ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
Ο Αγιος Δημήτριος....Για την πλειοψηφία των κατοίκων της Θεσσαλονίκης πρόκειται αδιαμφισβήτητα για τον πιο σημαντικό παλαιο-χριστιανικό ναό της πόλης για θρησκευτικούς, καλλιτεχνικούς και ιστορικούς λόγους.
Αφιερωμένος στον Άγιο – Προστάτη της πόλης ο ναός έχει μακρά και πλούσια πίσω του η οποία ουσιαστικά ταυτίζεται με την ιστορία της πόλης όπως αυτή διαμορφώθηκε από τα πλούσια γεγονότα που την σημάδεψαν.
Είναι ένα εξαίρετο δείγμα ναοδομίας και θρησκευτικής αρχιτεκτονικής των τελευταίων χρόνων της πρωτοβυζαντινής περιόδου. (7ος αιώνας μΧ.) Τα αρχικά σχέδια και η εσωτερική διακόσμηση του ναού έχασαν την αρχική τους μορφή ύστερα από μια σειρά ανακατασκευές, προσθήκες αλλά και καταστροφές που συνέβησαν στα πέρασμα των αιώνων..
Η αρχική κατασκευή του Ναού του Αγίου Δημητρίου ανάγεται πίσω στον 4ο αιώνα χ., όταν ένας μικρός Χριστιανικός ναός κατασκευάστηκε πάνω από τα ερείπια των αρχαιοτέρων Ρωμαϊκών λουτρών που βρίσκονταν στον ίδιο χώρο. Λίγο περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα η αρχική αυτή κατασκευή αντικαταστάθηκε από ένα Τρίκλιτο ναό, ενώ με πρωτοβουλία του βυζαντινού έπαρχου του Ιλλυρικού Λεόντιου, ενώ η τελική και πιο σημαντική διαμόρφωση έγινε το 629 – 634 μΧ, σαν πεντάκλιτη πλέον Βασιλική με εγκάρσιο κλίτος.
Κατά την διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί ύστερα από την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους ίδιους με επικεφαλής τον Μουράτ Β. Ένας ικανός αριθμός μωσαϊκών και τοιχογραφιών καταστράφηκε.
Οι αρκετές διαφορετικές τεχνοτροπίες που έχουν εφαρμοστεί διαδοχικά στον ναό στα διάφορα στάδια του κάνουν τον Άγιο Δημήτριο πραγματικά μοναδικό σε όρους θρησκευτικής τέχνης και τεχνοτροπίας.
Το εξαιρετικά σπάνιο εξαγωνικού σχήματος ιερό του ναού (ciborium) αποπνέει από μόνο του ένα ειδικό ενδιαφέρον, ενώ πέρα από τον πλούσιο ζωγραφικό και μαρμάρινο διάκοσμο, τα αρχαιότερα περίτεχνα μωσαϊκά του 5ου αιώνα χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη αξία και ομορφιά.
Κατά την μεγάλη πυρκαγιά που συντάραξε την πόλη το 1917 το κτίριο καταστράφηκε ολοσχερώς ακολουθώντας την μοίρα του μεγαλυτέρου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης. Οι εργασίες αποκατάστασης και αναστήλωσης που έλαβαν μέρος υπήρξαν εκτεταμένες, ενώ διήρκεσαν αρκετά χρόνια.
Σαν ιστορικός και λατρευτικός χώρος μεγάλης αξίας σε διάφορα επίπεδα, ο Άγιος Δημήτριος ελκύει πολλούς επισκέπτες και ειδικούς της Θρησκευτικής τέχνης κυρίως από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, αλλά και από τις Βαλκανικές χώρες επίσης.
Ο σπουδαίος ναός του στρατηλάτη Αγίου Δημητρίου βρίσκεται στην ομώνυμη οδό. Είναι πεντάκλιτη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος. Ο ζωγραφικός και μαρμάρινος διάκοσμος του ναού είναι εξαιρετικής τέχνης. Ο σημερινός ναός χτίστηκε τον 7ο αιώνα μ.Χ από τον επίσκοπο Ιωάννη, επάνω στα ερείπια παλαιότερου ναού.Ο Άγιος Δημήτριος είναι ο προστάτης της Θεσσαλονίκης. Η σχέση των Θεσσαλονικέων με τον Άγιο είναι πολύ έντονη. Τα λείψανά του, τα οποία φυλάσσονταν στο Αββαείο του Αγίου Λαυρεντίου, στο Κάμπο της Ιταλίας, επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη το 1978. Στο υπόγειο του ναού και στην κρύπτη λειτουργεί μόνιμη έκθεση των γλυπτών, των κιονόκρανων, των θωρακίων και των άλλων κειμηλίων του ναού.
Η είσοδος της κρύπτης βρίσκεται δίπλα από τον δεξιό πεσσό του ιερού βήματος και οδηγεί στο χώρο εκείνο που σύμφωνα με την παράδοση φυλακίσθηκε, μαρτύρησε και τάφηκε ο Άγιος Δημήτριος.Πρόκειται για το ανατολικό τμήμα του μεγάλου ρωμαϊκού λουτρού που βρισκόταν κοντά στην αγορά και το στάδιο για την εξυπηρέτηση των αθλητών....
Ο Άγιος Δημήτριος, ο θαυματουργός προστάτης της Θεσσαλονίκης, τιμήθηκε αμέσως μετά την καθιέρωση του χριστιανισμού. Στον Ναό του, από την ίδρυσή του (μέσα του 5ου αι.), τρεις ήταν οι κύριοι χώροι τιμής του: το σταυρόσχημο Εγκαίνιο στο ιερό του Ναού, το εξαγωνικό Κιβώριο στο κεντρικό κλίτος και η Κρύπτη με την κρήνη
Η Κρύπτη του Ναού του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη αναφέρεται στο σύμπλεγμα στοών και διαδρόμων, οι οποίοι υποβαστάζονται από ισχυρούς στύλους κάτω από το Ιερό Βήμα και αποτελούσε το ανατολικό τμήμα του Ρωμαϊκού λουτρού..
Στη ρωμαϊκή περίοδο ο χώρος ήταν ισόγειο και το λουτρό στο σημείο αυτό διώροφο, λόγω της κλίσης του εδάφους. Στην τελευταία ρωμαϊκή φάση το κτίσμα είχε στο κέντρο κρήνη με πέντε κόγχες, που πλαισιώνονταν από στοές.
Τον 5ο αι. μετά την ίδρυση του πρώτου μεγάλου Ναού το ισόγειο διαμέρισμα των λουτρών ενσωματώνεται στον ήδη υπάρχοντα χώρο ως χώρος του Μαρτυρίου και Κρύπτη. Αρχικά στην Κρύπτη οι πιστοί Θεσσαλονικείς τιμούσαν τον Άγιο μέσῳ του αγιάσματος, που ελάμβαναν από την κρήνη στην οποία έρρεε από πηγάδι που σώζεται μέχρι και σήμερα βόρεια του Ιερού..
Μετά τον 10ο αι. η κρήνη συνδέεται με το Μύρο που συνέλεγαν οι πιστοί από τις δεξαμενές της με διάφορα αγγεία, πήλινα, γυάλινα ή μεταλλικά. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα «κουτρούβια», μολύβδινα μικρά δοχεία στο σχήμα παλαιοχριστιανικών ευλογιών.
Το Μύρο το φύλαγαν και σε περίοπτα φυλακτά ή κιβωτίδια από πολύτιμα μέταλλα, που επέτρεπαν τη μεταφορά του σε μακρινές χώρες. Η εξάπλωση που είχαν τα αντικείμενα αυτά στον χριστιανικό κόσμο υπήρξε μεγάλη, γεγονός που φανερώνει τη διάδοση της τιμής του Αγίου.
Η γνωστή σήμερα ως "Κρύπτη" αποτελούσε αρχικά ρωμαϊκά λουτρά. Ο Άγιος Δημήτριος είχε φυλακισθεί στα λουτρά καθώς δεν ήταν ένας απλός κρατούμενος. Ήταν γόνος μίας οικογένειας ευγενών και αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού μέχρι που οι Ρωμαίοι ανακάλυψαν την χριστιανική του πίστη και τα κηρύγματα που έκανε σε άλλους ανθρώπους μιλώντας τους για τον Χριστό.
Γύρω στο 300 μ.Χ. ο Άγιος Δημήτριος εκτελέσθηκε στο σημείο όπου ήταν φυλακισμένος, μέσα στα δημόσια λουτρά. Οι γονείς του Αγίου Δημητρίου πήραν άδεια και έχτισαν σε εκείνο το σημείο ένα εκκλησάκι-μνημείο για τον γιο τους. Όταν τα λουτρά έκλεισαν και με τα χρόνια θάφτηκαν το εκκλησάκι αυτό αποτέλεσε την απαρχή της δημιουργίας μίας υπόγειας κοινότητας γνωστή σε εμάς ως χριστιανική κατακόμβη.
Το σημείο όπου μαρτύρησε ο Αγιος Δημήτριος.!
ΡΟΤΟΝΤΑ
ΡΟΤΟΝΤΑ
Εντεκα αλήθειες για την Ροτόντα, το πολυπολιτισμικό μνημείο της Θεσσαλονίκης Το εμβληματικό μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, θα αποδοθεί επιτέλους, μετά από 40 χρόνια στο κοινό. Αυτή είναι η ιστορία του :
1) Δεν χρησιμοποιήθηκε για τον σκοπό που κτίστηκε H Ροτόντα κτίστηκε στα χρόνια του Καίσαρα Γαλέριου γύρω στο 304 μ.Χ. Το κτίσμα οποίο προοριζόταν για μαυσωλείο του Καίσαρα Γαλέριου. Δεν έγινε ποτέ. Εξαιτίας του θανάτου του Γαλέριου το 311 μ.Χ., η Ροτόντα έμεινε κενή χωρίς χρήση για αρκετό διάστημα.
2)Η αρχιτεκτονική της...........Ροτόντα ονομάστηκε από το κυκλικό της σχήμα. Από την Αψίδα του Γαλερίου μία "πομπική οδός" οδηγούσε προς το ΒΑ στη Ροτόντα, το κορυφαίο κτίριο του Γαλεριανού Συγκροτήματος, στο επιβλητικό, πλινθόκτιστο, κυκλικό στην κάτοψή του οικοδόμημα. Η διάμετρος του κτηρίου είναι 24,50 μέτρα και το ύψος περίπου 30 μέτρα. Εσωτερικά στο πάχος των τοίχων, που είναι 6,30 μέτρα, ανοίγονται οκτώ καμαροσκέπαστες κόγχες. Πάνω από αυτές υπάρχουν μεγάλα παράθυρα με τοξωτές απολήξεις και πιο πάνω, στα ενδιάμεσα, μια ακόμη σειρά από μικρότερα παράθυρα. Το οικοδόμημα είναι καλυμμένο με μεγάλο ημισφαιρικό τρούλο, στην κορυφή του οποίου υπήρχε οπαίο, για να διαχέεται στο εσωτερικό το φως της ημέρας. Τον τρούλο κρύβει εξωτερικά ο υπερυψωμένος περιμετρικός τοίχος, που κλείνει επάνω με ξύλινη κεραμοσκεπή. Η είσοδος του μνημείου, στην αρχική κατασκευή, ήταν από τα ΝΔ, όπου υπάρχει ένα πρόπυλο και όπου κατέληγε η "πομπική οδός". Έξω από το νότιο πρόπυλο του μνημείου έχει εντοπιστεί η βάση του μαρμάρινου μονολιθικού άμβωνα, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.
3) Η ομοιότητα με το Πάνθεον ...... Η Ροτόντα είναι όμοια με το Πάνθεον της Ρώμης και θεωρείται το «δίδυμό» του.
4) Πώς έγινε χριστιανικός ναός Στα τέλη του 4ου αιώνα, την εποχή του Θεοδόσιου Α' και αφότου στη Θεσσαλονίκη είχε επικρατήσει ο Χριστιανισμός, η Ροτόντα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό των Ασωμάτων Δυνάμεων ή Αρχαγγέλων και τότε έγιναν στο μνημείο ορισμένες μετασκευές, που ήταν αναγκαίες για τη νέα λατρεία. Έτσι έγινε διάνοιξη της ανατολικής κόγχης και προσθήκη του ιερού, ενώ ανοίχτηκε και η αντίστοιχη δυτική κόγχη και δημιουργήθηκε νέα είσοδος. Ακόμη, σε απόσταση οκτώ μέτρων από τον τοίχο κατασκευάστηκε εξωτερικά ένας άλλος χαμηλότερος κυκλικός τοίχος που δεν υφίσταται σήμερα. Ο χώρος ανάμεσα στους δύο τοίχους στεγάστηκε και, με τη διάνοιξη των υπολοίπων κογχών, δημιουργήθηκε ένα περιμετρικό εξωτερικό κλίτος. Τέλος κατασκευάστηκαν τα περίφημα ψηφιδωτά του μνημείου, που κοσμούν καμάρες κογχών, τοξοτά ανοίγματα φεγγιτών και το μεγάλο θόλο. Νομίζεται ότι ο αρχικός του σκοπός ήταν για να χρησιμεύσει ως βαπτιστήριο των Χριστιανών στην Θεσσαλονίκη.
