Ο Μάρκος Αυγέρης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Γιώργου Ν. Παπαδόπουλου) γεννήθηκε στην Καρίτσα της Ηπείρου, όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Ο πατέρας του ήταν φαρμακοποιός. Τέλειωσε το Γυμνάσιο στα Γιάννενα και το 1901 γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από όπου αποφοίτησε το 1907 και άσκησε το επάγγελμα του γιατρού σε ιδιωτικές κλινικές. Το 1912 στρατεύτηκε ως έφεδρος γιατρός και η θητεία του διήρκεσε συνολικά έξι χρόνια με διακοπές ως το 1922. Το 1927 διορίστηκε στο Υπουργείο Παιδείας. Το 1929 έφυγε για μετεκπαίδευση στο Παρίσι, όπου ειδικεύτηκε στην επαγγελματική υγιεινή και στη συνέχεια έφυγε για τη Γερμανία όπου μελέτησε το θεσμό των κοινωνικών ασφαλίσεων, για την εισαγωγή του οποίου στην Ελλάδα εργάστηκε μετά την επιστροφή του. Το 1926 τοποθετήθηκε στο Υπουργείο Εργασίας ως επιθεωρητής επαγγελματικής υγιεινής, θέση από την οποία απομακρύνθηκε το 1947 για πολιτικούς λόγους· ήδη πριν την κήρυξη της δικτατορίας του Μεταξά ο Αυγέρης είχε ενταχτεί στο χώρο της Αριστεράς και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση, παραμένοντας πιστός στην ιδεολογία του ως το τέλος της ζωής του. Πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του και πέθανε στην Αθήνα. Την πρώτη του εμφάνιση στο χώρο των γραμμάτων πραγματοποίησε το 1904 από τις στήλες του Νουμά όπου δημοσίευσε το ποίημα Η βάβω η Τασιά. Τον ίδιο χρόνο δημοσίευσε το θεατρικό έργο Μπροστά στους ανθρώπους που παραστάθηκε από τη Νέα Σκηνή του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου. Ακολούθησαν συνεργασίες του με τα περιοδικά Ηγησώ, Παναθήναια, Παν, Οι νέοι, Ακρίτας και άλλα. Η ποιητική του παραγωγή διακρίνεται σε δυό περιόδους τη νεανική και την όψιμη, ανάμεσα στις οποίες υπάρχει ένα μεγάλο χρονικό κενό από το 1908 ως το 1969, οπότε εκδόθηκε εκτός εμπορίου η συλλογή του Αντίδρομα και Παράλληλα, θεωρούμενη από τη λογοτεχνική κριτική ως η σημαντικότερή του, με ποιήματα γραμμένα τα περισσότερα μετά το 1960. Το νεανικό του έργο τοποθετείται στο χώρο του ιδεαλισμού και της παράδοσης της σολωμικής ποίησης όπως αξιοποιήθηκε από τους ποιητές του μεσοπολέμου στην Ελλάδα (Σικελιανός, Βάρναλης, Μελαχρινός κ.α.). Στην όψιμη περίοδό του στράφηκε προς τη νεωτερική ποίηση και ανανέωσε τα εκφραστικά του μέσα και τον προσανατολισμό του, διατηρώντας ωστόσο αναλοίωτη τη βάση της ποιητικής του οπτικής. Παράλληλα ο Αυγέρης ασχολήθηκε με τη λογοτεχνική κριτική κινούμενος στο πλαίσιο της μαρξιστικής θεωρίας της λογοτεχνίας, ενώ σημαντικό είναι το λογοτεχνικό και θεατρικό μεταφραστικό του έργο.
Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)
Ι. Ποίηση
• Τραγούδι της τάβλας. Αθήνα, Παρνασσίς, 1921.
• Αντίδρομα και παράλληλα · Στίχοι. Αθήνα, Ιωλκός, 1969.
• Φωνές της νύχτας ·Δώδεκα ποιήματα. Αθήνα, Κέδρος, 1970.
ΙΙ. Μελέτες - Δοκίμια
• Αι κοινωνικαί ασφαλίσεις και η δημόσια υγεία. Αθήνα, τυπ. Βιτσικουνάκη, 1931.
• Η πολυμέρεια του Παλαμά• Διάλεξη. Αθήνα, Τρέμπελας, 1943.
• Ο Έλιοτ ποιητής του δυτικού κόσμου. Αθήνα, Λογοτεχνική Γωνία, [1951].
• Άγγελος Σικελιανός• Ι.Η ποίησή του ΙΙ. Το θέατρό του ΙΙΙ. Κριτικός απόλογος. Αθήνα, 1952.
• Η έννοια της ελευθερίας στο Σολωμό. Βερολίνο, ανάτυπο από την περιοδική έκδοση Berliner Byzantinistische Arbeiten17, 1959.
• Εισαγωγή στην ποίηση του Παλαμά. Βερολίνο, ανάτυπο από την περιοδική έκδοση Berliner Byzantinistische Arbeiten, 1959.
• Κριτικά, αισθητικά, Ιδεολογικά. Αθήνα, Πολιτικές Λογοτεχνικές εκδόσεις, 1959.
• Η ποίηση του Σεφέρη. Αθήνα, 1962 (ανάτυπο από τον τόμο Για το Σεφέρη).
• Ζητήματα της λογοτεχνίας μας. Αθήνα, Πολιτικές λογοτεχνικές εκδόσεις, 1964 (και νεώτερη έκδοση Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1979).
• Έλληνες λογοτέχνες. Αθήνα, Θεμέλιο, 1966.
• Εισαγωγή στην ελληνική ποίηση και πεζογραφία. Αθήνα, Θεμέλιο, 1966.
• Ξένοι λογοτέχνες.Αθήνα, Θεμέλιο, 1966.
