Homo Universalis: Πάολο Ουτσέλλο - Paolo Uccello ( 15 Ιουνίου 1397

Πέμπτη 7 Δεκεμβρίου 2017

Πάολο Ουτσέλλο - Paolo Uccello ( 15 Ιουνίου 1397 - 10 Δεκεμβρίου 1475 )

Πορτρέτο του Ουτσέλλο, ανώνυμου καλλιτέχνη, 16ος αι.

Ο Πάολο Ουτσέλλο (Paolo Uccello, 15 Ιουνίου 1397 - 10 Δεκεμβρίου 1475), πραγματικό όνομα Πάολο ντι Ντόνο (Paolo di Dono), ήταν Ιταλός ζωγράφος και μαθηματικός που ήταν αξιοσημείωτος για το πρωτοποριακό έργο του σχετικά με την οπτική προοπτική στην τέχνη. Ήταν δημιουργός μωσαϊκών κατά την περίοδο της πρώιμης Αναγέννησης στην Ιταλία και υπήρξε από τους πρωταγωνιστές της φλωρεντινής καλλιτεχνικής δραστηριότητας κατά το πρώτο ήμισυ του 15ου αιώνα. Θεωρείται πρωτοπόρος στη δημιουργία πολύ προσεγμένης προοπτικής στους πίνακές του. Ο Τζόρτζιο Βαζάρι στο βιβλίο του Le vite de' più eccellenti pittori, scultori e architettori (1550) αναγράφει ότι ο Ουτσέλλο ήταν παθιασμένος με την προοπτική και μπορούσε να ξενυχτήσει στο εργαστήρι του αναζητώντας την βέλτιστη θέση του προοπτικού κέντρου. Αντίθετα με τους συγχρόνους του, ο Ουτσέλλο μέσω της προοπτικής προσπαθούσε να δώσει την αίσθηση του βάθους στα έργα του, ενώ οι υπόλοιποι την χρησιμοποιούσαν για την αφήγηση διαφορετικών ή διαδοχικών σκηνών.

Ο Ουτσέλλο γεννήθηκε το 1397 στη Φλωρεντία. Γονείς του ήταν ο Ντόνο ντι Πάολο (Dono di Paolo) και η ευγενούς καταγωγής Αντόνια ντι Τζοβάννι ντελ Μπεκκούτο (Antonia di Giovanni del Beccuto) . Ο πατέρας του ήταν κουρέας στο Πρατοβέκκιο (Pratovecchio), κοντά στην Φλωρεντία και το 1373 εγκαταστάθηκε στην πόλη και έλαβε φλωρεντινή υπηκοότητα. Η μητέρα του καταγόταν από ευγενή οικογένεια της πόλης. Σε ηλικία 10 ετών, από το 1407, εντάχθηκε, ως βοηθός, στο δυναμικό του εργαστηρίου του φλωρεντινού καλλιτέχνη Λορέντσο Γκιμπέρτι (Lorenzo Ghiberti)[4], όπου γνωρίστηκε με τον Ντονατέλλο, με τον οποίο παρέμειναν φίλοι σε όλη τους τη ζωή. Στο διάστημα 1407 - 1412 βοήθησε τον δάσκαλό του στην κατασκευή της βορεινής θύρας του Βαπτιστηρίου της Φλωρεντίας. Πιθανότατα κατά την περίοδο αυτή απέκτησε και το προσωνύμιο "Uccello" (= πουλί), καθώς είχε ιδιαίτερη κλίση στην απόδοση προοπτικής σε καλλιτεχνήματα ζώων και ιδιαίτερα πουλιών, τα οποία απεικόνισε σε μια νωπογραφία στην Santa Maria Novella, αν και στους άλλους πίνακές του δεν απεικονίζει πουλιά. Σύμφωνα με τον Τζόρτζιο Βαζάρι λάτρευε τα πουλιά, αλλά δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσει δικά του. Σύμφωνα με άλλες πηγές, η προέλευση του προσωνυμίου παραμένει αδιευκρίνιστη. Το 1414 ενεγράφη στην συντεχνία των ζωγράφων "Compagnia di San Luca" και, από το 1424 άρχισε να ζει από την εργασία του ως ζωγράφου. Το επόμενο έτος έγινε μέλος της Arte dei Medici e degli Speziali, της επίσημης συντεχνίας των ζωγράφων στη Φλωρεντία. Την ίδια περίπου περίοδο πήρε μαθήματα γεωμετρίας από τον Μανέττι (Manetti). Δεν είναι επακριβώς γνωστό, εν τούτοις, από ποιον είχε διδαχθεί την τέχνη της ζωγραφικής, καθώς ο δάσκαλός του ασχολήθηκε με την γλυπτική.

Η προσκύνηση των Μάγων

Κατά την περίοδο 1425 - 1430 ο Ουτσέλλο βρέθηκε στη Βενετία, όπου δημιούργησε μωσαϊκά στην πρόσοψη της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου. Δυστυχώς από το εκεί έργο του δεν διασώθηκε τίποτε. Είναι πιθανό να επηρεάστηκε από τις (χαμένες πλέον) νωπογραφίες του Πιζανέλλο και του Τζεντίλε ντα Φαμπριάνο που διέθετε τότε το Ανάκτορο των Δόγηδων. Το 1431 ο Ουτσέλλο επιστρέφει στην Φλωρεντία, ενώ είναι πιθανόν πριν την επιστροφή του να επισκέφθηκε τη Ρώμη συντροφιά με τον Ντονατέλλο και, πιθανώς, και με τον Μαζολίνο ντα Πανικάλε (Masolino da Panicale). Σύμφωνα με εικασίες, που συνέλεξε ο Μαρτίνος Ε' σχετικά με ανθρώπους της τέχνης της εποχής, είναι πιθανό να συνεργάστηκε με τον Μαζολίνο στον κύκλο των εικόνων Uomini illustri(επιφανείς άνθρωποι) στο Ανάκτορο Ορσίνι. Ούτε από αυτό τον κύκλο έχει διασωθεί κάτι.

Το 1431 ο καλλιτέχνης επιστρέφει στη Φλωρεντία, όπου συμμετέχει στις νωπογραφίες Storie della Genesi (Ιστορίες από τη Γένεση) στο περιστύλιο της Μονής της Σάντα Μαρία Νοβέλλα, γνωστό ως "Chiostro verde" (Πράσινο περιστύλιο, λόγω του πράσινου φόντου των τοιχογραφιών). Είναι τα παλαιότερα διασωζόμενα, αν και πολύ άσχημα διατηρημένα, έργα του Ουτσέλλο. [10] Δημιούργησε, επίσης, μια σειρά από νωπογραφίες στο περιστύλιο της μονής του San Miniato al Monte, όπου απεικόνισε σκηνές από μοναστικούς μύθους. Και αυτές οι εργασίες του είναι πολύ άσχημα διατηρημένες, εν τούτοις μπορεί κανείς να διακρίνει τόσο την ομοιότητα των μορφών με αυτών στη Σάντα Μαρία Νοβέλλα όσο και την ανανεωμένη προοπτική που είχε εμφανιστεί στη Φλωρεντία κατά τη διάρκεια της παραμονής του καλλιτέχνη στη Βενετία.

Το 1436 ο Ουτσέλλο ζωγράφισε στον Καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας (Santa Maria del Fiore) ένα από τα σημαντικότερα έργα του, τον «έφιππο Σερ Τζων Χώκγουντ» (αγγλ. Sir John Hawkwood, οι Ιταλοί τον αποκαλούσαν Giovanni Acuto), Άγγλο μισθοφόρο και διοικητή των στρατευμάτων της πόλης κατά τα τέλη του 14ου αιώνα. Ο Χώκγουντ, γεννημένος στο Χέντινχαμ (Hedingham) του Έσσεξ αναφέρεται ότι είχε διακριθεί στις μάχες του Κρεσύ και του Πουατιέ και ο βασιλιάς της Αγγλίας τον είχε χρίσει Ιππότη. Το 1360, επικεφαλής μιας ομάδας μισθοφόρων, έφθασε στην Ιταλία και αρχικά μπήκε στην υπηρεσία της Πίζας για να καταλήξει τελικά διοικητής των φλωρεντινών στρατευμάτων.

Η νωπογραφία αυτή έχει ένα μόνο προοπτικό κέντρο, τρόπος που επέλεξε ο Ουτσέλλο για να αποδώσει την ενέργεια τόσο του αναβάτη όσο και του αλόγου. Παράλληλα προσπάθησε να προσδώσει την εντύπωση ενός αγάλματος ώστε να "προσαρμοστεί" στο νέο στυλ που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται στην φλωρεντινή τέχνη από την εποχή της γέννησής του.

Δεν είναι βέβαιο αν είναι ο δημιουργός των "Ιστοριών της Παρθένου" και της "Ιστορίας του Αγίου Στεφάνου" στο παρεκκλήσιο της Ασσούντα (Assunta) της Φλωρεντίας. Αν ναι, τότε θα πρέπει να επισκέφθηκε και την παραπλήσια πόλη του Πράτο κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 1434 και 1440. Κατά την περίοδο 1443 - 1444 ο καλλιτέχνης εργάστηκε στον καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας: Ζωγράφισε τις κεφαλές των τεσσάρων προφητών γύρω από το τεράστιο ρολόι που βρίσκεται στη δυτική πτέρυγα του εσωτερικού του ναού, ενώ είχε συμβολή και στη σχεδίαση των δύο βιτρώ που βρίσκονται στον θόλο του ναού. Το 1444 εργάστηκε στην Πάντοβα και επανήλθε στην ίδια πόλη και το 1445 ύστερα από πρόσκληση του Ντονατέλλο.

Ο Ευαγγελισμός

Το 1446 επέστρεψε στη Φλωρεντία όπου δημιουργεί νωπογραφίες στη μονή της Σάντα Μαρία Νοβέλλα. Κατά το χρονικό διάστημα 1447 - 1454 εργάζεται στον ναό "Σαν Μινιάτο αλ Μόντε" (San Miniato al Monte) της Φλωρεντίας όπου δημιουργεί τις "σκηνές της μοναστικής ζωής".

Σημαντικότατο έργο του Ουτσέλλο είναι, επίσης, η «Μάχη του Σαν Ρομάνο», ο οποίος ζωγραφίστηκε κατά την περίοδο 1435 - 1440, αν και ορισμένοι ιστορικοί τοποθετούν τη χρονολογία δημιουργίας του το 1450-56. Ο πίνακας, που αρχικά αποτελούσε τρίπτυχο, αρχικά πιστευόταν ότι δημιουργήθηκε κατά παραγγελία της οικογενείας των Μεδίκων, και συγκεκριμένα του Κόζιμο του Πρεσβύτερου (Cosimo il Vecchio) στο ανάκτορο του οποίου αναρτήθηκε μετά την ολοκλήρωσή του. Σύμφωνα όμως με νεότερες έρευνες, η παραγγελία δεν έγινε από τον Κόζιμο αλλά από τον Λεονάρντο Μπαρτολίνι Σαλιμπένι (Leonardo Bartolini Salimbeni, 1404 - 1479) ο οποίος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εκκίνηση των εχθροπραξιών με τη Σιένα. Αρχικά είχε νομισθεί ότι απεικόνιζε τη μάχη του Σαντ' Εγκίντιο (Sant' Egidio) που έγινε το 1416, αλλά ύστερα από ενδελεχείς μελέτες διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για τη μάχη του Σαν Ρομάνο, που έγινε το 1432 και οδήγησε σε νίκη των φλωρεντινών στρατευμάτων, υπό την ηγεσία του Νικολό ντα Τολεντίνο (Niccolò da Tolentino) απέναντι στη Σιένα. Τα τρία στελέχη του τριπτύχου σήμερα δεν βρίσκονται μαζί: Το ένα εκτίθεται στο Γκαλερία Ουφίτσι της Φλωρεντίας (το κεντρικό, στο οποίο απεικονίζεται και ο ντα Τολεντίνο), το άλλο στην Εθνική Πινακοθήκη στο Λονδίνο και το τρίτο, που ολοκληρώθηκε το 1440, στο Μουσείο του Λούβρου. Το τελευταίο αυτό αποκτήθηκε μέσω της Συλλογής Campana το 1863 και εκτίθεται στην πτέρυγα Denon του 1ου ορόφου, στο Salon Carre ενώ φαίνεται ότι και τα τρία τμήματα του τριπτύχου τα είχε τελικά αποκτήσει ο Λορέντσο των Μεδίκων, που τα ανάρτησε στο ανάκτορό του. Ο πίνακας διαθέτει αναγεννησιακά στοιχεία, όπως η "αγαλματώδης" απεικόνιση των μορφών και η προοπτική, αλλά ο λαμπρός χειρισμός των χρωμάτων και τα διακοσμητικά μοτίβα τόσο στις μορφές όσο και στο τοπίο παραπέμπουν στο γοτθικό στυλ, το οποίο φαίνεται ότι αγαπούσαν οι ευγενείς της εποχής, που του είχαν αναθέσει και τη δημιουργία του τριπτύχου.

Οι Ιστορίες από τη Γένεση στο "Πράσινο περιστύλιο"

Το 1453 ο Ουτσέλλο νυμφεύεται την Τομμάσσα Μαλιφίτσι (Tomassa Malifici) και το ίδιο έτος γεννιέται ο γιος τους Ντονάτο. Το 1456 το ζεύγος αποκτά μια κόρη, την Αντόνια (απεβ. 1491). Αν και είναι γνωστό ότι έγινε και αυτή ζωγράφος ακολουθώντας τα ίχνη του πατέρα της, δεν είναι γνωστό κανένα έργο της ούτε κάτι για τη ζωή της, εκτός του ότι έγινε καλόγρια στο Τάγμα των Καρμηλιτισσών. Ο Βαζάρι την ανέφερε ως "κόρη που ήξερε να ζωγραφίζει" ενώ στο πιστοποιητικό θανάτου της αναφέρεται ως "pittoressa" (ζωγράφος).

Κατά την περίοδο 1465 - 1469 ο Ουτσέλλο απασχολήθηκε στο Ούρμπινο με το γιο του Ντονάτο, εργαζόμενος στην (κοσμική) Αδελφότητα Corpus Domini όπου ζωγράφισε τα πλαϊνά στην καινούργια Αγία Τράπεζα, ενώ το κεντρικό τμήμα ανέλαβε ο Γιούστους φαν Γκεντ και το ολοκλήρωσε το 1474. Η δημιουργία του Ουτσέλλο αποτελείται από έξι ρεαλιστικές σκηνές που σχετίζονται με τον αντισημιτικό μύθο περί βεβήλωσης, που βασιζόταν σε ένα υποθετικό γεγονός που συνέβη στο Παρίσι το 1290, αν και δεν αποδίδονται όλες οι σκηνές στον Ουτσέλλο.

Τελευταίο έργο του καλλιτέχνη ήταν το "νυκτερινό κυνήγι" (La Caccia notturna), το οποίο ζωγράφισε περίπου το 1470. Το έργο εκτίθεται σήμερα στο Ασμόλειο Μουσείο της Οξφόρδης. Κατά τα τελευταία έτη της ζωής του δεν ήταν σε θέση να εργαστεί. Το Νοέμβριο του 1475, ήδη ασθενής, υπαγόρευσε τη διαθήκη του. Απεβίωσε στις 10 Δεκεμβρίου 1475 και τάφηκε δύο ημέρες αργότερα στο νεκροταφείο του Αγίου Πνεύματος.

https://el.wikipedia.org/