Στο λημνιακό τοπικό ιδίωμα ο Σταύρος Τραγάρας σατιρίζει την κοινωνική και πολιτική καθημερινότητα.
Ένα απολαυστικό βιβλίο
Ο Σταύρος Τραγάρας και τα Χουρκούδιατ’
Ο Ατσκιώτ’ς Αριστοφάν’ς
Πριν από λίγες ημέρες είχα την τύχη να παρακολουθήσω την «Ειρήνη» του Αριστοφάνη στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Ένας κατεξοχήν αριστοφανικός ερμηνευτής, ο Τζίμης Πανούσης, σκόρπισε το γέλιο υποδυόμενος τον Τρυγαίο, έναν απελπισμένο Αθηναίο αμπελουργό που έχει καταστραφεί από τον πόλεμο και στην προσπάθειά του να σταματήσει το κακό, τρέφει με το μοναδικό προϊόν που του περισσεύει, που είναι τα περιττώματά του, τα «σκατά» του, ένα σκαθάρι ώστε αυτό να μεγαλώσει, να το καβαλικέψει και να πάει στον Όλυμπο να παραπονεθεί, να παρακαλέσει τους θεούς να ελευθερώσουν την Ειρήνη. Εκεί βρίσκει μόνο τον Ερμή, τον θεό και του εμπορίου, που λίγο νοιάζεται αφού τα κέρδη των εμπόρων έχουν πολλαπλασιαστεί από τον Πόλεμο. Τότε ο Τρυγαίος στρέφεται στον απλό κόσμο και με τη βοήθειά του ελευθερώνουν την Ειρήνη. Στη συνέχεια ο Αριστοφάνης με το κείμενό του γελοιοποιεί τους πολεμοκάπηλους στρατηγούς της Αθήνας και της Σπάρτης και τους εμπόρους των όπλων.
 |
| Ο Σταύρος Τραγάρας |
Γιατί τα γράφω αυτά; Διότι Αριστοφάνηδες υπάρχουν και στις μέρες μας. Μα λίγοι τους ακούν, ακόμα λιγότεροι τους διαβάζουν και ελάχιστοι προβληματίζονται. Ένας από αυτούς τους άσημους Αριστοφάνηδες -και το γράφω μετά λόγου γνώσεως- είναι ο γιατρός, ποιητής, ζωγράφος και πεζογράφος Σταύρος Τραγάρας από την Ατσική της Λήμνου. Χρόνια τώρα με τα χρονογραφήματά του θίγει τα κακώς κείμενα και σατιρίζει τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές παθογένειες της ελληνικής πραγματικότητας. Χρησιμοποιώντας το λημνιακό τοπικό ιδίωμα, άλλοτε με πεζό λόγο και άλλοτε με στίχους, χαρίζει χαμόγελο και παράλληλα προβληματίζει τον κάθε σκεπτόμενο πολίτη. Τα κείμενα αυτά, που είναι γραμμένα από το 2000 ως το 2017 και ξεπερνούν τα 180, τα συγκέντρωσε σε έναν τόμο με τίτλο «Τα Χουρκούδια», δηλαδή τα νεογνά, τα μωράκια. Τον τίτλο αυτό είχε δώσει σε ένα από τα σατιρικά στιχουργήματά του (σσ. 255-257), στο οποίο παρομοιάζει με χουρκούδια τους πολιτικούς αρχηγούς, όταν διαβουλεύονταν το Νοέμβριο του 2011 για να βρεθεί διάδοχη κατάσταση μετά την εξώθηση σε παραίτηση του Γ. Παπανδρέου:
Κι ούλο παίζνε τα χουρκούδια
Σάκαλα κι κρυφτουτσίκ
Κι ποιος να χαλάσ’ τ’ μπαρίγια
Κι να τς ριξ γιρό καμτσίκ’.
Τα πρώτα έντεκα κείμενα, από το 2000 ως το 2003, τα έγραψε στην εφημερίδα «Η Φωνή της Ατσικής». Συνέχισε, σχεδόν σε δεκαπενθήμερη βάση, στην εφ. «Λήμνος», από το 2007 ως το 2014. Τα υπόλοιπα (περίπου 40), είναι αναρτημένα στο διαδίκτυο. Όλα συνοδεύονται είτε από σκίτσα δικά του ή άλλων είτε από φωτογραφίες.
Ο Σταύρος Τραγάρας δεν αφήνει τίποτε ασχολίαστο. Ξαναδιαβάζοντας τα κείμενα θυμάσαι τα σοβαρά, ασόβαρα αλλά και τραγικά που συνέβησαν στον τόπο μας κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Οι τίτλοι είναι αποκαλυπτικοί.
«Η Λημνιά συντχιά δεύτερ γλώσσα τ’ γκουβέρνου» (2001): για την άποψη της Άννας Διαμαντοπούλου να καθιερωθούν τα αγγλικά ως δεύτερη επίσημη γλώσσα.
«Α μπομπαρδίσουμ’ τ’ Κοντοπούλ» (2002): για τον απειλούμενο βομβαρδισμό του Ιράκ.
«Ο κώλος μας σφνιζ’» (10/7/07): για την απαξιωτική φράση του Υπ. Ναυτιλίας Μαν. Κεγφαλογιάννη προς τους Λήμνιους αντιπροσώπους που ζητούσαν καλύτερη συγκοινωνία.
«Παπαρολογίες και παπάρια» (10/6/08): με αφορμή μια συζήτηση στη Βούλη.
«Τέρμα ο τζίγαρος» (22/9/10): για την απαγόρευση του καπνίσματος.
«Η βίζιτα τ’ πορδυπουργού στ’ Λήμνο» (22/10/10): με αφορμή την επίσκεψη του Γ. Παπανδρέου στο Μούδρο της Λήμνου. Ο Τραγάρας καθιερώνει στο εξής την επωνυμία «πορδυπουργός» για τον εκάστοτε πρωθυπουργό, παίζοντας με το λημνιακό ιδίωμα και την τοπική λέξη «πορδής: φοβιτσιάρης».
«Ο Στρος κάν’ κι τα πλερών’ η χώρα» (25/5/11): με αφορμή το σεξουαλικό σκάνδαλο του Στρος Καν στη Ν. Υόρκη, όπου παίζει με το επώνυμο και τη λημνιά λέξη «κάν’: κάνει σεξ».
«Γαδάρ’και μλάρια» (6/7/11): για τους προπηλακισμούς πολιτικών από πολίτες.
«Η μνα» (26/10/11): με αφορμή φράση της Αλέκας Παπαρήγα ότι ας φύγουμε από την Ευρ. Ένωση κι ας έχουμε νόμισμα την αρχαία «μνα», ο Τραγάρας συσχετίζει τη λέξη με τη λημνιά «μνι: αδοίο» και φτιάχνει ένα ξεκαρδιστικό κείμενο.
«Λε μαλάκες» (30/11/11): με αφορμή σχετικό χαρακτηρισμό του Πάγκαλου για τους αγανακτισμένους.
«Άχτουνγκ, άχτουνγκ» (18/4/12): για τα σχεδιαζόμενα κέντρα φιλοξενίας μεταναστών.
«Το πασόκ μας το βαθγιό» (20/5/12): για το ξεκαθάρισμα του Ευ. Βενιζέλου στο ΠΑΣΟΚ.
«Το χρονοντούλαπο τς ιστορίας κι ο ντουλάπς τ’ Κούβαρου» (18/7/12): σχολιασμός του καταποντισμού των παλιών κομμάτων, ιδίως του ΠΑΣΟΚ, στις εκλογές.
«Οι καταθέσεις στην Ελβετία κι ο γάδαρος τ’ Καλαρχάκ’» (15/8/12): για την αναζήτηση αδήλωτων εισοδημάτων σε ελβετικές τράπεζες.
«Η ανάπτυξ κι οι μπισκοτιές τ’ Βαγή» (10/10/12): για την ανάπτυξη που όλο έρχεται και δεν φαίνεται πουθενά.
«Βνιες, βοδόξλα κι εναλλάκτικα καύσιμα» (23/1/13): με αφορμή το ακριβό πετρέλαιο.
«Ο πολλαπλασιαστής και τα κλάσματα» (13/3/13): για το λάθος του ΔΝΤ, όπου παίζει με τις λέξεις κλάσμα και κλάσ'μο.
«Συρζανέλα, η μιγάς αμαζόνα», «Συρζοκαμενούδια» (22/3/13): για την συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ στην πρόταση μομφής κατά του τότε υπουργού οικονομικών Γιάννη Στουρνάρα. Ίσως ο Τραγάρας ήταν ο πρώτος που επισήμανε δημόσια τη διαφαινόμενη σύμπραξη των δύο κομμάτων.
«Φον κλεφταυγουλάδες» (9/10/13): για τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα από χρυσαυγίτες.
«Η ανατροπή του συστήματος και το ανατρεπόμενο τ’ Κωνσταντή»(2/3/15): με αφορμή τους μεγαλόσχημους που δήλωναν αντισυστημικοί, μετά την εκλογή Τσίπρα.
«Το νυχτέρι της τρελής» (14/8/15): για τις ιδιοτροπίες της Ζωής Κωνσταντοπούλου.
«Τσουτσλοθρήνος» (2/4/16): για την κακόγουστη θεατρική παράσταση στο Ηρώδειο του Βέλγου Γιαν Φαμπρ.
Οι «πολιτικοί αναλυτές» του Τραγάρα, ο Γιώργαρος Πουρπουργιανός και ο Μενελής Λεμπέσαρος, με το πηγαίο λαϊκό χιούμορ τους, ανατρέπουν κατεστημένες αντιλήψεις και καταγράφουν το λαϊκό αποτροπιασμό για όσα παράλογα για τον κοινό νου συμβαίνουν στην πολιτική καθημερινότητα, την ίδια ώρα που όλοι [πολιτικοί, ΜΜΕ, ξερόλες ειδήμονες δημοσιογράφοι, και λοιποί παρατρεχάμενοι] είχαν βαλθεί να προσβάλουν την κοινή λογική και τη νοημοσύνη του λαού.
Ο Τραγάρας είναι απολαυστικός, ξεκαρδιστικός, δηκτικός, βωμολόχος, κάποιες φορές υπέρ το δέον. Ο ίδιος έχει επίγνωση πως κάποιοι θα ενοχληθούν από το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί. Σημειώνει στο τελευταίο του κείμενο που έχει τίτλο «Η αντρουπτσάρα» (1/3/17, σσ. 621-622):
«Δεν σας αρέσουν τα βωμολοχικά; Αισθάνεστε αμηχανία ή συστολή όταν τα ακούτε; Μήπως τα βρίσκετε χυδαία; Ποιος όρισε και ξεχώρισε τις ‘κακές’ από τις ‘καλές’ λέξεις; Σε ποιον δεοντολογικό κώδικα… είναι καταγεγραμμένη αυτή η διαίρεση; Αγαπητοί αναγνώστες μη ταρασσέσθω υμών η καρδία. Ο μόνος διαχωριστικός κώδικας είναι αυτός της απύθμενης υποκρισίας και της δηλητηριώδους άγνοιας, που φορτώνει ενοχές. Όλες οι λέξεις είναι ωραίες, ακόμα και οι… άσχημες».
Ο στόχος του Τραγάρα δεν είναι να απευθυνθεί στα ζωώδη ένστικτα του καθενός. Στόχος του είναι να στηλιτεύσει τον υποκριτικό καθωσπρεπισμό των κάθε λογής ανευθυνο-υπεύθυνων που οδήγησαν την ελληνική κοινωνία στο βάραθρο. Και το πετυχαίνει με μεγάλη επιτυχία. Και φυσικά ενοχλεί. Ενοχλεί καθώς θίγει την αισθητική που, είτε συνειδητά είτε όχι, έχουμε υιοθετήσει θεωρώντας όλοι μας πως οι καλοί τρόποι, το σαβουάρ βιβρ, συνοδεύονται από καλές προθέσεις. Όμως, όπως αποδείχτηκε περίτρανα τα τελευταία χρόνια, οι μεγαλύτερες απατεωνιές έγιναν από «ευυπόληπτους» πολίτες, με «θεωρία επισκόπου και καρδία μυλωνά».
Ξαναδιαβάζοντας τα κείμενα του Σταύρου Τραγάρα, διότι τα περισσότερα τα είχα διαβάσει όταν πρωτο-δημοσιεύτηκαν, θυμήθηκα την περίπτωση του Νικόλα από τη Νέα Ιωνία, με τον οποίο υπηρετούσαμε μαζί φαντάροι. Αν και ήμασταν στην ίδια σειρά, ο Νικόλας απέφευγε συστηματικά να κάνει παρέα με μένα και δυο-τρεις άλλους από τη διμοιρία μας. Απορούσα, ώσπου μια μέρα τον άκουσα να λέει: «Μακριά από τους γυαλάκηδες». Τότε κατάλαβα. Όλοι οι «ανεπιθύμητοι» είχαμε κάτι κοινό, φορούσαμε γυαλιά. Στον κώδικα αξιών του Νικόλα που είχε βγάλει μόνο το δημοτικό, οι «γυαλάκηδες» αντιπροσώπευαν τους μορφωμένους που είναι καλοί στα λόγια αλλά στην πράξη είτε δεν τα εφαρμόζουν είτε ακόμα χειρότερα σε ξεγελούν και σε τουμπάρουν.
«Μακριά από τους γυαλάκηδες», λοιπόν. Μακριά από τα καλογραμμένα, υποκριτικά κείμενα, τα διφορούμενα, «ήξεις αφήξεις» λόγια. Διαβάστε τα βωμόλοχα κείμενα του Τραγάρα χωρίς ενστάσεις, χωρίς αισθητικές ή άλλες προκαταλήψεις, σταθείτε στην ουσία και όχι στο λεξιλόγιο.
Θα τελειώσω γράφοντας δυο λόγια για τη λαογραφική και γλωσσική αξία που έχει το βιβλίο του Τραγάρα. Η επιλογή του να γράψει στη «λημνιά συντχιά», στο λημνιακό γλωσσικό ιδίωμα, συνιστά μια μεγάλη προσφορά στην γλωσσική μελέτη του. Στα 180 κείμενα αποθησαυρίζεται ένα τεράστιος πλούτος τοπικών λέξεων. Διότι ο Τράγαρας εκτός από το ό,τι καταγράφει τοπικές λέξεις με την παραδοσιακή προφορά τους και την ερμηνεία τους, επί πλέον τις χρησιμοποιεί με ενεργητικό τρόπο στα κείμενα, σε ποικίλους λεκτικούς τύπους, σε σύνθετα, παράγωγα, μέσα σε φράσεις, παροιμίες, στίχους, με διαφορετικό νόημα κατά περίπτωση. Είναι πολύ μεγάλη αυτή η προσφορά και θα εκτιμηθεί εν καιρώ, όταν το βιβλίο μελετηθεί από ειδικούς επιστήμονες.
Θοδωρής Μπελίτσος
Ν. Σμύρνη, 28/7/2017
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου