 |
| Κάστρο Ωριάς - Τέμπη πηγή |
ΚΑΣΤΡΟ ΩΡΙΑΣ
Με την ονομασία Κάστρο της Ωριάς (και με διάφορες παραλλαγές όπως Ωριάς κάστρο ήΩργιάς ή Ωραιόκαστρο, καθώς και με άλλες παραλλαγές όπως Συριάς, Σουριάς, Ζουριάς,Οβριάς και Βριόκαστρο) είναι γνωστοί οχυρωματικοί περίβολοι, που συνδέονται με την λαϊκή παράδοση μιας τραγικής γυναίκας, της Ωριάς, δηλαδή της Ωραίας. Ορισμένοι από αυτοί είναι:
Οχυρωματικοί περίβολοι
Ελλάδα
Κάστρο της Ωριάς Αρκαδίας, στον Άγιο Πέτρο Αρκαδίας.
Κάστρο της Ωριάς Γαρδικιού, στα Τουρκολέκα Αρκαδίας.
Κάστρο της Ωριάς Ερμιονίδας ή Θερμισιού, στα Θερμήσια Αργολίδας.
Κάστρο της Ωριάς Ηλείας, ή Οχιάς και Ωρειάς, στο Κακοτάρι Ηλείας.
Κάστρο της Ωριάς Καλαβρύτων, στα Καλάβρυτα Αχαΐας.
Κάστρο της Ωριάς Μάνης, στον Άγιο Αθανάσιο Λακωνίας και στο ακρωτήριο Κάβο Γκρόσσο.
Κάστρο της Ωριάς Σαλμενίκου ή Ωριάς και Οργιάς, στο Άνω Σαλμενίκο Αχαΐας.Νησιωτική Ελλάδα
Κάστρο της Ωριάς Θάσου ή Βριόκαστρο, στον Λιμένα Θάσου.
Κάστρο της Ωριάς Προννών, στον Πόρο Κεφαλλονιάς.
Κάστρο της Ωριάς Κύθνου ή Βριόκαστρο, στα Λουτρά Κύθνου.
Κάστρο της Ωριάς Λήμνου ή Ωραιόκαστρο και Βριόκαστρο, στη Λήμνο.
Κάστρο της Ωριάς Χίου , στα Καμπιά Χίου.Στερεά Ελλάδα και Θεσσαλία
Κάστρο της Ωριάς Οινόης, στην Οινόη Βοιωτίας
Κάστρο της Ωριάς Σαλώνων, στην Άμφισσα.
Κάστρο της Ωριάς Τεμπών ή Γυναικόκαστρο, στο Νέο Μοναστήρι Λάρισας.Μακεδονία και Θράκη
Κάστρο της Ωριάς Κιλκίς ή Γυναικόκαστρο, στο Παλαιό Γυναικόκαστρο Κιλκίς.
Κάστρο της Ωριάς Ροδόπης, στους Ασκήτες Ροδόπης
Κάστρο της Ωριάς Σερβίων ή Σερβιάς, στα Σέρβια Κοζάνης.
Κάστρο του Πλαταμώνα, στο νομό Πιερίας.
Αλβανία
Κάστρο της Ωριάς Τεριαχάτων, στους Τεριαχάτες Αργυροκάστρου.
Κάστρο της Ωριάς Λαμπόβου ή Καλλιά και Παλαιόκαστρο, στο Άνω Λάμποβο Αργυροκάστρου.
Τουρκία
Κάστρο της Ωριάς Μύρων, στο Ντεμρέ Αττάλειας.
Κάστρο της Ωριάς Κορδύλης, στο Ακτσάκαλε Κερασούντας.
 |
Κάστρο Καλαβρύτων (Κάστρο της Ωριάς)
|
ΩΡΙΑ
Το όνομα Ωριά ή Ωργιά σύμφωνα με τις ελληνικές παραδόσεις και τα δημοτικά τραγούδια σημαίνει αφενός μεν ηρωίδα αφετέρου ως παράγωγο όνομα ωραίας (γυναίκας), ωριάς.
Κατά τον επικρατέστερο τύπο των δημοτικών τραγουδιών η Ωριά φέρεται άλλοτε ως Βασίλισσα, και άλλοτε ως Πριγκίπισσα κάστρου που πολιορκούμενη από Οθωμανούς ή Σαρακηνούς υπεραμύνθηκε για πολλά χρόνια μέχρις ότου κάποιος από τους πολιορκητές κατάφερε να εισέλθει στο κάστρο. Μάλιστα λέγεται πως αυτός ήταν από ελληνίδα μάνα ο οποίος μηχανεύτηκε το εξής (επικρατέστερο) τέχνασμα, προκειμένου να πετύχει την κατάληψη του απόρθητου κάστρου: Μεταμφιέστηκε σε γυναίκα εγκυμονούσα, (ή κατ΄ άλλες παραλλαγές σε μοναχό), και φθάνοντας στη πύλη του κάστρου ικέτευε ν΄ ανοίξουν για να γεννήσει (ή να ξεκουραστεί από την ασκητεία ή για καταφυγή μεταξύ των ομοθρήσκων του).
Έτσι παραπεισθείσα η ευσπλαχνική Βασίλισσα (ή Πριγκίπισσα) διέταξε ν΄ ανοίξει η Πύλη για να εισέλθει ο ικέτης, αλλά "όσο ν΄ ανοίξη η πόρτα, χίλιοι εμπήκαν, κι όσο να μισανοίξη γέμισ΄ η αυλή, κι όσο να καλοκλείση η Χώρα πάρθηκε".
Αυτός δε που μηχανεύτηκε την εκπόρθηση κατά προηγούμενη συμφωνία με τον επικεφαλής των πολιορκητών έσπευσε να συλλάβει την Ωριά προκειμένου να την πάρει γυναίκα του πλην όμως εκείνη αλλόφρων από την απελπισία ρίφθηκε από τους προμαχώνες του κάστρου και σκοτώθηκε.
Επισημάνσεις
Από την εξιστόρηση αυτή επισημαίνονται τα ακόλουθα λαογραφικά σημεία: η Ωριά είναι μια όμορφη ηρωίδα, υψηλόβαθμη (Βασίλισσα ή Πριγκίπισσα), που κατέχει κάστρο, δηλαδή περιτείχιο οικοδόμημα που όμως είναι πολύ σημαντικό αφού δέχεται συνεχείς πολιορκίες που καταλήγουν άκαρπες. Αυτός που μηχανεύτηκε τη εκπόρθηση φέρεται ως γιος Ελληνίδας και ειδικότερα χριστιανής (αφού κατέφυγε ένας μοναχός), ενώ στο τέλος της αφήγησης το κάστρο αναφέρεται ως Χώρα.
Ο Νικόλαος Γ. Πολίτης στο βιβλίο «ΕΚΛΟΓΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ»και στην εισαγωγή στην ενότητα «Ακριτικά τραγούδια» λέει:
Σε πολλούς ελληνικούς τόπους υπάρχουν φρούρια καλούμενα Κάστρα της Ωριάς ή της Σουριάς και με τα φρούρια αυτά είναι συνδεδεμένες παραδόσεις για την άλωση τους με δόλο από τους Τούρκους και αυτοκτονίας της βασιλοπούλας, η οποία εγκλεισμένη πολλά χρόνια μέσα σ’ αυτό αντιστεκόταν ηρωικά. Σε κάθε κάστρο εξ αυτών αναφέρεται κάποιο δημοτικό τραγούδι και έτσι υπάρχουν πολλές παραλλαγές. Υπάρχει η πιθανότητα ότι όλες οι παραλλαγές του τραγουδιού να προήλθαν από κάποιο παλιό πρότυπο, όμως φαίνεται πολύ αμφίβολο ότι αυτό είχε αφετηρία κάποιο ιστορικό γεγονός γιατί ούτε ο τόπος, ούτε το φρούριο που αναφερόταν το αρχέτυπο είναι εύκολο να εξακριβωθεί, οι δε διάφορες εικασίες περί αυτού χαρακτηρίζονται ατυχείς. Αντίθετα, είναι προφανές ότι στο πρότυπο τραγούδι υπήρχαν στοιχεία μυθικά, και ιστορικά τα οποία είναι κοινά και στα δημοτικά τραγούδια αλλά και στους αρχαίους μύθους. Σ’ αυτά συχνά συναντιέται η μεταμφίεση του εραστή σε καλόγερο ή γυναίκα για να κατακτήσει εξαπατώντας την ερωμένη, καθώς και η μεταμφίεση πολεμιστών σε γυναίκες για την αιχμαλώτιση ανύποπτων αντιπάλων. Επίσης σε κάποιες παραλλαγές περιγράφεται η κατακρήμνιση βασιλοπούλας από τα τείχη του φρουρίου που αλώθηκε από τους εχθρούς για να μην πέσει στα χέρια τους ενώ σε άλλα ο γυαλένιος πύργος όπου κατοικεί η όμορφη κόρη(μυθολογική εικόνα). Συνάφεια του τραγουδιού προς τα ακριτικά τραγούδια φαίνεται έντονα στην παραλλαγή του, της περιοχής της Τραπεζούντας.
Της Ωριάς το κάστρο (Χίος)
Οι στίχοι:
Σαν της Ωριάς το κάστρο κάστρο δεν είδα
σαν της Ωριάς το κάστρο κάστρο δεν είδα,
τέτοιο κάστρο δεν είδα Φράγκα και καλή καρδιά
τέτοιο κάστρο δεν είδα Φράγκα και καλή καρδιά.
Που 'χει ασημένιες πόρτες κι αργυρά κλειδιά
που 'χει ασημένιες πόρτες κι αργυρά κλειδιά,
τέτοιο κάστρο δεν είδα σαν το κάστρο της Ωριάς
τέτοιο κάστρο δεν είδα σαν το κάστρο της Ωριάς.
Τούρκοι το πολεμούσαν χρόνους δώδεκα
Τούρκοι το πολεμούσαν χρόνους δώδεκα,
χρόνους μήνες δεκατρείς 'σύ το νου μου το κρατείς
χρόνους μήνες δεκατρείς 'σύ το νου μου το κρατείς.
Σαν της Ωριάς το κάστρο κάστρο δεν είδα
σαν της Ωριάς το κάστρο κάστρο δεν είδα,
τέτοιο κάστρο δεν είδα Φράγκα και καλή καρδιά
τέτοιο κάστρο δεν είδα Φράγκα και καλή καρδιά.
Που 'χει ασημένιες πόρτες κι αργυρά κλειδιά
που 'χει ασημένιες πόρτες κι αργυρά κλειδιά,
τέτοιο κάστρο δεν είδα σαν το κάστρο της Ωριάς
τέτοιο κάστρο δεν είδα σαν το κάστρο της Ωριάς.
Τούρκοι το πολεμούσαν χρόνους δώδεκα
Τούρκοι το πολεμούσαν χρόνους δώδεκα,
χρόνους μήνες δεκατρείς 'σύ το νου μου το κρατείς
χρόνους μήνες δεκατρείς 'σύ το νου μου το κρατείς.
 |
| Κάστρο Ωριάς Γαρδικιού πηγή |
Το κάστρο της Ωριάς - καππαδοκική παραλλαγή
Όσα κάστρα κι' αν είδα και περπάτησα,
σαν της Ωριάς το κάστρο δεν ελόγιασα.
Κάστρο θεμελιωμένο, κάστρο ξακουστό,
σαράντα οργυαίς του ψήλου, δώδεκα πλατύ,
μολύβι σκεπασμένο, μαρμαροχυτό,
με πόρτες ατσαλένιαις κι' αργυρά κλειδιά,
και του γιαλιοϋ η πόρτα στράφτει μάλαμα.
Τούρκος το τρογυρίζει χρόνους δώδεκα,
δεν μπορεί να το πάρη το ερημόκαστρο.
Κι' ένα σκυλί τουρκάκι, μιας 'Ρωμνιάς παιδί,
'ς τον Αμιρά του πάει και τον προσκυνάει.
"Αφέντη μ' Αμιρά μου και σουλτάνε μου,
αν πάρω γω το κάστρο τι είν' η ρόγα μου;
-Χίλια άσπρα την ημέρα κι' άλογο καλό,
και δυο σπαθιά ασημένια για τον πόλεμο.
-Ουδέ τάσπρα σου θέλω κι' ουδέ τα φλωριά,
ουδέ και τάλογό σου κι' ουδέ τα σπαθιά,
μόν' θέλω γώ τη κόρη, πού ναι 'ς τα γυαλιά.
-Ωσάν το κάστρο πάρης, χάρισμα κι' αυτή."
Κάστρο θεμελιωμένο, κάστρο ξακουστό,
σαράντα οργυαίς του ψήλου, δώδεκα πλατύ,
μολύβι σκεπασμένο, μαρμαροχυτό,
με πόρτες ατσαλένιαις κι' αργυρά κλειδιά,
και του γιαλιοϋ η πόρτα στράφτει μάλαμα.
Τούρκος το τρογυρίζει χρόνους δώδεκα,
δεν μπορεί να το πάρη το ερημόκαστρο.
Κι' ένα σκυλί τουρκάκι, μιας 'Ρωμνιάς παιδί,
'ς τον Αμιρά του πάει και τον προσκυνάει.
"Αφέντη μ' Αμιρά μου και σουλτάνε μου,
αν πάρω γω το κάστρο τι είν' η ρόγα μου;
-Χίλια άσπρα την ημέρα κι' άλογο καλό,
και δυο σπαθιά ασημένια για τον πόλεμο.
-Ουδέ τάσπρα σου θέλω κι' ουδέ τα φλωριά,
ουδέ και τάλογό σου κι' ουδέ τα σπαθιά,
μόν' θέλω γώ τη κόρη, πού ναι 'ς τα γυαλιά.
-Ωσάν το κάστρο πάρης, χάρισμα κι' αυτή."
Πράσινα ρούχα βγάζει, ράσα φόρεσε.
Τον πύργο πύργο πάει και γυροβολάει,
'ς την πόρτα πάει και στέκει και παρακαλεί.
"Για άνοιξε άνοιξε πόρτα, πόρτα της Ωριάς,
πόρτα της μαυρομάτας της βασίλισσας.
-Φεύγα απ' αυτού, βρε Τούρκε, βρε σκυλότουρκε.
-Μα το σταυρό, κυρά μου, μα την Παναγιά,
εγώ δεν είμαι Τούρκος ουδέ Κόνιαρος,
είμαι καλογεράκι απ' ασκηταριό.
Δώδεκα χρόνους έχω οπ' ασκήτευα,
χορτάρι εβοσκούσα σαν το πρόβατο,
κ' ήρθα να πάρω λάδι για τοις εκκλησιαίς.
Για ανοίξετέ μου νά μπω του βαρόμοιρου.
-Να ρήξουμε τσιγγέλια να σε πάρουμε.
-Τα ράσα μου είναι σάπια και ξεσκίζονται.
-Να ρήξουμε το δίχτυ να σε πάρουμε.
-Είμαι από τη πείνα κι' άντραλίζουμαι."
'ς την πόρτα πάει και στέκει και παρακαλεί.
"Για άνοιξε άνοιξε πόρτα, πόρτα της Ωριάς,
πόρτα της μαυρομάτας της βασίλισσας.
-Φεύγα απ' αυτού, βρε Τούρκε, βρε σκυλότουρκε.
-Μα το σταυρό, κυρά μου, μα την Παναγιά,
εγώ δεν είμαι Τούρκος ουδέ Κόνιαρος,
είμαι καλογεράκι απ' ασκηταριό.
Δώδεκα χρόνους έχω οπ' ασκήτευα,
χορτάρι εβοσκούσα σαν το πρόβατο,
κ' ήρθα να πάρω λάδι για τοις εκκλησιαίς.
Για ανοίξετέ μου νά μπω του βαρόμοιρου.
-Να ρήξουμε τσιγγέλια να σε πάρουμε.
-Τα ράσα μου είναι σάπια και ξεσκίζονται.
-Να ρήξουμε το δίχτυ να σε πάρουμε.
-Είμαι από τη πείνα κι' άντραλίζουμαι."
Γελάστηκε μια κόρη, πάει, τον άνοιξε.
Όσο ν' ανοίξη η πόρτα, χίλιοι εμπήκανε,
κι' όσο να μισανοίξη, γέμισ' η αυλή,
κι' όσο να καλοκλείση η χώρα πάρθηκε.
Όλοι χυθήκαν 'ς τάσπρα, όλοι 'ς τα φλωριά,
και κείνος εις την κόρη, πού ναι 'ς τα γυαλιά.
Κ' ή κόρη από τον πύργο κάτω πέταξε,
μήτε σε πέτρα πέφτει, μήτε σε κλαριά,
παρά σε Τούρκου χέρια και ξεψύχησε.
( καππαδοκική παραλλαγή )
Όσο ν' ανοίξη η πόρτα, χίλιοι εμπήκανε,
κι' όσο να μισανοίξη, γέμισ' η αυλή,
κι' όσο να καλοκλείση η χώρα πάρθηκε.
Όλοι χυθήκαν 'ς τάσπρα, όλοι 'ς τα φλωριά,
και κείνος εις την κόρη, πού ναι 'ς τα γυαλιά.
Κ' ή κόρη από τον πύργο κάτω πέταξε,
μήτε σε πέτρα πέφτει, μήτε σε κλαριά,
παρά σε Τούρκου χέρια και ξεψύχησε.
( καππαδοκική παραλλαγή )
 |
| Κάστρο Ωριάς - Κυνουρία πηγή |
Το κάστρο της Ωριάς - Αρκαδία
Όσα κάστρα κι αν είδα κι όσα λόγιασα
σαν της Ωριάς το κάστρο δεν ελόγιασα
Σαράντα πύργους έχει όλο μάλαγμα
κι άλλους σαρανταπέντε για τον πόλεμο
Τούρκος το πολεμάει χρόνους δώδεκα
και δεν μπορεί να το πατήσει
Ένας κακός Τουρκάκης ένας Κόνιαρος
πάγει στο βασιλέα και τον προσκυνά:
-Αφέντη βασιλέα, τ' ειν' το τάγμα σου;
-Χίλια φλωριά σε δίνω κι άλογο καλό
και δυο σπαθιά 'σημένια για τον πόλεμο
-Ουδέ τ' άσπρα σου θέλω ουδέ τα σπαθιά
μόνε την κόρη θέλω που 'ναι στα γυαλιά
-Ωσάν το κάστρο πάρεις, χάρισμα κι αυτή
Καλογεράκι εγίνη, ράσα φόρεσε
πάγει στην πόρταν, κλαίει, πέφτει, προσκυνάει
κλαίει και γονατίζει και παρακαλάει:
-Aνοιξε, την πόρτα την πόρτα της Ωριάς
πόρτα της μαυρομάτας της βασίλισσας.
-Συ εισ' ένας Τουρκάκης, ένας Κόνιαρος
φέυγα και σε σκοτώνουν, φέυγα, σε κρεμνούν
-Μα το σταυρόν, κυρά μου, μα την Παναγιάν
ουδέ Τουρκάκης είμαι ουδέ Κόνιαρος
είμαι καλογεράκης απ' ασκηταριό
της πείνας αποθαίνω και λυπήσου με
-Για δώτε τον ψωμάκι κι άμε στο καλό
-Κυρά, στην εκκλησίαν να προσευχηθώ
Aνοιξε την πόρτα, την πόρτα της Ωριάς
πόρτα της μαυρομάτας της βασίλισσας
-Για ρίξετε τους γάντζους να τον πάρετε
-Τα ράσα μ' είναι σάπια και ξεσχίζονται
-Για ρίξετε το σάκο να τον πάρετε
-Α, μη κυρά, το σάκο, κι αντραλίζομαι
Η πόρτα μισανοίγει, γέμισ' η αυλή.
Άλλοι στ' άσπρα χυθήκαν κι άλλοι στα φλωριά
κι αυτός μέσα στην κόρην, που 'ναι στα γυαλιά
κι η κόρη σαν τον είδε, έπεσε στο γιαλό
Πηγές
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου