ενδιαφέρον του μαθητή και όχι να του επιβάλλουμε ό,τι πιστεύουμε ότι είναι χρήσιμο για μας. Το μάθημα των Θρησκευτικών ως έχει, μόνο με επιβολή μπορεί να διδαχτεί στους μαθητές.
Σε ένα κλίμα φιλικό, χαρούμενο και συντροφικό, ξεκινάμε στις 10 Οκτώβρη ημέρα Σάββατο και ώρα 12:00-14:00 τις συναντήσεις Δημιουργικής Γραφής. σε έναν όμορφο και ρομαντικό χώρο: Αθηναίων Πολιτεία, Ακάμαντος 1 & Αποστόλου Παύλου 33 Θησείο. Διάρκεια 10 δίωρες συνεδρίες με ανοιχτή την επιπλέον διάρκεια, ανάλογα με τη δυναμική της ομάδας. Με τη διαδραστική γραφή ως επίτευξη ενός δημιουργικού στόχου να επιδρά ως ψυχοτρόπος στις πνευματικές λειτουργίες και την ψυχική διάθεση του δημιουργού, καταφέρνει να βγάζει στο φως μέσω των ηρώων μιας ιστορίας τον ψυχικό φόρτο και τη δημιουργική δυναμική του συγγραφέα. Στο τέλος του κύκλου των μαθημάτων, θα γίνει παρουσίαση των έργων των συμμετεχόντων σε εκδήλωση. Θα δοθούν διπλώματα συμμετοχής, με την Αιγίδα του ομίλου για την Ουνέσκο τεχνών λόγου και επιστημών Συλλογική έκδοση με τα έργα των συμμετεχόντων στην ομάδα. Στοιχεία επικοινωνίας: 6973412713 e-mail: morfi@asda.gr
Διαδραστική δραματοποίηση μέσω της Δημιουργικής Γραφής
Συνεχίζουμε κι εφέτος τις συναντήσεις δημιουργικής γραφής με τη χρήση ενός Διαδραστικού λογοτεχνικού λόγου. Οι συμμετέχοντες σε ένα κλίμα φιλικό και συντροφικό, θα εκφράζουν μέσα από ασκήσεις τις απόψεις, ιδέες, γνώσεις, εμπειρίες τους και θα αφηγούνται γεγονότα και ιστορίες, όπου ο λόγος τους θα αξιοποιείται με δραματική δυναμική του πεζού του τηλεοπτικού, του θεατρικού λόγου.
Βασικοί κανόνες και κατευθυντήριες γραμμές μέσα από ασκήσεις και όχι μόνο θεωρεία θα επιτρέπουν μια αποτελεσματική λογοτεχνική διάρθρωση στα γραπτά.
Η συγγραφή εκτός από ταλέντο είναι τέχνη που προϋποθέτει τους δικούς της κανόνες που αναδεικνύουν την ορθή εκμετάλλευση του Ταλέντου, την απελευθέρωση της Φαντασίας, βελτιώνοντας τις ικανότητες ύφους, έκφρασης, απόδοσης στη βασική δομή ενός κειμένου
Μέσα από τις ασκήσεις που θα δίνονται ταυτόχρονα με τις θεωρητικές επεξηγήσεις κάθε συνεδρίας, θα δημιουργηθεί η πρώτη ύλη για τη συγγραφή ενός λογοτεχνικού έργου: Πρόζα, θεατρικό, σενάριο.
Με τις ασκήσεις δημιουργικής δράσης και αυτοσχεδιασμού, θα αξιοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό η συναισθηματική ανάπτυξη των χαρακτήρων των κειμένων.
Οι συμμετέχοντες θα διαπιστώσουν πως με τη συγκεκριμένη μέθοδο θα αποκτήσουν την ικανότητα:
α) να βρίσκουν θέματα με ενδιαφέρον,
β) να οργανώνουν την αρχική έμπνευση σε έναν σκελετό με τους τρεις βασικούς κανόνες:
· Το θέμα,
· η έκβαση,
· η κάθαρση…
και να στήνουν τις δικές τους λογοτεχνικές ιστορίες μέσα από μια διεργασία δραματοποίησης των όσων εκφράζουν.
Η μέθοδος που ακολουθείται δεν έχει να κάνει με τον καθ’ αυτό ρόλο της δραματοθεραπείας ως ψυχολογικό θεραπευτικό μέσον.
Στις συναντήσεις μας μπορούν να συμμετάσχουν όλοι όσοι αγαπούν τη λογοτεχνία το διάβασμα κι έχουν όρεξη να δημιουργήσουν και οι ίδιοι τις σκέψεις και τις εμπειρίες τους. Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων θα παρακολουθήσουμε θεατρικές παραστάσεις και θα λάβουμε συμμετοχή σε λογοτεχνικές εκδηλώσεις με αναγνώσεις των κείμενων σας..