• Θεωρήματα. Αθήνα, Ίκαρος, 1972.
• Η παγκόσμια έρις. Αθήνα, Ίκαρος, 1972.
• Ιδεολογικά. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1974.
ΙΙΙ. Θέατρο
• Θεατρικά · Ι.Μπροστά στους ανθρώπους –ΙΙ. Χριστούγεννα. Αθήνα, αφοι Τολίδη, 1972.
IV. Μεταφράσεις
• Σοφοκλή, Ηλέκτρα. Αθήνα, Φέξης, χ.χ.
• Αισχύλου, Ικέτιδες. Αθήνα, Φέξης, χ.χ.
• Ουγκώ, Οι Άθλιοι. Αθήνα, Εκδοτικός Επιμορφωτικός Οργανισμός, χ.χ.
• Andreas Latzko, Οι άνθρωποι στον πόλεμο. Αθήνα, Αργώ, χ.χ.
• Αριστοφάνους, Αχαρνής. Αθήνα, Φέξης, 1911.
• Αριστοφάνους, Ειρήνη. Αθήνα, Φέξης, 1911.
• Αριστοφάνους, Ιππής. Αθήνα, Φέξης, 1911.
• Αριστοφάνους, Σφήκες. Αθήνα, Φέξης, 1911.
• Αριστοφάνους, Πλούτος. Αθήνα, Φέξης, 1912.
• Αριστοφάνους, Θεσμοφοριάζουσαι• Μετάφρασις Μ.Αυγέρη. Αθήνα, Φέξης, 1912.
• Goethe, Φάουστ• Μετάφρασις Μάρκου Αυγέρη. Αθήνα, Φέξης, 1914.
• Ερρίκου Ίψεν, Ο εχθρός του λαού• Δράμα εις πράξεις τρεις. Αθήνα, Φέξης, 1915 (στο εξώφυλλο Δράμα εις πράξεις πέντε).
• Ερρίκου Ίψεν, Ο Αρχιτέκτων Σόλνες• Δράμα εις πράξεις τρεις. Αθήνα, Φέξης, 1915.
• Σαίξπηρ, Ο Βασιλεύς Ληρ• Τραγωδία εις πράξεις πέντε. Αθήνα,Φέξης, 1916.
• Σαίξπηρ, Ρωμαίος και Ιουλιέτα• Τραγωδία εις πράξεις πέντε. Αθήνα, Φέξης, 1916.
• Σαίξπηρ, Οθέλλος• ή Ο Μαύρος της Βενετίας• Τραγωδία εις πέντε πράξεις. Αθήνα, Φέξης, 1917.
• Latzko Andreas, Οι άνθρωποι στον πόλεμο· Μετάφραση Μάρκου Αυγέρη. Αθήνα, Μ.Χ., 1953.
• Λένιν · Αναμνήσεις επιφανών συνεργατών του. Αθήνα, Εκδόσεις Ποιότητος, 1961.
• Μαίτερλιγκ, Η αδελφή Βεατρίκη.
V. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Άπαντα · Αισθητικά-κριτικά, Θεωρητικά-κριτικά, Ιδεολογικά ζητήματα τέχνης1-3. Αθήνα, έκδοση περ. Νέα Τέχνη,1964.
• Άπαντα Ποιητικά · εισαγωγή - επιμέλεια Άντα Γκίβαλου-Κατσίκη και Πέτρος Σπεντζής. Αθήνα, Κέδρος, 1975.
http://www.ekebi.gr/
Γαλάτεια Καζαντζάκη, Μάρκος Αυγέρης και Ελλη Αλεξίου, 1941
ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΓΕΡΗΣ "Γιατρός" του λαού και των Γραμμάτων
Ηταν 8 του Ιούνη, πριν τριάντα τρία χρόνια, που το παράνομο τότε ΚΚΕ, η γενιά της Εθνικής Αντίστασης, η προοδευτική διανόηση, η ελληνική και ξένη λογοτεχνία έχασαν έναν αφοσιωμένο "θεράποντά" τους. Τον Μάρκο Αυγέρη. Τον σπουδαίο πνευματικό "καθοδηγητή", του οποίου, έστω και ένα ελάχιστο ανάλογο εκλείπει στις μέρες μας... Και είναι αυτός ένας επιπλέον λόγος, με την ευκαιρία της μεθαυριανής επετείου του θανάτου του, να μνημονεύσουμε την τριαντάχρονη απουσία του Μ. Αυγέρη, εκτός από τον κύριο που είναι: να παρακινηθούν, έστω και λίγο από το σημείωμά μας, οι νεολαίοι να διαβάσουν το έργο του, το λογοτεχνικό και οπωσδήποτε το θεωρητικό - κριτικό περί λογοτεχνίας, γιατί μ' αυτό θα μάθουν να ξεχωρίζουν την αληθινή λογοτεχνία από τα, πλεονάζοντα σήμερα,... απονέρια της.Διαβάζοντας το έργο του θα αφουγκραστούν το, τόσο επίκαιρο σήμερα, μήνυμά του:
"Σ' αυτό τον τόπο, που η φωνή
πνίγεται μέσα στο λαρύγγι,
τη λέξη θέλω, ζητάω τη λέξη σάλπιγγα
που ρίχνει τα τείχη της Ιεριχώς
και ξυπνάει τους κεκοιμημένους (... ) "
"Μέσα στις ύπουλες ενέδρες των καιρών
έτοιμος πάντα νάσαι
γι' αντίσταση κι άγριον αγώνα.
Κι αν τόχει η μοίρα σου να πέσεις
βάστα ακόμα,
μην πεις ποτέ, ψυχή μου παραδώσου " (... ).
"Νέστορα" των Ελληνικών Γραμμάτων τον είπαν τον Μάρκο Αυγέρη. Το μυθικό όνομα δόθηκε στον Αυγέρη, γιατί εκείνος υπήρξε σύμβολο και ορόσημο των Γραμμάτων και της ελληνικής προοδευτικής σκέψης στον αιώνα μας. Ηταν, εξάλλου, αρχαιομαθής, γλωσσομαθής, εξαίρετος ποιητής, αλλά και πρωτοπόρος - και ιδιοφυής - (όπως χαρακτηρίστηκε) θεωρητικός και κριτικός της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, ο "μαθητεύσας" με το πνεύμα του "θεμελιωτή" της θεωρίας και της κριτικής της λογοτεχνίας Μπελίνσκι.
"Ζει" λάμποντας
Ο Αυγέρης, γιος φαρμακοποιού στην Καρίτσα της Ηπείρου, γεννήθηκε στις 14/2/1884. Γεώργιος Παπαδόπουλος το όνομά του στα επίσημα χαρτιά, αλλά ως Μάρκος Αυγέρης θα "ζει" στα Ελληνικά Γράμματα, στην αγωνιστική ιστορία του λαού μας και στα τιμητικά "κατάστιχα" του κόμματός του, του ΚΚΕ. Και θα "ζει" όπως ποιητικά "προφήτευσε":
"Μέσα στους αγνώστους αδελφούς που έρχονται
θα ζήσω λάμποντας κι όλο λάμποντας,
μέσα στις γενιές θα πορεύομαι
και θα υψώνω ολοένα το ανάστημά μου".
Ο Αυγέρης μετά τις γυμνασιακές σπουδές του στη φημισμένη Ζωσιμαία Σχολή,έρχεται το 1901 στην Αθήνα και εισάγεται στην Ιατρική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου. Αμέσως μετά την αποφοίτησή του, το 1907, εργάζεται στην Πολυκλινική και παράλληλα σε ιδιωτική κλινική. Στη διάρκεια των πολέμων (1912 - 1922) υπηρέτησε ως έφεδρος γιατρός.
Ο "γιατρός", όπως τον αποκαλούσαν μέχρι τέλους οι σύντροφοι και φίλοι του, από νέος "θεράπευε" και τα Γράμματα. Φοιτητής ακόμα δημοσιεύει στο "Νουμά" ποιήματά του, μεταξύ των οποίων και το περίφημο "Η βάβω η Τασιά".Ενα ποίημα όλο τρυφερότητα, χάρη και ρυθμό, που "αναβίωσε" θαυμαστά το δημοτικό τραγούδι. Ομως, η πρώιμα ριζοσπαστική και αργότερα μεγαλειώδης, πολύπλευρη, στρατευμένη για την πρόοδο του λαού, πνευματική δημιουργία του"προοιωνίζεται", το 1904, το δίπρακτο δράμα του "Μπροστά στους ανθρώπους",το οποίο ανεβάζει η "Νέα Σκηνή" του επίσης πρωτοπόρου, ριζοσπάστη σκηνοθέτη και συγγραφέα Κωνσταντίνου Χρηστομάνου.Το δράμα αυτό, που δυστυχώς χάθηκε, υμνήθηκε, μεταξύ άλλων, από τον "πατριάρχη" του θεάτρου, τον Γρηγόριο Ξενόπουλο.
Στην πρώτη δεκαετία του αιώνα μας ο Αυγέρης δημοσιεύει ποιήματα και άλλα κείμενά του στα περιοδικά "Ακρίτας" και "Παναθήναια".Στα 1907 αρχίζει η συνεργασία του με το περίφημο περιοδικό "Ηγησώς","ψυχή" του οποίου υπήρξε όλος ο τότε "ανθός" των Γραμμάτων: Γρυπάρης, Βάρναλης, Καρβούνης, Λαπαθιώτης, Κουμαριανός, Γιώργος και Φώτος Πολίτης, Φιλύρας κ.ά. Ο Μ. Αυγέρης, σ' όλη τη ζωή του, συνεργάστηκε με πλήθος σπουδαίων λογοτεχνικών περιοδικών, μεταξύ των οποίων τα "Νεοελληνικά Γράμματα",τα ΕΑΜικά "Ελεύθερα Γράμματα",η "Επιθεώρηση Τέχνης" κ.ά., αλλά και με εφημερίδες, μεταξύ των οποίων ο παράνομος κατοχικός "Ριζοσπάστης",ο νόμιμος μετά την απελευθέρωση "Ρίζος της Δευτέρας" και αργότερα η "Αυγή".
Ο θεωρητικός της λογοτεχνίας
Από τα 1910 αρχίζει να ερευνά, να μελετά και να θέτει συστηματικά κοινωνικά κριτήρια για το ρόλο της λογοτεχνίας, αλλά και της κριτικής της, γράφοντας διαχρονικής αξίας θεωρητικά έργα γύρω από την ξένη και την ελληνική λογοτεχνία. Ταυτόχρονα, μεταφράζει Αριστοφάνη, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Γκαίτε, Ιψεν, Λάτσκο, Ουγκώ, Μαίτερλιγκ. Συναναστρεφόμενος, από την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας, τους πρωτοπόρους σοσιαλιστές διανοούμενους στο φιλολογικό καφενεδάκι της "Δεξαμενής", όπου γνωρίζεται και με την Γαλάτεια Καζαντζάκη (με την οποία παντρεύτηκε μετά το διαζύγιό της με τον Νίκο Καζαντζάκη,με κουμπάρα την αδελφή της Γαλάτειας, την Ελλη Αλεξίου) συνεπαίρνεται ολοκληρωτικά με την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή υπηρετεί στο υπουργείο Παιδείας ως επόπτης των εκδόσεων των σχολικών βιβλίων και ο μέγιστος "δάσκαλος" του λαού μας Δημήτρης Γληνός τού αναθέτει την επιμέλεια των πρώτων διδακτικών βιβλίων της δημοτικής γλώσσας.
Αυτή τη δεκαετία μεγεθύνεται παράλληλα και το ιατρικό του κύρος, με σπουδές Υγιεινής της Εργασίας στο Παρίσι, εξ ου και διορίζεται Επιθεωρητής Υγιεινής της Εργασίας στο υπουργείο Εργασίας (1926-1947). Με μελέτες στη Γερμανία για το θεσμό της Κοινωνικής Ασφάλισης, εξ ου και η εισηγητική συμμετοχή του στις προπαρασκευαστικές εργασίες του υπουργείο Εργασίας για τη θεσμοθέτηση της Κοινωνικής Ασφάλισης. Με το εκτενές βιβλίο του "Η Κοινωνική Ασφάλισις και η Δημόσια Υγεία",το οποίο επίσης συνέβαλε τα μέγιστα στη θεμελίωση του θεσμού στην Ελλάδα. Με την πολυετή ιδιότητα του μονίμου συνέδρου του Τμήματος Εργασίας της "Κοινωνίας των Εθνών".
Και μόνο η παράθεση των τίτλων του τεράστιου - και σε όγκο - ποιητικού, θεωρητικού - αισθητικού, πεζογραφικού έργου του θα απαιτούσε αρκετές σελίδες. Πολλές σελίδες θα απαιτούσαν και η ιδρυτική συμβολή του στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών,η αγωνιστική και πολύτροπη πνευματική δράση του, η ζωή του μέσα στη συγγραφική οικογένεια των Αλεξίου και με τη γυναίκα του,Γαλάτεια Καζαντζάκη, (την πρωτοκόρη του Στυλιανού Αλεξίου) που πέθανε το 1962, βυθίζοντας σε μέγα πένθος τον Αυγέρη. Ευτυχώς δίπλα του, μέχρι τη στερνή του ώρα, στάθηκε στοργική σε όλα του τα βάσανα, η Ελλη Αλεξίου.
Διδαχή το ήθος του
Ο Μάρκος Αυγέρης "ζυμωμένος" θεωρητικά από πολύ νωρίς με τις μαρξιστικές ιδέες, "γιγάντωσε" τη μαρξιστική του συνείδηση με τη στρατολόγησή του - από τον Κώστα Καραγιώργη - πρώτα στο ΕΑΜ, του οποίου διατέλεσε Γενικός Γραμματέας μετά την "έξοδο" του Νίκου Καρβούνη στο Βουνό, και μετά στο ΚΚΕ. Στο ΚΚΕ εντάχθηκε το 1944 (σύμφωνα με μαρτυρία της Ελλης Αλεξίου), στο οποίο παρέμεινε πιστός μέχρι το θάνατό του.
Υποδειγματικά σεμνός αυτός ο μέγας διανοούμενος, μας διδάσκει με τις παρακάτω αυτοβιογραφικές - και αυτοκριτικές - του μνήμες:
"Κάτω από την τεράστια εντύπωση της μεγάλης Ρωσικής Επανάστασης από τη μια μεριά κι ύστερα κάτω από τις συνέπειες της μικρασιατικής καταστροφής πολλοί διανοούμενοι - κι εγώ μαζί τους - ένιωσαν βαθιά πως οι εθνικοί σοβινισμοί και το καταχτητικό πνεύμα με τους πολέμους ήταν ολέθρια για τον πολιτισμό, για τις ανθρώπινες αξίες και ιδιαίτερα για τους μικρούς λαούς, όπως η Ελλάδα, που μπορούσαν να γίνουν βορά των ισχυρών και να εξαφανιστούν σαν ελεύθεροι λαοί. Και μόνο αν στερέωνε ο σοσιαλισμός, που ήταν κατά των πολέμων και του κατακτητικού ιμπεριαλισμού, θα μπορούσαν όλοι να ζήσουν ήσυχα και δημιουργικά. Με το εργατικό ελληνικό κίνημα και το σοσιαλισμό άλλαξε και στον τόπο μας η κοινωνική και πολιτική ατμόσφαιρα. Θεωρητικά είχα από τότε προσχωρήσει στο μαρξισμό και μ' αχόρταγη περιέργεια έπεσα στη μελέτη της μαρξιστικής φιλοσοφίας. Ομως, δεν πήγα πέρα από τον Παπαναστάση. Αργοπόρησα πολύ να βγάλω από πάνω μου τις ιδεαλιστικές επιδράσεις. Μόνο με τη δικτατορία του Μεταξά ένιωσα πως έπρεπε να μπω ξανά στη σχολή του λαού και να λάβω μέρος στους αγώνες του (... ) Δεν υπήρχε πια περιθώριο για καμιά άλλη κοινωνική τοποθέτηση".
"Μπήκα στις αγωνιζόμενες τάξεις του λαού. Ετσι συντόνισα το βήμα μου με το βήμα της ιστορίας. Μέσα στις τάξεις του λαού γνώρισα την ψυχική του έξαρση και την ηθική του μέθη. Σ' αυτόν τον αγώνα πήρα περισσότερα απ' όσα έδωσα.Η ζωή μου σαν πνευματικού ανθρώπου δικαιώθηκε και απόκτησε νόημα. Βέβαια, εγώ δεν είχα στο ενεργητικό μου κανένα πνευματικό κεφάλαιο, όμως, θα μπορούσα να καυχηθώ, όπως ο Αισχύλος, πως πολέμησα στο Μαραθώνα κι είναι αυτό η μόνη μεγάλη μου αρετή. Ετσι, θα μπορούσε και για μένα να γραφτεί στον τάφο μου "Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση" και αυτό θα 'ταν αρκετό για την ευθανασία ενός ανθρώπου".
Τη σεμνή, γεμάτη κομμουνιστικό και πατριωτικό ήθος, επιθυμία του εκπλήρωσε η Ελλη Αλεξίου, γράφοντας στο μνήμα του, τη λιτή επιγραφή "Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση".
Αρ. ΕΛ.
Γαλάτεια Καζαντζάκη, Ελλη Αλεξίου, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης
ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΓΕΡΗΣ Ο «Νέστορας» των Ελληνικών Γραμμάτων στον 20ό αιώνα
{...}
Ο Μάρκος Αυγέρης χαρακτηρίστηκε «Νέστορας» των Ελληνικών Γραμμάτων στον αιώνα μας. «Νέστορας», όπως θα λέγαμε «πατέρας». Ενας χαρακτηρισμός, που αποδόθηκε στην παρουσία του Αυγέρη ως συμβόλου και οροσήμου για τα γράμματα και την προοδευτική σκέψη στον αιώνα μας, καθώς ο Αυγέρης δεν ήταν μόνο αρχαιομαθής, γλωσσομαθέστατος, αλλά και εξαίρετος ποιητής. Υπήρξε, όμως, και πρωτοπόρος - και ιδιοφυής - όπως χαρακτηρίστηκε, θεωρητικός και κριτικός της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, καθώς είχε μαθητεύσει με το πνεύμα του «θεμελιωτή» της θεωρίας και κριτικής της παγκόσμιας λογοτεχνίας, του Μπελίνσκι.
Μακρύ «ταξίδι» ζωής - δημιουργίας
Γιος φαρμακοποιού στην Καρίτσα της Ηπείρου, ο Αυγέρης γεννήθηκε στα Γιάννενα, στις 18/2/1884. Γεώργιος Παπαδόπουλος ήταν το όνομά του στα επίσημα χαρτιά, αλλά ως Μάρκος Αυγέρης θα «ζει» για πάντα στα Ελληνικά Γράμματα, στην αγωνιστική ιστορία του λαού μας και στα τιμητικά «κατάστιχα» του κόμματός του, του ΚΚΕ. Και, μάλιστα, θα «ζει», όπως ποιητικά ο ίδιος «προφήτευσε»:
«Μέσα στους αγνώστους αδελφούς που έρχονται
θα ζήσω λάμποντας κι όλο λάμποντας,
μέσα στις γενιές θα πορεύομαι
και θα υψώνω ολοένα το ανάστημά μου».
Ο Μάρκος Αυγέρης, μετά τα γυμνασιακά του χρόνια στη φημισμένη «Ζωσιμαία Σχολή», έρχεται το 1901 στην Αθήνα και εισάγεται στην Ιατρική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, από το οποίο αποφοιτά το 1907. Φοιτητής ακόμα εργάζεται στην παθολογική και χειρουργική κλινική του Πολιτικού Νοσοκομείου. Μετά την αποφοίτησή του αρχίζει να εργάζεται στην Πολυκλινική και σε ιδιωτική κλινική. Ο «γιατρός», όπως τον έλεγαν μέχρι τέλους οι φίλοι του, φοιτητής ακόμα κάνει τη λογοτεχνική εμφάνισή του, δημοσιεύοντας ποιήματα στο σπουδαίο περιοδικό της εποχής «Νουμάς». Μεταξύ αυτών των πρώτων ποιημάτων του ήταν και το περίφημο «Η βάβω η Τασιά». Ενα ποίημα, που σε καιρούς σκληρών μαχών του σκοταδισμού ενάντια στο Κίνημα του Δημοτικισμού, με τη «βροντόλαλη μούσα» του, «αναβίωνε» το δημοτικό τραγούδι:
-«Πού πας; πού; χρυσογέρακα με τα φτερά βαμμένα;
-Πάγω στα σπίτια μου ψηλά, τα μαρμαροχτισμένα.
-Και τι κρατάς στα χέρια σου, άξιε μου κυνηγάρη;
-Τη νια την καλοπλέξουδη, την άσπρη περιστέρα».
Τη μεγαλειώδη, πολύπλευρη, πρώιμα ριζοσπαστική και αργότερα στρατευμένη για την πρόοδο του λαού πνευματική δημιουργία του προοιωνίζεται, το 1904, το δίπρακτο δράμα του «Μπροστά στους ανθρώπους», που ανεβάζει η πρωτοπόρα «Νέα Σκηνή» του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου και το οποίο υμνείται, μεταξύ άλλων, από τον «πατριάρχη» του θεάτρου μας Γρηγόριο Ξενόπουλο. Στην πρώτη δεκαετία του αιώνα δημοσιεύει ποίηση και άλλα κείμενα στα περιοδικά «Ακρίτας», «Παναθήναια». Και στα 1907 στο «Ηγησώς», «ψυχή» του οποίου είναι ο τότε «ανθός» των Γραμμάτων: Γρυπάρης, Βάρναλης, Καρβούνης, Λαπαθιώτης, Κουμαριανός, Γιώργος και Φώτος Πολίτης, Φιλύρας κ. ά.
Πλήθος τα σπουδαία λογοτεχνικά περιοδικά, με τα οποία συνεργάστηκε από τότε και σ' όλη του ζωή ο Μ. Αυγέρης, μεταξύ των οποίων τα «Νεοελληνικά Γράμματα», τα «Ελεύθερα Γράμματα», η «Επιθεώρηση Τέχνης» και οι εφημερίδες, μεταξύ των οποίων ο παράνομος κατοχικός «Ριζοσπάστης» και ο νόμιμος «Ρίζος της Δευτέρας» και αργότερα η «Αυγή».
Πολύμορφο έργο
Από τα 1910 αρχίζει να ερευνά, να μελετά και να γράφει, θέτοντας συστηματικά κοινωνικά κριτήρια για το ρόλο της λογοτεχνίας, αλλά και της κριτικής της, μνημειώδους αξίας θεωρητικά έργα για την ξένη και ελληνική λογοτεχνία. Ταυτόχρονα μεταφράζει Αριστοφάνη, Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Γκαίτε, Ιψεν, Λάτσκο, Ουγκό, Μάιτερλιγκ. Τη δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας ο μέγιστος δάσκαλος του λαού μας, ο Δημήτρης Γληνός, του αναθέτει την επιμέλεια των πρώτων διδακτικών βιβλίων της δημοτικής γλώσσας.
Αυτή τη δεκαετία το ιατρικό του κύρος μεγεθύνεται: Λόγω των πρωτοποριακών για την εποχή σπουδών του περί Υγιεινής της Εργασίας στο Παρίσι, διορίζεται Επιθεωρητής Υγιεινής της Εργασίας στο υπουργείο Εργασίας (1926-1947). Ακολούθησαν μελέτες του στη Γερμανία για το θεσμό της Κοινωνικής Ασφάλισης, από τις οποίες προέκυψε και το έργο του «Η Κοινωνική Ασφάλισις και η Δημόσια Υγεία», με το οποίο ο Αυγέρης συνέβαλε τα μέγιστα στη θεμελίωση του θεσμού στην Ελλάδα, έχοντας παράλληλα την ιδιότητα του μονίμου συνέδρου στο Τμήμα Εργασίας της «Κοινωνίας των Εθνών».
Και μόνο η παράθεση των τίτλων του τεράστιου - και σε όγκο - ποιητικού, θεωρητικού, αισθητικού, κριτικού (για τους Ελληνες και ξένους λογοτέχνες και τον Δ. Σολωμό, για τον οποίο έγραψε δύο μελέτες), πεζογραφικού έργου του θα απαιτούσε αρκετές σελίδες του «Ρ». Πολλές σελίδες θα απαιτούσαν και η ιδρυτική συμβολή του στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. Η αγωνιστική και πολύτροπη πνευματική δράση του. Η ζωή του μέσα στη συγγραφική οικογένεια των Αλεξίου και με τη γυναίκα του Γαλάτεια Καζαντζάκη (η πρωτοκόρη του Στυλιανού Αλεξίου, που λογοτεχνικά έμεινε γνωστή με το όνομα του πρώτου άνδρα της, του Νίκου Καζαντζάκη). Η συμβίωσή του, όταν πέθανε η Γαλάτεια, με τη συμπαραστάτρια σε όλα του τα βάσανα, αδελφή της, Ελλη Αλεξίου.
Αταλάντευτος μαρξιστής
Είναι απαραίτητο, όμως, να σημειώσουμε ότι το έργο του από νωρίς «ζυμώθηκε» με τις μαρξιστικές ιδέες, θέλοντας σαν ποιητής να υπηρετήσει τον άνθρωπο του λαού: «Θα μελετήσω όπως στα ιερά βιβλία/ τον καθημερινό σου μόχθο/ και το έργο των χεριών σου θ' ανυμνήσω».
Οι μαρξιστικές ιδέες, που από νέος εγκολπώθηκε ο Αυγέρης, «γιγαντώθηκαν» με τη στρατολόγησή του - από τον Κώστα Καραγιώργη - στο ΕΑΜ, του οποίου διατέλεσε Γενικός Γραμματέας (όταν έφυγε ο Νίκος Καρβούνης στο Βουνό) και βέβαια με την ένταξή του στο ΚΚΕ, στο οποίο εντάχθηκε το 1944 (κατά μαρτυρία της Ελλης Αλεξίου), και στο οποίο παρέμεινε πιστός μέχρι το θάνατό του (8/6/1973).
Βάδισε το βήμα της ιστορίας
Υποδειγματικά σεμνός αυτός ο μέγας διανοούμενος - για τον οποίο ο Νίκος Εγγονόπουλος είχε πει ότι «Οσο θα περνά ο καιρός, τόσο θα τρανεύει το όνομα του Μάρκου Αυγέρη, τόσο πιο πολύ θα φανερώνεται η μεγάλη σημασία της δουλιάς του μέσα στο πνευματικό ελληνικό στερέωμα» και ο Γιάννης Τσαρούχης, όταν στα χρόνια της δικτατορίας ήταν στο εξωτερικό, ότι «ήταν ένας από τους λίγους ανθρώπους που μ' έκαναν να νοσταλγώ την Ελλάδα, που δεν πρέπει να 'ναι μόνο φως και ουρανός...». Ενας αγωνιστής και δημιουργός, που θα διδάσκει πάντα με το ιδεολογικό και ανθρώπινο ήθος του. Ηθος, που αποκαλύπτεται με το παρακάτω αυτοβιογραφικό κείμενό του:
«Μπήκα στις αγωνιζόμενες τάξεις του λαού. Ετσι συντόνισα το βήμα μου με το βήμα της ιστορίας. Μέσα στις τάξεις του λαού γνώρισα την ψυχική του έξαρση και την ηθική του μέθη. Σ' αυτόν τον αγώνα πήρα περισσότερα απ' όσα έδωσα. Η ζωή μου σαν πνευματικού ανθρώπου δικαιώθηκε και απόκτησε νόημα. Βέβαια, εγώ δεν είχα στο ενεργητικό μου κανένα πνευματικό κεφάλαιο, όμως, θα μπορούσα να καυχηθώ, όπως ο Αισχύλος, πως πολέμησα στο Μαραθώνα κι είναι αυτό η μόνη μεγάλη μου αρετή. Ετσι θα μπορούσε και για μένα να γραφτεί στον τάφο μου "Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση" και αυτό θα 'ταν αρκετό για την ευθανασία ενός ανθρώπου».
Την τελευταία αυτή επιθυμία του, με τη χάραξη αυτής της φράσης στον τάφο του, εκπλήρωσε η Ελλη Αλεξίου, ενώ η συναγωνίστριά και ομότεχνη του Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη την έκανε επιτάφιο ποίημα:
«Σαν τον Αισχύλο, τ' αστόχησες κι εσύ,
το έργο, της ζωής σου το στεφάνι,
κι είπες μια φράση μόνο αν χαρακτή,
στην πλάκα που σε κλείνει, αυτό σου φτάνει.
* * *
Κάτω από το μυρωδάτο γιασεμί,
που το λεπτό του μύρο σε μεθούσε,
"Ητανε στην Αντίσταση" αν γραφτεί
είναι αρκετό κι αυτό θα σε τιμούσε.
* * *
"Ητανε στην Αντίσταση"! Μ' αυτή
όλα τα κλείνει η φράση: ιδέες, δράση.
Αντίσταση ήταν όλη σου η ζωή
κι ύμνος της Λευτεριάς ό,τι έχεις πλάσει».
Μάρκος Αυγέρης - Ελλη Αλεξίου
ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΠΟΙΗΤΙΚΗ
Ι
Ι
Μη μου μιλάς για τους ελεύθερους
ποιητές στις αρχαίες ημέρες.
Κι ας τους συνόδευε ο αλαλαγμός
της νιότης όπου περνούσαν.
Τίποτε σταθερό δε μένει
κι ο κορεσμός την αφοσίωση ακολουθεί.
Και τη σημερινή μας πίστη
σκληρά το αύριο θα την αρνηθεί.
Μνήσθητι, Κύριε του Παλαμά, μνήσθητι
και του Σικελιανού.
Από πολύν καιρό τους έχουν γράψει
στο μεριδοχάρτι των ψυχών.
Μνήσθητι κι άλλους όσους
τους σκεπάζουν τα νερά της Λήθης.
Α, πάλιωσε πολύ στη συντροφιά μας
εκείνος ο ακέραιος αρχαίος λόγος.
Μιαν άλλη τώρα πιο υψηλή
τέχνη καλλιεργούμε.
Κι είν' άλλα τα συνθήματα που τώρα
ακούονται για της ποίησης τη θεωρία.
Ας μείνει για το λαό η απλοϊκή στιχουργία
δεν πάει αυτή για τη νέα αισθητική μας.
Τιμή κι ευγένεια απόχτησε
εσώστρεφη κι ομφαλική όπως είναι τώρα.
II
Σκαλίζοντας μόνο τα βάθη του εαυτού σου
θα βρεις τα βάθη των πραγμάτων.
Μη φοβηθείς τα όσα κρυφά
κρατούν τα σωθικά σου.
Κι αν θέλεις σα σοφός να λάμψεις
γίνου ασαφής, γίνου ασαφής.
Να μην τα λες τα πράγματα με τ' όνομά τους,
το σφάλμα αυτό μεγάλη αφέλεια θα κριθεί.
Σβήσε κι από το νου σου τη γλώσσα των ανθρώπων
και πάσκισε να βρεις κρυφή δική σου γλώσσα.
Απρόσιτος θα πρέπει να 'σαι για να εξέχεις,
ν' ανακατώνεις τα χαρτιά σου όσο μπορείς.
Το νόημα πρέπει να 'ναι και να μένει
κρυφό σαν του Λοξία τα λόγια.
Οσο λιγότερο θα δένεσαι στο πλήθος
τόσο και πιο τεχνίτης θα λογιέσαι.
Σοφό τεχνίτη θα σε πουν
και πνεύμα αριστοκρατικό
κι οι σνομπ θ' ακολουθούν με θαυμασμό.
Αν μεγάλη ασάφεια και σκοτείνια αποχτήσεις
στην πιο προχωρημένη θα ταχθείς πρωτοπορία.
III
Μα ο φρόνιμος και τον αντίλογο θ' ακούσει
Αν είναι ευαίσθητος αλήθεια
προς τι τα περισσόλογά σου.
Άφησε το κρασί σου αγνό
να 'ναι μεθυστικό καθώς το φυσικό του.
Κράτα μακρυά του περιθώριου
τα σχόλια που το ξεθυμαίνουν.
Κι αν μόνο στις πυκνές ουσίες
ζητάς το στόχο,
Τεχνίτης άξιος θα δειχτείς
για το στεφάνι.
ΘΡΗΝΟΣ
ΓΙΑ ΤΑ ΣΠΑΣΜΕΝΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ (Ι)
Σπασμένα αγάλματα, σπασμένες κολώνες
όνειρα σπασμένα,
εδώ στη χώρα του θανάτου.
Στην κόλασή μας κυβερνούν οι άδειες κάρες
κι είναι κλειδοκράτόροι κουφάρια με κόγχες
αδειανές.
Πολεοδόμοι για τις πολιτείες του θρήνου
μαστορεύουν τα λαγούμια που παχαίνει το
σκουλήκι
χτίζοντας πλατιά κοιμητήρια
για να χωρέσουν ζωντανοί και πεθαμένοι.
Σώσον ελέησον! μα ποιος σ' ακούει
και ποιος θα σώσει από το στεναγμό του το
λυταρωμένο.
Παλιά κατάρα μας βαραίνει
μ' αυτά τ' απανωτά νεκρόδειπνα που ζούμε.
Στην πλατεία τα χάλκινα και τα κρουστά
αλαλάζουν
λοφία φανταχτερά, χρυσές φούντες στα
σπαθιά
κι η βασιλική δαλματική στους ώμους.
—Παντρεύεται ο Χάρος τη Ροκάνα—
ΣΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Φωνές, δάκρυα ικεσίας, χέρια υψωμένα,
φωνές της οργής, της κατάρας και του
τρόμου.
Λαοί που μάχονται να ζήσουν στρέφονται σε
σένα
που είσουνα υπόσχεση κι ελπίδα.
Το τεράστιο ανάστημα σου
είναι τώρα ο τρόμος των λαών.
Οι πρώτοι κάτοικοι σ' αυτή τη χώρα
φυλές αρχαίες όσο κι ο κόσμος
είναι εξοντωμένοι.
Μεμιάς στιγμής χειρονομία σου μεγάλες
πολιτείες
καίονται σα λαμπάδες.
Θα κάψει τη γη ο αναμμένος δαυλός σου;
Οι χώρες που η ρομφαία σου προστατεύει
πνίγονται στα δάκρυα.
Στρέφονται σε σένα που είναι τ' όνομά σου
υποκρισία κι αίνιγμα το πρόσωπό σου.
Με τις γκρεμισμένες πολιτείες και την καμένη
γη
τον ύμνο σου θα υψώσεις και τη δόξα;
Είναι τα σπλάχνα σου νεκρά;
κι είναι κλεισμένες σιδερόδετες οι ακοές σου;
Σαν πιο θανατερή κι απ' το τραγούδι των
Σειρήνων
είναι η φωνή σου, δολερή.
«Λάτε σε μένα οι πρόσφυγες της ζωής,
οι αποδιωγμένοι των εθνών
όσοι δεν έχετε στον ήλιο μοίρα...».
Και ν' ακούω του αητού σου το κρώξιμο
απάνω σε βουνά πτωμάτων.
(Δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Πολιτιστική, τ. 13, σελ. 64-65).
https://www.sarantakos.com/
Η βάβω η Τασιά
Σαν ήρθαν άμετροι οι οχτροί
το πήραν τ’ όμορφο καστρί.
το πήραν τ’ όμορφο καστρί.
Έσυραν σκλάβους νιούς και νιές,
πήραν κι ασήμια θημωνιές.
Κι ο οχτρός το Γιάννο αποθυμά,
μα εκειός στο σπίτι πολεμά,
γύρω τριγύρω έχουν ερτεί
μ’ αυτός αλάργα τους κρατεί.
μα εκειός στο σπίτι πολεμά,
γύρω τριγύρω έχουν ερτεί
μ’ αυτός αλάργα τους κρατεί.
Κοντά του η βάβω η Τασιά,
βάνει καινούργια φορεσιά
κι η νιά γυναίκα του η Μαρώ
κάνει στο `κόνισμα σταυρό
και τ’ άστρι η κόρη του η Αυγή
σκυμμένη κάνει προσευκή.
βάνει καινούργια φορεσιά
κι η νιά γυναίκα του η Μαρώ
κάνει στο `κόνισμα σταυρό
και τ’ άστρι η κόρη του η Αυγή
σκυμμένη κάνει προσευκή.
Σα φόρεσε τη φορεσιά,
του είπε η βάβω η Τασιά:
του είπε η βάβω η Τασιά:
Άκου παιδί μου εσύ Γιαννιά,
μη μας ντροπιάσεις τη γενιά.
Έχεις γυναίκα που είναι νιά
κι έχεις κοπέλα παρανιά,
δώσε σε μας μια μαχαιριά
κι ύστερα βάλε μας φωτιά
και μες στην πρώτη την αυγή
πετάξου εσύ μες στη σφαγή.
μη μας ντροπιάσεις τη γενιά.
Έχεις γυναίκα που είναι νιά
κι έχεις κοπέλα παρανιά,
δώσε σε μας μια μαχαιριά
κι ύστερα βάλε μας φωτιά
και μες στην πρώτη την αυγή
πετάξου εσύ μες στη σφαγή.
Μάνα μου, δόσμου την ευχή.
Μ’ όλη μου, γιε μου τη ψυχή,
αρκούδι να `βγεις το ταχύ!
Μ’ όλη μου, γιε μου τη ψυχή,
αρκούδι να `βγεις το ταχύ!
Κατάστηθα τη μαχαιριά,
εδέχτηκι ύστερ’ η γριγιά.
Κι η νιά γυναίκα του η Μαρώ,
τον άσπρον έδωκε λαιμό
κάτ’ απ’ τα ολόξανθα μαλλιά,
κοντά στις δυο σειρές φλουριά.
εδέχτηκι ύστερ’ η γριγιά.
Κι η νιά γυναίκα του η Μαρώ,
τον άσπρον έδωκε λαιμό
κάτ’ απ’ τα ολόξανθα μαλλιά,
κοντά στις δυο σειρές φλουριά.
Και μες στα χέρια η Αυγή κρατεί
την ολοδάκρυτη μορφή
και στη θερμή τη προσευκή
έφυγ’ η άσπρη της ψυχή.
την ολοδάκρυτη μορφή
και στη θερμή τη προσευκή
έφυγ’ η άσπρη της ψυχή.
Κι εκεί που σφάχτηκι η Τασιά
γίνηκε ύστερα εκκλησιά.
Κι εκεί που σφάχτηκι η Μαρώ
σταίνουν οι νιοί κι οι νιές χορό.
Κι εκεί που πλάγιασ’ η Αυγή,
πλήθος τα κρίνα έχουν βγει!
https://antistasi.org/γίνηκε ύστερα εκκλησιά.
Κι εκεί που σφάχτηκι η Μαρώ
σταίνουν οι νιοί κι οι νιές χορό.
Κι εκεί που πλάγιασ’ η Αυγή,
πλήθος τα κρίνα έχουν βγει!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου