Ο Λέων Τολστόι, γεννήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1828 (28 Αυγούστου, με το παλαιό ημερολόγιο) στη Γιάσναγια Πολιάνα της Ρωσίας από αριστοκρατική οικογένεια. Ορφάνεψε, όμως, προτού κλείσει τα δέκα του χρόνια και από πατέρα και από μητέρα.
Σπούδασε στο πανεπιστήμιο του Καζάν ανατολικές γλώσσες και νομικά, μα δεν πήρε το πτυχίο του. Ήταν φύση ανήσυχη, γεμάτη σχέδια και αναμορφωτικές ιδέες, επηρεασμένες από τη Γαλλική Επανάσταση. Θέλησε να ανυψώσει τους Ρώσους χωρικούς, αγρότες και να μορφώσει τα παιδιά τους. Ίδρυσε, μάλιστα, και σχολείο και εξέδωσε παιδαγωγικό περιοδικό με τον τίτλο «Γιάσναγια Πολιάνα».
Έχοντας μεγάλα χρέη από τη χαρτοπαιξία, αποφάσισε να καταταγεί στο στρατό. Πήρε μέρος στον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856), όπου γνώρισε την ψυχή του ρώσου στρατιώτη και τη φρίκη του πολέμου. Ο αποτροπιασμός για τις φρικαλεότητες του πολέμου αυτού καθρεφτίστηκε στα «Διηγήματα της Σεβαστούπολης (1855-1859)». Στη συνέχεια ταξίδεψε στη Γαλλία, Ελβετία, Ιταλία και Γερμανία. Γυρίζοντας στη Ρωσία, παντρεύτηκε (1862), έκανε οικογένεια κι έζησε ευτυχισμένος «σαν πατριάρχης», όπως έγραψε ο ίδιος. Με την κατά 16 χρόνια μικρότερη σύζυγό του Σοφία Μπερς απέκτησε 13 παιδιά.
 |
| Η τελευταία φωτογραφία του ζεύγους Τολστόι, την ημέρα που γιόρτασαν τη 48η επέτειό τους.... πηγή |
Την περίοδο εκείνη έγραψε τα δύο αριστουργήματά του «Πόλεμος και Ειρήνη» (1869), μια έξοχη απεικόνιση της ζωής και των συνθηκών της Ρωσίας στην περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων, ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα της ρεαλιστικής πεζογραφίας και την «Άννα Καρένινα» (1877), την τραγωδία μιας γυναίκας που έπεσε θύμα της ψεύτικης και απάνθρωπης ηθικής της κοινωνίας.
Η ανησυχία του, όμως, ταράζει και πάλι τη ζωή του. Είχε τύψεις που ζούσε μέσα στα πλούτη, ενώ τόσοι άλλοι δυστυχούν. Θέλει να τα αφήσει όλα, περιουσία, οικογένεια, δόξα και να ζήσει απλά, σύμφωνα με τις ιδέες του. Αποφασίζει να εγκαταλείψει τα «εγκόσμια», να τα αρνηθεί όλα και να ζήσει μία απλή ζωή μέσα στη φύση. Άφησε την καταπιεστική και αυταρχική σύζυγό του να διαχειρίζεται την περιουσία κι εκείνος ζούσε μια λιτή σχεδόν φτωχική ζωή στα κτήματά του, όπου πλήθος άνθρωποι πήγαιναν να τον συναντήσουν και να μοιραστούν τη σοφία του.
Τότε γράφει τα έργα του με τα μεγάλα προβλήματα και τις υψηλές ηθικές αρχές της αγάπης, της καλοσύνης και της συμπόνοιας: «Πάτερ Σέργιος» (1898), «Σονάτα του Κρόιτσερ» (1889), «Κύριος και δούλος» (1895) και «Ανάσταση» (1899). Έγραψε, ακόμα, ένα δραματικό έργο, «Το κράτος του ζόφου» (1886) κι ένα θαυμάσιο μεγάλο διήγημα «Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς» (1866). Η ιδιότυπη θρησκευτικότητά του τον φέρνει σε αντιδικία με την εκκλησία της Ρωσίας, η οποία τον απέβαλε από τις τάξεις της το 1901.
Στις 20 Νοεμβρίου (7 Νοεμβρίου με το παλαιό ημερολόγιο) του 1910 ο σπουδαίος ρώσος συγγραφέας, «ο γίγας της ρωσικής γης», όπως τον αποκαλούν, άφησε την τελευταία του πνοή στη σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης Αστάκοβο της Ρωσίας.
Η φιλοσοφία του
Στο σπίτι του, σύμφωνα με τη γυναίκα του Σοφία, συνωστίζονταν «παράφρονες αριστοκράτες, ζητιάνοι που περηφανεύονται για την ξεπεσμένη θέση τους, ξεδοντιάρες καλόγριες, ιδεολόγοι φοιτητές, επαναστάτες, εγκληματίες, χορτοφάγοι, αλλοδαποί».
Ο Γκάντι το συνοψίζει σε μία φράση: «Ο Τολστόι είναι ο μεγαλύτερος απόστολος της μη βίαιης αντίστασης στην εποχή μας».
Ο Λέων Τολστόι είναι ο πιο διάσημος Χριστιανός Αναρχικός και θεωρείται ίσως ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του ρεύματος αυτού. Όπως έγραψε «ο χριστιανισμός στην αληθινή του ουσία θέτει ένα τέλος στο Κράτος». Αυτή η πρόταση αποδίδει τη βασική ιδέα που αποτελεί τη βάση του χριστιανικού αναρχισμού...
Αν και ο ίδιος ποτέ δεν αποκάλεσε τον εαυτό του αναρχικό, η εναντίωσή του στις άδικες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις (1880-1882) και στην αυταρχικότητα και καταπίεση που ασκούσαν οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις στους μουζίκους τον οδήγησαν στην απόρριψη των κρατικών δομών και στην αναζήτηση μιας άλλης μορφής
κοινωνικής οργάνωσης και ζωής.
Αναπτύσσει τη θεωρία του για μια κοινωνία αντιεξουσιαστική και αντιιεραρχική, πάντα κοντά στη φύση και σε αρμονία με αυτή, όπου ο κάθε άνθρωπος θα μπορέσει να αναπτύξει τα προσωπικά του χαρίσματα και τις δεξιότητες του, που θα εργάζεται ο ίδιος για να εξασφαλίσει την τροφή του χωρίς η εργασία του να γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης.
Ο Τολστόι γίνεται αρνητής κάθε κρατικής δομής κραδαίνοντας στο χέρι του το «τσεκούρι» της χριστιανικής του πίστης.
«…όλες οι υποχρεώσεις προς το κράτος είναι ενάντια στη συνείδηση του Χριστιανού - ο όρκος υποτέλειας, οι φόροι, οι νομικές διαδικασίες, η στρατιωτική θητεία. Και όλη η κυβερνητική ισχύς στηρίζεται πάνω στις υποχρεώσεις αυτές». (Leo Tolstoy, The Kingdom of God is Within You).
Στο δοκίμιο του «Για την αναρχία» γράφει: «Οι Αναρχικοί έχουν δίκιο σε όλα. Kαι στην άρνηση της υπάρχουσας τάξης και στον ισχυρισμό ότι, χωρίς Αρχή, δεν θα μπορούσε να υπάρχει χειρότερη βία από αυτή της Αρχής κάτω από τις τωρινές συνθήκες. Κάνουν λάθος μόνο στο να νομίζουν ότι η Αναρχία μπορεί να ιδρυθεί μέσω επαναστάσεως. Αλλά μπορεί να ιδρυθεί μόνο με το να υπάρχουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι οι οποίοι δεν επιζητούν την προστασία της κυβέρνησης... Μπορεί να υπάρξει μόνο μία μόνιμη επανάσταση - μιά ηθική: Η αναγέννηση του εσωτερικού ανθρώπου».
Οι επιρροές του Τολστόι τόσο στους σύγχρονούς του όσο και στις μεταγενέστερες γενιές ήταν ιδιαίτερα σημαντικές και εκφράστηκαν μέσα από κινήματα και κοσμοθεωρίες.
Η πιο άμεση επίδραση ήταν αυτή στον Μαχάτμα Γκάντι, με τον οποίο ο Τολστόι διατηρούσε αλληλογραφία, που έγινε πράξη με τον ινδικό εθνικοαπελευθερωτικό, από την βρετανική κυριαρχία, αγώνα ο οποίος και τήρησε στο ακέραιο την τολστοϊκή μη βίαιη αντίσταση στον εχθρό.
Τα φιλοσοφικά πεζογραφήματά του «Το κράτος του ζόφου» και «Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς» είναι δύο συγκλονιστικά κείμενα ορθόδοξου χριστιανικού αναρχισμού.
Το παιδαγωγικό του όραμα και παράδειγμα
Αυτός ο αριστοκράτης, που έζησε στα νιάτα του ως μποέμ και εγκατέλειψε το πανεπιστήμιο- αφού σύμφωνα με τους καθηγητές του ήταν «ανεπίδεκτος μαθήσεως»-, σε ώριμη ηλικία πήρε την πρωτοβουλία να ιδρύσει στη Γιασνάγια Παλιάνα σχολεία αντιαυταρχικής, δηλαδή δημοκρατικής εκπαίδευσης. Το παράδειγμά του ακολούθησε πολλά χρόνια αργότερα ο Α.Σ. Νιλ ιδρύοντας το 1921 στο Σάμερχιλ της Αγγλίας το δικό του σχολείο που καταργούσε τα αυταρχικά συστήματα διδασκαλίας.
Στο τέλος της δεκαετίας του 1850, μετά από μια δεκαετία νεανικής ακολασίας στη δυτική Ευρώπη, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Τολστόι στην «Εξομολόγηση», επιστρέφει στη Ρωσία. Δυο κομβικές εμπειρίες για τον ίδιο, η αναγκαστική παρακολούθηση μιας δημόσιας εκτέλεσης στη γκιλοτίνα, στο Παρίσι και ο θάνατος του αδερφού του, τον οδηγούν στο χωριό, στα κτήματά του και στην ενασχόλησή του με τα αγροτικά σχολειά. Ήταν το τέλος της πρώτης του συγγραφικής περιόδου. Απογοητευμένος με τους λογοτέχνες, τα έργα των οποίων θεωρούσε ότι είναι για λίγους και όχι για τις μάζες των αγροτών, πίστευε ότι αν οι αγρότες δε μπορούσαν να διαβάσουν λογοτεχνία, θα μπορούσε ο ίδιος να τους τη διδάξει. Το όραμα της εκπαίδευσης των αγροτών συμπίπτει με την απελευθέρωση των δουλοπάροικων, το 1861.
Οι απόψεις του Τολστόι για την εκπαίδευση ήταν ριζοσπαστικές για την εποχή του και συμβάδιζαν με την όλη κοσμοθεωρία του για τους κοινωνικούς θεσμούς. Οι τρεις κύριες συνιστώσες της παιδαγωγικής του θεώρησης ήταν η ισότητα μαθητή – δασκάλου, η ελευθερία επιλογών και η αρμονία με τη φύση.
Το 1859 ίδρυσε στη γενέτειρά του Γιάσναγια Πολιάνα ένα σχολείο, χρησιμοποιώντας ως χώρο το ίδιο του το σπίτι και το κτήμα του. Η διδασκαλία πραγματοποιούνταν από φοιτητές, τους οποίους ο Τολστόι βρήκε στη Μόσχα, και από τον ίδιο τον Λέοντα. Ακόμη και σήμερα, στο σπίτι του στην Γιάσναγια Πολιάνα, το οποίο λειτουργεί ως μουσείο, μπορεί κανείς να δει εργαλεία, αρκετά σύνθετα για την εποχή τους, όπως ένα μικροσκόπιο. Τα παιδιά μελετούσαν τις τροχιές των ουράνιων σωμάτων, Φυσική, Χημεία, Μαθηματικά και φυσικά, τον μεγαλύτερο ρόλο είχε η Λογοτεχνία.
Ενώ οι απόψεις του Τολστόι αρχικά δεν έβρισκαν υποστήριξη μεταξύ των ανώτερων κυβερνητικών υπαλλήλων, το σχολείο του ασκούσε μεγάλη επιρροή στο λαό. Ως το 1862 υπήρξαν τουλάχιστον δέκα τρία χωριά με αγροτικά σχολεία στην περιοχή του, και οι δάσκαλοί τους ήταν όλοι ενθουσιώδεις υποστηρικτές της παιδαγωγικής προσέγγισης του Τολστόι.