Ανάλογα με τη δυναμική της ομάδας στο τέλος της περιόδου, θα εκδοθεί συλλογικό βιβλίο με τα κείμενα των συμμετεχόντων και σε εκδήλωση που θα οριστεί, θα παρουσιαστούν τα έργα των δημιουργών και θα τους δοθεί δίπλωμα συμμετοχής παρακολούθησης του σεμιναρίου, όπου θα τελεί υπό την αιγίδα για την Ουνέσκο Τεχνών Λόγου & Επιστημών.
Η Έλλη Αλεξίου γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, κόρη του εκδότη Στυλιανού Αλεξίου και της Ειρήνης Ζαχαριάδη. Είχε τρία μεγαλύτερα αδέρφια, τη Γαλάτεια, το Ραδάμανθυ και το Λευτέρη. Φοίτησε στο Σχολαρχείο του Ηρακλείου. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του Θέρισσου ο πατέρας της συνελήφθη και φυλακίστηκε για συνεργασία με τους επαναστάτες. Δυο χρόνια αργότερα πέθανε η μητέρα της από αποπληξία. Το 1910 αποφοίτησε από το Ανώτερο Παρθεναγωγείο του Ηρακλείου και ένα χρόνο αργότερα επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Αθήνα, όπου μπήκε στο λογοτεχνικό κύκλο της Δεξαμενής και γνωρίστηκε με λογοτέχνες όπως οι Καρκαβίτσας, Βλαχογιάννης, Θεοτόκης, Τραυλαντώνης, Κονδυλάκης, Αυγέρης, Βάρναλης. Ο τελευταίος τη ζήτησε σε γάμο και ο πατέρας της δέχτηκε με αναβολή τεσσάρων χρόνων. Το 1913 μετά από απόφαση της κρητικής Πολιτείας εξετάστηκε από την Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία και αναγνωρίστηκε ως Διπλωματούχος.
Το 1914 διορίστηκε στο Γ΄ Χριστιανικό Γυμνάσιο της Αγίας Παρασκευής στο Ηράκλειο και τον επόμενο χρόνο διορίστηκε στο Πρότυπο Διδασκαλείο της πόλης. Το 1919 έγινε διπλωματούχος του Institut Superieur d’ Etudes Francaises και διορίστηκε στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Ηρακλείου. Την ίδια χρονιά γνωρίστηκε στη Δεξαμενή με το Βάσο Δασκαλάκη, με τον οποίο παντρεύτηκε το 1920 στο Παρίσι. Τον επόμενο χρόνο πέθανε ο πατέρας της από καρκίνο. Το 1925 αποφοίτησε από τη Γερμανική Σχολή Αθηνών. Το 1928 γράφτηκε στο Κ.Κ.Ε. και το 1934 πήρε μέρος στην ίδρυση της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Δυο χρόνια αργότερα συνελήφθη από την Ειδική Ασφάλεια της δικτατορίας της τετάρτης Αυγούστου και ανακρίθηκε. Το 1938 χώρισε με τον Δασκαλάκη.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής έζησε μόνη στην Καλλιθέα και έδρασε στα πλαίσια του Ε.Α.Μ. Το 1945 ταξίδεψε στο Παρίσι με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης, παρακολούθησε μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και γνωρίστηκε με γάλλους λογοτέχνες όπως οι Λουί Αραγκόν και Πωλ Ελυάρ. Το 1948 πήρε μέρος στο πρώτο συνέδριο διανουουμένων του Βρότσλαβ και διορίστηκε εκπαιδευτική σύμβουλος από την Επιτροπή Βοηθείας Παιδιού και ένα χρόνο αργότερα στο πρώτο συνέδριο ειρήνης στο Παρίσι. Το 1949 αυτοεξορίστηκε στη Ρουμανία και πήρε μέρος στο δεύτερο συνέδριο ειρήνης. Συμμετείχε επίσης στη Συνδιάσκεψη για την Εκπαίδευση στη Βιέννη (1952), στο πρώτο παγκόσμιο συνέδριο δημοκρατικών γυναικών στην Κοπεγχάγη (1953), στη Λογοτεχνική Συνδιάσκεψη του Βερολίνου (1957). Το 1952 επισκέφτηκε τη Σοβιετική Ένωση μετά από πρόσκληση της κυβερνήσεως και το 1961 πήρε μέρος στις γιορτές για τον ουκρανό ποιητή Ταράς Γ. Σεφτσένκο στην ίδια χώρα. Από το 1962 συγκατοίκησε με τον Μάρκο Αυγέρη στην Αθήνα. Το 1965 επανέκτησε την ελληνική ιθαγένεια και το 1966 συνελήφθη για παραπεμπτικό βούλευμα που είχε εκδοθεί εναντίον της το 1952. Αθωώθηκε πανηγυρικά. Συνέχισε την πολυποίκιλη λογοτεχνική, εκπαιδευτική και πολιτική της δράση κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου και μετά τη μεταπολίτευση έδωσε πολλές διαλέξεις σε πολλές ελληνικές πόλεις. Πέθανε στην Αθήνα. Η Έλλη Αλεξίου πραγματοποίησε την πρώτη της εμφάνιση στο χώρο της λογοτεχνίας το 1923 με τη δημοσίευση του διηγήματος Φραντζέσκος στο περιοδικό Φιλική Εταιρεία. Κατά τη διάρκεια της ζωής της ασχολήθηκε με την πεζογραφία, το θέατρο, την επιστήμη της Παιδαγωγικής, τη λογοτεχνική μετάφραση, το παιδικό βιβλίο και άλλους τομείς του γραπτού λόγου, αφήνοντας μεγάλο σε έκταση έργο. Η πεζογραφία της αποτυπώνει έμμεσα τον προβληματισμό της για την κοινωνική δικαιοσύνη, όπως αυτός διαμορφώθηκε και μέσα από την πολιτική της ιδεολογία και κινείται στα πλαίσια της ρεαλιστικής γραφής, με έντονη ωστόσο την παρουσία του προσωπικής συναισθηματικής εμπλοκής και του ψυχογραφικού στοιχείου.
Γαλάτεια Καζαντζάκη, Μάρκος Αυγέρης και Ελλη Αλεξίου, 1941
Εργογραφία
Ι.Πεζογραφία
• Σκληροί αγώνες για μια μικρή ζωή. Αθήνα, 1931.
• Γ’ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον. Αθήνα, 1934.
• Άνθρωποι. Αθήνα, 1938.
• Υπολείμματα επαγγέλματος. Αθήνα, 1938.
• Λούμπεν. Αθήνα, 1944.
• Παραπόταμοι. Βουκουρέστι, 1956.
• Με τη Λύρα. Βουκουρέστι, 1959.
• Αναχωρήσεις και μεταλλαγές. Βουκουρέστι, 1962.
• Μυστήρια. Βουκουρέστι, 1962.
• Προσοχή συνάνθρωποι. Βουκουρέστι, 1962.
• Σπονδή. Αθήνα, 1964.
• Και ούτω καθεξής. Βουκουρέστι, 1965.
• Δεσπόζουσα. Αθήνα, 1972.
• Και υπέρ των ζώντων. Αθήνα, 1972.
• Κατερειπωμένα αρχοντικά. Αθήνα, 1977.
ΙΙ.Παιδική λογοτεχνία
• Ο Χοντρούλης και η Πηδηχτή. Αθήνα, 1939.
• Ήθελε να τη λένε κυρία. Βουκουρέστι, 1956.
• Το πρώτο μου λεξικό. Αθήνα, 1964.
• Ρωτώ και μαθαίνω. Αθήνα, 1975.
• Τραγουδώ και χορεύω· Παιδικά ποιήματα και τραγούδια μελοποιημένα από τη Μαρίκα Βελ. Φρέρη· Εικονογράφηση Γεράσιμου Γρηγόρη. Αθήνα, Κέδρος, 1977.
ΙΙΙ.Θέατρο
• Μια μέρα στο Γυμνάσιο. Αθήνα, 1973.
• Έτσι κάηκε το δάσος· Μόνο από αγάπη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1986.
ΙV. Βιογραφία
• Για να γίνει Μεγάλος (του Νίκου Καζαντζάκη). Αθήνα, 1966.
V. Εκπαιδευτικά βιβλία
• Βοηθός νηπιαγωγού. Βουκουρέστι, 1952.
VI. Ανθολογίες - Αφιερώματα
• Ανθολογία αντιστασιακής ποίησης. (σε συνεργασία με τη Φούλα Χατζηδάκη)
• Για τη χιλιάκριβη τη Λευτεριά . (σε συνεργασία με τον Τάκη Αδάμο)
• Αντιστασιακή Πεζογραφία. Βερολίνο, 1965.
• Ταράς Σεφτσένκο. Αθήνα, 1964.
• Υπό Εχεμύθειαν· Συλλογή ανεκδότων από τη ζωή λογοτεχνών, καλλιτεχνών και πολιτικών. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1976.
VII. Μεταφράσεις
• Μαξίμ Γκόρκυ, Αναμνήσεις για τον Τολστόη, Αντρέεφ και Τσέχωφ. Αθήνα, Νεοελληνικά Γράμματα, 1937-1938.
• Μωρίς Τορέζ, Παιδί του λαού. Ντεζ, 1954.
• Γιώργη Αμάντο, Η ζωή του Κάρλο Πρέστες. Ντεζ, 1956.
• Μπίλλυ Λάτσις, Η θύελλα. Ρουμανία, 1954-1956.
• Νόσοφ, Βήτια Μαλέεφ. Ρουμανία, 1956.
• Αναμνήσεις για τον Λένιν. Βουκουρέστι, 1957.
• Ζαν Πωλ Σαρτρ, Αποστρατικοποίηση του εκπολιτισμού και Συζήτηση για την παιδική ηλικία του Ιβάν. Αθήνα, Καινούρια Εποχή, 1964.
• Για τον Μάο Τσε Τουνγκ. Αθήνα, 1964.
• Η Μαοϊκή σκέψη, όπλο ακατανίκητο. Αθήνα, 1972.
• Ο Τσε Γκουεβάρα και ο Μαρξισμός. Αθήνα, 1973.
VΙΙΙ. Μελέτες - Επιμέλεια εκδόσεων
• Ψυχολογία παιδός και Παιδαγωγική · εισαγωγή στην ιστορία της παιδαγωγικής. Αθήνα, 1969.
• Για τον Καζαντζάκη (σε συνεργασία με τον Εμμ. Στεφανάκη). Αθήνα, 1977. 1. Για αναλυτικότερα εργογραφικά στοιχεία της Έλλης Αλεξίου, βλ. Φωσκαρίνης Θ., « » (Έλλης Αλεξίου), Έλλη Αλεξίου · Μικρό αφιέρωμα, σ.294-296. Αθήνα, Καστανιώτης, 1979.
Ομάδα λογοτεχνών του ΕΑΜ Γιάννης Χατζίνης, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, Σωτήρης Σκίπης, Έλλη Αλεξίου, Γιώργος Βαλέτας (από αριστερά). Σεπτέμβριος 1941.Πηγή φωτογραφίας εδώ
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
Η λεμονιά του Θεού - Από το βιβλίο «Λούμπεν»
«- Η μητέρα μου πάλι “λεγε αλλιώς. Οι ανθρώποι, λέει, μόλις γεννηθούνε άντρες και γυναίκες, ζούνε πάνω στη λεμονιά του Θεού. Γίνονται ανθοί της λεμονιάς. Μα άλλους ανθούς τους κρατάει η λεμονιά και τους δένει, κι άλλους τους πετάει… Η θειά Λένη αναστέναξε: – Γιατί τους ρίχνει τους μισούς; Γιατί δεν τους κρατάει όλους τους ανθούς της; Τη ρωτάμε΄απόκριση δε δίνει…Μόλις κρατηθεί ο ανθός, αρχίζει να δένει. Να φουσκώνει. Να μεγαλώνει…Μα δεν περνάει ποτές από του κηπουρού το μυαλό, που φύτεψε τη λεμονιά, πώς ένας άντρας μπορεί να ζήσει δίχως γυναίκα, η μια γυναίκα δίχως άντρα. Ευτύς από την αρχή ελογάριασε κι είπε, πως το κάθε λεμόνι κρύβει ένα ταιριαστό ζευγάρι. Ένα ευλογημένο αντρόγυνο. Να ζήσουνε μαζί – μαζί. Να σογεράσουνε. Να γεννοβολήσουνε. Να κάμουνε καινούργιες λεμονιές…Μα οι άνθρωποι δεν έχουνε νου. Μόλις καμωθεί το λεμόνι, παίρνουν το μαχαίρι και το κόβουν στα δυο! Χωρίζουν τα ταιριασμένα ζευγάρια! Γεμίζει χάμω η λεμονιά. Γεμίζει ο κόσμος όλος από μοιρασμένα λεμόνια, που ψάχνουνε μ’ορθάνοιχτα τα μάτια τους, που αγωνίζουνται μέσα στην ανακατωσούρα ν’ανακαλύψουνε τα ταιρια τους!…Δεν είναι εύκολο! Μα και δεν απελπίζουνται…Αυτό είναι το χειρότερο απ’όλα. Γιατί ξέρουνε στα σίγουρα, πως κει μέσα βρίσκεται το ταίρι τους. Καμία φορά, παραζαλισμένα από το ψάξιμο, ξεγελιούνται. Θαρρούνε πως το πέτυχαν! Βλέπουν πως το μπόι τους έρχεται ανάλογο΄πως το χρώμα δεν παραλλάσσει και βαριεστημένοι από την τόση κούραση, τ’αρπάζουν και το κάνουν ταίρι τους. Μα τι να κάμει το μπόι; Τι να σου κάμει το χρώμα; Αφού οι καρδιές δε μοιάζουν; Αφού τα σκελίδια δε συμφώνει ; Αφού οι ψυχές δεν συνταιριάζουν; Έπρεπε πρώτα να κοιτάξουν να δουν σοφυλλιάζουνται τα μέσα; Ύστερα να κοιτάξουν τα έξω. Μα είμαστε λιγόμυαλοι. Ξετάζουμε τις φιγούρες. Δυστυχισμένε άνθρωποι, με τις φλούδες θα φτιάξεις σπίτι; Με τις φλούδες θα περάσεις τη ζήση σου ή με την καρδιά;»
Η Βαγγελίτσα - από το βιβλίο Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή.
Η Βαγγελίτσα, ένα ορφανό κοριτσάκι, δυσκίνητο, δειλό και περιορισμένων δυνατοτήτων, είναι παραμερισμένη από τους συμμαθητές της, που άλλοτε την κοροϊδεύουν και άλλοτε τη λυπούνται. Η μόνη που επιμένει να βλέπει τη Βαγγελίτσα ίδια με τα άλλα παιδιά είναι η δασκάλα της, που καταβάλλει συνεχώς προσπάθειες για τη βελτίωση της, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα. Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι ένα ενδιαφέρον τμήμα του διηγήματος «Η Βαγγελίτσα», από το βιβλίο της Έλλης Αλεξίου Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή.
πρώτος περίπατος που γίνηκε ήτανε σε μιαν αμμουδερή ακρογιαλιά. Άμα φτιάξανε τα παιδιά φούρνους και ψωμιά στην άμμο, και παίξανε κυνηγητό με τα κύματα, καθίσανε αποσταμένα να φάνε. Μόνο η Βαγγελίτσα καθισμένη μακριά από τις άλλες, κατάντικρυ στον ήλιο, που βασίλευε και της χρύσιζε τα ολόξανθα μαλλιά (είχανε φουντώσει με τον αέρα και της σκέπαζαν το πρόσωπο), έτρωγε το ψωμί και τις σταφίδες που είχε χυμένες στην ποδιά της.
— Γιατί είσαι μόνη σου, Βαγγελίτσα, τη ρώτησε η δασκάλα της, και δεν πας με καμιά παρέα;
— Δε με θέλουνε, γιατί δεν ξέρω να παίζω και τους τα χαλνώ.
Αυτό το έλεγε φυσικά, δίχως παράπονο. Το 'ξερε κι εκείνη πως υστερούσε από τις άλλες και το 'χε πάρει απόφαση. Μόνο η δασκάλα δεν εννοούσε να το πάρει απόφαση και να πάψει να τη βασανίζει. Κι έπρεπε αλήθεια να την αφήσει τη Βαγγελίτσα πια ήσυχη, γιατί για το χατίρι της αδικούσε τ' άλλα παιδιά, τα πολλά, γι' αυτήν που ήτανε μια. Πόσες φορές δεν ξόδευε και τη μισή ώρα του μαθήματος για λόγου της!
— Βγάλε, Βαγγελίτσα, πάνω στο θρανίο σου τέσσερα φασόλια!
— Τέσσερα, απαντούσε η Βαγγελίτσα από μέσα της και δίχως να σηκώνει το κεφάλι.
— Πες το δυνατά! Φωναχτά!
Μα η Βαγγελίτσα ακούγοντας τη φωνή της δασκάλας τα 'χανε και ξεχνούσε τι την ρωτούσε.
— Τέσσερα, είπαμε. Μέτρα και βγάλε τα! Ένα, δύο...
Αρχινούσε κι έβγαζε, έβγαζε, ξεπερνώντας τα τέσσερα και μετρώντας μηχανικά.
— Μόνο τέσσερα! Πολλά έβγαλες. Άφησέ τα τώρα αυτά τα τέσσερα κατά μέρος και μέτρησε χώρια άλλα πέντε!
Η Βαγγελίτσα κοίταζε αφηρημένη.
— Όπως μέτρησες τα τέσσερα, τώρα να μετρήσεις πέντε και να τα βάλεις δίπλα στα τέσσερα.
Τα μετρούσε, πέντε σωστά.
— Πόσα ήταν τούτα που πρωτοβγάλαμε; Κι έδειχνε η δασκάλα τα τέσσερα.
Μιλιά.
— Δεν πειράζει. Ξαναμέτρησέ τα και πες μου! Πόσα είναι τούτα; Κι έδειχνε τα πέντε.
Η Βαγγελίτσα κοίταζε πάλι σα χαμένη.
Και δώσ' του η ιστορία αυτή να ξαναρχινά τρεις και τέσσερις φορές, να θυμώνουνε τα παιδιά, και το περισσότερο ο Πυθαγόρας, που συχνά δεν κρατιότανε ως το τέλος, μόνο σηκωνότανε ορθός και λάβαινε μέρος βοηθώντας τη δασκάλα στη διδασκαλία της:
— Μα, βρε Βαγγελίτσα, δεν ξέρεις αν είναι τα τέσσερα πιο πολλά από τα πέντε; Για να σου χαρίζανε καραμέλες; Τέσσερις θέλεις να σου χαρίσουνε ή πέντε;
* * *
Όπου μια μέρα τής γίνηκε της δασκάλας εξαιτίας της Βαγγελίτσας σωστή αποκάλυψη. Και να πώς: Η Βαγγελίτσα καθότανε σ' ένα μικρό, πάντα φρεσκοασπρισμένο σπιτάκι πιο πάνω από το δικό της, που της ήτανε πια οικείο*, γιατί το περνούσε τέσσερις φορές την ημέρα, βρέχει λιάζει*, να πηγαίνει και να γυρίζει από το σκολειό στο σπίτι της.
Είχε και μια αυλίτσα γεμάτη λουλούδια και εκεί αντίκριζε κάθε μέρα, συμπαθητικό, τυλιγμένο στο μαύρο τσεμπέρι*, το πρόσωπο της μητέρας της Βαγγελίτσας. Όπως ήτανε σκυμμένη στο ράψιμο της, με το ανδρικό σακάκι απλωμένο στην ποδιά —φραγκοράφτισσα* ήτανε— ταρασσότανε στο πέρασμα της δασκάλας και μόλις πρόφτανε να περιμαζέψει ψαλίδια και κουβαρίστρες, για να σηκωθεί και ορθή να απαντήσει στο χαιρετισμό της.
— Καλημέρα σου, κυρία δασκάλα! Αν πρόφτανε, έκοβε και κανένα κλαράκι βασιλικό ή βάρσαμο* και της το πρόσφερνε, για να τον έχει να τον μυρίζεται.
Την ημέρα λοιπόν εκείνη της αποκάλυψης δεν καθότανε κανείς στην αυλή. Μόνο ο γάτος κοιμότανε ξαπλωμένος στο κατώφλι. Από μέσα όμως από το σπίτι έβγαινε μια φωνή, ένα παιδιάτικο τραγούδι δυνατό και γεμάτο και τόσο γλυκό, που η δασκάλα ξαφνιάστηκε.
Θες να 'ναι η Βαγγελίτσα; Είπε και έσκυψε το κεφάλι της από την πόρτα να δει ποιος τραγουδεί. Και πραγματικά ήταν εκείνη. Καθισμένη σ' ένα σκαμνάκι στο κλειστό φύλλο της πόρτας τραγουδούσε η Βαγγελίτσα. Δεν μπορούσε η δασκάλα να πιστέψει ούτε τ' αυτιά της ούτε τα μάτια της. Αυτό το περίφημο τραγούδι έβγαινε από το λαρύγγι της Βαγγελίτσας! Και να μην το ξέρει τόσον καιρό! Μα μήπως άνοιγε και ποτέ το στόμα της; Για να πει ένα «ναι» έπρεπε όλη η τάξη να της δίνει κουράγιο.
Από κείνη τη μέρα πήρε η Βαγγελίτσα άλλη θέση ανάμεσα στα παιδιά. Δεν ήτανε πια το χειρότερο παιδί, που δεν έχει καμιά χάρη απάνω του. Από τώρα κι έπειτα ξεπερνούσε κι αυτή τις άλλες σε κάτι. Στο μάθημα της ωδικής προσκαλιότανε πάντα πρώτη να πει τη μουσική φράση που διδασκότανε, και γρήγορα επιβλήθηκε.
— Ποιος θα το τραγουδήσει αυτό πρώτος;
— Η Βαγγελίτσα! Φώναζαν όλα τα παιδιά μαζί.
Εκείνη σηκωνότανε. Στη φυσιογνωμία της χυνόταν ένα φως, άγνωστο ως τότε, και δυνατά, δίχως να διστάζει, άρχιζε και δεν ελάθευε ποτέ. Μα και τι τραγούδι ήταν εκείνο! Σου άγγιζε τα φύλλα της καρδιάς. Και τα παιδιά, που έχουν διαβολεμένο κριτήριο, φώναζαν μόλις τελείωνε:
— Να χαρείτε, κυρία, αφήσετέ την να το πει άλλη μια φορά!
Ένα από τα πιο γνωστά έργα της Αλεξίου περιγράφει με λόγο άμεσο, τη ζωή της όταν δούλεψε για πρώτη φορά ως δασκάλα σ' ένα δημοτικό σχολείο.
Πρώτη δημοτικού, 60 μαθήτριες στο τμήμα, φτώχεια και δυστυχία στην Ελλάδα των αρχών του 20ου αιώνα και μια ντελικάτη δασκάλα με όνειρα να γίνει ζωγράφος και να σπουδάσει στο Πολυτεχνείο που παίρνει το βάφτισμα του πυρός στο «ψειροσχολείο». Ένα σχολείο «...σε κάτι περίεργες γειτονιές, που ούτε ήξερα πως βρισκόταν στο μέρος μας...»
Η Έλλη Αλεξίου μπαίνει στην τάξη για πρώτη φορά, δοκιμαστικά όπως της είπε κι ο πατέρας της και...
«...Ήξερα απ' όξω και ανακατωτά τις βιογραφίες των μεγάλων παιδαγωγών της ανθρωπότητος «από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερον», ήξερα όλη την ψυχολογία θέμα προς θέμα με τις «σχετικές εφαρμογές εις την αγωγήν», «καλαισθητικόν συναίσθημα, νόμοι συμμετρίας και εφαρμογαί αυτών εις την αγωγήν», «Βούλησις, έξις, πάθος κ.λ.π. και εφαρμογαί αυτών εις την αγωγήν», όλα πράματα άχρηστα για σήμερο.
Τότε που τα διάβαζα, καλά ήσαν, πήρα έναν καλό βαθμό εξαιτίας τους˙ μα τώρα δασκάλα δεν ήξερα πώς να τα εκμεταλευτώ και να τα εφαρμόσω στο σχολείον μου...»
Μέσα από τις γραμμές του κειμένου ο αναγνώστης ακολουθεί 2 παράλληλους δρόμους.
Των παιδιών που βρίσκουν μια δασκάλα που δεν τα διώχνει από το σχολέιο γιατί είναι βρώμικα αλλά τα ξεψειρίζει και τα πλένει, τα ακουμπά με τα χέρια της, δεν έχει τη βέργα για να τα δέρνει, κάνει το μάθημα όχι μόνο στο σχολείο αλλά και έξω απ΄ αυτό στη γειτονιά και στην εξοχή, τους δίνει δωρεάν τα αναγνωστικά τους, τα αγαπάει, δεν τα αντιμετωπίζει σαν ονόματα σ' ένα μαθητολόγιο αλλά ως πρόσωπα...
Και της Αλεξίου. Η οποία αλλάζει σιγά σιγά. «...Σε κείνο το ξεπεσμένο σχολείο βρέθηκαν σαν να 'ναι συγκεντρωμένες όλες οι έδρες της γνώσεως που λένε στα Πανεπιστήμια ... (και) ...σήμερα ξέρω ποια γνώση μου μετέδωσε, που με ελευθέρωσε και μ' έσωσε για όλη μου τη ζωή. Γνώση που μ' απάλλαξε από ένα σωρό μιζέριες και κακομοιριές καθημερινές. Μικροπράγματα που με βασάνιζαν. Μα η ζωή δεν είναι γεγονότα μεγάλα. Αυτά που μας φαίνουνται παραμικρά της καθημερινής ζωή, αυτά αποτελούν την ίδια την ζωή. Κείνο το σχολείο με τη δυστυχία του με καθάρισε και με απολύμανε από τις μιζέριες μου...»
Η Έλλη Αλεξίου έγραψε ένα χρονικό της εκπαίδευσης με τον τιμητικό για τους εκπαιδευτικούς τίτλο « Βασιλική Δρυς».
« …Αναμετρώντας τώρα την αλυσίδα των προσπαθειών , αγκαλιάζοντας με το μάτι το τεράστιο πεδίο της μάχης τους το στρωμένο με τα κορμιά τους, το ποτισμένο με το αίμα τους, το γεμάτο πληγές και βογγητά…λέω πως η « Βασιλική Δρυς», η « σιδερόκορμη» και « ουρανόφταστη» και « στην καρδιά της γης ριζοδεμένη», που τη λέει και ο Δροσίνης, δε θα προσβληθεί που δώσαμε τ’ όνομά της στους εκπαιδευτικούς…Αν αυτή γνώριζε τις θύελλες και τις καταιγίδες των δασκάλων , αν είχε δεχτεί στο κεφάλι της τ’ αστροπελέκια που δέχτηκαν και δέχουνται αυτοί, δε θα τα’ βγαζε πέρα τόσο παλιακρίσια, όπως εκείνοι» http://atexnos.gr/
Ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος με την Σόνια Ιλίνσκαγια και Έλλη Αλεξίου στη Νέα Μάκρη το 1981 Πηγή φωτογραφίας εδώ
Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος είχε γράψει το 1978 για την Έλλη Αλεξίου:
Κάθε πρωί ανοίγω το Είναι μου στο χλιαρό φως της μέρας και ξετυλίγω το μίτο της Αριάδνης, να εξερευνήσω τα τρίσβαθα της ψυχής.
Δύσβατος δρόμος μ’ ανατροπές, με φέρνει προκαλώντας … στην Ουσία κι ανακαλύπτω έκθαμβη κάθε φορά, τα κρύφια, τ’ αφανέρωτα και τα καλά κρυμμένα μυστικά των καλυμμάτων της υπάρξεώς σου.
Συντονίζομαι με τη ροή της αμπέλου τροφοδοτώντας κι αναπτύσσοντας τον λόγο, να ενωθεί μες στο χρόνο... το γήινο με το επουράνιο, το ανύπαρκτο με το υπαρκτό, η ύλη με το πνεύμα!
Πόσους τέτοιους μίτους πρέπει να αλιεύσω για να σε φέρω κοντά στην ψυχή σου, Άνθρωπε;
Στο πίσω μέρος του μυαλού πήγε και κρύφτηκε η Αφέλεια.
Την έπαιρνε για καιρό ο αέρας απαλά απαλά στροβιλιζόταν σε χορό τραγικό ηρωίδα ανακαλούσε συνέχεια εκείνο το χάσμα μετά τον χαμό αφήνοντας στου νου την τάξη νεφελώδη σχηματισμό.
Όμως ο χρόνος είχε γίνει ανυπόμονος έσκαβε βαθιά ρυτίδα πάνω στου μετώπου το χαράκωμα κυλούσε ο ιδρώτας κρύος ποταμός. Τα δάκτυλά του μακρουλά φιδόχορτα έσπρωξαν την ξανθή ανταύγεια μέσα στα παγωμένα νερά όπως όταν θέλουμε να διώξουμε μια σκέψη που ενοχλεί.
Στου δέρματος την επιφάνεια
έπνιξαν την Αφελή.
Για λίγο μόνο φάνηκε
μιας τούφας παρθένας η λάμψη
κι ύστερα εισχώρησε
σαν τύψη
πίσω στου νου
την παγωμένη υπόφυση.
(...) Στο πρώτο μας τηλεφώνημα έτρεμαν τα πόδια μου, η φωνή μου ηχούσε παράξενα, με πολλά ανεβοκατεβάσματα στους τόνους, με αστείους ήχους και με ανάσες γρήγορες και εξάψεις και κοκκινίσματα στο πρόσωπο και δαγκώματα στα χείλια και κλείσιμο των ματιών, με νευρικότητα στα άκρα και εντελώς αδύνατη συνοχή στη σκέψη μου. Χαμογελούσα μέρες μετά, χωρίς κανείς να γνωρίζει το μυστικό μου, που το κρατούσα καλά κρυμμένο, σαν σπάνιο έκθεμα σε μουσείο, για να μη μου το κλέψουν ή να μη μου το φθονήσουν.
Και όταν συναντηθήκαμε, έκανα σαν έφηβη, που δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί τα αισθήματά της. Κινητή γιορτή η μέρα που σε γνώρισα! Θυμάμαι όλα τα γράμματα της αλφαβήτου που αράδιασα με δυσκολία και απόγνωση, γιατί δεν έβρισκα ιδανική σειρά να τα τοποθετήσω, ώστε να φτιάξω ολοκληρωμένη πρόταση, που να βγάζει νόημα. Και έτρεμα μην ακουστεί η καρδιά μου, που πλέον ήταν απείθαρχη και στάθηκε εντελώς αδύνατο να την ελέγξω.
Τώρα ξέρω καλά πώς τη μέρα εκείνη γεννήθηκα. Μια από τις σταθερές βεβαιότητες που αλλάζουν οριστικά έναν άνθρωπο, μετά ακόμη έναν και σταδιακά ίσως τον κόσμο! (...)
Οι «Musing Therapy» είναι το συγκρότημα που ιδρύθηκε από τον Γιώργο Μητρόπουλο το 2012 στην Αθήνα.
Ένα πολύ δυνατό σύνολο που συνδυάζει την εμπειρία με τον νεανικό ενθουσιασμό σε Rock-Pop μονοπάτια με Ελληνικό στίχο και με επιβλητική σκηνική παρουσία στις Live εμφανίσεις τους.
Το πρώτο τους album κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2012 με τίτλο «Πόσο εύκολα ξεχνάμε» από την Melon Music και ήταν δικιά τους παραγωγή.
Στον καινούργιο τους δίσκο με τίτλο «Καλύτερα έτσι» που κυκλοφορεί από την
Fm records,είναι μεγάλη τιμή η συμμετοχή του Γιώργου Ξύνδα, ενός αταξιωμένου
συνθέτη όπου έχει γράψει μεγάλες επιτυχίες,και έχει στο βιογραφικό του ηχηρές συνεργασίες με ονόματα όπως ο Νίκος Μίχας, Vegas κ.α. όπου εμπιστεύτηκε τοτραγούδι του ‘Μια ανάσα απ’την εφηβεία’ για να το ερμηνεύσει ο Γιώργος και οι«Musing Therapy».
πρώτος περίπατος που γίνηκε ήτανε σε μιαν αμμουδερή ακρογιαλιά. Άμα φτιάξανε τα παιδιά φούρνους και ψωμιά στην άμμο, και παίξανε κυνηγητό με τα κύματα, καθίσανε αποσταμένα να φάνε. Μόνο η Βαγγελίτσα καθισμένη μακριά από τις άλλες, κατάντικρυ στον ήλιο, που βασίλευε και της χρύσιζε τα ολόξανθα μαλλιά (είχανε φουντώσει με τον αέρα και της σκέπαζαν το πρόσωπο), έτρωγε το ψωμί και τις σταφίδες που είχε χυμένες στην ποδιά της.