5) Η τουρκική κατάκτηση Το Μάρτιο του 1430 η Θεσσαλονίκη μετατρεπόταν από κέντρο του χριστιανικού πολιτισμού σε μια νέα εστία της τουρκο-ισλαμικής κουλτούρας. Η τουρκική κατάκτηση άλλαξε τη μορφή της πόλης με την ύψωση μιναρέδων δίπλα στις εκκλησίες που μεταβλήθηκαν σταδιακά σε τζαμιά. Η μετατροπή των εκκλησιών σε τζαμιά έγινε σε δύο φάσεις, μία στο τέλος του 15ου και μία στο τέλος του 16ου αιώνα. Η δεύτερη φάση συνδέεται με το γενικό φόβο για το τέλος του κόσμου στο μουσουλμανικό έτος 1000 (1592 μ.Χ). Ο Άγιος Γεώργιος έγινε τζαμί υπό αυτές τις συνθήκες το έτος 999 της Εγείρας (1590 μ.Χ). Ο Σινάν Πασάς ανέλαβε τις απαραίτητες εργασίες για τη μετατροπή, που περιλάμβαναν και την κατασκευή του μιναρέ στον τύπο εκείνο που είχαν κτιστεί οι μιναρέδες στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης από τον Σελίμ Β'
6) Ο μιναρές σήμερα Ο μιναρές της Ροτόντας σώζεται σήμερα χωρίς την κωνική στέγη του και με κατεστραμμένο μετά τον σεισμό του 1978 το υψηλότερο τμήμα του,όπως επίσης και τμήμα του εξώστη του. Το ύψος του μιναρέ φτάνει τα 35,85μ. Η βάση του είναι ορθογωνική, τετράγωνη σε κάτοψη, με μήκος πλευράς 5,65μ περίπου.
7) Οι σκαλωσιές Μετά τον σεισμό του 1978 ο μιναρές ζώστηκε με μεταλλικές σκαλωσιές, όπως και η Ροτόντα. Στα άμεσα μέτρα στερέωσης του μνημείου ήταν η κατασκευή εσωτερικού μανδύα από οπλισμένο σκυρόδεμα στο ανώτατο τμήμα του και το περιμετρικό δέσιμο του κατεστραμμένου εξώστη του. Οι σκαλωσιές όμως δεν επρόκειτο να φύγουν σύντομα.
8) Οι αγιογραφίες Οι αγιογραφίες είναι από τις αρχές του 5ου αιώνα, διότι οι εικονιζόμενοι άγιοι μαρτύρησαν όλοι μέχρι της εποχής του Διοκλητιανού και του Μαξιμιανού. Οι αγιογραφίες διασώζονται σήμερα μόνο κάτω από τον θόλο, ενώ οι υπόλοιπες καταστράφηκαν όταν ο ναός μεταβλήθηκε από τους Τούρκους σε μωαμεθανικό τέμενος από τον Σεΐχη Σουλεϊμάν Χορτατζή Εφέντη το 1590.
9) Τα ψηφιδωτά Τα ψηφιδωτά που σώζονται στις καμάρες και στα τόξα των φεγγιτών έχουν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα. Εικονίζονται μέσα σε χρυσό φόντο γεωμετρικά σχήματα σε μεγάλη ποικιλία καθώς και θέματα από το φυσικό κόσμο, όπως καρποί, ζώα, πουλιά, κάνιστρα και άνθη με μια φυσιοκρατική διάθεση και ζωηρά χρώματα.
10) Ο σταυροφόρος Χριστός Στο θόλο, στην κορυφή της μεγάλης ψηφιδωτής σύνθεσης εικονιζόταν όρθιος σταυροφόρος Χριστός γεγονός που μας αποκαλύπτεται από το διασωθέν περίγραμμα από κάρβουνο που απέμεινε πάνω στο κονίαμα. Ο Χριστός εικονιζόταν μέσα σε πολύχρωμη "δόξα", τμήματα της οποία διασώζονται σήμερα, που την υποβάσταζαν τέσσερις άγγελοι. Κατά τον πρόσφατο καθαρισμό των ψηφιδωτών του μνημείου ήρθαν στο φως τα κεφάλια και τα φτερά των αγγέλων.
11) Το σήμερα Η Ροτόντα λειτουργεί σήμερα ως Μουσείο. Ο έφορος της νέας Εφορείας Πόλης Σταμάτης Χονδρογιάννης σχεδιάζει σειρά δράσεων με σεβασμό στον διττό χαρακτήρα (μουσειακό-λατρευτικό). Παραδίδει το μνημείο στην πολιτιστική ζωή της πόλης, ενώ ταυτόχρονα προσθέτει μία επιπλέον λειτουργία και επανατοποθετεί τον σταυρό (με έγκριση του ΚΑΣ) στην κορυφή της στέγης που υπήρχε από την απελευθέρωση έως τη δεκαετία του '50, για να τονίσει τη διαχρονική και διαπολιτισμική ιερότητα του μνημείου στη διάρκεια των 1.700 χρόνων της ζωής του από τον αρχαίο, τον χριστιανικό και μουσουλμανικό κόσμο.
ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΟΥ ΓΑΛΕΡΙΟΥ
Το ανάκτορο του Γαλερίου Είναι σχεδόν βέβαιο πως το συγκρότημα αυτό που κτίστηκε την περίοδο της Ρωμαϊκής Τετραρχίας (297-307 μ.Χ.) για το Ρωμαίο αυτοκράτορα Γαλέριο, περιλαμβάνει: τα Ανάκτορα, το Οκτάγωνο, τον Ιππόδρομο, την Αψίδα του Γαλερίου, (πομπική στοά και αψίδα) και πιθανά και τη Ροτόντα.
Απο τα στοιχεία των τοιχοποιιών που αποκαλύφθηκαν προκύπτει πως τα Ρωμαϊκά Ανάκτορα ήταν ένα μεγάλο και πολυσύνθετο κτιριακό συγκρότημα, στο οποίο κυριαρχούσε μία μεγάλη εσωτερική αυλή (αίθριο ή atrium) και ένα περιμετρικό περιστύλιο.
Στο ορθογώνιο αυτό κτίριο με τους μεγάλους διαδρόμους, όπου βρέθηκαν σημαντικής αξίας ψηφιδωτά δάπεδα, θα πρέπει να αναζητηθούν: η αίθουσα του θρόνου, η βασιλική (αίθουσα) για τις συνεδριάσεις και δίκες, οι χώροι των ναών και τελετών, οι στρατώνες της ανακτορικής φρουράς, οι κοιτώνες, τα μαυσωλεία κ.ά. Τα ίχνη των κρηνών, των νυμφαίων και των αναβρυτηρίων που εντοπίστηκαν -μαζί με τη διώροφη στοά (cryptoporticus) που αποκαλύφθηκε στο ανατολικό τμήμα- δίνουν το μέτρο του μεγαλείου και της επιβλητικότητας του όλου συγκροτήματος
Στο νοτιοδυτικό τμήμα του όλου χώρου βρέθηκε ένα μεγάλο οκταγωνικό κτίσμα, το Οκτάγωνο, του οποίου η χρήση δεν προσδιορίστηκε ακόμα. Ίσως να πρόκειται για την αίθουσα του θρόνου, των ανακτόρων του Γαλερίου ή ακόμα μπορεί να ήταν αυτοκρατορικό μαυσωλείο ή ναός. Το Οκτάγωνο έχει εσωτερικά επτά κόγχες, μεγάλο προθάλαμο και κυκλικές εξέδρες.
Ολόκληρο το δάπεδο αυτού του κτίσματος που έχει διάμετρο 30 μέτρα περίπου, ήταν στρωμένο με μαρμάρινες πλάκες σε υπέροχη διάταξη. Μέρος αυτής της πλακόστρωσης και πολλά δείγματα της εσωτερικής διακόσμησης διασώθηκαν προσδιορίζοντας σχεδόν με βεβαιότητα τα ανάλογα αισθητικά στοιχεία του υπόλοιπου συγκροτήματος. Στο χώρο αυτού του κτιρίου βρέθηκε ένα ολόσωμο μαρμάρινο τόξο με διάμετρο 2,4μ. με πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο. Στο δεξιό μέρος της όψης του, μέσα σε κυκλικό πλαίσιο, παριστάνεται η μορφή του του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Γαλέριου (μπούστο), ενώ στο αντίστοιχο αριστερό και πάλι μέσα σε κυκλικό πλαίσιο, παριστάνεται η πόλη της Θεσσαλονίκης προσωποποιημένη. Το τόξο, που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, συμπληρώνουν ανάγλυφες παραστάσεις του Διόνυσου και του Πάνα.
ΑΨΙΔΑ ΓΑΛΕΡΙΟΥ (ΚΑΜΑΡΑ)
Η Καμάρα είναι κτίσμα της εποχής της Ρωμαϊκής "Τετραρχίας" (αρχές 4ου μ.Χ. αιώνα) και αποτελεί το ένα σκέλος (δυτικό) μίας στεγασμένης στοάς, που σχηματιζόταν από αψίδες και τόξα. Η θριαμβική αυτή αψίδα ήταν τοποθετημένη κάθετα στην αρχαία Εγνατία, που διέσχιζε την πόλη (από τη δύση στην ανατολή) και αποτελούσε μέρος του λεγόμενου Γαλεριανού συγκροτήματος (Ρωμαϊκά Ανάκτορα), που αναπτύσσονταν κύρια προς το νότο, στις σημερινές πλατείες Ναυαρίνου και Ιπποδρομίου.
Η Αψίδα του Γαλερίου κατασκευάστηκε για να τιμηθεί ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας, όταν αυτός επέστρεψε νικητής στην πόλη (περί το 306 μ.Χ.) μετά από πολέμους του κατά των Περσών. Ανάλογες είναι και οι ανάγλυφες παραστάσεις που υπάρχουν στους δύο πεσσούς που σώθηκαν ως τις μέρες μας. Οι ανάγλυφες αυτές παραστάσεις, που δεν διακρίνονται για ιδιαίτερες καλλιτεχνικές αρετές, όπως άλλωστε όλα τα γλυπτά σε μάρμαρο έργα αυτής της περιόδου, είναι διατεταγμένες σε 4 σειρές, η μία πάνω από την άλλη. Η πάνω σειρά εικονίζει ιππομαχίες και τον αυτοκράτορα των Ρωμαίων Γαλέριο να μπαίνει έφιππος στην πόλη, ενώ πλήθη λαού τον υποδέχονταν έξω από τα τείχη της Θεσσαλονίκης
Η κάτω σειρά έχει σαν κύριο θέμα μάχες μεταξύ Ρωμαίων και Περσών, ενώ στην τρίτη σειρά παριστάνονται ο Γαλέριος και ο Διοκλητιανός σε διάφορες τελετουργίες. Στην κάτω σειρά, μέσα σε "κογχυλοειδή πλαίσια", παριστάνονται Νίκες που κρατούν τρόπαια. Οι σειρές των αναγλύφων διαχωρίζονται μεταξύ τους από πλοχμούς κλαδιών, γιρλάντες και λουλούδια, ενώ στο πάνω μέρος υπάρχει γείσο με διακοσμητικά ανθέμια.
ΛΕΥΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ
Το Όνομα του Κάστρου
Στη μακρά ιστορία του, ο πύργος έχει αλλάξει κατά καιρούς ονόματα και χρήσεις.
Στην αρχή ονομαζόταν Πύργος του Λέοντος, όπως αναφέρει τουρκική επιγραφή του 1535-1536, η οποία υπήρχε στην είσοδό του εξωτερικού περιβόλου (τώρα κατεδαφισμένος). Τον 18ο αιώνα αναφέρεται ως ''Φρούριο της Καλαμαριάς'', ενώ το 19ο αιώνα ως ''Πύργος των Γενιτσάρων'' και ''Πύργος του Αίματος''. Τα δύο τελευταία ονόματα οφείλονται στο γεγονός ότι ήταν φυλακή βαρυποινιτών και η όψη του βαφόταν με αίμα από τις συχνές εκτελέσεις των φυλακισμένων από τους Γενίτσαρους.
Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή -και μάλλον πιο σωστή- "Πύργος των Αίματος" ονομάστηκε για τις σφαγές των ίδιων των Γενιτσάρων εκεί.....
Οι γενίτσαροι είχαν μετατραπεί από ένα επίλεκτο στρατιωτικό σώμα σε ένα ημιαυτόνομο και ανεξέλεγκτο τάγμα και σε ένοπλη τάξη εμπόρων - στρατιωτών που υποχρέωναν τους πάντες σε καταβολή προστασίας ανεξαρτήτως θρησκεύματος και ουσιαστικά έλεγχαν τις αγορές δέρματος, τροφίμων και τσόχας. Η Θεσσαλονίκη ήταν σημαντικό κέντρο της δραστηριότητάς τους με περίπου 6.000 γενίτσαρους οργανωμένους σε 3 ορτάδες.
Τελικά στις 16 Ιουνίου 1826 ο Μαχμούντ ο Β’ διατάζει την κατάργηση του τάγματος και με επίκεντρο την Θεσσαλονίκη οργανώνεται η εξόντωση τους σε όλη την Αυτοκρατορία. Περίπου 3.000 επιβιώνουν και συλλαμβάνονται μετά από σκληρές μάχες με τον οθωμανικό στρατό και μεταφέρονται στον Πύργο όπου και εκτελούνται μαζικά. Τότε είναι που ο Λευκός Πύργος αποκτά το όνομα «Kanli Kule» (Πύργος του Αίματος), που αντικατέστησε την ονομασία "Πύργος των Γενιτσάρων". Η μετέπειτα χρήση του ως φυλακή και τόπος εκτελέσεων που κοινοποιούνταν με έναν κανονιοβολισμό, βοήθησαν στο να διατηρηθεί το κακόηχο αυτό όνομα
Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη εκδοχή για την προέλευση του "Λευκός Πύργος", το 1890, ένας Εβραίος κρατούμενος, ο Νατάν Γκιντιλί, καταδικασμένος για ένα ερωτικό έγκλημα, τον ασπρίζει με αντάλλαγμα την μείωση της ποινής και την απελευθέρωση του. Για το λόγο αυτό, μέχρι προ τινος θεωρείτο ότι το όνομα προήλθε από την Εβραϊκή κοινότητα της πόλης.
Σύμφωνα πάντως με νεότερα στοιχεία το "Λευκός Πύργος" προέκυψε ως εξής: Το 1883 ο Σουλτάνος Αβδ-ουλ-Χαμίτ Β’ έτυχε να διαβάσει κάποια έγγραφα από τη Θεσσαλονίκη όπου συνάντησε την ονομασία "Πύργος του Αίματος", και έγινε "Τούρκος". Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Sir John Blunt, του πάντα καλά πληροφορημένου Βρετανού Γενικού Προξένου στη Θεσσαλονίκη, ο Σουλτάνος τηλεγράφησε αμέσως στον Νομάρχη (Βαλή) Γκαλίμπ πασά, διατάζοντάς τον να ονομάζει στο εξής τον πύργο "Λευκό" (Ak-koule) και να απαγορεύσει -με την απειλή μάλιστα ποινής- την παλαιότερη δυσφημιστική ονομασία.
Σύμφωνα με την εντολή, ο Πύργος ασπρίστηκε και μέσα σε ένα χρόνο, όπως γράφει ο Blunt, δηλαδή εντός του 1884, η νέα ονομασία είχε επικρατήσει πλήρως. Δεν αποκλείεται πάντως, ο Γκαλίμπ, γνωστός για τις εξωραϊστικές του πρωτοβουλίες, να διέδωσε σκόπιμα την ανάμιξη του Σουλτάνου, για να φέρει γρηγορότερα αποτελέσματα.
Ιστορία
Ο Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης είναι ένας Πύργος οθωμανικής οχύρωσης του 15ου αιώνα (χτίστηκε πιθανόν μεταξύ 1450-70). Σήμερα θεωρείται το βασικό μνημείο της Θεσσαλονίκης και είναι ό,τι έχει σωθεί από την κατεδαφισμένη οθωμανική οχύρωση της πόλης.
Σύμφωνα με περιγραφές περιηγητών και παλαιές απεικονίσεις της πόλης, το θαλάσσιο τμήμα του τείχους, που κατεδαφίστηκε το 1867, είχε τρεις πύργους, από τους οποίους ο ανατολικός ήταν ο Λευκός Πύργος, κτισμένος ακριβώς στο σημείο όπου συναντιόταν το ανατολικό με το θαλάσσιο τείχος. Αντικατέστησε έναν παλαιότερο βυζαντινό πύργο, ο οποίος αναφέρεται από το μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ευστάθιο, στην περιγραφή της πολιορκίας της πόλης από της Νορμανδούς το 1185..
Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1912, ο πύργος περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο και είχε κατά καιρούς διάφορες χρήσεις. Στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στέγαζε το κέντρο διαβιβάσεων των Συμμάχων, ενώ το 1916 ένας του όροφος χρησιμοποιήθηκε για τη φύλαξη αρχαιοτήτων που προέρχονταν από τις αρχαιολογικές δραστηριότητες των βρετανικών δυνάμεων στη ζώνη ευθύνης τους. Ακόμη χρησιμοποιήθηκε για την αεράμυνα της πόλης και ως Εργαστήριο Μετεωρολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Οι τελευταίοι που στεγάσθηκαν στον πύργο πριν από την αναστήλωσή του ήταν οι Ναυτοπρόσκοποι.
Στην αρχή του 20ού αιώνα στο χώρο γύρω από τον πύργο λειτουργούσε το περίφημο καφενείο και το ''Θέατρο του Λευκού Πύργου'', που κατεδαφίστηκαν το 1954, με σκοπό την επέκταση του πάρκου.
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Ο πύργος είναι κυλινδρικός με ύψος 33,90 μ. και διάμετρο 22,70 μ. Έχει ισόγειο και έξι ορόφους, που επικοινωνούν με εσωτερικό κλιμακοστάσιο μήκους 120 μ., το οποίο ελίσσεται κοχλιωτά σε επαφή με τον εξωτερικό τοίχο, αφήνοντας στο κέντρο έναν κυκλικό πυρήνα διαμέτρου 8,50 μ. Έτσι, σε κάθε όροφο σχηματίζεται μια κεντρική κυκλική αίθουσα, με την οποία επικοινωνούν μικρότερα τετράπλευρα δωμάτια, ανοιγμένα στο πάχος του εξωτερικού τοίχου. Ο τελευταίος όροφος έχει μόνο την κεντρική αίθουσα και έξω από αυτήν δημιουργείται δώμα, που προσφέρει εξαιρετική θέα του γύρω τοπίου της πόλης και της θάλασσας.
Γύρω από τον πύργο υπήρχε χαμηλός οκταγωνικός περίβολος (προτείχισμα) με τρεις επίσης οκταγωνικούς πυργίσκους στις τρεις γωνίες του, το οποίο κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Ο περίβολος αυτός χρησίμευε κυρίως για να προστατεύει τον Πύργο από τη θάλασσα αλλά θεωρείται πιθανή η χρήση του και για την τοποθέτηση βαρέων πυροβόλων τα οποία θα έλεγχαν την ακτογραμμή και το λιμάνι....
Η θέα πάνω από τον Λευκό Πύργο
Όπως δείχνουν οι ιστορικές μαρτυρίες, αλλά και η εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων, η ύπαρξη τζακιών, καπναγωγών και μικρών αφοδευτηρίων με αποχετευτικό σύστημα, ο πύργος δεν είχε μόνο αμυντική χρήση, αλλά ήταν και στρατιωτικό κατάλυμα. Στο εσωτερικό του υπήρχαν ένα δερβισικό ησυχαστήριο, πυριτιδαποθήκες και δεξαμενή νερού, ενώ επάνω στην είσοδό του σωζόταν τουρκική επιγραφή που ανέφερε ότι ο πύργος του Λέοντος έγινε το 1535-1536, χρονολογία που πιθανώς αναφέρεται στην κατασκευή του περιβόλου.
Το 1983-1985 έγινε από την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων η αναστήλωση του μνημείου και η μετατροπή του σε εκθεσιακό χώρο.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΝΕΛΛΑ ΘΕΟΤΟΚΑΤΟΥ
ΚΕΙΜΕΝΑ - ΝΕΛΛΑ ΘΕΟΤΟΚΑΤΟΥ
πηγές πληροφοριών :
www.lifo.gr
Ιστοσελίδα ΟΔΥΣΣΕΥΣ - Υπουργείου Πολιτισμού Λευκός Πύργος, συντάκτης Δ. Ναλμπάντης
Wikipedia
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου