Ο ΜΗΝΑΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

Πίνακας Γιάννης Τσαρούχης 

Ο Δεκέμβριος ή Δεκέμβρης ήΧριστουγεννάρτς (ποντιακά)  είναι ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του έτους κατά το Γρηγοριανό Hμερολόγιο και είναι ένας από τους 7 μήνες με διάρκεια 31 ημερών. Στα Λατινικά, decem σημαίνει δέκα, αφού ο Δεκέμβρης ήταν ο 10ος μήνας σύμφωνα με το Ρωμαϊκό ημερολόγιο. Με την άφιξη του Δεκεμβρίου το κρύο αρχίζει να είναι αρκετά τσουχτερό ενώ την 22 Δεκεμβρίου μπαίνει επισήμως ο Χειμώνας και ξεκινούν οι χιονοπτώσεις. Γι’ αυτό, άλλωστε ο Δεκέμβριος λέγεται και «Άσπρος μήνας», «Ασπρομηνάς» αλλά και «χιονιάς».

Τα λουλούδια του Δεκεμβρίου είναι ο νάρκισσος και ο ελαιόπρινος. Οι ζωδιακές πέτρες του είναι τουρκουάζ, λάπις λάζουλι, ζιρκόνιο και τανζανίτης. Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας με τις λιγότερες ώρες φωτός στο βόρειο ημισφαίριο και τις περισσότερες ώρες φωτός στο νότιο ημισφαίριο. Ο Δεκέμβρης πάντα ξεκινά την ίδια μέρα της εβδομάδας με τον Σεπτέμβριο.

Στο καλαντάρι του λαού μας ο Δεκέμβριος θεωρείται ιδιαίτερα «γιορτινός» λόγω των πολλών θρησκευτικών εορτών του όπως του Αγίου Διονυσίου στις 17 του μήνα. Ο Δεκέμβρης ονομάζεται, μεταξύ άλλων, και «κυρ Λευτέρης» από την γιορτή του αγίου Ελευθερίου στις 15 του μήνα που χαρίζει «καλή λευτεριά» στις έγκυες γυναίκες. Στης αγίας Άννας, στις 9 του μήνα, «η μέρα παίρνει ανάσα», ενώ στις 12, στην εορτή του αγίου Σπυρίδωνα «η μέρα παίρνει ένα σπυρί», αρχίζει δηλαδή να μεγαλώνει.

Στις αρχές, όμως, του μήνα έχουμε τα «Νικολοβάρβαρα» οπότε «κάνει νερά και χιόνια» όπως λέει ο λαός μας, ενώ οι ναυτικοί συμπληρώνουν: «Τ’ αϊ-Νικολοβάρβαρα, κατεβασιές και χιόνια, μπουράσκας και τελώνια». Για τον χειμώνα γίνεται και η εξής αναφορά: «Αν τ’ Αγιού Φιλίππου λείπω, τ’ Άγια των Αγιών δε λείπω, κι αν λείπω τ’ Άγια των Αγιών τ’ Αϊνικολοβάρβαρα είμαι εδώ». Άλλες παρόμοιες παροιμίες αναφέρουν επίσης ότι «Η αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει (το κρύο), ο αϊ-Σάββας σαβανώνει κι ο αϊ-Νικόλας παραχώνει». Σύμφωνα με τον Γεώργιο Ν. Αικατερινίδη:

    «...οι γιορτές της αγίας Βαρβάρας, του αγίου Σάββα και του αγίου Νικολάου (4,5 και 6 Δεκεμβρίου) παρουσιάζουν μια αγιωνυμική ενότητα. Ενότητα χρονική, που δημιουργείται από τις συνήθως ακραίες καιρικές συνθήκες τις μέρες αυτές: "Τ’ Αγιονικολοβάρβαρα, ή βρέχει ή χιονίζει", λέγουν στη Σίφνο. Την κλιμακωτή επέλαση του κρύου εκφράζει παραστατικά και ο ποντιακός λόγος: "άε-Βάρβαρα φύσα, άε-Σάββα βρέξαν, άε-Νικόλα σόντσον (χιόνισε)". Υπάρχουν όμως και αντίθετες δοξασίες, ότι τότε μπορεί να επικρατεί και καλοκαιρία: "Τα Νικολοβάρβαρα κι οι τοίχοι βράζουν" (Χίος)».    

— Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης

Ernesto Biondi - Σατουρνάλια (1909) 

Αρχαίες και νέες γιορτές το Δεκέμβριο

Ο Δεκέμβριος από τους Ρωμαίους ήταν αφιερωμένος στον Κρόνο προς τιμήν του οποίου γιόρταζαν τα Σατουρνάλια που ξεκινούσαν από τις 17 του μηνός. Πίστευαν ότι στις 25 του μηνός ο Ήλιος αναγεννιέται και αποκτάει καινούργιες δυνάμεις. Γι αυτό και τότε γιόρταζαν τα γενέθλια του αήττητου ήλιου.

Η εκκλησία μας , με βάση το γεγονός αυτό πού ήταν βαθιά ριζωμένο στη λαική συνείδηση καθιέρωσε μια χριστιανική γιορτή. Τέτοια γιορτή που ταίριαζε στην αντικατάσταση αυτή θεωρήθηκε πως είναι η γέννηση του Χριστού, γιατί ο Χριστός είναι ο ζωοδότης ήλιος, ο ήλιος της δικαιοσύνης.

Γι αυτό ο Δεκέμβριος σε πολλά μέρη πήρε το όνομά του από τη μεγάλη γιορτή και αποκαλείταιΧριστουγεννάρης.

Της Αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου). Σε πολλές πόλεις της Μικράς Ασίας «φτιάχνουν μια μεγάλη μελόπιτα, που την τοποθετούν στο τρίστρατο της γειτονιάς. Εκεί πηγαίνει ο ιερέας να την ευλογήσει. Η νοικοκυρά κόβει την πίτα και τη μοιράζει στους περαστικούς». Η έκθεση στο τρίστρατο και η προσφορά στον κόσμο θυμίζει τα δείπνα της Εκάτης, που τη λάτρευαν ιδιαίτερα στη Μικρά Ασία ως «τριοδίτιν» και «ενοδία» θεά.

Του Αγίου Νικολάου (6 Δεκεμβρίου). Είναι ο προστάτης των ναυτιλομένων. Σύμφωνα με τις παραδόσεις, «τα ρούχα του είναι πάντοτε βρεγμένα από την άλμη και τα γένια του στάζουν θάλασσα». Είναι ο κύριος των ανέμων και της τρικυμίας.

Του Αγίου Σπυρίδωνα (12 Δεκεμβρίου). Τιμάται κατεξοχήν στην Κέρκυρα.

Με το Ιουλιανό ημερολόγιο, το χειμερινό ηλιοστάσιο έπεφτε το 19ο αιώνα στις 9 του Δεκέμβρη. Οι άνθρωποι είχαν προσέξει αυτή τη σταδιακή αύξηση του φωτός από αυτή τη μέρα - αφού ο Ήλιος και το φως έπαιζαν, και παίζουν, σημαντικό ρόλο στη ζωή μας. Παρετυμολογώντας, λοιπόν, το όνομα της Αγίας Άννας, η μέρα παίρνει μια «ανάσα» ή γίνεται «άνετη», του αγίου Σπυρίδωνα, που γιορτάζει στις 12 Δεκεμβρίου, έλεγαν:

«Απ' του αγίου Σπυρίδωνα μεγαλώνει η μέρα κατά ένα σπυρί».

Στις 19 Δεκεμβρίου, παραμονή του Αγίου Ιγνάτιου, η αύξηση του φωτός είναι σημαντική, παρετυμολογώντας του άγιου το όνομα έλεγαν

«αύριο είναι ο άγιος Αγνάντιος αγναντεύει ο ήλιος προς το καλοκαίρι».

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ 

Δεκέμβριος, Χριστού γέννηση και καλός μας Χρόνος.

Το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι.

 Χιόνι του Δεκεμβρίου, χρυσάφι του καλοκαιριού.

Άγια Βαρβάρα γέννησε [το χιόνι] και ο Σάββας το εδέχθη, και ο Άη Νικόλας έτρεξε να πάει να το βαφτίσει.

Άγια Βαρβάρα μίλησε και ο Σάββας απλοήθη, μαζώχται ξύλα και άχυρα και σύρται και στον μύλο Άγιο Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.

Άγια Βαρβάρα μίλησε και Σάββας αποκρίθει κι Αγιονικόλας έτρεξε να πάει να λειτουργήσει.

Αγιά- Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας αποκρίθη: μάζεψε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο, γιατί ο Άη Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.

Απ' τα Νικολοβάρβαρα αρχίζει ο χειμώνας.

Βαρβάρα βαρβαρώνει (το κρύο), Άη Σάββας σαβανώνει, Άη Νικόλας παραχώνει

Γύρω γύρω του Χριστού, η κορφή του χειμωνιού.

Δεκέμβρη μου, με πάγωσες και πώς να ξεπαγιάσω.

Δεκέμβρης, Χριστού γέννεση και καλός μας Χρόνος.

Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο, γιατί Άη Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.

Να 'ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα, και τα Λαμπρά βρεχούμενα, αμπάρια γιομισμένα.

Να 'ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα, χαρά σ' εκείνο το γεωργό, πού 'χει πολλά σπαρμένα.

Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες.

Χειμωνιάτικη γέννα, καλοκαιρινή χαρά.

ΠΗΓΕΣ ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
http://www.paidika.gr/

Το Καλαντάρι του Δεκεμβρίου από τοTrès riches heures du duc de Berry