ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ (1868- 22 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1894 )

Ο Κώστας Κρυστάλλης ή Κρουστάλλης (1868-1894)ήταν Έλληνας ποιητής και πεζογράφος της Νέας Αθηναϊκής σχολής.

Ο Κώστας Κρουστάλλης γεννήθηκε στο Συρράκο της Ηπείρου, όπου και έζησε μέχρι τα δώδεκα. Το 1880 γράφτηκε στη Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων. Το 1887 δημοσίευσε το ποίημα «Αι σκιαί του Άδου», που αναφερόταν σε επεισόδια της Επανάστασης του 1821. Εξαιτίας αυτού διώχθηκε από τις τουρκικές αρχές και κατέφυγε στην Αθήνα, ενώ τα τουρκικά δικαστήρια τον καταδίκασαν ερήμην σε εικοσιπενταετή εξορία. Στην Αθήνα άλλαξε το οικογενειακό του όνομα σε Κρυστάλλης. Στην Αθήνα εργάστηκε αρχικά στο τυπογραφείο των εκδόσεων «Φέξη» και παράλληλα δημοσίευε ποιήματα. Το 1891 προσλήφθηκε ως συντάκτης στο περιοδικό «Εβδομάς», αλλά η συνεργασία του έληξε τον ίδιο χρόνο εξαιτίας διαφωνιών με τη διεύθυνση του περιοδικού. Έπειτα διορίστηκε ως υπάλληλος στους σιδηροδρόμους. Οι δύσκολες συνθήκες ζωής του είχαν αποτέλεσμα να προσβληθεί από φυματίωση. Μετακόμισε στην Κέρκυρα, ελπίζοντας ότι εκεί θα βελτιωθεί η υγεία του, η οποία όμως επιδεινώθηκε και τελικά πέθανε στις 22 Απριλίου του 1894 στην Άρτα, όπου έμενε η αδερφή του.

Έργο 

http://www.ianos.gr/

Τα πρώτα του ποιήματα, "Αι Σκιαί του Άδου"και"ΟΚαλόγηρος της Κλεισούρας (1890), είχαν επικό χαρακτήρα, με επίδραση από τονΒαλαωρίτη. Αντιθέτως, με τις δύο ποιητικές συλλογές του που δημοσιεύτηκαν τα επόμενα χρόνια, εντάχθηκε στο πνευματικό κλίμα της Νέας Αθηναϊκής σχολής: επίδραση από το δημοτικό τραγούδι, λαογραφική θεματολογία. Η πρώτη του συλλογή, Αγροτικά (1891), πήρε έπαινο στο Δεύτερο Φιλαδέλφειο Ποιητικό Διαγωνισμό (τη χρονιά που βραβεύτηκε η συλλογή Τα μάτια της ψυχής μου του Παλαμά). Η δεύτερη και τελευταία συλλογή του, Ο τραγουδιστής του χωριού και της στάνης (1893), διακρίθηκε επίσης σε διαγωνισμό. Το πεζογραφικό του έργο (συγκεντρωμένο στον τόμο Πεζογραφήματα), συμβαδίζει με το κλίμα της πεζογραφίας της γενιάς του 1880: δημοτική γλώσσα, ηθογραφία, καλλιέργεια του διηγήματος. Ασχολήθηκε επίσης με τη συλλογή ιστορικού και λαογραφικού υλικού και συνεργάστηκε με το εγκυκλοπαιδικό λεξικό των Μπαρτ και Χιρστ.

Κριτική 

Την εποχή που όλοι εκθείαζαν τα τραγούδια του, ο Ξενόπουλος είχε ήδη διαγνώσει και επισημάνει τη μεγάλη σημασία του πεζογραφικού έργου του «ποιητή του βουνού και της στάνης». Ο Κρυστάλλης δεν είναι μόνον ο πρώτος που έγραψε στη δημοτική, ενώ ακόμα όλοι οι άλλοι αλληθώριζαν προς την καθαρεύουσα, παραπαίοντας ανάμεσα στις δύο γλώσσες. Μέσα στα ελάχιστα χρόνια που έζησε, πρόλαβε να μας δώσει κάποια δείγματα γραφής που φανερώνουν τον γεννημένο πεζογράφο. Στα διηγήματα του ο Κρυστάλλης είναι πληθωρικός, βιάζεται να τα πει όλα, σαν να προαισθάνεται πως δεν υπάρχει γι' αυτόν πίστωση χρόνου - η τόσο απαραίτητη για τη δουλειά ενός πεζογράφου. Η ζωντάνια του στις περιγραφές της φύσης ξαφνιάζει. Οι διάλογοι του έχουν την απλότητα και τη σοφία του λαϊκού λόγου. Κι ήταν ακόμα μόνο 26 χρονών. Ένα παιδί!

Η ποίηση του Κρυστάλλη επικρίθηκε από πολλούς (όπως ο Γιάννης Αποστολάκης), οι οποίοι την θεώρησαν νεκρή ή δουλική μίμηση τουδημοτικού τραγουδιού, σχοινοτενείς και αδιάφορες περιγραφές. Ο Παλαμάς είχε διαφορετική γνώμη:

« [Στα ποιήματα του Κρυστάλλη] πλέκουν στίχοι της δημώδους ποιήσεως και στίχοι δημώδεις του ποιητή· δύσκολα ξεχωρίζουνται αυτοί από εκείνους·κατά τρόπον τοιούτον ο ποητής συχνά συναρμόζει τα άσματα του, όμοια προς ανθοδέσμες των οποίων τα άνθη και τα φύλλα, στίχοι του λαού και στίχοι κατά τον λαόν, στενώς αναμιγνύονται, ώστε να απαρτίζουν μακρόθεν ένα αδιαχώριστον σύνολον».

Η εποχή του 

Σε ένα μεταβατικό καιρό κατά τον οποίο οι λαογραφικές καταγραφές του Νικολάου Πολίτη όπλιζαν την αξία μιας επαναφοράς της παραμερισμένης λϊκής παράδοσης, των ηθών και των δοξασιών της, ο Κρυστάλλης και πολλοί από τους τότε μονοδιάστατουςηθογράφους αποτελούσαν τον ασθενή αλλά ελλείποντα κρίκο, που όμως είχε καλές προσβάσεις στην κοινή γνώμη. Πάντως, η απήχηση του έργου του και οι έπαινοι που το συνόδευαν αποδίδουν τη γενικότερη ανάγκη του τότε κοινού που με το δημοσιογραφικό του αισθητήριο εξέφραζε ο Βλάσης Γαβριηλίδης για την επανασύνδεσή του με καταστάσεις από τις οποίες μόλις είχε αποσυνδεθεί, ζώντας σε ένα νόθο αστικό περιβάλλον που του είχε επιβάλει και υποβάλει μια νοοτροπία ευθυγράμμισης με τα ευρωπαϊκά πρότυπα ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ 

                                  ΠΟΙΗΜΑΤΑ 

Tραγούδι τῆς ξενιτιᾶς

Ἀνάθεμά σε, ξενιτιά, μὲ τὰ φαρμάκια πὄχεις!..

Θὰ πάρω ἕναν ἀνήφορο νὰ βγῶ σὲ κορφοβούνι,

νὰ βρῶ κλαράκι φουντωτὸ καὶ ριζιμιὸ λιθάρι,

νὰ βρῶ καὶ μία κρυόβρυση, νὰ ξαπλωθῶ στὸν ἴσκιο,

νὰ πιῶ νερὸ νὰ δροσισθῶ νὰ πάρω λίγη ἀνάσα,

ν᾿ ἀρχίσω νὰ συλλογισθῶ τῆς ξενιτιᾶς τὰ πάθη,

νὰ εἰπῶ τὰ μαῦρα ντέρτια μου καὶ τὰ παράπονά μου.

Ἄνοιξε θλιβερὴ καρδιὰ καὶ πικραμένο ἀχείλι,

βγάλε κάνα χαμόγελο καὶ πὲς κάνα τραγούδι.

-Τραγούδια ἂν ἔχ᾿ ἡ μαύρη γῆ, κι ὁ τάφος χαμογέλια,

ἔχει καὶ τοῦ παιδιοῦ ἡ καρδιὰ ποὺ περπατεῖ τὰ ξένα.

Τὰ ξένα ἔχουν καημοὺς πολλοὺς καὶ καταφρόνια πλῆθος!

Στὰ ξένα δὲν ἀνθίζουνε τὴν Ἄνοιξη τὰ δέντρα,

καὶ δὲν λαλοῦνε τὰ πουλιά, ζεστὸς δὲ λάμπει ὁ ἥλιος,

δὲ φυλλουριάζουν τὰ βουνά, δὲν πρασινίζει ὁ κάμπος,

καὶ δὲ δροσίζει τὸ νερό, καὶ τὸ ψωμὶ πικραίνει!

Στὰ ξένα, ποιὸς θὰ σὲ χαρεῖ καὶ ποιὸς θὰ σὲ γελάσει;

Ποὖν᾿ τῆς μανούλας τὰ φιλιά, τὰ χάδια τοῦ πατέρα;

Ποὖναι τὰ γέλια τ᾿ ἀδερφοῦ κ᾿ ἡ συντροφιὰ τοῦ φίλου;

Ποὖν᾿ τῆς ἀγάπης οἱ ματιὲς καὶ τὰ γλυκὰ τὰ λόγια;

Ἂν ἀρρωστήσεις, ποιὸς θαρθεῖ στὴν ξενιτιὰ σιμά σου,

νὰ σὲ ρωτᾷ τὸν πόνο σου, τὰ γιατρικὰ νὰ δίνει;

στὸ ἔρμο σου προσκέφαλο νὰ ξενυχτάει μαζί σου;

Κι ἂν ἔρθει μέρ᾿ ἀγλύκαντη στὰ ξένα νὰ πεθάνεις,

ποιὸς θὰ βρεθεῖ στὸ πλάι σου τὰ μάτια νὰ σοῦ κλείσει;

Ποιὸς θὰ σοῦ λούσει τὸ κορμί, ποιὸς θὰ σὲ σαβανώσει;

Στὸ λειψανό σου ποιὸς θἀρθεῖ λουλούδια νὰ σὲ ράνει;

Καὶ ποιὸς μὲ πόνο θὰ ριχτεῖ στὸ νεκροκρέββατό σου

γιὰ νὰ σὲ κλάψει; Ποιὸς θὰ εἰπεῖ γιὰ σένα μοιρολόγι;

Ἄχ! πῶς τοὺς θάφτουν, νἄξερες, καὶ πῶς τοὺς πᾶν᾿ τοὺς ξένους!..

Χωρὶς λιβάνι καὶ κηρί, χωρὶς παπὰ καὶ ψάλτη!

Ἀνάθεμά σε, ξενιτιά, μὲ τὰ φαρμάκια πὄχεις!..

Ποῦ νὰ τὸν πῶ τὸν πόνο μου, ποῦ νὰ τὸν ἀπορίξω;

Νὰ τὸν εἰπῶ στὰ τρίστρατα, τὸν παίρνουν οἱ διαβάτες,

νὰ τὸν ἀφήσω στὰ κλαριά, τὸν παίρνουν τ᾿ ἀγριοπούλια!..

Κι ἂν κλάψω, τὰ φαρμακερὰ τὰ δάκρια ποῦ νὰ πέσουν;

Ἂν πέσουνε στὴ μαύρη γῆ, χορτάρι δὲν φυτρώνει,

ἂν πέσουνε στὸν ποταμό, ὁ ποταμὸς θὰ στύψει,

ἂν πέσουνε στὴ θάλασσα, πνίγουνται τὰ καράβια,

κι ἂν τὰ βαστάξω στὴν καρδιά, μὲ καῖν᾿ μὲ φαρμακώνουν!

Ἀνάθεμά σε ξενιτιά, μὲ τὰ φαρμάκια πὄχεις!..

 Τὸ κέντημα τοῦ μαντηλιοῦ

Mary Cassatt

Στὴν ἄκρη τοῦ γιαλοῦ ξανθὴ κάθεται κόρη

κι ὡριόπλουμο λευκὸ χρυσοκεντάει μαντίλι,

μαντίλι τοῦ γαμπροῦ, τοῦ γάμου της κανίσκι.

Τὴν θάλασσα κεντάει, μὲ τὰ νησιά της ὅλα,

κεντάει τὸν οὐρανὸ μὲ τὰ λαμπρά του ἀστέρια,

τὴ γῆ μὲ τὰ πολλὰ καὶ μὲ τὰ ὡραῖα λουλούδια,

κεντάει κ᾿ ἕνα βουνό, ψηλὸ ψηλὸ καὶ μέγα:

τὸ χάραμα γλυκὰ προβάλει στὴν κορφή του

καὶ βάφεται ἡ κορφὴ καὶ τ᾿ οὐρανοῦ ἡ λουρίδα

ροδόλευκη, νερὰ καθάρια κι ἀσημένια

τὰ διάπλατα πλευρὰ ξετρέχουν κι αὐλακώνουν,

χιλιόχρονα, παλιά, βαθιά, ἰσκιωμένα ὀρμάνια

κεντάει στὶς λαγκαδιὲς μὲ πράσινο μετάξι

στοὺς ὄχτους, στὰ ριζά, κοπάδια ἀσπρολογᾶνε

καὶ φαίνονται οἱ βοσκοί, καὶ στ᾿ ὄμορφο κεντίδι

φλογέρες λὲς κι ἀκοῦς, λὲς καὶ γρικᾷς τραγούδια,

βελάσματα βραχνὰ καὶ ἠχοῦς ἀπὸ τρουκάνια.

Στὰ πόδια τοῦ βουνοῦ κεντάει γαλάζια λίμνη

μὲ καλαμιὲς χρυσές, ἕνας ψαρᾶς στὴν ἄκρη

πεζόβολον κρατεῖ καὶ δόλωμα ἑτοιμάζει,

κάμπον πλατὺν-πλατὺν μὲ σμαραγδένιο νῆμα

ὁλόγυρα κεντάει, στὴ μέση ἀπὸ τὸν κάμπο,

ποτάμι σιγαλὸ καὶ φιδωτὸ ξομπλιάζει,

μὲ δάφνες, μὲ μυρτιὲς καὶ μὲ δασιὰ πλατάνια,

μὲ ἀηδόνια, μὲ φωλιές, καὶ στὸ πανώριο ξόμπλι

τὸν φλοῖβο τοῦ νεροῦ θαρρεῖς κι ἀκοῦς, τῆς δάφνης

τὸν μύρο, τῆς μυρτιᾶς, θαρρεῖς ὅτι ἀνασαίνεις,

πὼς τὸν κελαηδισμὸ τῶν ἀηδονιῶν ξανοίγεις,

πὼς νιώθεις τὸ ἁπαλό της φυλλουργιᾶς μουρμούρι...

Στὴν ἀκροποταμιὰν ἀλάφι ζωγραφίζει,

ποὺ σκύφτει τὰ νερὰ νὰ πιεῖ, τὰ κρυσταλένια,

καί, ξάφνου, σαϊτιὰ στὴν πλάτη τὸ λαβώνει,

στρέφεται αὐτό, κοιτάει μὲ πόνο τὴν πληγή του,

πάσχει ν᾿ ἀπαλλαχτεῖ, δὲ δύνεται τὸ μαῦρο,

κι ἀπὸ τὸν οὐρανόν, ἀπὸ τὰ δένδρα γύρα

βοήθεια λὲς ζητάει...

Ὁλόυρα ἀπὸ τὸν κάμπο,

πλῆθος μικρὰ χωριὰ κεντάει, χωράφια ὀλλοῦθε

μὲ ὁλόχρυσα σπαρτά, μὲ θυμωνιές, μὲ ἁλώνια,

πράσινα ἀμπέλια ἀλλοῦ, μὲ κίτρινα σταφύλια,

κίτρινα σὰν φλουριά, κ᾿ ἔμορφα κοπελούδια,

ποὺ μπαίνουν μὲ πλεχτὰ καλάθια καὶ τρυγᾶνε.

Γάμον ἀρχοντικὸ σ᾿ ἕνα χωριὸ πλουμίζει,

μὲ νύφην, μὲ γαμπρό, μὲ φλάμπουρα, μὲ ψίκι,

δράκους ἀλλοῦ κεντάει, καὶ λάμιες καὶ νεράϊδες,

κεντάει κ᾿ ἕναν γιαλὸ μὲ ζαφειρένια πλάτια,

στὴν ἄκρη τοῦ γιαλοῦ τὴν ἴδια τὴν θωριά της

ὁλόφαντη ἱστορεῖ ἀπὸ ὀμορφιὰν καὶ νιότη

καὶ πλοῦτον καὶ ἀρχοντιά, καὶ στὰ λευκά της χέρια

τ᾿ ἀργόχειρο κρατεῖ, τ᾿ ὡριόπλουμο μαντίλι,

μαντίλι τοῦ γαμπροῦ, τοῦ γάμου της κανίσκι,

ἀνάρια τὸ κεντάει κι ὅλο τοῦ λέει τραγούδια:

-Μαντίλι πλουμερὸ καὶ χρυσοκεντημένο,

ποιὸς νἆναι τάχα ὁ νιὸς ὁποῦ θὰ σ᾿ ἀποχτήσει;

Ποιὸς νἆναι τάχα ὁ νιὸς ποὺ μ᾿ ἕνα δακτυλίδι,

μαντίλι μου ἀκριβό, κανίσκι θὰ σὲ πάρει;

Ποιὸς νἆναι τάχα ὁ νιός, ποὺ μ᾿ ἕνα φιλημά του,

γλυκὸ καὶ φλογερό, ἀπ᾿ τὸ λευκό μου χέρι

στὴν κλίνη τὴν ἁγνὴ θὰ μ᾿ ὁδηγήσει νύφην;

Ποιὸς νἆναι τάχα αὐτός; Πέτε μου, ἐσεῖς δεντράκια,

κ᾿ ἐσεῖς καλὰ πουλιά. Μουρμούρισέ μου ἀγάλια,

ἐσὺ ὡραῖε γιαλὲ καὶ γαλανὲ οὐρανέ μου!

Ἐσύ, φτερουγιαστέ, καθάριε λογισμέ μου,

γιατί δὲ μοῦ τὸν λές, γιατί δὲ μοῦ τὸν δείχνεις,

γιατί μία ὡραῖα βραδιὰ κρυφὰ δὲ μοῦ τὸν φέρνεις,

σὰν ὄνειρο χρυσό, γλυκὰ στὴν ἀγκαλιά μου;

Τὸ τραγούδι τοῦ τρυγητοῦ

Diego Rivera

Τὸ λέει ὁ πετροκότσυφας στὸ δροσερὸ τ᾿ αὐλάκι,

τὸ λὲν στὰ πλάια οἱ πέρδικες, στὴν ποταμιὰ τ᾿ ἀηδόνια,
τὸ λὲν στ᾿ ἀμπέλια οἱ λυγερές, τὸ λὲν μὲ χίλια γέλια,
τὸ λέει κ᾿ ἡ Γκόλφω ἡ ὄμορφη, τὸ λέει μὲ τὸ τραγούδι:
- Ἀμπέλι μου, πλατύφυλλο καὶ καλοκλαδεμένο,
δέσε σταφύλια κόκκινα, νὰ μπῶ νὰ σὲ τρυγήσω,
νὰ κάμω ἀθάνατο κρασί, μοσκοβολιὰ γιομάτο.
Μὲς στὰ κατώγια τὰ βαθιὰ σὰν μόσχο νὰ τὸ κρύψω,
νὰ τὸ φυλάξω ὀλάκαιρες χρονιές, ἀκέριους μῆνες,
ὥσπου νὰ ῾ρθεῖ μίαν ἄνοιξη, νἄρθει ἕνα καλοκαίρι,
νὰ γύρει ἀπὸ τὴ μακρινὴ τὴν ξενιτιὰ ὁ καλός μου.
Νὰ κατεβῶ μὲς στὴν αὐλή, νὰ πιάκω τ᾿ ἄλογό του,
νὰ τὸν φιλήσω ἀγκαλιαστὰ στὰ μάτια καὶ στὸ στόμα,
νὰ τὸν κεράσω, ἀμπέλι μου, τ᾿ ἀθάνατο κρασί σου,
τῆς ξενιτιᾶς τὰ βάσανα νὰ πᾶν, νὰ τὰ ξεχάσει.

Τραγούδι τοῦ ἀργαλειοῦ

Ἡ Ζερβοπούλα ἡ ὄμορφη κι ἀρχοντοδυγατέρα

στὸν ἀργαλιὸ τῆς ὕφαινε κι ἀνάρια ἐτραγουδοῦσε:

- Διασίδι, καλοδιάσιδο, γνεμένο στὸ νυχτέρι,

διασίδι μ᾿, ὄντας σ᾿ ἔγνεθα, τὸν συχνονειρεύομουν,

διασίδι, ὄντας σ᾿ ἐδιάζομουν, ἦρθεν ἀπὸ τὰ ξένα,

διασίδι, ὄντας σ᾿ ἐτύλιγα στὴν ἐκκλησιὰ τὸν εἶδα,

διασίδι, ὄντας σ᾿ ἐκόλναγα, μὄστειλεν ἀρραβῶνα.

Παῖξε ἀργαλιέ μου, βρόντησε, πέτα χρυσὴ σαΐτα,

τρίχτε καημένα χτένια μου, βαστᾶτε τὸν ἠχό μου,

νὰ βγοῦν τὰ ὑφάδια γλήγορα, νὰ ράψω τὰ προικιά μου,

γιατ᾿ ὁ καλός μου βιάζεται, βιάζεται νὰ μὲ πάρει!

 http://glypto.wordpress.com/