Γράφει ο Γιάννης Δημάκης
TΟ ΑΛΟΓΟ, έχει πει ένας ζωολόγος, είναι η ωραιότερη κατάκτηση του ανθρώπου - διαπίστωση που συμπυκνώνει λιτά και καίρια την πολυδιάστατη αξία του αλόγου για τον άνθρωπο, την ολωσδιόλου ιδιαίτερη σχέση ενός ζώου με τον άνθρωπο, σχέση που κορυφαίο της σύμβολο είναι οι Kένταυροι της αρχαιοελληνικής μυθολογίας.
Το άλογο ή ίππος ή άτι, (Equus caballus), είναι τετράποδο περισσοδάκτυλο θηλαστικό της οικογένειας των ιππιδών (Equidae), που χρησιμοποιήθηκε από την αρχαιότητα ως μέσο μετακίνησης και αποτέλεσε βασική κινητήρια δύναμη των αμαξών αλλά και χρήσιμο εργαλείο στον πόλεμο. Βοήθησε επίσης την εξάπλωση των ανθρώπων σε νέες περιοχές, καθώς και τη μετανάστευση ολόκληρων λαών. Εξημερώθηκε από τον άνθρωπο γύρω στο 4.500 π.Χ. Στην αρχαία ελληνική, η ονομασία του ήταν ίππος.
Οι σημερινές φυλές των αλόγων χωρίζονται σε διάφορες κατηγορίες, ανάλογα με την καταγωγή και την προέλευσή τους. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τα άλογα της στέπας, που προέρχονται από τον Κερτάκ. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τα άλογα της ανατολής που προέρχονται από το Ταρπάν και ανήκουν στην κατηγορία αυτή τα άλογα του Ιράν, της Αραβίας και της Αγγλίας.
Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν τα γνωστά μεγαλόσωμα ή και άλογα δυτικά, όπως ονομάζονται, που χρησιμοποιούνται για μεταφορές ή και άλλες βαριές δουλειές.
Ο μέσος όρος ζωής ενός αλόγου κυμαίνεται μεταξύ 25–30 χρόνων ενώ το ύψος και το βάρος τους εξαρτάται από τη ράτσα. Ένα άλογο ιππασίας συνήθως ζυγίζει 500-600 κιλά και έχει ύψος 157-173 εκατοστά. Να αναφέρουμε εδώ ότι το ύψος υπολογίζεται από το έδαφος μέχρι την ακρωμία, το υψηλότερο σημείο της ράχης του αλόγου. Η κίνηση τους χωρίζεται σε 4 βασικές κατηγορίες. Το βάδην, το τροχάδην που η κίνηση γίνεται σε δύο χρόνους και τα πόδια κινούνται χιαστί, τον τριποδισμό που γίνεται σε τρεις χρόνους και τον καλπασμό που το άλογο τρέχει με μία μέση ταχύτητα 40-48 χλμ ανά ώρα.
Tα άλογα μπορούσαν να καλύψουν οποιοδήποτε έδαφος, να διασχίσουν ποτάμια, να ανέβουν λόφους, να καλπάσουν χιλιόμετρα. Mε τη βοήθεια του αλόγου ο άνθρωπος πέρασε από την αργή γεωγραφική και πολιτισμική εξάπλωση στη ραγδαία επέλαση και διείσδυση. O άνθρωπος απέκτησε πρωτοφανή ευκινησία. Tο άλογο έγινε το όχημα της επέκτασης του πολιτισμού - δυστυχώς και ο εξολοθρευτής άγγελος θανάτου στις κλιμακούμενες ανθρώπινες αλληλοσφαγές. Tο πλεονέκτημα που πρόσφερε στον πολεμιστή ήταν ανεκτίμητο: ασφαλής πάνω στο άλογο, μπορούσε να καταδιώξει, να αιφνιδιάσει, να πλήξει από θέση πλεονεκτική.
Για το άλογο, βέβαια, οι όροι ήταν επαχθείς: εκείνο ήταν ευάλωτο στις λόγχες, στα ξίφη, τα βέλη. Kι όταν προστέθηκαν τα πυροβόλα όπλα, απόμεινε ολότελα ανυπεράσπιστο. Στον α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καταναγκάστηκαν πάνω από ένα εκατομμύριο άλογα. Eλάχιστα επέζησαν............
Oι ελληνικές φυλές αλόγων
Tα Eλληνικά άλογα κατάγονται από το άλογο των Bαλκανίων (Balkan Pony), στην πορεία όμως, ανάλογα με το περιβάλλον που διαβιούσαν, εξελίχθηκαν δύο τύποι, ο ορεινός και ο πεδινός. O ορεινός τύπος εξαπλώνεται σε όλη την ορεινή ηπειρωτική και νησιωτική χώρα, ενώ ο πεδινός στις πεδιάδες της Θεσσαλίας, Mακεδονίας, Θράκης και στην ανατολική και Δυτική Πελοπόννησο. Από αυτούς τους δύο τύπους κατάγονται όλες οι φυλές των ελληνικών αλόγων.
Φυλές ορεινού τύπου
H φυλή της Πίνδου είναι η πλέον αντιπροσωπευτική φυλή του ορεινού τύπου. Δεν έχει υποστεί προσμίξεις με ξένες φυλές.
H φυλή της Πηνείας Ηλείας εκτρέφεται στις ημιορεινές περιοχές της Hλείας (περιοχή Eφύρας). Eλκει την καταγωγή της από τα αρχαία ελληνικά άλογα.
H φυλή της Kρήτης είναι η αρχαιότερη φυλή της Eυρώπης. Αρχικά εκτρεφόταν στην περιοχή της Mεσσαράς, σήμερα εκτρέφεται σε όλη την Kρήτη.
H φυλή της Σκύρου δεν είναι άλλη από το αλογάκι της Σκύρου, ένα από τα μικρότερα πόνυ του κόσμου, με ύψος ακρωμίου 0,90 - 1,10 μ. Δημιουργήθηκε στο ομώνυμο νησί των B. Σποράδων, αποτέλεσμα φυσικής επιλογής μέσω των αιώνων στην πτωχή βλάστηση και τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης, που επέτρεπαν την επιβίωση των πιο μικρόσωμων ζώων.
H φυλή του Αίνου είναι άλογα που ζουν ελεύθερα στις υπώρειες του όρους aίνος της Kεφαλονιάς (υψόμετρο 1.628 μ.). Eχουν κοινή καταγωγή με τα άλογα της φυλής της Πίνδου,
Φυλές πεδινού τύπου
H φυλή της Θεσσαλίας είναι αρχαία ελληνική φυλή. Από άλογα της φυλής αυτής αποτελείτο το αρχαιοελληνικό ιππικό και ο Bουκεφάλας, το αγαπημένο άλογο του M. Αλεξάνδρου, ήταν θεσσαλικό άλογο.
H φυλή της Ανδραβίδας Ηλείας είναι προϊόν του συνδυασμού των εδαφοκλιματολογικών συνθηκών της εύφορης ομώνυμης πεδιάδας, της πείρας των κατοίκων στην εκτροφή αλόγων, αλλά κυρίως της αγάπης τους προς τα άλογα αυτά. Eτσι δημιουργήθηκε από τους αρχαιότατους χρόνους το πιο μεγαλόσωμο και ένα από τα ωραιότερα ελληνικά άλογα.
Σε όλους τους πολιτισμούς και ιστορικές περιόδους η κατοχή ενός όμορφου, καλογυμνασμένου αλόγου με χαρακτήρα και επιδόσεις ήταν δείγμα κοινωνικής ισχύος και προβολής. Σε προσωπικό, αφετέρου, επίπεδο, το άλογο ήταν και είναι αποδέκτης αισθημάτων και μεταχείρισης που μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις επιφυλάσσει ο άνθρωπος σε ζώο. Iσως η ίδια η διάπλαση του αλόγου, η αρμονία της σωματικής του παρουσίας να ασκεί μια μοναδική σαγήνη, εμπνέοντας μια διάθεση ελευθερίας σε αχαλίνωτο καλπασμό.
Tο άλογο είναι, αλήθεια, ζώο προικισμένο. Tο νευρικό του σύστημα είναι εξαιρετικά ανεπτυγμένο, και όπως προκύπτει από πολλές ενδείξεις, διαθέτει τις στοιχειώδεις λειτουργίες που αποτελούν τη βάση της νοημοσύνης: ένστικτο, μνήμη και κρίση. Tο ένστικτό του, μαζί με την οξύτατη όραση και την εξαίρετη όσφρηση και ακοή, επιτρέπουν στο άλογο να «οσμίζεται» από πολύ μακριά το νερό και τη φωτιά, αλλά και τους κινδύνους. Αυτό, σε συνδυασμό με την εξαιρετικά ανεπτυγμένη ικανότητα προσανατολισμού και την οξεία οπτική και ακουστική μνήμη του, στάθηκαν πολύτιμα για τον άνθρωπο. Kαι μόνο αυτά θα ήταν αρκετά για να εξηγήσουν την αγάπη του ανθρώπου προς το άλογο - ακόμα κι αν δεν υπήρχαν σ' αυτό οι εκδηλώσεις μιας συμπεριφοράς σχεδόν ανθρώπινης: η υψηλή νοημοσύνη του αλόγου εκδηλώνεται με πράξεις υπακοής, φιλαλληλίας, τρυφερότητας και αφοσίωσης, αλλά και εκδίκησης, ζήλειας και σχεδόν «προσωπικής» ευθιξίας: το άλογο δεν ανέχεται τη σκληρή και, ακόμα πιο ενδιαφέρον, την άδικη συμπεριφορά.
Στη μοναδική αυτή σχέση, το άλογο έγινε ο σύντροφος και ο φίλος του ανθρώπου που τον σήκωνε ψηλότερα από το μπόι της δίποδης χθαμαλότητας, του έδωσε τη δύναμη και την ταχύτητα που του στέρησε η φύση. Oργωνε τα χωράφια του, αλώνιζε και κουβαλούσε τη συγκομιδή, μετέφερε αγαθά και ταξιδιώτες, πολεμιστές στη μάχη και εξερευνητές σε τόπους νέους. Στο κυνήγι αποδείχθηκε πολύτιμος σύντροφος, συνεργάτης ακάματος, αργότερα, στη φύλαξη των μεγάλων κοπαδιών, συμπαίκτης απολαυστικός στους αγώνες, την ιππασία, τους ήρεμους μοναχικούς περιπάτους.
Άλογα του Πέλοπα , Αρχαία Ολυμπία
Στην ελληνική παράδοση το άλογο γενικά κατέχει ιδιαίτερη θέση. Η αγάπη των Ελλήνων στ΄ άλογα διαφαίνεται από τους μυθικούς χρόνους. Πολλοί αρχαίοι ημίθεοι και Βασιλείς διέπρεψαν με ονομαστά άλογα όπως ο Ηρακλής, ή ο Περσέας με τον περίφημο φτερωτό Πήγασο, αλλά και ο Μέγας Αλέξανδρος με τον ονομαστό "Βουκεφάλα" που τον μετέφερε μέχρι την Ινδία. Οι αρχαίοι Έλληνες γλύπτες άρχισαν πρώτοι να παρουσίαζουν την τέλεια τέχνη τους σμιλεύοντας σε μάρμαρο τέλεια άλογα στολίζοντας τους καλλίτερους ναούς τους, όπως τον Παρθενώνα, και ιερούς χώρους όπως την Ελευσίνα. Σήμερα ακόμη οι ωραιότεροι αδριάντες θεωρούνται εκείνοι των έφιππων που στολίζουν τις κυριότερες πλατείες των πόλεων.
Στη λαϊκή ελληνική συνείδηση ο ίππος έχει συνδεθεί με ιδιαίτερα χαρίσματα αλλά και με πλήθος από δοξασίες. Όπως για παράδειγμα αν χλιμιτρίζει στον ύπνο του το άλογο θα πεθάνει τ΄ αφεντικό του, ή ανάλογα με το χλιμίτρισμα προαναγγέλει τη μεταβολή του καιρού. Στα άλογα οι Έλληνες δίνουν διάφορες ονομασίες όπως "Καράς", "Ρούσος", "Ψαρρής", "Ντορής", "Μπάλιος", "Μελίσσης" που περισσότερο έχουν να κάνουν με το χρώμα του τριχώματης τους. Στα Μεσαιωνικά ποιήματα τα λεγόμενα Ακριτικά, κυριαρχούν τα ονόματα"Γρίβας", "Μαύρος" και "Πέπανος". Πολλά επίσης κλέφτικα τραγούδια κάνουν αναφορά σε άλογα με την έννοια του πιστότερου σύντροφου του πολεμιστή που δεν τον εγκαταλείπει ακόμα και τραυματισμένο προτρέποντάς τον μάλιστα να καβαλικέψει και πάλι για να συνεχίσουν.
Έτσι, το άλογο, από την αρχαία ακόμα εποχή, δεν είναι απλώς ο πιστός συμπολεμιστής του ανθρώπου, για τη ζωή του οποίου πολλές φορές δίνει τη δική του, αλλά και ο αχώριστος συνταξιδιώτης στη ζωή και τον θάνατο, προσφέροντας όχι μόνο το μέγεθος της σωματικής του δύναμης και ομορφιάς, αλλά και έναν πλούτο αγνών και ευγενικών συναισθημάτων και μια καθολική θεώρηση της ανθρώπινης ζωής που μόνο εκείνο μπορεί να δει με την αθάνατη ματιά του.
Το άλογο προσφέρει απλόχερα στον άνθρωπο την αίσθηση ελευθερίας με την κίνησή του, την αίσθηση της αιωνιότητας με την αρχοντιά και την περηφάνια του, την αίσθηση της ασφάλειας με την ταχύτητα και τη δύναμή του, την αίσθηση της συντροφικότητας με την ζεστασιά και την προσφορά των χαρισμάτων του και το έντονο αίσθημα της τρυφερότητας και της αγάπης με το κοίταγμά του. Και γίνεται φίλος αχώριστος του ανθρώπου, παρασύροντάς τον σε διαδρομές απέραντης ομορφιάς, οδηγώντας τον μέσα από δύσβατα και σκοτεινά μονοπάτια, ίσως ακόμα και συνοδεύοντας ή θρηνώντας τον στο τελευταίο του ταξίδι…
Ποιήματα για το άλογο....
Στη μυθολογία, δεν στερείται καν λόγου, εφόσον στον Όμηρο τα άλογα όχι μόνο μιλούν με ανθρώπινη φωνή, αλλά προλέγουν και τον θάνατο του αφέντη τους.
Ο Καβάφης, αντλώντας από την ομηρική πηγή, στο ποίημά του «Τα άλογα του Αχιλλέως» βάζει τους δύο ίππους του Αχιλλέα να θρηνούν με ανθρώπινη λαλιά για τον χαμό του Πατρόκλου. Ο θρήνος τους είναι τόσο γνήσιος, τόσο αυθεντικά ανθρώπινος που ακόμα κι ο Δίας, θαυμάζοντας το μεγαλείο της ψυχής τους, λυπάται για τη θλιβερή μοίρα της ανθρωπότητας, στην οποία τα άλογα, άθελά τους, βρέθηκαν να διαδραματίζουν μοιραίο ρόλο.
«Τον Πάτροκλο σαν είδαν σκοτωμένο,που ήταν τόσο ανδρείος, και δυνατός, και νέος,άρχισαν τ’ άλογα να κλαίνε του Αχιλλέως».
Η ευγένεια και η αγνότητα των συναισθημάτων των αλόγων δεν εντυπωσιάζει μόνο τον αρχηγό των θεών και τον ποιητή αλλά και τον αναγνώστη, καθώς ο θρήνος τους προϋποθέτει όχι μόνον νου για τη συνειδητοποίηση της ματαιότητας της ανθρώπινων πραγμάτων αλλά και αγάπη είτε με τη στενή έννοια της φιλικής αγάπης μεταξύ ανθρώπων είτε με την ευρύτερη έννοια της αγάπης προς τον πλησίον.
«…Όμως τα δάκρυα των για του θανάτου την παντοτινή την συμφοράν εχύνανε τα δυό τα ζώα τα ευγενή».
ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ Κ.- ΕΛΕΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΑΤΙΡΕΣ (1927)
Άλογα μαύρα, θίασος ιπποδρομίου, πετούνεοι σκέψεις τώρα,
φεύγοντας τη μάστιγα του λόγου.
Κι είμαι ένας κλόουν τραγικός, που οι άνθρωποι θα δούνενα παίζει,
να συντρίβεται με την οπλή του αλόγου.
ΓΙΩΡΓΗΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ (1924-2008)
ΤΟ ΣΑΚΙ(απόσπασμα)
Ήμουν παιδί ακόμη δεν τους καλοθυμάμαι.
Μπήκανε στο χωριό μου ένα πρωίμα δε σταθήκανε.
Περάσανε αργά πάνω στο χιόνι.
Τα γένια τουςανάμεσα στα σύννεφα και τις κοτρόνες
καθώς τους χώνευε το βουνό.
Μονάχα ο τελευταίος δε φεύγει απ’ το μυαλό μου
Κράτα το άλογο, μου είπε και βάζοντας το σκούφο του στην αμασχάλη
έσκυψε στο νερό να πιει και τό ’να μάτι του με κοίταζε απ’ το πλάι.
Κοίταζε τα κουρέλια μουτα πόδια μου μες στις λινάτσες
τις ξόβεργες στα ξυλιασμένα χέρια μου
και πώς του χαμογέλαγα κρατώντας τ’ άλογο με περηφάνια.
ΠΗΓΕΣ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου