Γ. Δημάκης "Πυρπολικό: Ένα πανίσχυρο ελληνικό όπλο..."

Το  λεγόμενο πυρπολικό πλοίο υπήρξε το κατεξοχήν ιστιοφόρο καταδρομικό πλοίο στις θαλάσσιες πολεμικές επιχειρήσεις των Ελλήνων κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821

Πυρπολικό πλοίο

Ο Παριανός Πατατούκος έμαθε στους σύγχρονούς του Έλληνες ναυτικούς πώς να το κατασκευάζουν. Ο Ψαριανός Κωνσταντίνος Νικόδημος το τελειοποίησε. Το μπουρλότο, το «όπλο της ελληνικής επανάστασης», όπως χαρακτηρίστηκε από τους ξένους, κυριάρχησε στα πελάγη. Ήταν μια καθαρά ελληνική εφεύρεση, από τα αρχαία ακόμα χρόνια, καθώς πρώτοι οι Έλληνες χρησιμοποίησαν τη φωτιά ως αποτελεσματικό όπλο στη θάλασσα. Η ονομασία κατάγεται από το βυζαντινό (ο) «μπούρλος» που σήμαινε στουπί κι από το βενετσιάνικο «burloto». Από τα 1825, το είπαν πυρπολικό. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ρήμα πυρπολώ που σημαίνει περιφέρομαι και καταστρέφω με φωτιά.

Το πρώτο γνωστό μας πυρπολικό χρησιμοποιήθηκε από τους Συρακούσιους εναντίον του αθηναϊκού στόλου το 413 π.Χ. Ήταν λίγο πριν από την καταστροφή των Αθηναίων στη Σικελία, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Μαινόταν η σύγκρουση σε στεριά και θάλασσα. Στη ναυμαχία, οι Αθηναίοι έχασαν 18 πλοία αλλά στη μάχη της ξηράς κατόρθωσαν να απωθήσουν τους εχθρούς τους. Τότε, κατά τον Θουκυδίδη (Ζ 53), οι Συρακούσιοι «θέλοντας να κάψουν τα υπόλοιπα πλοία (των Αθηναίων), γέμισαν ένα παλιό φορτηγό με κληματίδες και δαδί, και όπως ο αέρας φυσούσε ευνοϊκός, το έσπρωξαν προς τον στόλο, αφού του έβαλαν φωτιά.

 Μια άλλη περίπτωση εκείνη στην Τύρο, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της από τον Μέγα Αλέξανδρο. Εκεί όμως δεν χρησιμοποιήθηκαν εναντίον άλλων πλοίων, αλλά από τους κατοίκους της Τύρου για να κάψουν τον ξύλινο μώλο που κατασκεύαζαν στη θάλασσα οι Μακεδόνες προκειμένου να φτάσουν στην πόλη και να την καταλάβουν.

Συρακούσιος ήταν και ο επόμενος γνωστός μας που κατάφερε να κάψει εχθρικό στόλο. Όχι με πυρπολικό αλλά με κάτοπτρα.Ήταν ο σοφός Αρχιμήδης (287 – 212 π.Χ.) που ανέλαβε να σώσει την πόλη του από τους Ρωμαίους. Ο Αρχιμήδης είχε στήσει στα τείχη τεράστιους κοίλους φακούς που συγκέντρωναν τις αχτίνες του ήλιου και τις κατεύθυναν στα ρωμαϊκά πλοία. Κατά τον Λουκιανό, τα κάτοπτρα του Αρχιμήδη έπεισαν τον Μάρκελλο να αποσύρει τον στόλο. Οι Συρακούσες έπεσαν το 212 π.Χ.

(6 Νοεμβρίου 1973, Σκαραμαγκάς. Ο 48χρονος μηχανικός Ιωάννης Σακκάς, είναι έτοιμος να δώσει «σάρκα και οστά» στο περίφημο «Ηλιακό κάτοπτρο» του μεγάλου αρχαίου Έλληνα φυσικού, μηχανικού και εφευρέτη, Αρχιμήδη....

Ο Ιωάννης Σακκάς με την βοήθεια του ιστορικού Ευάγγελου Σταμάτη κι ενώπιον αντιπροσώπων ξένων και ελληνικών Μ.Μ.Ε, έστησε και χρησιμοποίησε συνολικά 70 επίπεδα κάτοπτρα, διαμέτρου 0,70-1,7, τα οποία ήταν επιχαλκωμένα. Ο στόχος ήταν ένα ξύλινο πλοιάριο σε απόσταση 100 περίπου μέτρων. Στο πλοιάριο υπήρχε κι ένα ομοίωμα Ρωμαίου στρατιώτη.
Ο Σακκάς άρχισε να κατευθύνει τα κάτοπτρα, έτσι ώστε να έρθουν σε ιδανική θέση για την συγκέντρωση των αχτίνων. Στην αρχή, οι βοηθοί του αντιμετώπισαν πρόβλημα με την εστίαση των κατόπτρων. Έπειτα όμως από επίμονες προσπάθειες, ήρθε και το προσδοκώμενο αποτέλεσμα: Το πλοιάριο άρχιζε να καπνίζει σε 2-3 δευτερόλεπτα μετά την επιτυχή εστίαση και γρήγορα τυλίχτηκε στις φλόγες............)

ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ

Μια άλλη γνωστή ιστορική περίπτωση έρχεται από το έτος 208 μ.Χ., όταν ο Κινέζος πολέμαρχος Χουάνγκ Γκάι χρησιμοποίησε ένα πυρπολικό γεμάτο με ξερά κλαδιά και λίπος για να καταστρέψει τον εχθρικό στόλο στη Ναυμαχία των Κόκκινων Λόφων

Η εφεύρεση του υγρού πυρός από τους Βυζαντινούς το 673 μ.Χ. είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της χρήσης των πυρπολικών.. Στην πλώρη των πλοίων, οι Βυζαντινοί είχαν τοποθετήσει μπρούτζινο κεφάλι λεονταριού με ανοιχτό στόμα. Σ’ αυτό κατέληγαν δυο σωλήνες, ένας για την είσοδο του αέρα, ο οποίος, με τη βοήθεια μιας χειροκίνητης αντλίας, προωθούσε το μίγμα του υγρού πυρός και άλλος από τον οποίο εξακοντιζόταν (φυσητήρας, -από την διαδικασία αυτή, με τον αέρα στο κεφάλι του λιονταριού, λέγεται, προήλθε η έκφραση «πήραν τα μυαλά του αέρα»).
 Αργότερα, κι άλλοι λαοί χρησιμοποίησαν αυτοί την τεχνική, όταν διαδόθηκε. Τα χρόνια που ακολούθησαν τα πυρπολικά ήταν εφοδιασμένα με σκοινιά βουτηγμένα στο λίπος και το μπαρούτι. Θεωρούνταν αποτελεσματικά ενάντια στις γαλέρες. Κατά τις Σταυροφορίες η χρήση τους ήταν πολύ διαδεδομένη. Οι Ρώσοι κατέστρεψαν το Τουρκικό στόλο το 1770 στο Τσεσμέ με χρήση πυρπολικών. Τα πλοία αυτού του τύπου σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται τον 19ο αιώνα.

                                                                      Υγρόν Πυρ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΥΡΠΟΛΙΚΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1821....
Κατασκευή......
Το Πυρπολικό του 21 οφείλει τη πρώτη του κατασκευή στον Παργινό Ιωάννη Δημουλίτσα με το παρωνύμιο «Πατατούκος», ο οποίος από μικρός δούλευε σε ψαριανά καράβια και στα ταξίδια του γνώρισε τα μυστικά της κατασκευής των πυρπολικών. Στον Κων. Νικόδημο το πυρπολικό πλοίο οφείλει την τελειοποίησή του.
 Οι Έλληνες είχαν χωρίσει τα πυρπολικά σε δυο κατηγορίες: Τα με «έδρα» και τα «πελαγίσια». Τα πρώτα έμεναν αγκυροβολημένα σε λιμάνια και επιστρατεύονταν για προγραμματισμένες επιχειρήσεις, τα άλλα έπλεεαν στα πελάγη αναζητώντας στόχους.

Τομή πυρπολικού. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα

Τα πυρπολικά ήταν παλιά πλοία  μικρά, ευέλικτα και ευκολοκυβέρνητα ελληνικά εμπορικά πλοία, τα οποία κυρίως οι ναυτικές κοινότητες της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών αγόραζαν από τους πλοιοκτήτες τους είτε με χρήματα είτε με ομόλογα.
Η προετοιμασία και η μετασκευή ενός πλοίου σε πυρπολικό ήταν πραγματικά επίπονη εργασία που απαιτούσε ειδικές γνώσεις και δεξιοτεχνία.

Η μετατροπή γινόταν ως εξής: άνοιγαν κατα μήκος του καταστρώματος σε κάθε πλευρά κυκλικά ανοίγματα («ρούμπους») και κάτω από το καθένα έβαζαν πωματισμένα βαρέλια γεμάτα εκρηκτικά. Ακόμα και τα ιστία του πλοίου ήταν εμποτισμένα με πίσσα και νάφθα ώστε να μεταπηδήσει γρήγορα η φωτιά. Κατά μήκος των πλευρών του καταστρώματος και κάτω από αυτόν κατασκευάζονταν αγωγοί γεμάτοι με εύφλεκτα μίγματα, ονομαζόμενοι «μίνες του μπαρουτιού» για τη μετάδοση της φωτιάς από συγκεκριμένο σημείο (τη «μίνα της φωτιάς») στη πρύμη του σκάφους όπου και το άνοιγμα του «άβακα» (πηδαλίου).
Για την πυροδότηση του πυρπολικού κατασκεύαζαν με καρφιά και σανίδια ένα τετράγωνο λούκι στο υπόστρωμα, το οποίο ξεκινούσε από το ένα πορτέλο της πρύμνης, προχωρούσε μέχρι την πλώρη παράλληλα προς τα εσωτερικά τοιχώματα της μιας πλευράς του πυρπολικού και στη συνέχεια γύριζε προς την πρύμνη παράλληλα προς τα εσωτερικά τοιχώματα της άλλης πλευράς του.

Μέσο διαφυγής του πληρώματος του πυρπολικού (20-25 άνδρες)  αποτελούσε η σκαμπαβία του, την οποία σε περίπτωση επίθεσης εξαρτούσαν από ένα σκοινί που ήταν στερεωμένο σε όλο το μήκος τής μη βαλλόμενης πλευράς του πυρπολικού. Όταν κατάφερναν οι πυρπολητές να προσδέσουν γερά το πυρπολικό τους σ’ ένα από τα εχθρικά πολεμικά πλοία, τότε έφερναν τη σκαμπαβία στην πρύμνη του πυρπολικού τους και έμπαιναν όλοι μέσα σ’ αυτή. Τελευταίος έμπαινε ο πλοίαρχος, ο οποίος με τον πυρσό (μίτζα) ή τη χουλιάρα με τ΄ αναμμένα κάρβουνα πυροδοτούσε την πυρίτιδα που βρισκόταν μέσα στα λούκια.

Οι επιθέσεις των πυρπολικών δεν γίνονταν μόνο σε αγκυροβολημένους στόχους αλλά και μεσοπέλαγα, λόγω μεγαλύτερης ταχύτητας. Μετά το περίφημο σήμα της επίθεσης «Με τη βοήθεια του Σταυρού επιτεθείτε!» πλησίαζαν τον εχθρό με τη πλώρη από τη προσήνεμη πλευρά -δηλαδή από εκεί που φύσαγε ή ήταν ο κυματισμός ώστε να βοηθηθεί η προσκόλληση- και γρήγορα με «κόρακες» (=γάτζους) εξασφάλιζαν την αγκίστρωση. Το πλήρωμα του εχθρικού σκάφους καταλαμβάνονταν συνήθως από πανικό και καμία αντίσταση δεν πρόβαλε αλλά έτρεχε να σωθεί.
Τους πλοιάρχους των πυρπολικών τους επέλεγαν οι κοινότητες των Ψαρών, των Σπετσών και της Ύδρας. Αυτοί, δε, συγκροτούσαν τα πληρώματά τους από τους ικανότερους και τολμηρότερους Έλληνες ναυτικούς. Ήταν όλοι τους εθελοντές σ’ αυτήν την εξαιρετικά επικίνδυνη υπηρεσία. Συνολικά οι τολμηροί αυτοί ναυτικοί ήταν λιγότεροι από 500.

Η τακτική των πυρπολητών ήταν απλή. Είτε έκαναν νυχτερινές αιφνιδιαστικές επιθέσεις σε μεγάλα αγκυροβολημένα πολεμικά πλοία των Οθωμανών είτε στις ναυμαχίες, με τόλμη και δεξιοτεχνία, έφερναν σε ευνοϊκή θέση σε σχέση με τον εχθρικό στόλο το πυρπολικό τους και στη συνέχεια επέλεγαν το στόχο τους μεταξύ των μεγαλύτερων πολεμικών πλοίων του εχθρού. Με κατάλληλους χειρισμούς και ουριοδρομία προσπαθούσαν να αποφύγουν τα πυρά των αντιπάλων τους και να αγκιστρώσουν γερά το «μπουρλότο» τους πάνω στο πλοίο-θήραμα. Οι Οθωμανοί ναύτες προσπαθούσαν να τους απωθήσουν με καταιγισμό βλημάτων κάθε είδους πυροβόλων όπλων ή με βάρκες που έστελναν εναντίον τους και οι οποίες με γάντζους που έριχναν στο πυρπολικό προσπαθούσαν να το σύρουν με σκοινιά μακριά από το στόχο τους.

Ο Κανάρης πυρπολεί τούρκικο πλοίο, λιθογραφία, 1901.

Οι ναύτες των πυρπολικών, συνήθως με εξαιρετική ψυχραιμία, αντιμετώπιζαν πάνω στην πλωτή βόμβα τους – που μερικές φορές ονόμαζαν «ηφαίστειο»- αυτές τις επικίνδυνες καταστάσεις και προσπαθούσαν να εξουδετερώσουν τους αντιπάλους τους και ν’ απομακρύνουν τις εχθρικές βάρκες με άφθονες βολές από τα τρομπόνια τους, που αποκαλούσαν «τρομπονιές».

Όταν τελικά στερέωναν γερά το πυρπολικό τους πάνω στο εχθρικό πλοίο και το πυροδοτούσαν, τα πληρώματα έφευγαν με τη σκαμπαβία που είχαν δεμένη στα πλευρά του πυρπολικού τους, ακολουθούμεθα μερικές φορές από εχθρικές βάρκες. Συχνά σ’ αυτές τις περιπτώσεις οι πυρπολητές, μέχρι να μπουν κάτω από την προστασία του πλοίου συνοδείας, έδιναν πραγματικές μάχες με τα πληρώματα των εχθρικών πλοιαρίων που τους ακλουθούσαν. Για το λόγο αυτό, οι σκαμπαβίες όχι σπάνια ήταν εξοπλισμένες και με ένα κανόνι.

Όταν οι πυρπολητές πετύχαιναν την αποστολή τους, οι φλόγες από το «μπουρλότο» τύλιγαν το εχθρικό πλοίο, ενώ τα εμπρηστικά βλήματα από τα «βουτσιά» έπεφταν σαν πύρινη βροχή πάνω στα ξάρτια και το κατάστρωμα του. Οι φλόγες από τις «τρούμπες» τύλιγαν το ξύλινο σώμα του πλοίου και οι καπνοί από τα καιγόμενα ξύλα και κάθε είδους αντικείμενα έκοβαν την ανάσα και τύφλωναν τα πληρώματα, τους πεζοναύτες και τους στρατιώτες που επέβαιναν στο πυρπολούμενο πλοίο. Οι εκρήξεις από το «μπουρλότο» αλλά και από τα πυρομαχικά του πλοίου-θηράματος προκαλούσαν τρόμο και στη συνέχεια μέχρι παραφροσύνης πανικό σε όλους τους επιβάτες του. Όταν τελικά οι φλόγες έφταναν στην αποθήκη πυρομαχικών του, ακλουθούσε μια ισχυρότατη έκρηξη και τα πάντα, κατακερματισμένα, τινάζονταν στον αέρα.

Πρώτη επιτυχής χρήση του επανδρωμένου πυρπολικού έγινε στις 27 Μαΐου 1821 στην Ερεσσό όπου οι Τούρκοι απώλεσαν ένα αξιόλογο πλοίο «γραμμής». Αναδειχθείς πρώτος Πυρπολητής ο Παπανικολής. Τότε ξένος παρατηρητής σημείωνε «...τελικά οι Έλληνες βρήκαν το όπλο της Επανάστασης!» Μετά από αυτό το γεγονός οι Πρόκριτοι εγκρίνανε μετατροπές παλαιών ιστιοφόρων σε πυρπολικά εξαγοραζόμενα από τη τότε κυβέρνηση αντί 25.000 και 45.000 γρόσια με ισόποση περίπου δαπάνη για τη μετατροπή τους.

Η πυρπόληση του τουρκικού δικρότου στην Ερεσό.

Υπήρξαν και αποτυχημένες απόπειρες, θρηνήθηκαν και νεκροί πυρπολητές, ενώ άλλοι θυσιάστηκαν αφού υπέστησαν τρομερά βασανιστήρια. Ανάμεσά τους, ο Παξινός πυρπολητής Γεώργιος Ανεμογιάννης, που αιχμαλωτίστηκε τον Μάιο του 1821, στην πολιορκία της Ναυπάκτου. Οι Τούρκοι τον έψησαν ζωντανό. Το άγαλμά του κοσμεί σήμερα τους Παξούς...

Μετά την καταστροφή της Χίου ο Κανάρης και ο Υδραίος Πιπίνος σχεδόν μόνοι τους με τα πυρπολικά τους ζητούσαν εκδίκηση από τον τούρκικο στόλο και καραδωκούσαν μεταξύ Χίου και Τσεσμέ, αναζητώντας την κατάλληλη ευκαιρία. Μετά από μέρες οι άνεμοι τους έκαναν το χατίρι και αποφάσισαν να δράσουν. Σύμφωνα με τον ιστορικό Δημήτρη Φωτιάδη ο Γιάννης "Τσάκαλος" Θεοφιλόπουλος( κορμί λαμπάδα, 2.15!!!!!!!! ) με την καθοριστική του συμβολή ως πηδαλιούχος, οδήγησε το πυρπολικό σε μία από τις μπουκαπόρτες της οθωμανικής ναυαρχίδας και μαζί με τον Κανάρη έδεσαν το τιμόνι και εγκατέλειψαν τελευταίοι το πυρπολικό για να σιγουρέψουν την επιτυχία τους. - Κείνα τα λίγα δευτερόλεπτα φτάνανε για να μας καταστρέψουν, έλεγε «μετ’ απεριγράπτου μειδιάματος» έπειτα από πολλά χρόνια ο γέρος πια Κανάρης στο ποιητή Βαλαωρίτη.

 Είτανε τόσοι εκεί πάνω, που μονάχα να φτύνανε θα μας έπνιγαν....

Το πυρπολικό κατέστρεψε ολοσχερώς την ναυαρχίδα, ενώ παρά την αποτυχία του Υδραίου πυρπολητή Aνδρέα Πιπίνου να καταστρέψει ολοσχερώς την υποναυαρχίδα με το δικό του πυρπολικό, προκάλεσαν μεγάλες ζημιές τόσο στην υποναυαρχίδα όσο και σε άλλα 6 τούρκικα καράβια. Νεκρός έπεσε και ο ίδιος ο Τούρκος αρχιναύαρχος (καπουδάν-πασάς) Καραλής.

ΟΝΟΜΑΤΑ ΠΥΡΠΟΛΗΤΏΝ....
 Κ. Κανάρης, Δ. Παπανικολής, Α. Βώκος,Α. Πιπίνος, Γ. Βατικιώτης, Γ. Βρατσάνος,Α. Δημαμάς,Γ. Θεοχάρης,Δ. Καλογιάννης,Α. Καράβελας,Γ. Ματρώζος,Λ. Μουσούς,Μ. Μπούτης,Κ. Νικόδημος, Γ. Πολίτης,Μ. Σπαχής,Δ. Τσάπελης,Θ. Μπρέσκας,  Γιάννης Θεοφιλόπουλος ή Τσάκαλος ή Καραβόγιαννης(Λαγκάδια Αρκαδίας!!!!!!!!!!!! )

Οι πυρπολητές στον ναυτικό αγώνα εναντίον των Τούρκων το 1821,με τον Ηρωισμό τους μας φέρνουν  στο νου τους θεϊκούς στίχους του Ανδρέα Κάλβου από “Τα ηφαίστεια” :

” Ω Έλληνες, ω θείαι
ψυχαί, που εις τους μεγάλους
κινδύνους φανερόνετε
ακάμαντον ενέργειαν
και υψηλήν φύσιν
Πώς,πώς της ταλαιπώρου
πατρίδας δεν πασχίζετε
να σώσητε τον στέφανο
από τα χέρια ανόσια
ληστών τοσούτων…”

Από τους Πλοιάρχους των Πυρπολικών σκαφών περισσότερο τιμήθηκε ο Κωνσταντίνος Κανάρης ο οποίος και πέθανε ως Πρόεδρος της τότε Οικουμενικής Κυβέρνησης. Κάποτε όταν τον ρώτησαν πως έκανε το κατόρθωμα της Χίου, όπου πυρπόλησε την οθωμανική Ναυαρχίδα, απάντησε: «Είπα, Κωνσταντή, θα πεθάνεις»!

                                               Κωνσταντίνος Κανάρης

Κατά τη διάρκεια του Απελευθερωτικού αγώνα του 1821 έγιναν 59 επιθέσεις με πυρπολικά από τις οποίες οι 39 ήταν επιτυχείς, 19 απέτυχαν.
Τα πυρπολικά συνέχισαν να δρουν στις θάλασσες ως την εποχή που ο ατμός αντικατέστησε τα πανιά και το μέταλλο τα ξύλινα σκαριά. Από τις αρχές του εικοστού αιώνα, η χρήση τους περιορίστηκε αισθητά.
 Στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, τα χρησιμοποίησαν οι Ιταλοί στη Μεσόγειο, κυρίως εναντίον αγκυροβολημένων στόχων. Είχαν δημιουργήσει την μοίρα ΜΤΜ (Motoscafo da Turismo Modificato), με σκάφη μεγάλης ταχύτητας που τα γέμιζαν με εκρηκτικά (300 κιλά μπαρούτι) και τα εξαπέλυαν εναντίον του εχθρού. Τον Μάιο του 1941, στη μάχη της Σούδας, βούλιαξαν με αυτόν τον τρόπο ένα αγγλικό ταχύπλοο θωρηκτό και το νορβηγικό δεξαμενόπλοιο «Περικλής......

ΠΗΓΕΣ............
http://argolikivivliothiki.gr/2012/03/28/vivliothiki-6/

http://www.historyreport.gr/index.php/%CE%A3%CF%84%CE%
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%85%CF%81%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C
http://www.pare-dose.net/770
http://genesisxresearch.wordpress.com/2011/04/28/ioannis-theofilopoulos-progonos-mou/