Παρόλο που οι εκπαιδευτικές πρακτικές και οι γραφές του Τολστόι κατά τη διάρκεια της ζωής του αντιμετωπίστηκαν με εχθρότητα, μετά το θάνατό του, υπήρξε μια τάση να χαρακτηριστεί το έργο του σαν λαμπρό και καινοτόμο και ο ίδιος σαν ένας από τους σημαντικότερους των εκπαιδευτικών μεταρρυθμιστών. Οι μέθοδοί του στο αλφάβητο και την ανάγνωση, η επιμονή του στην αυτάρκεια με την υποχρέωση των σπουδαστών να κάνουν και χειρωνακτική εργασία, και η πεποίθησή του ότι το παιδί πρέπει να έχει την άδεια για όσο το δυνατόν περισσότερη ελευθερία στην τάξη, χαρακτηριστικά γνωρίσματα του συστήματός του, είχαν την επιρροή τους στην προοδευτική εκπαίδευση.
Η οικογένεια Τολστόι
Οι 5 καλύτερες ταινίες που βασίστηκαν στο έργο του
L’Argent (Το Χρήμα) του Robert Bresson
Ο Bresson, στην τελευταία του ταινία, βασίζεται στη μικρή ιστορία του Τολστόι, «Faux Billet» και μας παραδίδει ένα, ταιριαστό για την πορεία του, κύκνειο άσμα. Ένα πλαστό χαρτονόμισμα των 500 φράγκων περνά από χέρι σε χέρι, μέχρι να φτάσει στην κατοχή ενός απόλυτα αθώου ανθρώπου, στρέφοντας τον στην παρανομία. Μία εντυπωσιακή ταινία για την αφοσίωση του ανθρώπου στο χρήμα.
War and Peace (Πόλεμος και Ειρήνη) του Sergey Bondarchuk
Το «Πόλεμος και Ειρήνη» έχει μεταφερθεί αρκετές φορές στον κινηματογράφο, με πιο γνωστή την εκδοχή του 1956 με την Audrey Hepburn, αλλά το φιλμ του Bondarchuk είναι αυτό που προκαλεί δέος με τις επτάμιση(!) ώρες διάρκειας του. Ένα πολύπλευρο αριστούργημα που εξερευνεί σε βάθος το μυθιστόρημα του Τολστόι και εντυπωσίασε τον κόσμο σε τέτοιο βαθμό που κατάφερε να κερδίσει το ξενόγλωσσο Όσκαρ. Η Σοβιετική Ένωση δε χάρηκε καθόλου με την αμερικανική βράβευση αυτή και υποχρέωσε τον σκηνοθέτη να ενταχθεί στο κομμουνιστικό κόμμα. Η κολοσσιαία παραγωγή διήρκεσε 7 χρόνια, ενώ μόνο η μάχη στο Μποροντινο γυριζόταν 2 χρόνια.
Ivansxtc (Μία Δεύτερη Ευκαιρία) του Bernard Rose
Το 1997 ήταν μία κακή χρονιά για τον Bernard Rose, καθώς το φιλμ του, «Anna Karenina» υπέστη «τρομακτικό» κόψιμο στο μοντάζ από τους παραγωγούς. Ο σκηνοθέτης δεν πτοήθηκε πάντως και 3 χρόνια μετά ασχολήθηκε με ένα ακόμα έργο του Τολστόι, αυτή τη φορά με χαμηλό μπάτζετ και τελείως δικό του τρόπο. Βασισμένος στο «The Death of Ivan Ilyich», ο Rose μετέφερε τη δράση στη μοντέρνα εποχή και συγκεκριμένα στο Χόλιγουντ, έχοντας ως πρωταγωνιστή τον Danny Huston.
Anna Karenina του Joe Wright
O Joe Wright έκανε όνομα ως ένας πολύ καλός σκηνοθέτης ταινιών εποχής, χάρη στο «Εξιλέωση» του 2007 και το «Περηφάνια και Προκατάληψη» του 2005. Το 2012 αποφάσισε να καταπιαστεί με τον Λέων Τολστόι και συγκεκριμένα με το «Άννα Καρένινα». Παρότι σίγουρα δεν πρόκειται για μία ταινία που θα θυμόμαστε σε όλη μας τη ζωή, αποτελεί μία πολύ αξιόλογη προσπάθεια, με πρωταγωνιστικό δίδυμο τους Keira Knightley και Jude Law. Το βιβλίο έχει περάσει από αρκετές μεταφορές, μία από αυτές με πρωταγωνίστρια τη θρυλική μπαλαρίνα Μάγια Πλισέτσκαγια και το μπαλέτο των Μπολσόι.
The Last Station(O Τελευταίος Σταθμός) του Michael Hoffman
Ρωσία, εν έτει 1910: η φήμη του Λέον Τολστόι έχει πάρει διαστάσεις θρύλου. Οι λεγόμενοι Τολστοϊστές τον θεωρούν προφήτη και συρρέουν στο σπίτι του για να πάρουν μια μικρή δόση από το «ναρκωτικό» τους. Και ο ίδιος, 82 ετών πλέον, έχει απαρνηθεί τα πάντα εν ονόματι της ιδεολογίας του. Ακόμα και την επί μισό αιώνα σύζυγό του…Η ενδιαφέρουσα αυτή περίοδος της ζωής του μεγάλου ρώσου συγγραφέα έγινε ταινία με πρωταγωνιστές τους Κρίστοφερ Πλάμερ και Ελεν Μίρεν. Η βρετανή ηθοποιός κέρδισε μια υποψηφιότητα για Οσκαρ πρώτου γυναικείου ρόλου. Ο «Τελευταίος σταθμός», σε σκηνοθεσία Μάικλ Χόφμαν παρακολουθεί τον τελευταίο χρόνο της ζωής του Τολστόι. Το σενάριο αποτελεί διασκευή του ομότιτλου μπεστ σέλερ του Τζέι Παρίνι (εκδόσεις Τόπος), το οποίο άντλησε το υλικό του από τα ημερολόγια του ίδιου του Τολστόι και των συγγενών και φίλων του. Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, «στην καρδιά της ταινίας βρίσκεται η διαμάχη του ιδεαλισμού και του ρεαλισμού. Ο Τολστόι αντιμετωπιζόταν σαν άγιος εν ζωή και ταυτόχρονα σαν προφήτης του τέλειου έρωτα».
Portrait of Leo Tolstoy by Ilya Repin
Εργογραφία
Μυθιστορήματα
1863: «Οι Κοζάκοι» - (Казаки)
1869: «Πόλεμος και Ειρήνη» - (Война и мир)
1877: «Άννα Καρένινα» - (Анна Каренина ) (Το μυθιστόρημα έχει διασκευαστεί για το θέατρο. Πρώτη παράσταση στην Ελλάδα, διασκευή του Εδμόνδου Γκιρώ, 30 Ιανουαρίου του 1919 από τον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη)
1899: «Η Ανάσταση» - (Воскресение) (Το μυθιστόρημα έχει διασκευαστεί για το θέατρο. Πρώτη παράσταση στην Ελλάδα στην διασκευή του Ανρί Μπατάιγ, στις 11 Σεπτεμβρίου του 1911, από την Κυβέλη)
Νουβέλες
1859: «Οικογενειακή ευτυχία» ή «Κάτια»- (Семейное счастье)
1886: «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» -( Смерть Ивана Ильича)
1889: «Η σονάτα του Κρόυτσερ» - (Крейцерова соната) (Η νουβέλα έχει διασκευαστεί για το θέατρο. Πρώτη παράσταση στην Ελλάδα, σε διασκευή των Φ. Νοζιέρ και Α. Σαβουάρ, στις 10 Αυγούστου του 1925, θέατρο «Κεντρικόν», θίασος Κυβέλης)
1889: «Ο διάβολος» - (Дьявол)"
1898: «Πατήρ Σέργιος» - (Отец Сергий)
1904: «Το ψεύτικο κουπόνι» - (Фальшивый купон)
1904: «Χατζή – Μουράτ» - (Хаджи-Мурат)
Διηγήματα
Ο κατάλογος περιλαμβάνει μόνο τα διηγήματα που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά:
1851: «Αναμνήσεις από τη χτεσινή μέρα» - (История вчерашнего дня)
1855: «Αναμνήσεις ενός σημειωτή του μπιλιάρδου» - (Записки маркера)
1855: «Τα διηγήματα της Σεβαστούπολης» - (Севастопольские рассказы) : «Η Σεβαστούπολη τον Δεκέμβρη του 1854» και «Η Σεβαστούπολη τον Μάη του 1855»
1856:«Τα διηγήματα της Σεβαστούπολης» - (Севастопольские рассказы) : «Η Σεβαστούπολη τον Αύγουστο του 1855»
1856: «Μια χιονοθύελλα» - (Метель)
1856: «Οι δύο Ουσάροι» - (Два гусара)
1857: «Λουκέρνη» - (Люцерн)
1858: «Άλμπερτ» - (Альберт)
1859: «Τρεις θάνατοι» -( Три смерти)
1863: «Πολικούσκα» - (Поликушка)
1872: «Ο αιχμάλωτος του Καυκάσου» - (Кавказский пленник)
1875:«Ο μικρός Φιλιπόκ» - (Филипок)
1881: «Απο τι ζουν οι άνθρωποι» - (Чем люди живы)
1884: «Σημειώσεις ενός τρελού» - (Записки сумасшедшего)
1886: «Οι τρεις ερημίτες» - (Три Старца)
1886: «Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος» - (Много ли человеку земли нужно)
1888: «Η ιστορία ενός αλόγου» - (Холстомер)
1895: «Αφέντης και δούλος» - (Хозяин и работник)
1903:«Μετά τον χορό» - (После бала)
1905: «Φιοντόρ Κουζμίτς» - (Фёдор Кузьмич)
1906: «Γιατί;» - (За что?)
Θεατρικά έργα
1864: «Η μολυσμένη οικογένεια» - (Заражённое семейство) - κωμωδία 5 πράξεων
1866: «Ο μηδενιστής» - (Нигилист) - κωμωδία 3 πράξεων
1886: «Η πρώτη απόσταξη» ή «Ο πρώτος οινοπνευματοποιός» - (Первый винокур) κωμωδία - δραματοποίηση του διηγήματος του «The imp and the crust»
1886: «Η δύναμη του σκοταδιού» - (Власть тьмы)- δράμα 6 πράξεων (έχει εκδοθεί στην Ελλάδα: ISBN 978-960-283-249-3) (πρώτη παράσταση στην Ελλάδα: «Το κράτος του ζόφου», σε μετάφραση Αγαθοκλή Κωνσταντινίδη, από τον θίασο του Διονύση Ταβουλάρη στις 6 Ιανουαρίου του 1895)
1886: «Το φως που λάμπει στο σκοτάδι» - (Плоды просвещения) -δράμα 5 πράξεων, ημιτελές
1891: «Οι καρποί του πολιτισμού» - (Плоды просвещения) - κωμωδία 4 πράξεων
1900: «Το ζωντανό πτώμα» - (Живой труп) - δράμα 6 πράξεων. (έχει εκδοθεί στην Ελλάδα: ISBN 978-960-558-146-6) (πρώτη παράσταση στην Ελλάδα: 5 Ιουλίου 1929, σε μετάφραση Αγαθοκλή Κωνσταντινίδη, από τον θίασο του Μάριου Παλαιολόγου, σε σκηνοθεσία Πέλου Κατσέλη)
1910: «Η ρίζα του κακού» - (От ней все качества) -δράμα 2 πράξεων
Αυτοβιογραφικά
1852: «Τα παιδικά χρόνια» - (Детство) -πρώτο μέρος της αυτοβιογραφικής του τριλογίας ISBN 960-05-0632-9
1854: «Τα παιδικά χρόνια» - (Отрочество) -δεύτερο μέρος ISBN 960-05-0632-9
1856: «Τα νεανικά χρόνια» - (Юность) - τρίτο μέρος ISBN 960-05-0632-9
1879:«Μια εξομολόγηση» - (Исповедь) (σκέψεις του συγγραφέα για την κρίσιμη περίοδο της ζωής του, τη μέση ηλικία) ISBN 960-7408-32-2
1854: «Τα παιδικά χρόνια» - (Отрочество) -δεύτερο μέρος ISBN 960-05-0632-9
1856: «Τα νεανικά χρόνια» - (Юность) - τρίτο μέρος ISBN 960-05-0632-9
1879:«Μια εξομολόγηση» - (Исповедь) (σκέψεις του συγγραφέα για την κρίσιμη περίοδο της ζωής του, τη μέση ηλικία) ISBN 960-7408-32-2
Δοκίμια
Ο κατάλογος δεν είναι πλήρης. Αναφέρονται μόνο τα δοκίμια που έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα:
1881:«Το Ευαγγέλιο» - ISBN 960-7486-62-5
1890: «Γιατί οι άνθρωποι κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών» - ISBN 960-03-2378-Χ
1894:«Θρησκεία και ηθική» - ISBN 960-7408-40-3
1897: «Τι είναι τέχνη»- (Что такое искусство?) - ISBN 960-7408-10-1
1902: «Τι είναι η θρησκεία και ποιά η ουσία της» - ISBN 960-7408-40-3
1908:«Ο νόμος της αγάπης και ο νόμος της βιας» - ISBN 960-7408-40-3
1909: «Για τον Σαίξπηρ και το δράμα» - (О Шекспире и о драме) ISBN 978-618-82167-9-2
1910:«Περί τρέλας» - ISBN 978-960-283-416-9
1912 (ημ. έκδοσης): «Ημερολόγιο σοφίας» - (Круг чтения)
https://el.wikipedia.org/
Πόλεμος και Ειρήνη
Το Πόλεμος και Ειρήνη είναι ένα μυθιστόρημα από τον Ρώσο συγγραφέα Λέοντα Τολστόι, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1869. Έργο επικής διάστασης, θεωρείται ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που σκιαγραφεί με πολλές λεπτομέρειες τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εξαιτίας της γαλλικής εισβολής στη Ρωσία περιγράφοντας συνάμα και το αντίκτυπο της εποχής τουΝαπολέοντα στην τσαρική κοινωνία, όπως φαίνεται μέσα από τα μάτια των πέντε ρωσικών αριστοκρατικών οικογενειών. Τμήματα της προηγούμενης έκδοσης του μυθιστορήματος, τότε γνωστό ως «Η χρονιά του 1805», δημοσιεύονταν σε συνέχειες στο ρωσικό περιοδικό: «Russkiy Vestink» μεταξύ 1865 και 1867. Το μυθιστόρημα εκδόθηκε για πρώτη φορά στο σύνολό του το 1869 και κατέλαβε την πρώτη θέση στον κατάλογο των πρώτων σε πωλήσεις βιβλίων
Η προετοιμασία για το έργο Πόλεμος και Ειρήνη αρχίζει με τα στρατιωτικά διηγήματα του Τολστόι και προπάντων με τους Κοζάκους που εμφανίστηκαν ύστερα από τα Διηγήματα της Σεβαστούπολης: «Σεβαστούπολη, Δεκέμβρης 1854», «Σεβαστούπολη, Μάης 1855» και εξέδιδε μεσούντος του Κριμαϊκού πολέμου συμμετέχοντας ο ίδιος στις επιχειρήσεις με το βαθμό του λοχαγού. Το Πόλεμος και Ειρήνη ο συγγραφέας το δούλεψε από το 1863 ως το 1869. Αρχικά σκόπευε να γράψει ένα μυθιστόρημα γύρω από τους Δεκεμβριστές που η ρωσική κυβέρνηση τους επέτρεψε το 1856 να επιστρέψουν από την εξορία. Για να το γράψει όμως έπρεπε να γυρίσει πίσω χρονικά, στην εποχή που εκδηλώθηκε η στάση των Δεκεμβριστών (1825). Και ν΄αποδώσει καλύτερα την ψυχολογία των κεντρικών ηρώων, έπρεπε ακόμα να φτάσει στον Πατριωτικό πόλεμο του 1812 κατά του Ναπολέοντα. Στη διάρκεια όμως της συγγραφικής πορείας του αναγκάστηκε ν΄αλλάξει τη σύλληψη του έργου του: κυριάρχησε πάνω του περισσότερο το ενδιαφέρον για την εποχή του 1812 και τη δράση των λαϊκών μαζών και λιγότερο για τους στασιαστές του Δεκέμβρη 1825. Έτσι άρχισε το Πόλεμος και Ειρήνη, που υποδιαιρείται σε τέσσερα βιβλία ή τόμους, το καθένα με επιμέρους τμήματα που περιέχουν πολλά κεφάλαια. Τα πρόσωπα που δρουν αριθμούνται σ΄εκατοντάδες. Κανένα από αυτά δεν επαναλαμβάνεται πιο κάτω, στη εσωτερική ή εξωτερική περιγραφή ενός άλλου καινούργιου προσώπου. Μεγάλα τμήματα του έργου, ειδικά στα τελευταία κεφάλαια, είναι φιλοσοφική συζήτηση και όχι αφήγηση..
Διαβάστε περισσότερα εδώ https://homouniversalisgr.blogspot.com/
Άννα Καρένινα
Η Άννα Καρένινα (ρωσικά: Анна Каренина), είναι μυθιστόρημα του Ρώσου συγγραφέα Λέοντα Τολστόι. Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά σε συνέχειες στο περιοδικό «Ρούσκιι Βέστνικ» μεταξύ 1873 και 1877, ενώ εκδόθηκε για πρώτη φορά ως βιβλίο το 1878. Μαζί με το «Πόλεμος και Ειρήνη» θεωρείται ένα από τα κορυφαία έργα του συγγραφέα, αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο Τολστόι περιγράφει το πώς το πάθος ενός ανθρώπου μπορεί να τον οδηγήσει στο προσωπικό δράμα και την καταστροφή, ενώ αναλύει ψυχολογικά τους ανθρώπινους χαρακτήρες.
Υπόθεση
Στο επίκεντρο του έργου βρίσκεται ο κόσμος των αριστοκρατών, ανάμεσά τους και η ηρωίδα του μυθιστορήματος Άννα Καρένινα, μια νέα όμορφη γυναίκα της υψηλής κοινωνίας, η οποία ζει σε μια καταπιεστική γι' αυτήν οικογένεια μαζί με τον σύζυγό της και τον μικρό γιο της.
Σύντομα η ισορροπία της ζωής της ανατρέπεται, όταν γνωρίζει τον κόμη Βρόνσκι, που είναι νέος, όμορφος, πλούσιος και κοσμικός. Η αίσθηση του καθήκοντος απέναντι στο σύζυγο και η αγάπη για το παιδί της δεν δείχνουν να είναι αρκετά ώστε να την αποτρέψουν από τον έρωτα που αρχίζει να νιώθει για τον Βρόνσκι. Ο τελευταίος νιώθει τα ίδια συναισθήματα για την Άννα, παρ' ότι φλερτάρει και την Κίτι, μακρινή συγγενή εξ αγχιστείας της Άννας.
Ο κοινωνικός τους περίγυρος σχολιάζει αρνητικά τον έρωτα αυτό και ο σύζυγος της Άννας θέλοντας να αποφύγει ένα κοινωνικό σκάνδαλο, αντιμετωπίζει την κατάσταση με ηρεμία και ψυχραιμία, όμως αρνείται να της δώσει διαζύγιο, πιστεύοντας ότι με τον τρόπο αυτό θα καταφέρει να κρατήσει κοντά τη σύζυγό του και μαζί της την αξιοπρέπειά του.
Η Άννα δεν μπορεί να χαρεί τον έρωτά της με τον Βρόνσκι, γιατί τη βασανίζουν οι τύψεις απέναντι στην οικογένειά της. Τα πράγματα δυσκολεύουν ολοένα και περισσότερο από τη στιγμή που μένει έγκυος και αποκτάει ένα κοριτσάκι από τον Βρόνσκι. Ο σύζυγός της δέχεται να κρατήσει το παιδί και να του δώσει μια θέση στην οικογένειά του, όμως η Άννα είναι αδύνατον πια να μείνει μαζί του.
Εγκαταλείπει τον γιο της κοντά του και φεύγει με τον εραστή της και τη νεογέννητη κόρη τους για την Ευρώπη, όπου ζουν μαζί μερικές μέρες ευτυχίας. Με την επιστροφή τους όμως, αντιμετωπίζουν και πάλι την επίμονη άρνηση του Καρένιν να της δώσει διαζύγιο. Πλέον η Άννα είναι ανίκανη να χαρεί οτιδήποτε. Η κοινωνική κατακραυγή και η αβέβαιη θέση της τη ρίχνουν σε βαθιά μελαγχολία, που γίνεται μεγαλύτερη από την υποψία ότι ο Βρόνσκι δεν της είναι πια πιστός.
Προσωρινά βρίσκει καταφύγιο και παρηγοριά στην απατηλή ηρεμία που της χαρίζει η μορφίνη, αλλά πολύ σύντομα ανακαλύπτει ότι έχει βρεθεί σ' ένα τραγικό αδιέξοδο. Δεν υπάρχει πλέον άλλη λύση γι αυτήν από το θάνατο, κι έτσι η Άννα Καρένινα δίνει τέλος στη ζωή της πέφτοντας στις ρόδες ενός τρένου.
Παράλληλα, ο Τολστόι αφηγείται την ιστορία του Λιέβιν, ενός πλούσιου κτηματία και φίλου της οικογένειας του αδερφού της Άννας, Στιέπαν Αρκαντίγεβιτς, ο οποίος αρχικά ζει εργένης στο χωριό απασχολούμενος με γεωργικές εργασίες και τη συγγραφή ενός βιβλίου για τη γεωργία στη Ρωσία. Στα μισά του βιβλίου παντρεύεται την Κίτη, πράγμα που ήθελε από την αρχή του έργου, όμως η Κίτη του είχε αρνηθεί, καθώς ήταν ερωτευμένη με τον Βρόνσκι. Η ιστορία του, που δεν είναι εντελώς ξεκομμένη από αυτή της Άννας, είναι γραμμένη εκ περιτροπής με τη δική της και είναι σχεδόν ισομεγέθης.
Στο τεράστιο αυτό μυθιστόρημα εκτυλίσσονται παράλληλα και άλλες ιστορίες και επεισόδια, όπως η απιστία του Στιέπαν Αρκαντίγεβιτς στη γυναίκα του, που αποτελεί και την αρχή του βιβλίου.
Το έργο
Το βιβλίο μεταφράστηκε σε δεκάδες γλώσσες και κυκλοφόρησε στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Με βάση το μυθιστόρημα έχουν ανεβεί σε πολλές χώρες διάφορες θεατρικές παραστάσεις, ενώ στη σκηνή παίχτηκε ακόμα με τη μορφή μπαλέτου, όπερας, ακόμη και μιούζικαλ. Επίσης έχουν γυριστεί από διάφορους σκηνοθέτες και αρκετές κινηματογραφικές ταινίες, με πιο διάσημη την ομώνυμη χολιγουντιανή παραγωγή του 1935 (Άννα Καρένινα), στην οποία τον ρόλο της Άννας Καρένινα υποδύεται η Γκρέτα Γκάρμπο.
«Οι ευτυχισμένες οικογένειες όλες μοιάζουνε μεταξύ τους· κάθε δυστυχισμένη οικογένεια, ωστόσο είναι δυστυχισμένη με το δικό της τρόπο».
Λέων Τολστόι, Η αρχή του μυθιστορήματος.
Ανάσταση
Με τον τίτλο Ανάσταση φέρεται σπουδαίο μυθιστόρημα και το τελευταίο που έγραψε ο Ρώσος συγγραφέας Λέων Τολστόι το 1899, το οποίο και εκδόθηκε το ίδιο έτος στο περιοδικό Niva (= Αγρός).
Ο Τολστόι και στη Ανάσταση, όπως και σε όλα τα έργα της ωριμότητάς του, στρέφει την προσοχή του σε μια θεμελιακή κοινωνική κατάσταση, από όπου προβάλλουν τα πιο καυτά προβλήματα της εποχής και όλη η σύγχρονη κρίση του πολιτισμού. Τα προβλήματα αυτά αφορούν τις σχέσεις των ανθρώπων, που ξεχωρίζουν σε αδικητές και αδικούμενους, σε εκμεταλλευτές και εκμεταλλευομένους, σε κυρίους και υποταχτικούς. Μέσα από το έργο προβάλλει τις παρασιτικές τάξεις που ζουν από τους κόπους του λαού και πιο πολύ βλέπει την άθλια τύχη της αγροτιάς μέσα σ΄ένα κράτος του Ζοφού που ήταν το ίδιο το εθνικό σώμα της Ρωσίας. Κύριος ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο Πρίγκιπας Νεκλούντωφ (ή Νεχλιούντωφ), τυπικός εκπρόσωπος της ρωσικής αριστοκρατίας του 19ου αιώνα με όλα τα προτερήματα και ελαττώματα της κοινωνικής του τάξης. Η ιστορία των σχέσεών του με την υπηρέτριά του Αικατερίνη Μασλόβα, στη ουσία ίσως ένα ελάχιστο επεισόδιο στην ιστορία οποιουδήποτε ανθρώπου, αρχίζει τυχαία να παίζει σημαντικότατο ρόλο στη ζωή του Νεκλούντωφ. Όταν εκείνος αρραβωνιάστηκε κόρη που ανήκε σε ανώτατη κοινωνική τάξη συνέπεσε τότε το γεγονός να προσκληθεί ως ορκωτός δικαστής σε δίκη της Αικατερίνης Μασλόβα, η οποία στο μεταξύ είχε καταλήξει πόρνη και κατηγορούνταν για συνέργεια σε δολοφονία εμπόρου σε οίκο ανοχής. Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η "ανάσταση" του Νεκλούντωφ ο οποίος αισθάνεται και ο ίδιος ηθικός συναυτουργός για την ηθική έκπτωση που βρισκόταν η Αικατερίνη. Τελικά η Μασλόβα καταδικάστηκε σε καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία και ο Νεχλιούντωφ αρνούμενος να συζευχθεί τη μνηστή του, ξεκινάει για τη Σιβηρία προκειμένου να βοηθήσει όπως μπορεί την κατάδικο, θύμα του εγωισμού του.
Συγχρόνως ο Τολστόι περιγράφει τα ήθη και τα έθιμα της ανώτερης ρωσικής τάξης της Πετρούπολης και εκδηλώνει την αιώνια γνώμη του ρωσικού λαού περί ανυπαρξίας στον κόσμο ανθρώπινης δικαιοσύνης. Ακριβώς την ίδια ιδέα που χαράσσει και ο Ντοστογιέβσκι στο έργο του Αδελφοί Καραμαζόφ (ή Καραμάζωφ). Με ιδιαίτερη δε ειρωνεία παρουσιάζει ο Τολστόι τη διεξαγωγή της δίκης ενώπιον του ορκωτού δικαστηρίου φθάνοντας στο σημείο μάλιστα με αρκετές ανακρίβειες να καυτηριάζει τη διεξαγωγή κάποιας χριστιανικής θείας λειτουργίας περί μετουσίωσης, βάσει των ορθολογιστικών ιδεών περί χριστιανισμού και Ευαγγελίου με σαφή αντανάκλαση της αίρεσης του Αρείου. Την περικοπή αυτή που διακωμωδεί το κυριότερο σημείο στη Θεία Λειτουργία είχε αφαιρέσει η ρωσική λογοκρισία κατόπιν επέμβασης της ρωσικής Ιεράς Συνόδου η οποία και μετά τη δημοσίευση του μυθιστορήματος αφόρισε τον συγγραφέα. Το πλήρες κείμενο της Ανάστασης του Τολστόι εκδόθηκε μόνο στο Παρίσι, λαθραία αντίτυπα της οποίας έφθασαν στη Ρωσία.
Κριτικό σημείωμα
Μέσα στην Ανάσταση, το τελευταίο μυθιστόρημα του Τολστόι η ηθική κρίση παρουσιάζεται στη μεγαλύτερή της οξύτητα, όπου κάνει τον έλεγχο και την καταγγελία των αρχόντων και του εαυτού του για όλα τα κακά της ρωσικής ζωής. Η Ανάσταση από πολλές απόψεις είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δημιουργήματα του ρωσικού ρεαλισμού, περιέχει μέσα της όλα τα σπέρματα των θεμάτων και τις ιδέες που έθρεψαν το ρωσικό επαναστατικό ρεαλισμό, κι είναι το πιο επαναστατικό έργο του Τολστόι. Ολόκληρο το βιβλίο είναι μια οργισμένη διαμαρτυρία για τις ακαταλόγιστες δυνάμεις που κυβερνούν τον Παλαιό Κόσμο. Ωστόσο το έργο αυτό δεν ικανοποιούσε το συγγραφέα κι όπως ο ίδιος ομολογεί το έγραψε με μεγάλη δυσκολία κι αργοπορία γιατί, για να οδηγήσει το έργο στους προσχεδιασμένους ηθικούς σκοπούς του, παραβίαζε το χαρακτήρα των δύο ηρώων του και δεν άφηνε ελεύθερο δρόμο προς τη φυσική τους εξέλιξηhttps://el.wikipedia.org/
Ο πατήρ Σέργιος
Ο πατήρ Σέργιος είναι νουβέλα του Λ. Τολστόι που τη δούλεψε τμηματικά στα έτη 1890, 1891, 1895 και 1898 και ενώ δεν συνδέεται σαν υπόθεση με την Ανάσταση, ωστόσο συνταιριάζεται μ΄αυτήν ιδεολογικά
.
Ανάλυση
Αναπτύσσεται κι΄εδώ η ίδια σκέψη, όπως και στον «Διάβολο» και στη «Σονάτα του Κρώυτσερ», ότι δηλαδή ο άνθρωπος γίνεται στάχτη στη φωτιά του αισθησιακού πάθους, όταν δεν υπάρχει μια βαθύτερη, ψυχική προσέγγιση στις σχέσεις άντρα και γυναίκας. Ο αγώνας κατά της λαγνείας είναι ένα επεισόδιο μονάχα, ή μαλλον ένα σκαλοπάτι, γράφει στον εκδότη Τσερτκώφ το Φεβρουάριο 1891. Η δύναμη της νουβέλας και το κεντρικό της νόημα βρίσκονται στην επισήμανση, ότι, στην αποχώρηση από τα εγκόσμια με την πρόφαση της σωτηρίας από τους διαφόρους πειρασμούς, είναι κάτι σφαλερό στη βάση του, γιατί οι πειρασμοί μένουν,αποκτούν μάλιστα μορφές αφύσικες και αποκρουστικές.
Κριτική
Ο Νίκος Καζαντζάκης γράφει σχετικά στην Ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας:«Το πιο αποκαλυπτικό έργο της εποχής τούτης του Τολστόι είναι ο πατήρ Σέργιος· πίσω από τον οδυνηρό προφήτη Σέργιο ξεχωρίζεις τη σπαρακτική φυσιογνωμία του Τολστόι. Ο Σέργιος είναι αξιωματικός, φεύγει τη ματαιότητα του κόσμου, γίνεται μοναχός, μα πέφτει σε νέους, ανηθικότερους πειρασμούς. Οι άνθρωποι τον θεωρούν άγιο κι΄αυτός μέσα του κολακεύεται κι΄επιχειρεί να παίξει τον προφήτη. Όμοια κι ό Τολστόι, όπως κι ό Σέργιος, είχε αρχίσει να θεωρείται προφήτης από χιλιάδες πιστούς. Απ΄όλον τον κόσμο αποτείνονταν σ΄αυτόν και του ζητούσαν να τους δείξει το δρόμο της σωτηρίας. Η Γιάσναϊα Πολιάνα επί έτη έγινε το ψυχικό κέντρο της γης... Όσο περισσότερο έβλεπε ο Τολστόι να γίνεται ο ηθικός φάρος της ανθρωπότητας, τόσο περισσότερο υπόφερε βλέποντας πόσο ζει στην ψευτιά, πόσο δειλός είναι και δεν τολμά να εφαρμόσει ό,τι κηρύχνει»
Εκείνη πρόσεξε το χλωμό του πρόσωπο, το αριστερό του μάγουλο που έτρεμε, και ξαφνικά ένοιωσε ντροπή. Σηκώθηκε απότομα και, άρπαξε τη γούνα της, την έριξε απάνω της και τυλίχτηκε. Ξάφνου άκουσε κάτι σταλαγματιές που πέφτανε στο πάτωμα. Πρόσεξε καλύτερα κι΄ είδε το αίμα να τρέχει από το χέρι, νάχει μουσκέψει το ράσο και να σταλάζει στο πάτωμα. Πιο χλωμή κι΄ από τον ίδιο, γύρισε κοντά του και θέλησε να του μιλήσει. Αυτός όμως μπήκε αργά και ήρεμα στο καμαράκι, κλείνοντας την πόρτα από πίσω του.-Συγχωρέστέ με, είπε. Πως μπορώ να εξιλεωθώ για την αμαρτία μου! (...) Η γυναίκα άρχισε να κλαίει με λυγμούς και βγήκε από το κελί. Μπήκε στην τρόϊκα και μέχρι το σπίτι δεν πρόφερε λέξη. Το περιστατικό με την Μακόβνικα διαδόθηκε γρήγορα παντού (νυχτερινή της επίσκεψη, η αλλαγή που έγινε απότομα μέσα της και το κλείσιμο της σε μοναστήρι). Από τότε κι΄ ύστερα η φήμη του πατήρ Σέργιου συνεχώς μεγάλωνε. Άρχισαν να μαζεύονται όλο και περισσότεροι...
Απόσπασμα
«Όλη αυτήν την ώρα, ο πατήρ Σέργιος στεκότανε μέσα στο καμαράκι του και προσευχότανε. Είχε ακούσει το φρού-φρού, την ώρα που έβγαλε το μεταξωτό φουστάνι της, την άκουσε να περπατάει ξυπόλητη, να τρίβει τα πόδια της.΄Ένιωθε πως παρασύρεται και γι ΄αυτό προσευχότανε χωρίς διακοπή. Την ίδια στιγμή, εκείνη του φώναξε:
-Μα ακούστε λοιπόν! Αυτό καταντάει απάνθρωπο. Μπορεί και να πεθάνω.
-Ναι, θα πάω. Θα κάνω όπως έκανε κείνος ο πατήρ, που έβαλε το χέρι του πάνω της και το άλλο πάνω στη πυρω-μένη σκάρα του τζακιού. Εδώ όμως δεν υπάρχει σκάρα… Κοίταξε γύρω του. Το βλέμμα του έπεσε στο καντήλι. Έβαλε το δάχτυλό του πάνω από τη φλόγα κι΄ έσμιξε τα φρύδια του, έτοιμος να υποφέρει. Για μια στιγμή είχε την εντύ-πωση πως δεν νοιώθει πόνο.
-Για όνομα Θεού! Άχ ,ελάτε κοντά μου! Πεθαίνω!
-Τώρα έρχομαι, πρόφερε αυτός. Κι΄ ανοίγοντας την πόρτα του, πέρασε από μπροστά της χωρίς να την κοιτάξει, άνοιξε την πόρτα που έβγαζε στο πρόδωμα, εκεί που έκοβε τα ξύλα. Βρήκε ψηλαφητά το κούτσουρο που έκοβε απάνω του τα ξύλα. Το τσεκούρι ήταν ακουμπισμένο πάνω στον τοίχο...
- Τώρα, τώρα, ξανάπε παίρνοντας το τσεκούρι με το δεξί του χέρι. Κι΄ακούμπησε τον δείχτη του αριστερού του χεριού πάνω στο κούτσουρο. Σήκωσε αμέσως το τσεκούρι ψηλά και το κατέβασε χτυπώντας λίγο παρακάτω από τη δεύτερη άρθρωση. Τύλιξε αμέσως το ακρωτηριασμένο του δάχτυλο με την άκρη του ράσου του και το ακούμπησε σφιχτά πάνω στο μερί του. Ξαναμπήκε τότε στην σπηλιά και σταματώντας απέναντι στην γυναίκα, χαμήλωσε τα μάτια του».
Μετάφραση από τα ρωσικά Άρης Αλεξάνδρου-Εκδόσεις Χ. Μιχαλακέας και Σία, Αθήνα 1959
Οι φωτογραφίες των βιβλίων είναι από https://www.politeianet.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου