Γ Δημάκης - Η "Σαπφώ" του Δ. Σολωμού

«Απ’ εδώ δεν ξεκαρφώνουμαι α δεν καρφώσω τη μούσα."1

 
«Σαπφώ» 

Γιε δοξασμένης χώρας, όπου ο ξένος

Βρίσκει πατρίδα, ο βάρβαρος θεούς, 

αχ, στη σύντομη αυτή καιταραγμένη

άκρη του χρόνου που είμαστε, άκουσέ με

απ’ τον κόσμο της ποίησης όπου βασιλεύεις

Τη νύχτα είδα στον ύπνο μου την κόρη

που ήταν η Μούσα της Λέσβου. Είχετη σκέψη

στην άβυσσο της μοίρας· δεν κοιτούσε

τις θάλασσες, τους κάμπους, τα βουνά· 

σα να της ήταν όλη η πλάση ξένη. 

Μα από τον κοντινό και απόμακρο ουρανό, 

Όλα τ’ αστέρια, σ’ όλη τους τη χάρη, 

έβλεπαν να πατάει ξανά τη γη

η θεία δυστυχισμένη· κι απ’ τους κόσμους

κι απ’ όλο τον αιθέρα μια μεγάλη αγάπη

έφτανε στο κεφάλιτο στεφανωμένο

καιτο στοχαστικό, και στο παρθένο στήθος

που σύντριψε ο καημός (της είχες μείνει

σαν μόνη ελπίδα, μόνος θεός, ο βράχος). 

Άξαφνα μ’ είδε η κόρη κιέστρεψε σε μένα

τα μάτια καιτο χέρι καιτο λόγο:

«Πόσα μυστήρια κρύβει τούτη η γή

κι ο τόπος απ’ όπου ήρθα δεν τα λύνει! 

Μια μέρα, στον ανθό του τρίτου Απρίλη

της ζωής, στο σπίτι που είχα γεννηθεί, 

ενώακουμπούσα στην καρδιά το χέρι και απορούσα

για τον παλμό τον άπαυστο και δυνατό, 

στάθηκεεμπρός μου μια σκιά γυναίκας

και με βαθύ ήχο που οι φωνές μας δεν τον ξέρουν: 

 «Πάρε και ζήσε λίγο και θλιμμένη

στη γη που θα θαυμάζει» είπε, και μου αφήνει

το αθάνατο στεφάνι στα μαλλιά. 

Αν ήταν όνειρο, όραμα ή αλήθεια

δεν ξέρω, όμως στη σκέψη μου έμεινε η μορφή της

που ήταν τρομερή κιείχετο κάλλος

που αργότερα έδωσε στο μάρμαρο ο Φειδίας. 

Πότε λοιπόν και ποιος θ’ αποκαλύψει

την αλήθεια για με που τόσο τη ζητώ

ρωτώντας μάταια τόσα πνεύματα άλλων κόσμων;» 

Έτσιείπε κι άλλα πρόσθεσε που τα σωπαίνω.

Άλλα συ που τη σκέψη ανοίγεις, Ψάλτη, 

σαν σύννεφο χρυσό θεούς γεμάτο, 

συ τη σοφία σου δείξε· θα ’ναι δώρο

παρηγοριάς στην αθάνατη θλιμμένη

που η μεγάλη ψυχή της την αλήθεια

θέλει να βρει, και από τα σπίτια του θανάτου, 

τα μυστικά του κόσμου αυτού ρώτα καιτου άλλου.

Για το ποίημα 

Η ωδή γράφεται το 1851

και αποτελεί μέρος μιας σειράς ιταλικών ποιημάτων που

συνθέτει τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του και «συνδέεται με τις

αυτοσχεδιαστικές εκδηλώσεις που οργανώνονταν στην Κέρκυρα. Σ’ αυτές, ένας

εξασκημένος ποιητής επιδείκνυε την ικανότητά του με την άμεση και χωρίς

διορθώσεις σύνθεση μικρού έμμετρου κειμένου πάνω σε θέμα που του δινόταν

εμμέτρως από έναν ομότεχνο».

Το συγκεκριμένο ποίημα φαίνεται πως είχε αποδέκτη

τον φίλο του Σολωμού Giuseppe Regaldi,

στον οποίο απευθύνεται με εγκωμιαστικό

τρόπο στους πρώτους στίχους του ποιήματος, αποκαλώντας τον γιε δοξασμένης

χώρας, όπου ο ξένος | βρίσκει πατρίδα, ο βάρβαρος θεούς. Ο Σολωμός περιγράφει ένα

όνειρό του: η Σαπφώ εμφανίζεται στον ύπνο του σκεπτική και δυστυχισμένη, με το

μυαλό της να πλανάται στην άβυσσο της μοίρας. Φαίνεται ότι στέκεται σε κάποιο

ψηλό σημείο της γης, αφού δεν κοιτούσε | τις θάλασσες, τους κάμπους, τα βουνά· | 

σαν να της ήταν όλη η πλάση ξένη (στ. 9-10). Από την άλλη, τα αστέρια και ο ουρανός

αγκαλιάζουν το στεφανωμένο και στοχαστικό κεφάλι της.

Ο τόπος οριοθετείται με ακρίβεια στους επόμενους στίχους, αφού της έχει μείνει | σαν

μόνη ελπίδα, μόνος θεός ο βράχος (στ. 19). Η Σαπφώ, λοιπόν, νεκρή επιστρέφει στον

Λευκάτα, το μέρος όπου σύμφωνα με έναν αρχαίο μύθο αυτοκτόνησε, στέκεται στο

ψηλότερο σημείο και στοχάζεται τη ζωή της.

Δείχνει προβληματισμένη, και απευθυνόμενη στον Σολωμό
 αναρωτιέται για τα μυστήρια που κρύβει η γη και για τη

δυσκολία αποκάλυψης της αλήθειας σε αυτόν και στον άλλον κόσμο. Στη συνέχεια, 

περιγράφει τη συνάντηση που είχε, όταν ήταν τριών χρονών, με μια γυναικεία σκιά, η

οποία τοποθέτησε στα μαλλιά της Σαπφώς το αθάνατο στεφάνι, σύμβολο

αναγνώρισης της ποιητικής της αξίας, λέγοντάς της: Πάρε και ζήσε λίγο και θλιμμένη | 

στη γη που θα θαυμάζει (στ. 30-31). Η γυναικεία αυτή μορφή φαίνεται ότι μπορούσε

να προβλέψει από πολύ νωρίς όχι μόνο τη δόξα της Σαπφώς, αλλά και τη

δυστυχισμένη ζωή της. Σωστά, λοιπόν, μπορούμε να υποθέσουμε ότι πρόκειται για

την επιφάνεια μιας θεϊκής μορφής, πιθανότερα της Αθηνάς, θεά της σοφίας, η οποία

είχε το κάλλος | που αργότερα έδωσε στο μάρμαρο ο Φειδίας (στ. 35-36). Η θεά δίνει

το χρίσμα στη γεννημένη ποιήτρια Σαπφώ και τη μυεί στον κόσμο της αιώνιας δόξας, 

προδιαγράφοντας την τραγική μοίρα της αρχαίας ποιήτριας, η οποία θα συνεχίσει

μέχρι τέλους να αναζητάει κάποιον ικανό να της αποκαλύψει την αλήθεια. Γι’ αυτό, 

στην τελευταία στροφή του ποιήματος, ο Σολωμός θα απευθυνθεί στον Ψάλτη, 

ζητώντας του να απαντήσει αυτός στα φλέγοντα ερωτήματα που θέτει η Σαπφώ.
.............................................................................................

1(Από γράμμα του Σολωμού στον Γεώργιο Δε Ρώσση το 1825,)


ΠΗΓΗ...
http://www.miet.gr/web/Downloads/PDF/SAPFO%20TOU%20SOLOMOU.pdf