ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΧΟΖΟΒΙΩΤΙΣΣΑ ΚΑΙ ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΒΑΛΣΑΜΙΤΗΣ ΑΜΟΡΓΟΥ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΛΜΠΟΥΜ ΤΗΣ ΝΕΛΛΑΣ ΘΕΟΤΟΚΑΤΟΥ

Παναγία Χοζοβιώτισσα - Αμοργός

Στην περιοχή της Παναγίας Χοζοβιώτισσας η μικρή γοητευτική βραχονησίδα!! 

Τριακόσια σκαλιά χωρίζουν το σημερινό επισκέπτη από την είσοδο του Μοναστηριού. Άλλα 900 χρόνια τον χωρίζουν από την ίδρυση του. Αυτό που ενώνει όλους ανεξαιρέτως τους επισκέπτες είναι το δέος και ο θαυμασμός μπροστά σ' αυτό το σημαντικό έργο, ένα μνημείο ύμνος στην ανθρώπινη πίστη και θέληση. Σ' ένα κακοτράχαλο τοπίο απίστευτης ομορφιάς και αγριάδας, άνθρωποι πιστοί νίκησαν τις αδυναμίες τους και κατάφεραν αυτό που σήμερα φαντάζει σαν ένα μικρό θαύμα. Χτισμένο πάνω σε απότομους βράχους κρέμεται στο κενό πιασμένο λες από το αόρατο χέρι του θεού.

Η μονή χτίστηκε το 1088 και ανακαινίστηκε από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλέξιο Κομνηνό. Αφορμή για την ίδρυση της στάθηκε η εύρεση μιας εικόνας της Παναγίας, που έφτασε από το Χόζοβο ή Χόζοβα της Παλαιστίνης. Η τοποθεσία Χόζιβα ή Κοζιβά βρίσκεται στους Άγιουςτόπους κοντά στην Ιεριχώ. Οι διωγμοί των χριστιανών τον 9ο αιώνα έφερε ως εκ θαύματος την εικόνα στην Αμοργό, θέση που όπως λέγεται επέλεξε η ίδια η Παναγία.

Οι ανακαινίσεις και τα ασβεστώματα των τοίχων όλα αυτά τα χρόνια έχουν επικαλύψει σημαντικά στοιχεία για την Ιστορία της Μονής. Κατά τη Βενετσιάνικη κατοχή (1296-1537) έγιναν σημαντικές αλλαγές και επεκτάσεις αφήνοντας τα σημάδια της δυτικής επιρροής. Η ευημερία της Μονής δεν διακόπηκε ούτε τα χρόνια της Τουρκικής κατοχής (1537-1824). Η περιουσία της επέτρεπε την εξαγορά της θρησκευτικής ελευθερίας από τους Τούρκους πασάδες. Η μονή διέθεται μετόχια στην Κρήτη, στην Λέρο, στη Νάξο, στην Πάρο, στην Αστυπάλαια, στην Ίο καθώς και στα ερημονήσια Κέρο, Νικουριά, Γραμπούσσα.

Ακόμη και τα νεότερα κτίσματα δεν αλλοιώνουν το χαρακτήρα του οικοδομήματος. Το μήκος του είναι 40 μέτρα ενώ το πλάτος του μόλις 5 μέτρα. Στενές πέτρινες σκάλες οδηγούν στους 8 ορόφους του και συνδέουν τα τμήματα του Μοναστηριού. Τα τόξα είναι χτισμένα με πυρόλιθο που έφερναν από τη Μήλο. Η χρήση ξυλείας δηλώνει την ύπαρξη δάσους στην περιοχή (συγκεκριμένα δάσους με φείδες, ενός είδους κυπαρισσιού).

Ο ορίζοντας, κατακόκκινος ίσια στην ανατολή, αφήνει να ξεχωρίζει κιόλας το Βιόκαστρο, καταμεσής της θάλασσας, απέναντι από τα «γκρεμά».Οι τρομεροί βράχοι που περιζώνουν το Μοναστήρι, θαρρείς ότι έχουν πυρακτωθεί μεσ’ τη φλόγα του ήλιου που ανατέλλει! — 

 Όταν τύχεις σε γαληνεμένη θάλασσα να αγναντεύεις απ' το πλάτωμα της Μονής, τότε η έκφραση "απέραντο γαλάζιο" δεν είναι μόνο μια φράση κλισέ, είναι κάτι πιο πέρα απ' αυτό. Είναι εσύ.....Στράτος Φραγγιαδάκης

Η μονή αποτελείται από τα κελιά των μοναχών, την τράπεζα, τα μαγειρεία, τους φούρνους, τις αποθήκες, τους χώρους για το ζύμωμα των ψωμιών, το πατητήρι, τα κελάρια για το κρασί, τους χώρους με τα πιθάρια για το λάδι καθώς και τους ασβεστόλακους και τα πηγάδια. Οι φούρνοι και τα μαγειριά δε λειτουργούν πια, ενώ η τράπεζα ανοίγει για τους πιστούς στις 21 Νοεμβρίου στα Εισόδια της Θεοτόκου. Το 1977 τρία μικρά κελιά ενώθηκαν και οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν μερικά από τα κειμήλια της Μονής απολαμβάνοντας το απαραίτητο κέρασμα του κίτρου και του λουκουμιού.

Στο βάθος της ρεματιάς, διακρίνονται τα Κατάπολα, ανάμεσα σε ψηλές βουνοπλαγιές. Παλιό αλλά ευδιάκριτο μονοπάτι, ξεκινά από δώ και οδηγεί στα Κατάπολα.
Απέναντι από το μνημείο, υψώνεται βουνοκορφή με την ονομασία Σκοποί, με τα λείψανα τετράγωνου πύργου της πρώτης περιόδου της Ενετοκρατίας (πιθανότατα 13ου αι.). Ο πύργος προστάτευε το πέρασμα από το κεντρικό προς το κατώτερο τμήμα του νησιού, και παράλληλα επόπτευε το ανοιχτό πέλαγος, τόσο στα βόρεια όσο και στα νότια.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ναός, τρίκλιτη καμαροσκέπαστη βα­σιλική του 16ου αι., χτισμένη πάνω στις βάσεις παλαιότερων βυζαντινών ναών. Ενδεικτική είναι η παρουσία ψηλότερων τόξων (βυζαντινών) μετα­ξύ των κλιτών που εναλλάσσονται με χαμηλότερα (περιόδου Τουρκοκρα­τίας). Τοιχογραφίες του 17ου αι. κο­σμούν τους πεσσούς του Ιερού Βήμα­τος και τους τοίχους του κουβουκλίου του αγιάσματος.
Η αρχική προέλευση του ναού -είναι- πιθανότατα παλαιοχριστιανική βασι­λική. Όμως η παρουσία της πηγής του αγιάσματος και της μικρής δεξα­μενής υποδοχής του στο εσωτερικό του ναού, η προφορική παράδοση, ορισμένες γραπτές πηγές και ο ίδιος ο περιβάλλων χώρος του Βαρσαμίτη, παρέχουν αρκετές ενδείξεις ότι στο ίδιο σημείο προϋπήρχε αρχαίο ιερό με χαρακτήρα υδρομαντείου.

 
Δεσπόζει σαν λευκό περιστέρι το ιστορικό και ξακουστό μοναστήρι της Παναγίας Χοζοβιώτισσας που τιμάται στα Εισόδια της Θεοτόκου
Κτίστηκε το 1088 μ.Χ. από το βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό σύμφωνα με επιγραφή της Ι. Μονής και με τα πατριαρχικά σιγίλια Ιερεμίου Β΄ (1583 μ.Χ.) και Τιμοθέου Β΄ (1613 μ.Χ.). 

Για τον τρόπο άφιξης της εικόνας στην Αμοργό υπάρχουν δύο παραδόσεις: Η πρώτη λεει ότι η εικόνα βρέθηκε μέσα σε μια βάρκα εκεί ακριβώς που είναι κτισμένο το σημερινό μοναστήρι. Λέγεται ότι την εικόνα τοποθέτησε μια ευσεβής κυρία μέσα σε βάρκα από την πόλη Χόζοβα της Παλαιστίνης και την άφησε να ταξιδέψει μόνη της στην θάλασσα, για να γλιτώσει από τα χέρια των εικονομάχων. 

Η δεύτερη εκδοχή λέει ότι τη θαυματουργική εικόνα έφεραν στην Αμοργό μοναχοί από το μοναστήρι του Χοτζεβά της Παλαιστίνης, που βρίσκεται κοντά στην Ιεριχώ, οι οποίοι έφυγαν λόγω των διωγμών από τους εικονομάχους. Περνώντας από την Κύπρο οι μοναχοί έπεσαν πάνω σε ληστές που βεβήλωσαν, έσχισαν στα δύο και έριξαν στη θάλασσα την εικόνα. Τα δύο τεμάχια ήρθαν με θαυματουργικό τρόπο κάτω από το βράχο της Αμοργού κι ενώθηκαν μόνα τους χωρίς να διακρίνεται τίποτε. Άλλοι λένε ότι συγκολλήθηκαν από τους μοναχούς που συνέχισαν το ταξίδι τους, έφτασαν στην Αμοργό και έκτισαν το μοναστήρι στον τόπο που τους υπέδειξε η Παναγία. Μάρτυρας για τον τόπο αυτό ήταν η σμίλη, που για αιώνες βρισκόταν σφηνωμένη στο βράχο και έπεσε το 1952 μ.Χ.

 
«ΕΠΕΙΔΗ ΓΑΡ ΤΟ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΝΗΣΟΝ ΤΑΥΤΗΝ ΧΩΡΙΟΝ ΕΝ Ω ΤΑ ΝΥΝ ΤΟ ΙΕΡΟΝ ΤΟΥΤΟ ΚΑΙ ΣΕΠΤΟΝ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΝ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΤΑΙ, ΔΑΙΜΟΝΩΝ ΤΟ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΚΑΤΑΓΩΓΙΟΝ ΚΑΙ ΔΙΑ ΤΟΥΤΟ ΠΑΡΑ ΤΟΙΣ ΕΓΧΩΡΙΟΙΣ ΚΑΛΟΥΜΕΝΟΝ «ΔΑΙΜΟΝΟΤΟΠΟΣ»,ΑΒΑΤΟΣ ΠΑΝΤΕΛΩΣ, ΔΙ’ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΩΣ ΘΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΚΕΙ ΠΡΩΤΟΝ ΑΦΙΚΟΜΕΝΩΝ ΑΛΛΑΧΟΘΕΝ ΣΕΒΑΣΜΙΩΝ ΕΚΕΙΝΩΝ ΓΕΡΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΘΕΙΑ ΧΑΡΙΤΙ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΚΑΙ ΑΟΙΔΙΜΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΚΥΡΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΗΡΤΙΣΘΗ ΕΙΣ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΝ ΒΑΣΙΛΙΚΩΣ ΤΕ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΩΣ.»

Με τούτα τα λόγια που καταγράφηκαν σε σιγίλλιο* του 1583, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β’ ο Τρανός, επιχείρησε ν’ αποδώσει σε γραπτό λόγο, το δέος ψυχής και το αισθητικό μεγαλείο που η θέαση της Χοζοβιώτισσας προκαλεί στον εμβρόντητο επισκέπτη.

Πολυάριθμες στενές σκάλες, συνεχόμενες ή σε πλήρη αλ­ληλουχία με τον φυσικό βράχο, δημι­ουργούν ένα λαβυρινθώδες σύστημα μετάβασης από το ένα επίπεδο στο άλλο, από τα παλαιότερα βυζαντινής περιόδου τμήματα της Μονής στα νεώτερα, με τα ενετικά και μετα­βυζαντινά στοιχεία (οι βυζαντινές καμάρες αλληλοδιαδέχονται τα οξυκόρυφα τόξα ή ανακαινιστικά υπέρθυρα με επιγραφές 1632,1668…)

Η μικρή, χτισμένη στο βράχο εκκλησιά, συνιστά, από κοινού με τις σκήτες των πρώτων μοναχών του 9ου αι. (σπηλαιώδη κοιλώματα που αργό­τερα μετατράπηκαν σε κελιά) την πρώτη ανθρώπινη επέμβαση στο χώρο της μετέπειτα Μονής. Δεσπό­ζει, στο ψηλότερο σημείο του Μοναστηρίου. Απ’ την ώρα που θα πρωτομπούμε στην εκκλησιά, εκείνη μας ταξιδεύει στο χρόνο. Ξεχωρίζουν οι δύο βυζαντινές εικόνες της Χοζοβιώτισσας, η ιστορική «Κυρία η Χοζηβίτισσα» (στο προσκυνητάρι) και η γνωστή ως «Κτητόρισσα» ή «Παναγία η Μαυρομάτα» (στο τέμπλο).

Επίσης, τα έργα κρητικής σχολής «Παναγία η Πορταΐτισσα», γνωστή και σαν «Θεοτοκιό» (15ος αι.) από το Άγιο Όρος, και η «Δέηση του Γενναδίου» (1619), σπάνιο τεκμήριο αδελφοποίησης και ανταλλαγών μοναχών μεταξύ των Μονών Χοζοβιώτισσας και Πάτμου κατά τον 17ο αι. (εικονίζει θαυματουργή διάσωση πλοίου). Σε ασημέ­νιο εξαπτέρυγο του 1652, αναγράφε­ται το όνομα του ιδρυτή της Μονής Αλεξίου Κομνηνού. Εδώ σώζεται και η σμίλη του πρωτομάστορα, που ήταν καρφωμένη σε θέση, κατά την παρά­δοση υποδεδειγμένη από την Πα­ναγία για την κτίση της Μονής. 

Τους πολιτιστικούς θησαυρούς που φυλάσ­σονται στο Μοναστήρι, συμπληρώνουν τα πλούσια σε αριθμό και είδος κειμήλια του Σκευοφυλακίου. Στον κατάλληλα διαμορφω­μένο (χάρις στις φι­λότιμες προσπάθειες των μοναχών, του ηγουμένου και της Λ. Μαραγκού) εκθεσιακό χώρο της Μονής, παρουσιά­ζονται βυζαντινοί κώδικες και μετα­βυζαντινά χειρόγρα­φα σε περγαμηνή, χαρτί και μεμβράνη (10ου έως και 18ου αι.), ορισμένα από τα οποία φέρουν λαμπρές μικρογρα­φίες, σιγίλλια των οικουμενικών πα­τριαρχών Ιερεμίου Β’ και Γαβριήλ, εκ­κλησιαστικά κεντή­ματα, ενεπίγραφα αργυρά σκεύη, άμ­φια αρχιερέων κ.ά.

 Πρίν αποχαιρετήσουμε τους μοναχούς, τους τελευταίους, ακούραστους συνεχιστές της πορείας της Χοζοβιώτισσας μέσα στο χρόνο, θα σταθούμε για κάμποση ώρα σ’ ένα από
κείνα τα «υπερκόσμια μπαλκόνια» της Μονής, τα ολάνοιχτα στο θαλάσσιο ορίζοντα… Εκεί, θα νοιώσουμε ώριμη πια μέσα μας την πεποίθηση ότι το θείο, ως εκστασιακή εμπειρία, «φωλιάζει» σε τόπους κατ’ εξοχή σαν τη Χοζοβιώτισσα… Όπου η αίσθηση της απεραντοσύνης του πόντου είναι τόσο ζωντανή, ώστε αντικατοπτρίζει πιστά, μέσ’από το αιγαιοπελαγίτικο φως, την απεραντοσύνη της Οικουμένης…

 
θα διαβούμε τη χαμηλή θύρα εισόδου (με το μεταβυζαντινό μαρμαρόγλυπτο περιθύρωμα) που «στέφεται» από το παλαιότερο ενετικό τόξο του 15ου αι. Κοντά μας είναι τώρα οι μοναχοί, ευπροσήγοροι, πρόθυμοι για φιλοξενία και ξενάγηση στον ιερό χώρο. Είναι απίστευτο το πώς σ’ ένα τέτοιο κτίριο, μεγίστου πλάτους μόλις 5 μέτρων, και οκτώ ορόφους κατά μεγάλο μέρος λαξευμένους σε βράχο, είναι δυνατό να υπάρχει ένα μακραίωνης διάρκει­ας, πλήρες συγκρότημα μοναστικών εγκαταστάσεων: από τα πολυάριθμα κελιά, μέχρι τις στέρνες του βρόχινου νερού, τους φούρνους, τα μαγερειά, τα πατητήρια, τα κελάρια για το λάδι και το κρασί… Και βέβαια, την τρά­πεζα, τη μικρή σάλα υποδοχής, το ανεκτίμητης αξίας Σκευοφυλάκιο! 

Στο παρεκκλησι της Μονής των Σκαλών.....βιώνουμε σιγά σιγά την σχέση αμοιβαιότητας και εναρμόνισης του οικοδομήματος με το τοπίο. Από αρχιτεκτονική ματιά, η Μονή στο σύνολο της είναι το προϊόν θαυμαστής υιοθέτησης του ύφους και της μορφής του περιβάλλοντα χώρου. Μόνη διαφοροποίηση φαίνεται να υπάρχει στη χρήση του ασβέστη, με μια λευκότητα απαστράπτουσα στον εκτυφλωτικό ήλιο των Κυκλάδων.Μια λευκότητα χαρακτηριστική, πολυεδρική, δηλωτική της ανθρώπινης παρουσίας στον χώρο, και συνάμα της ιδιότυπης λατρευτικής λειτουργίας του.

Στο μικρό ταρατσάκι του καστρομονάστηρου της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας,η θέα είναι μαγευτική! 

Αγιος Γεώργιος ο Βαλσαμίτης.

Ο δρόμος που συνδέει τη Χώρα με την Κάτω Μεριά, κατευθύνεται προς τα νότια, ακολουθώντας από αρκετό ύψος παράκτια πορεία. Την τραχύτη­τα και την αυστηρότητα του τοπίου διακόπτει, μετά από διαδρομή 4,6 χλμ. (από τη Χώρα), βαθειά χαρά­δρα δεξιά, όπου αντικρίζουμε το Μετόχι της Χοζοβιώτισσας το αφιε­ρωμένο στον Άη Γιώργη το Βαρσα­μίτη. Δρομάκι μήκους 450 μ. από το ύψος της διασταύρωσης κατηφορίζει στο μνημείο, που περιστοιχίζεται από πυκνή τοπική βλάστηση. Ακόμα ρέει εδώ η πηγή με τη μεγάλη παράδοση και ιστορία.

Η πηγή συντηρούσε άλλοτε εκτετα­μένα ποτιστικά. Ονομαστά ήσαν από την εποχή του περιηγητή Tournefort(1700), τα εύγευστα χυμώδη σταφύ­λια του Βαρσαμίτη, ενώ η παροχή μεγάλης ποσότητας νερού σε παλιό­τερες εποχές δικαιολογεί την παρουσία σε γειτονικό σημείο ενός ημιερειπώμένου νερόμυλου. Σήμερα, το νερό ρέει από 3-4 μικρές πηγές γύρω από το μετόχι. Συγκεντρώνεται σε παρακείμενη στέρνα και από κεί διοχετεύεται στα λίγα περιβολάκια που έχουν απομείνει, χάρις στην προ­σωπική εργασία του ηγουμένου της Χοζοβιώτισσας.

Στην περιοχή φυτρώνει ο βάρσαμος ή αγριοδυόσμος (mentha longifolia), υδροχαρές αρωματικό και φαρμα­κευτικό φυτό με αντισηπτική δράση. Απ’ αυτόν πήρε το προσωνύμιο του ο τιμώμενος Άγιος.
Το μοναστηριακό συγκρότημα του Βαρσαμίτη, πασίγνωστο στον ναυτικό κόσμο του Νοτιοανατολικού Αιγαίου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, εξ αιτίας της προφητικών ιδιοτήτων της πηγής του, αποτελούσε στους βυζαν­τινούς χρόνους ιδιαίτερη Μονή (όπως κι εκείνο του Φωτοδότη), μέχρις ότου μετατράπηκε σε μετόχι της Χοζο­βιώτισσας.

  
Το αγίασμα που αναβλύζει στον Αγιο Γεώργιο τον Βαλσαμίτη στην Αμοργό

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΚΕΙΜΕΝΑ : ΝΕΛΛΑ ΘΕΟΤΟΚΑΤΟΥ 

πηγές πληροφοριών 

www.thebigblue.gr/

 http://aegiali.gr/