Ευγένιος Ντελακρουά:"Η Ελευθερία οδηγεί το Λαό"
« Κάθε ιστορία είναι μια ιστορία του παρόντος »
Κοινοτοπία αποτελεί η φράση πως οι μεγάλες επαναστάσεις άλλαξαν τον κόσμο. Στην περίπτωση της Γαλλικής Επανάστασης, η παραπάνω αξιακή δήλωση ισχύει απόλυτα. Πάντα όμως, υπάρχει μια μεγάλη αλήθεια σ’ αυτό καθ’ εαυτό το γεγονός της επανάστασης, που συμπυκνώνεται στην περίφημη φράση του Α. Kαμύ « επαναστατώ, άρα υπάρχουμε».
Η γνήσια επαναστατική κίνηση δεν αφορά μόνο την αμφισβήτηση των υπαρχουσών υποδομών μιας απολυταρχικής πολιτείας ή των αντιλαϊκών πολιτικών της εξουσίας, αφορά κυρίως την ανάδειξη τής ανθρώπινης ύπαρξης, ως κυρίαρχης συνιστώσας της πολιτικής, της ίδιας της ζωής. Ο πολίτης φεύγει από το ζωώδες και ανεβαίνει στη σφαίρα της δημιουργίας, στην καθολικότητα. Οι επαναστατικές συνθήκες οριοθετούν αυτά τα πράγματα, τα οποία έχουν να κάνουν με τη βίαιη «εναπόθεση» του λαού στο κέντρο της ιστορίας. Εδώ λοιπόν, ο λαός δεν είναι το ανώνυμο πλήθος με την έννοια ενός κοπαδιού που θα έχει να φάει και να κοιμηθεί, αλλά το επαναστατικό μέσον που πραγματοποιεί την ολοκληρωτική αλλαγή του τρόπου ζωής. Το «σώμα πολιτών» υψώνεται πάνω από τον καθωσπρεπισμό των θεσμών, τον κομφορμισμό των πολιτικών, την ταξική διαστρωμάτωση. Η ριζοσπαστική πτέρυγα της γαλλικής επανάστασης προώθησε την έννοια της πολιτείας, όπως την είχαν οι θεσπίσει οι αρχαίοι Έλληνες και την ακολούθησαν οι Ρωμαίοι, σε διαφορετικό πλαίσιο, με την ίδια στοχοθεσία. Η πολιτεία που προκύπτει από τις επαναστατικές διαδικασίες δεν υπερασπίζεται κάτι το αφηρημένο, αλλά τον ίδιο τον λαό, ο οποίος επιτυγχάνει την ελευθερία και την προκοπή του.
Είναι ανιστόρητο και α-πολιτικό επιχείρημα να λέγεται πως μια επανάσταση πραγματοποιείται μόνο όταν οι πολιτικές συνθήκες είναι οι κατάλληλες. Εσκεμμένα κάτι τέτοιο τονίζεται και προωθείται, ως καθαρά συντηρητική θεώρηση της πολιτικής.O κύριος στόχος είναι η υπαγωγή του πολίτη στο –μοιραία- άβουλο πλήθος. Έτσι μένει ο δρόμος ανοιχτός στους «εκλεκτούς» που θα αναλάβουν τη διακυβέρνηση, αφού ο λαός θα περιμένει -αιωνίως - τις συνθήκες να ωριμάσουν.
Η Γαλλική επανάσταση, ιδιαίτερα η περίοδος όπου την ηγεσία του έθνους είχαν οι Ιακωβίνοι, (1792-1794) λοιδορείται από πολλούς. Παρουσιάζεται από διαφόρους φιλοσοφούντες ότι αυτό που κατάφεραν πατριώτες σαν τον Ροβεσπιέρο και τον Σαιν Ζυστ ήταν η μετατροπή της Γαλλίας σ’ ένα κράτος που στηριζόταν στις βάσεις της τρομοκρατίας και της αυθαίρετης δικαιοσύνης. Εύκολα εξορίζουν τους στόχους, μιλώντας για γκιλοτίνες, για περιόδους έκτακτων δικαστηρίων, για τρόμο. Η ευρωπαϊκή διανόηση πάνω εκεί στέκεται κι εκεί θα σταθεί σε κάθε μελλοντικό επαναστατικό κίνημα. Εύσχημα αποσιωπά το γεγονός ότι η γαλλική επανάσταση -για διάστημα δύο και πλέον χρόνων- δημιούργησε τη λαϊκή πολιτεία, που έδινε το δικαίωμα στον πολίτη να έχει προσωπική άποψη. Μέσα από αυτή τη δημοκρατική αυτοσυνείδηση, να σέβεται τη γενική βούληση, δηλαδή τον λαό. Αυτός είναι που αγωνίζεται στα πεδία των μαχών, απέναντι στην αντεπανάσταση και δεν προσδοκά την εμπορευματοποίηση και την αυξημένη ιδιοκτησία (όπως ήθελαν οι αριστοκράτες) αλλά την απρόσκοπτη εφαρμογή των αληθειών, που αφορούν τη δικαιοσύνη.
Οι Ιακωβίνοι ηγέτες μάχονται για την αλλαγή των συνηθειών που προέκυψαν ως αποτελέσματα συγκεκριμένων πολιτικών και καταπίεσης. Οι συνήθειες παγιωμένες από τις ψευδεπίγραφες «δημοκρατικές» αρχές, απλά διαιώνιζαν και διαιωνίζουν την αδικία σε βάρος των πολλών. Κρατούν τη μάζα μέσα στην αμάθεια και τον φθόνο. Γιατί τι άλλο είναι μια κοινωνία που τιτλοφορείται «πλουραλιστική», παρά η μονομανία εκχρηματισμού των πάντων, η πλήρης αμφισβήτηση της ιδιαιτερότητας, της ιστορίας, της μνήμης. Η Επανάσταση διδάσκει πως οι άνθρωποι που έχουν μεγαλείο πρέπει να αναζητήσουν, μέσα από αγώνες, τις συνθήκες συμμετοχής στα γεγονότα και όχι την απόσταση από αυτά.
Οι πρωταγωνιστές της γαλλικής επανάστασης «αποκαλύπτουν» τις δυο διαστάσεις, πάνω στις όποιες κινήθηκε η μεγάλη επανάσταση. Από τη μια κυριαρχεί η άποψη ότι η επανάσταση είναι ένα επάγγελμα πολύ επικερδές. Με αυτήν στοιχίζονται οι μετριοπαθείς όλων των πολιτικών αποχρώσεων. Η πολιτική τους αφορούσε αποκλειστικά και μόνο τη φιλελευθεροποίηση της οικονομίας, για να μπορεί η αστική τάξη να πλουτίζει χωρίς περιορισμούς, χωρίς κρατικές παρεμβάσεις ή τουλάχιστον εξισωτικές λογικές της ιακωβίνικης διακυβέρνησης.
Αυτή η παράταξη των λεγόμενων «μετριοπαθών» είχε επικεφαλής τον Ζ. Δαντόν και τον Κ. Ντεμουλέν, που πρέσβευαν την «ήπια» εξέλιξη της επανάστασης. Το μεγαλύτερο μέρος της διανόησης, στρατεύεται με τους «ήπιους» σε αντιδιαστολή προς τους ακραίους. Αντιπαλεύει τον εξισωτικό τύπο των Ιακωβίνων, προτάσσοντας τις απολαύσεις, αντί της ελευθερίας. Ανταλλάσσει την ισότητα με κάποια δικαιώματα, τα οποία πάντα ευνοούν τους ισχυρούς. Απαξιώνουν όλες εκείνες τις λεπτομέρειες που διαμορφώνουν τη συμμετοχή του λαού στη λήψη των αποφάσεων, αφού εκείνοι που θα αποφασίζουν και θα χαράσσουν την πολιτική, θα είναι ξανά η κάστα των επαγγελματιών πολιτικών. Κυριαρχούν, σχεδόν πάντα, οι δηλώσεις περί δημοκρατίας, δικαιωμάτων και ελευθερίας. Αυτές είναι το προκάλυμμα, ώστε να αποσιωπηθεί έντεχνα η πραγματική τους τοποθέτηση που δεν είναι άλλη παρά η διαιώνιση της αδικίας και της υπακοής: «Σκύψτε το κεφάλι και ζήστε σαν μην υπήρχε ζωή και πνεύμα για σας. Αν δεν μπορούμε να σας επιβάλλουμε την υποταγή σας με τη δύναμη, θα την επιβάλλουμε με άλλους τρόπους, με στρατιωτικούς ηγέτες τύπου Ναπολέοντα ». Η πλευρά που στηρίζει τις απόψεις τύπου Δαντόν, δεν είναι τίποτα άλλο, παρά οι ηδονοθήρες της παλιάς πολιτικής τάξης που μεταλλάχτηκαν σε ένα νέο «δημοκρατικό» κίνημα. Όλοι αυτοί επιθυμούν περισσότερα κέρδη για τους εκλεκτούς και ελάχιστα για τον λαό.
Ο άλλος επαναστατικός πόλος του Ροβεσπιέρου και των Ιακωβίνων συκοφαντείται διαχρονικά. Η προσωπικότητα του Ροβεσπιέρου θεωρείται σχεδόν ψυχοπαθολογική. Παρουσιάζεται ως ένα αιμοσταγές τέρας που εμφορείται από ιδέες καταστροφής και θανάτου. Όλοι αυτοί οι διανοητές (και αντίπαλοί του) δεν σκιαγραφούν την πολιτική προσωπικότητα ενός μεγάλου της ιστορίας, αλλά μιλούν για έναν αμφιλεγόμενο πολιτικό που δεν αφήνει στην ιστορία τίποτα, παρά μόνο στην ψυχολογία. Ο στόχος είναι προφανής και αφορά την αποδόμηση και τον χλευασμό των ιδεών, δια επιχειρημάτων ιατρικής και μυθολογίας. Είναι βέβαιο ότι οι Ιακωβίνοι δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν την αστική τους συνείδηση και δεν προχώρησαν στα επαναστατικά μέτρα που έπρεπε να γίνουν νόμοι. Ο Ροβεσπιέρος, ως κύριος διαμορφωτής της πολιτικής τους, υπερτίμησε τις ικανότητες του λαού. Θεώρησε τον λαϊκό παράγοντα ώριμο να ενσωματώσει έννοιες όπως αρετή, φιλοτιμία, δικαιοσύνη και ελευθερία. Είναι αλήθεια ότι βρήκε και τέτοιο λαό, αλλά η σιωπηλή πλειοψηφία παρέμενε μάζα, η οποία δεν ήθελε να αγωνιστεί πλέον, πάρα μόνο να ζήσει. Όταν άρχισαν οι πρώτες ελλείψεις ψωμιού και άλλων αγαθών, οι εχθροί της επανάστασης άδραξαν την ευκαιρία, για να επιδείξουν την αποτυχία των Ιακωβίνων, κάνοντας εμπόριο ιδεών. Στην ουσία στρέφονταν εναντίον του έθνους και της πατρίδας. Ο λαός εύκολα πείστηκε παραχωρώντας την ελευθερία του, διαλέγοντας για αφέντες αυτούς που χτύπησε με την εξέγερση.
Άμεσα πέρασαν στην επίθεση και κραύγαζαν ότι η τρομοκρατία της ιακωβίνικης κυβέρνησης οδηγεί το έθνος στην παρακμή και τον φόβο. Απέκρυπταν όμως, την αλήθεια : ότι η τρομοκρατία δεν χτυπούσε τους φτωχούς και τους «αβράκωτους», αλλά τους αριστοκράτες και τους αντεπαναστάτες. Οι ακρότητες των Ιακωβίνων δεν ήταν ακρότητες , ήταν η δικαιοσύνη, απέναντι σε κάθε είδους διαστροφές. Η ανηθικότητα των αριστοκρατών γενικεύθηκε και έπρεπε να γίνει στοιχείο αναφοράς και των αστών.
Καλοέβλεπαν οι πλούσιοι αστοί την επαναστατική αλλαγή, για να αποηθικοποιήσουν και αποϊεροποιήσουν τα νοήματα της ζωής. Το λάθος ήταν ότι ο Ροβεσπιέρος προσπάθησε να δώσει στον λαό κάτι παραπάνω από μια επανάσταση. Μόχθησε να δώσει ένα σύστημα ζωής, όπου δεν θα ανθεί η κακία και η διαφθορά. Η διαφθορά μήτρα κάθε ζωώδους επιθυμίας, δεν θα είχε καμία θέση σ’ ένα δημοκρατικό επαναστατικό περιβάλλον.
Η αρετή των Ιακωβίνων δεν είχε σχέση με την εικόνα των μαυροντυμένων καλογέρων που θα γύριζαν και θα έλεγχαν την ηθική του καθένα. Αυτό ταιριάζει σε ένα μοντέλο φασιστικής δικτατορίας και όχι στην ιακωβίνικη ιδεολογία.
Αν δούμε στεγνά τη σκέψη του μεγάλου ηγέτη, ακόμα και του Μαρά και του Σαιν Ζυστ, δεν θα μπορέσουμε να καταλάβουμε κάτι από το νόημα των πράξεών τους. Είναι βέβαιο πως έγιναν και μεγάλα λάθη τα οποία έδωσαν στους εχθρούς της επανάστασης, (τον λεγόμενο βάλτο , όπως τους περιέγραφε ο Β . Ουγκώ) να κερδίσουν τον πόλεμο. Πέτυχαν οι συντηρητικοί αστοί να εξελιχθεί η επανάσταση σε μια στρατιωτική δικτατορία. Χρησιμοποίησε έντεχνα και ψήγματα επαναστατικών διακηρύξεων, για να μπορέσει ο Ναπολέων εύκολα να φιλοτεχνήσει τους κατακτητικούς του πολέμους, προσθέτοντας και λίγη επαναστατική ηθική. Απέναντι στην ξιπασμένη ηθική των αστών, ο Ροβεσπιέρος υπερασπίστηκε σθεναρά την υιοθέτηση μιας άλλης πρότασης ζωής , κυρίαρχο στοιχείο της οποίας ήταν η αρετή.
Δυστυχώς, η συνείδηση του αστού Ροβεσπιέρου τον αναγκάζει να μείνει πιστός (μέχρι τέλους) σ’ έναν θεσμό, όπως ήταν η Συμβατική. Εκεί τελικά επικρατούν οι βολεμένοι, οι μέτριοι, ο βάλτος. Αν υπερασπιζόταν τη δική του μορφή διακυβέρνησης, δεν θα δημιουργούσε μια νέα δικτατορία, θα διαμόρφωνε τη γνήσια λαϊκή πολιτεία, όπου οι εχθροί του λαού δεν θα είχαν θέση. Οι εξωνημένοι της επανάστασης κηρύττοντας το ψευδές σύνθημα «απολαύσεις για όλους», απευθύνθηκαν στο θυμικό των μαζών, υποσχόμενοι νέες κατακτήσεις και νέες κλοπές. Αυτή η αντιμετώπιση του λαού δεν ήταν καινούργια, και παλιότερα είχε εφαρμοστεί από τους βασιλιάδες, αλλά περιορισμένα. Τώρα ο «βάλτος» αύξανε τις απολαύσεις σε περισσότερο κόσμο. Αυτές ήταν οι μερικές παράμετροι που ακολουθούσαν πιστά οι μετριοπαθείς του κλίματος Δαντόν – Ντεμουλέν, μέσα και έξω από τη Συμβατική.
Ο Ροβεσπιέρος ήθελε τους πολίτες να αλλάξουν προσωπικότητα και να υποδύονται εθελοντικά τους ρόλους των πατριωτών. Έτσι, οι εχθροί δεν θα τους χειραγωγούσαν, σαν είναι πρόβατα, αλλά θα γίνονταν οι ίδιοι λέοντες για το καλό του λαού και της πατρίδας. Χαρακτηριστικό της επαναστατικής αρετής αποτελούν τα λόγια του μεγάλου επαναστάτη σε ομιλία του στη Συμβατική, τον Φεβρουάριο του 1794 : «Θέλουμε να αντικαταστήσουμε στη χώρα μας τον εγωισμό με την ηθική, τη φιλοδοξία με την εντιμότητα , τις συνήθειες με τις αρχές, τον καθωσπρεπισμό με το καθήκον, την τυραννία των συρμών με το κράτος του λόγου, την περιφρόνηση της δυστυχίας με την περιφρόνηση της κακίας, την αλαζονεία με την περηφάνια, τη ματαιοδοξία με τη μεγαλοψυχία, τη φιλοχρηματία με τη φιλοτιμία, τις κοσμικές σχέσεις με τους καλούς ανθρώπους, τη μηχανορραφία με την αξιοκρατία, το πνευματώδες με το ιδιοφυές, τον εντυπωσιασμό με την αλήθεια, τα άγχη της πλεονεξίας με τη χάρη της ευτυχίας, τη μικρότητα των μεγάλων με το μεγαλείο του ανθρώπου, έναν λαό χαριεντιζόμενο, επιπόλαιο και κακομοίρικο με έναν λαό μεγαλόψυχο, ισχυρό και ελεύθερο».
Χριστόφορος Τριάντης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου