Ο Τριστάν Τζαρά (Tristan Tzara, πραγματικό όνομα Sami Rosenstock, Moineşti, 16 Απριλίου 1896 - Παρίσι, 25 Δεκεμβρίου 1963) ήταν Ρουμάνος/Γάλλος ποιητής, ιδρυτής του κινήματος του Ντανταϊσμού *, ενός ρεύματος με κύριο στόχο την αισθητική πρόκληση και την αποδόμηση της γλώσσας.
Ο Τζαρά γεννήθηκε στη Ρουμανία σε μiα εβραϊκή oικoγένεια αλλά έζησε και έδρασε κυρίως στο Παρίσι. Στα τέλη του 1929 εγκατέλειψε τον Ντανταϊσμό και μεταπήδησε στην ομάδα των υπερρεαλιστών. Προσπάθεια του ήταν να συνενώσει τον υπερρεαλισμό με τον Μαρξισμό.
Στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου έλαβε μέρος στην Γαλλική αντίσταση ενώ το 1947 προσχώρησε και στο Κομμουνιστικό κόμμα.
Πέθανε στο Παρίσι το 1963.
Εργογραφία
Τα Μανιφέστα του Ντανταϊσμού
L' Homme Approximatif (1931)
Parleur Seul (1950)
Vingt-cinq Poemes (25 Ποιήματα)
*Ο Ντανταϊσμός ή Νταντά (Dada) ήταν ένα καλλιτεχνικό κίνημα αισθητικής αναρχίας που αναπτύχθηκε μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο στις εικαστικές τέχνες καθώς και στη λογοτεχνία (κυρίως στην ποίηση), το θέατρο και την γραφιστική. Μεταξύ άλλων, το κίνημα ήταν και μια διαμαρτυρία ενάντια στη βαρβαρότητα του πολέμου και αυτού που οι Ντανταϊστές πίστευαν ότι ήταν μια καταπιεστική διανοητική αγκύλωση, τόσο στην τέχνη όσο και στην καθημερινότητα. Ο Ντανταϊσμός χαρακτηρίζεται από εσκεμμένο παραλογισμό και απόρριψη των κυρίαρχων ιδανικών της τέχνης. Επηρέασε μεταγενέστερα κινήματα, κυρίως τον σουρεαλισμό, που ουσιαστικά ήταν η μετεξέλιξή του.
Ο Θάνατος του Γκυγιώμ Απολλιναίρ
Ξέρουμε το τίποτα
Ξέρουμε το τίποτα της οδύνης
Η όξινη εποχή των παγετών
Οργώνει βαθιά χαντάκια στους μυς μας
Θα προτιμούσε ν’ απολάμβανε της νίκης την ευφροσύνη
Eμείς οι σοφοί καθώς γαλήνια τα πένθη στα κλουβιά σφαλιστήκαν
Ανίκανοι τ’ ο,τιδήποτε να κάνουμε
Αν χιονίσει προς τα πάνω
Αν το ρόδο του ήλιου ανάμεσά μας σταθεί κατά τη διάρκεια της νύχτας
Για να μας ζεστάνει
Κι αν τα δέντρα κρεμάσουν εκεί μέσα σε μια γιρλάντα
-Το μοναδικό μας δάκρυ-
Aν τα πουλιά ανάμεσα μας βρισκόντουσαν ενω καθρεφτιζόμασταν
Στα γαλήνια νερά της λίμνης που πάνω απ’ τα κεφάλια μας στάθηκε
ΙΣΩΣ ΚΑΙ Ν’ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΜΑΣΤΑΝ
Πως ο θάνατος θα μπορούσε να ήταν ένα μακρύ κι ωραίο ταξίδι
Και μι’ ατέλειωτη άδεια διακοπών για την σάρκα την υφή το κόκκαλοΑπόδοση Θ.Δ.Τυπάλδος
❃❃❃❃
Η Dada - Ανασκόπησηπέντε νέγρες σ’ ένα αμάξι
ανατινάχθηκαν ακολουθώντας τις πέντε κατευθύνσεις των δαχτύλων μου
όταν κάποιες φορές το χέρι μου στο στήθος μου τοποθετώ για να προσευχηθώ στον θεό
υπάρχει εκεί ένα υγρασίας φως ενός ηλικιωμένου φεγγαριού πουλιά στο κεφάλι μου ολόγυρα
το πράσινο των αγίων φωτοστέφανο έχει αρθεί από ψυχικές δραπετεύσεις
τραλαλαλαλαλαλαλαλαλαλαλαλαλα
τώρα θα δείτε την έκρηξη μέσ’ στα κοχύλια
κάπου υπάρχει ένας νέος άνδρας που τους πνεύμονές του τρώει
και τόσο έξοχα έκλασε ώστε το σπίτι του έγινε μεσάνυχτα
σα τον γυρισμό των πουλιών που στα ποιήματα του τραγουδούσε
και ο θάνατος αντινάζεται από κανόνια σταματώντας την συζήτηση των γυπών
το πολύ μεγάλο ιστιοφόρο άνοιξε το βιβλίο του σαν ένας άγγελος μολαταύτα
τ’ ανοιξιάτικα φύλλα σου έχουν κολλήσει μια κομψή σελίδα τυπογραφείου
zoumbai zoumbai zoumbai di
έχω ασχοληθεί μ’ όλα τα καλά κι όλα τα κακά αχ την χαρά του στρατηγού
κάθε σάβανο είναι ο κύριος μας και στον κάθε μας κύριο
υπάρχει η δική μου καρδιά
η δική μου καρδιά που της έχω δώσει ένα φιλοδώρημα χεεχεεΑπόδοση Θ.Δ.Τυπάλδος
*
❃❃❃❃
(απόσπασμα, συμπεριλαμβάνεται στα
ΕΦΤΑ ΜΑΝΙΦΕΣΤΑ ΤΟΥ ΝΤΑΝΤΑΪΣΜΟΥ)
Η Τέχνη πρόκειται να κοιμηθεί για ένα νέο κόσμο που θα γεννηθεί
Η “ΤΕΧΝΗ'-παπαγαλία- αντικαταθίσταται από το DADA,
το ΠΛΑΙΣΙΟΣΑΥΡΟΣ, ή το μαντήλι
Το ταλέντο ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΙ κάνει τον
ποιητή ένα ναρκωμανή ΣΗΜΕΡΑ η κριτική
των ισορροπιών χωρίς προκλήσεις μα με ομοιότητες
ΠΑΓΙΩΝΕΙ ΤΗΝ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΤΩΝ ΑΚΡΙ-
ΒΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ
Υπόδρομος των αθανάτων εγγυήσεων: δεν υπάρχει τίποτα
πιο σπουδαίο απ’ την σπουδαιότητα δεν υπάρχει
διαφάνεια ή εμφάνιση
ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΣΠΑΣΤΕ ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΣΑΣ
ΤΥΦΛΟΙ ανεβείτε στη σκηνή
Η ΣΥΡΙΓΓΑ είναι μόνο για την δική μου νόηση. Γράφω γιατί είναι μια
φυσική λειτουργία όπως όταν κατουράω κι όπως αρρωσταινώ
Η ΤΕΧΝΗ χρειάζεται ΜΙΑ ΕΓΧΕΙΡΗΣΗ
Η τέχνη είναι μια ΑΞΙΩΣΗ αναθερμάμενη απ’ την
ΔΕΙΛΙΑ της ουροποιητικής λεκάνης, η υστερία γεννιέται
μέσα ΣΤΟ ΣΤΟΥΝΤΙΟ
Βρισκόμαστε σε αναζήτηση
της δύναμης που είναι άμεση αγνή νηφάλια
ΜΟΝΑΔΙΚΗ βρισκόμαστε σε αναζήτηση του ΤΙΠΟΤΑ
επιβεβαιώνουμε την ΖΩΟΤΙΚΟΤΗΤΑ της κάθε ΣΤΙ-
ΓΜΗΣ
η αντι-φιλοσοφία της αυθόρμητης ακροβασίας
Αυτή την στιγμή μισώ τον άνθρωπο που ψιθυρίζει
πριν απ’ το διάλειμμα -eau de cologne-
ξινισμένο θέατρο. Ο ΠΕΡΙΧΑΡΗΣ ΑΓΕΡΑΣ
Αν ένας άνθρωπος λέει το αντίθετο είναι γιατί
έχει δίκιο
Έσω έτοιμοι για την δράση του geyser στο αίμα μας
-υποθαλάσσια πληροφορία υπερχρωματικά αε-
ροπλάνα κυτταρικά μέταλλα αριθμημένα μέσα
στην πτήση των ομοιωμάτων
ανω των κανόνων της
και του ελέγχου της
ΟΜΟΡΦΙΑΣ
Δεν είναι για τα σωσμένα μπόλια
που ακόμα λατρεύουν τον αφαλό τους
Απόδοση Θ.Δ.Τυπάλδος
το βλέμμα της άμμου
η ακόλαστη γαία
του πύργου ο φλοιός
η ανταλλαγή των λόφων των τερπνών
ο πρώτος λίθος
το θελκτικό χταπόδι
έσβησαν τ’ αμπέλια
απ’ τις στοίβες της αγέλης
ψεύδονται εκείνοι
τότε το ευτελές της εμπιστοσύνης νερό
κι η απανταχού νυχτιά
πόρτες εκπυρσοκροτούν
αόρατα χέρια
το γρασίδι επενδυμένο
η φωνή μπλοκαρισμένη
ο δρόμος αποκεφαλισμένος
το σπίτι ολοσχερώς καμένο
τα πάντα για σένα βλέπεις
δεν βλέπεις τίποτα πια
❃❃❃❃
κατά μήκος βηματισμόςτο βλέμμα της άμμου
η ακόλαστη γαία
του πύργου ο φλοιός
η ανταλλαγή των λόφων των τερπνών
ο πρώτος λίθος
το θελκτικό χταπόδι
έσβησαν τ’ αμπέλια
απ’ τις στοίβες της αγέλης
ψεύδονται εκείνοι
τότε το ευτελές της εμπιστοσύνης νερό
κι η απανταχού νυχτιά
πόρτες εκπυρσοκροτούν
αόρατα χέρια
το γρασίδι επενδυμένο
η φωνή μπλοκαρισμένη
ο δρόμος αποκεφαλισμένος
το σπίτι ολοσχερώς καμένο
τα πάντα για σένα βλέπεις
δεν βλέπεις τίποτα πια
Απόδοση Θ.Δ.Τυπάλδος
οι συγκρουόμενες θάλασσες διαδίδουν τον ωκεανό της δικής τους απραξίας
στα κρεβάτια με τα λευκά αφρώδη σεντόνια
στον ήχο που κάνουν οι από κύματα σελίδες όταν γυρίζουν από τον αναγνώστη του
ανικανοποίητου ουρανού
το αγαπημένο και σταθερό χάδι των συννέφων
διαλύεται πίσω απ’ την ομίχλη
η μακρά αναμένουσα υπόσχεση στον ορίζοντα απ’ το χαμόγελό σου
η ξέρα στο σημείο της εκρήξεώς της αποκαλύπτει την νέα άσπρη πέτρα
μιας κολλοσιαίας εταιρείας το στήθος προσφέρεται για του χρόνου το μήκος
και ο άνεμος τα χείλη του δαγκώνει μες στην μαύρη του οργή
σπασμένη είναι η σαφήνεια καθώς περνά μέσα απ’ τα γυαλιά των ζωών μας
ο άνεμος πνίγει την λέξη στου χωριού το λαιμό φτωχό χωριό
είναι η ζωή του περίεργες αποκαλύψεις
θρυμματισμένη των λέξεων η αλυσίδα καλυπτόμενη μες στους χειμώνες και τα δράματα
τα οποία συνδέουν τις οικείες αποκαλύψεις των δικών μας ζωών
και ο άνεμος φτύνει τα πρόσωπά μας
η ακούραστη σκληρότητα του όλου
Απόδοση Θ.Δ.Τυπάλδος
ΠΩΣ ΝΑ ΦΤΙΑΞΕΤΕ ΕΝΑ ΝΤΑΝΤΑΪΣΤΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ
Πάρτε μια εφημερίδα.
Πάρτε ένα ψαλίδι.
Διαλέξτε από την εφημερίδα ένα άρθρο στο μέγεθος του ποιήματος που θέλετε να κάνετε.
Κόψτε με το ψαλίδι το άρθρο.
Κατόπιν κόψτε προσεχτικά τις λέξεις που αποτελούν το άρθρο και βάλτε τις μέσα σε μια τσάντα.
Ταρακουνήστε μαλακά την τσάντα.
Κατόπιν αρχίστε να βγάζετε από την τσάντα τη μια λέξη μετά την άλλη.
Αντιγράψτε τις ευσυνείδητα με τη σειρά που βγήκαν από την τσάντα.
Το ποίημα θα σας μοιάζει.
Και να που γίνατε ένας άπειρα πρωτότυπος συγγραφέας με μια χαριτωμένη ευαισθησία, έστω κι αν δεν σας καταλαβαίνει το κοπάδι.
•Παράδειγμα:
«Όταν τα σκυλιά διασχίζουν τον αέρα μέσα σ’ ένα διαμάντι σαν ιδέες και το συμπλήρωμα του μηνιγγιού δείχνει την ώρα του προγράμματος του ξυπνητηριού» (ο τίτλος είναι δικός μου).
οι τιμές είναι χθες κατάλληλες κατόπιν πίνακας / εκτιμούμε την εποχή του ονείρου των ματιών / πομπωδώς να απαγγέλλει τα ευαγγέλια είδος που πέφτει σε αφάνεια / ομάδα της αποθέωσης φανταστείτε είπε το μοιραίο εξουσία των χρωμάτων / γλυπτό φτερουγίζει την πραγματικότητα μια μαγεία / θεατής όλες οι προσπάθειές του όχι άλλο πια 10 με 12 / κατά τη διάρκεια της περιπλάνησης ανεμοθύελλα κατέρχεται η πίεση / καταστώντας τους πολλούς μια γραμμή σάρκας πάνω σε μια τερατώδη συντριπτική σκηνή / να γιορτάσει αλλά οι 160 οπαδοί μέσα σε βήματα που τυποποιήθηκαν από την μαργαρίνη.
❃❃❃❃
Κανόναςοι συγκρουόμενες θάλασσες διαδίδουν τον ωκεανό της δικής τους απραξίας
στα κρεβάτια με τα λευκά αφρώδη σεντόνια
στον ήχο που κάνουν οι από κύματα σελίδες όταν γυρίζουν από τον αναγνώστη του
ανικανοποίητου ουρανού
το αγαπημένο και σταθερό χάδι των συννέφων
διαλύεται πίσω απ’ την ομίχλη
η μακρά αναμένουσα υπόσχεση στον ορίζοντα απ’ το χαμόγελό σου
η ξέρα στο σημείο της εκρήξεώς της αποκαλύπτει την νέα άσπρη πέτρα
μιας κολλοσιαίας εταιρείας το στήθος προσφέρεται για του χρόνου το μήκος
και ο άνεμος τα χείλη του δαγκώνει μες στην μαύρη του οργή
σπασμένη είναι η σαφήνεια καθώς περνά μέσα απ’ τα γυαλιά των ζωών μας
ο άνεμος πνίγει την λέξη στου χωριού το λαιμό φτωχό χωριό
είναι η ζωή του περίεργες αποκαλύψεις
θρυμματισμένη των λέξεων η αλυσίδα καλυπτόμενη μες στους χειμώνες και τα δράματα
τα οποία συνδέουν τις οικείες αποκαλύψεις των δικών μας ζωών
και ο άνεμος φτύνει τα πρόσωπά μας
η ακούραστη σκληρότητα του όλου
Απόδοση Θ.Δ.Τυπάλδος
ΠΩΣ ΝΑ ΦΤΙΑΞΕΤΕ ΕΝΑ ΝΤΑΝΤΑΪΣΤΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ
Πάρτε μια εφημερίδα.
Πάρτε ένα ψαλίδι.
Διαλέξτε από την εφημερίδα ένα άρθρο στο μέγεθος του ποιήματος που θέλετε να κάνετε.
Κόψτε με το ψαλίδι το άρθρο.
Κατόπιν κόψτε προσεχτικά τις λέξεις που αποτελούν το άρθρο και βάλτε τις μέσα σε μια τσάντα.
Ταρακουνήστε μαλακά την τσάντα.
Κατόπιν αρχίστε να βγάζετε από την τσάντα τη μια λέξη μετά την άλλη.
Αντιγράψτε τις ευσυνείδητα με τη σειρά που βγήκαν από την τσάντα.
Το ποίημα θα σας μοιάζει.
Και να που γίνατε ένας άπειρα πρωτότυπος συγγραφέας με μια χαριτωμένη ευαισθησία, έστω κι αν δεν σας καταλαβαίνει το κοπάδι.
•Παράδειγμα:
«Όταν τα σκυλιά διασχίζουν τον αέρα μέσα σ’ ένα διαμάντι σαν ιδέες και το συμπλήρωμα του μηνιγγιού δείχνει την ώρα του προγράμματος του ξυπνητηριού» (ο τίτλος είναι δικός μου).
οι τιμές είναι χθες κατάλληλες κατόπιν πίνακας / εκτιμούμε την εποχή του ονείρου των ματιών / πομπωδώς να απαγγέλλει τα ευαγγέλια είδος που πέφτει σε αφάνεια / ομάδα της αποθέωσης φανταστείτε είπε το μοιραίο εξουσία των χρωμάτων / γλυπτό φτερουγίζει την πραγματικότητα μια μαγεία / θεατής όλες οι προσπάθειές του όχι άλλο πια 10 με 12 / κατά τη διάρκεια της περιπλάνησης ανεμοθύελλα κατέρχεται η πίεση / καταστώντας τους πολλούς μια γραμμή σάρκας πάνω σε μια τερατώδη συντριπτική σκηνή / να γιορτάσει αλλά οι 160 οπαδοί μέσα σε βήματα που τυποποιήθηκαν από την μαργαρίνη.
ΙΧ
Η νύχτα φώτιζε τη νύχτα
τη νύχτα μες στις πυγολαμπίδες της
τα κύματα ζητούν ελεημοσύνη στα πουλιά
και το νερό σβήνει μόνο του
κι έκτοτες ήταν σιωπή
που κατεβρόχθιζε τις πόλεις μακριά απ’ τους νεκρούς
σιωπηλή φύλαξ της λάμπας
ροκάνιζε τους σκόρους του φωτός
δίχως άλλη πίκρα δίχως άλλη σιωπή πάρεξ φως
κι ένα μακρύ κρεβάτι γυναικείων μαλλιών
τα μαλλιά πλανώνται κιόλας η φωνή του μωρού
ούτε χαρά ούτε δάκρυ – τα νανουρισμένα νερά
κι οι αρκούδες ακόμη έχουν πόνο στη γη
κι είμαι πάντα εδώ και δεν κούνησα ποτές
απ’ τις πλούσιες σε θηράματα αργίες μας
ουτ’ ελπίς ούτε ψέμα
ανακάλυψαν μάγια
νέα σαν τον κόσμο
δεν είναι δυνατό ν’ αντιλεχθεί
μετάφραση: Ν. Εγγονόπουλος
❃❃❃❃
μια χαρά ένα μέλλον
όλα ειπώθηκαν πάνω στην κλάρα
ο σάλος του πλοίου θα το πάρει
το χαμόγελό σου κλεμμένο σαν τον άνεμο
τα μάτια τα πιο αγνά κι οι ματωμένες μέρες
όταν ανοίγω το στόμα μιλάς
κι η ίδια τραγουδιέται πολύ πιο ψηλά
εκεί που δε φτάνει πιεις
να γελάς μες στη γη
παιδιάστικα χρόνια να διασκεδάσουν τα δάση
κι οι βουβές εμπιστοσύνες
όπου πνίγηκε το στόμα σου για μένα.
μετάφραση: Ν. Εγγονόπουλος
1927 portrait by Lajos Tihanyi
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου