Ηλία Παπακωνσταντίνου Ο Κύριος You See
Εκδόσεις Τάδε Έφη, Αθήνα 2017
Ο Κύριος You See κυκλοφόρησε το 2017 από τις εκδόσεις Τάδε Έφη. Πρόκειται για έργο πρωτότυπο, πολυεπίπεδο και αξιόλογο. Κατ’ αρχάς, η ιστορία είναι αληθινή – πρόκειται για πρόσωπο της οικογένειας του συγγραφέα, εξ ου και η έκδοση συνοδεύεται από φωτογραφικό υλικό. Επίσης στην έκδοση έχει ενταχθεί και γλωσσάρι, καθώς και βιογραφικό του κυρίου you see, Γεώργιου Παπακωνσταντίνου (1892-1969).
Το εν λόγω πεζογράφημα λόγω έκτασης μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί εκτεταμένο διήγημα, νουβέλα ή μυθιστόρημα, καθώς η εποχή μας έχει εν πολλοίς χαλαρώσει, εάν όχι καταργήσει παλαιούς σχετικούς διαχωρισμούς. Αν και το έργο μπορεί να θεωρηθεί μυθιστόρημα, αφού έχει έκταση 199 σελίδες, κατά τη γνώμη μου αυτό δεν είναι δεσμευτικό. Στην ουσία, έχουμε να κάνουμε με ένα εκτεταμένο αφήγημα, που μάς ταξιδεύει σε μια παλιότερη εποχή της πατρίδας μας.
Το βιβλίο ξεχωρίζει σαφώς εξαιτίας της γλώσσας του. Η τελευταία είναι ονειρική, δουλεμένη, σε πολλά σημεία αμιγώς ποιητική, δίνοντας έμφαση στις εικόνες, τους ήχους και τα συναισθήματα. Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο, όμως η ποιητικότητα των περιγραφών των τόπων, στους οποίους κινείται ο συγγραφέας είναι κάτι το ιδιαίτερο. Ο Ηλίας Παπακωνσταντίνου κατάφερε να γράψει σε γλώσσα με πολλά ποιητικά στοιχεία, που όμως σε κανένα σημείο δεν γίνεται αντιπεζογραφική. Η δυσκολία αυτού του εγχειρήματος προφανής. Το αποτέλεσμα ιδιαίτερα επιτυχημένο.
Περαιτέρω, είναι αξιομνημόνευτη η εικόνα της Δεσφίνας (και κατ’ επέκταση της ελληνικής επαρχίας) και του Πειραιά της δεκαετίας του 1910. Αν και δίδεται μέσα από τα μάτια του δεκαπεντάχρονου πρωταγωνιστή, εν τούτοις, χάρη όχι μόνο στη γλώσσα, αλλά και στην ιδιαίτερη οπτική του συγγραφέα, μπρος μας ζωντανεύει εν τέλει μια εποχή. Μια εποχή, κατά την οποία η επαρχία έχει ομορφιά, αλλά και σκληρότητα. Οι άνθρωποι είναι δεμένοι με τον τόπο τους, δουλεύουν τη γη, όμως δεν είναι σε θέση να τα καταφέρουν να ζήσουν αξιοπρεπώς. Η Δεσφίνα είναι ο εν δυνάμει παράδεισος, που όμως στην πράξη τρώει τα παιδιά της Ο Πειραιάς, από την άλλη, έχει τη μαγεία του αστικού τοπίου (Δημοτικό Θέατρο κλπ.), αλλά κι εκεί υπάρχουν άνθρωποι φιλόξενοι και μη αλλοτριωμένοι. Δεν είναι τυχαίος ο χαρακτήρας του Οδυσσέα, που, παρά το όνομά του (η παλαιότατη μορφή του ταξιδευτή) δεν τολμά ο ίδιος το ταξίδι, όμως κάνει ό,τι περνά απ’ το χέρι του για να το πραγματοποιήσει ο φίλος του.
Από την άλλη, η εικόνα της Αμερικής είναι ρεαλιστική και δεν συνοδεύεται από τον συναισθηματισμό της περιγραφής της Δεσφίνας και του Πειραιά. Στο ταξίδι έγιναν φιλίες, στο Ellis Island αποδείχθηκα γερές, όμως η πραγματικότητα είναι σκληρή. Και αυτό που την φτιάχνει για τον πρωταγωνιστή μας είναι κάτι το πανανθρώπινο, χωρίς σύνορα και εθνικές ταυτότητες: η τέχνη, στην οποία αφιερώνεται.
Κι ακριβώς η τέχνη ήταν και η αιτία μοναξιάς του ήρωα, ο οποίος δεν παντρεύτηκε. Σε σχέση με τους δεσμούς του, μόνο μία γυναίκα αναφέρεται με το όνομά της, καλλιτέχνης κι αυτή, χορεύτρια, που ήταν εκτός συμβατικών προτύπων και δεσμεύσεων. Το όνομά της Εύα – αρχετυπικό κι αυτό. Η όλη της παρουσία στο έργο σύντομη και αέρινη. Ο καλλιτέχνης πορεύεται μόνος –ενίοτε συμπορεύεται με αντισυμβατικό τρόπο με άλλη καλλιτεχνική ψυχή, η μοναξιά όμως είναι το τίμημα της άλλης μεγάλης αγάπης και ερωμένης, της τέχνης. Στην πατρίδα τονιζόταν το άκληρος – η τραγική ειρωνεία είναι ότι τα παιδιά του συγκεκριμένου καλλιτέχνη δεν ξέρουμε πού είναι και εάν επεβίωσαν.
Σε αντίθεση με την αέρινη εικόνα της Εύας στέκεται η εντελώς γήινη, αμιγώς χοϊκή εικόνα της μάνας. Η μάνα σε αυτό το βιβλίο είναι στοιχείο ιερό, μια αρχετυπική μορφή γυναίκας της αγροτικής κοινωνίας. Είναι στην ουσία ο συνεκτικός κρίκος ανάμεσα στην πατρίδα και την ξενιτιά. Η, καλύτερα, ένας από τους συνεκτικούς. Ο άλλος είναι η γη και ως ρεαλιστική οντότητα, αλλά και ως φορέας πολιτισμού, οπότε από γη καθίσταται πατρίδα.
Σε πρώτο επίπεδο, λοιπόν, η ιστορία του βιβλίου είναι αυτή ενός μετανάστη μιας μικρής και κακορίζικης χώρας στην Αμερική της δεκαετίας του 30. Δεν είναι κλασική ιστορία, αφού ο ήρωας, αντί να κυνηγήσει το αμερικάνικο όνειρο του πλουτισμού σε μια κοινωνία που προσφέρει μεν ευκαιρίες, όμως σε τελευταία ανάλυση αξιολογεί τον άνθρωπο με βάση το πόσα βγάζει, γίνεται καλλιτέχνης και βιοπορίζεται ως καλλιτέχνης μέχρι την ημέρα που η αρρώστια του τον κάνει να πάρει την απόφαση να επιστρέψει στην Ελλάδα). Παρά ταύτα, δεν παύει να είναι μια ιστορία μετανάστευσης. Στην εποχή που ζούμε, τα ιστορικά αφηγήματα με αυτό το αντικείμενο προσλαμβάνονται από τους δέκτες διαφορετικά απ’ ό,τι παλιότερα, αφού μπορεί να είναι μια αφετηρία για προβληματισμό και γόνιμη σκέψη σε σχέση με τις ποικίλες διαστάσεις του μεταναστευτικού ζητήματος.
Περαιτέρω, προξενεί ρίγη συγκίνησης το ότι ο κύριος you see ένιωθε ξένος και στις ΗΠΑ και στο χωριό του μετά την επιστροφή του. Ο Ηλίας Παπακωνσταντίνου το έχει τονίσει επαρκώς αυτό, ακριβώς για να δώσει την περιγραφή του ήρωα σε όλες της τις διαστάσεις. Και αυτό ακριβώς το στοιχείο είναι που καθιστά τον ήρωα ένα πρόσωπο τραγικό.
Το μυθιστόρημα, όμως, μπορεί να έχει και μια ευρύτερη θεώρηση Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αντιπροσωπεύουν όλες τις πατρίδες, στις οποίες ο καθένας από εμάς ταξίδεψε με το μυαλό και ιδίως μα την ψυχή μας, αλλά δεν ριζώσαμε σε αυτές, όχι τόσο λόγω της δικής τους φύσης, αλλά κυρίως λόγω των δικών μας επιλογών, παρά το αναγκαστικό του ταξιδιού.
Εάν θέλουμε να προχωρήσουμε ακόμη περισσότερο και να αποδεσμεύσουμε τον ήρωα, έναν καλλιτέχνη, από δεσμά και όρια εθνικά και χρονικά, τότε θεωρώ ότι η όλη προσωπικότητα του πρωταγωνιστή είναι αμιγώς καλλιτεχνική, της οποίας τον αγώνα και το πολυδιάστατο, τις αντιφάσεις και την ποικιλομορφία έδωσε γλαφυρά ο συγγραφέας. Υπό αυτήν την οπτική o Κύριος you see είναι ένα έργο για την τέχνη και τη σχέση του καλλιτέχνη μαζί της, για τον αέναο μοναχικό του δρόμο και αγώνα, μακριά από υλικές απολαβές, στην ουσία μακριά από αυτόν τον κόσμο.
Το εν λόγω έργο είναι συνεπώς ένα αφήγημα πολυδιάστατο και ευεπίφορο πολλών ερμηνειών. Ο συγγραφέας πέτυχε και σε μόλις 199 σελίδες κειμένου μάς έδωσε ένα πολυεπίπεδο έργο, που βοηθά να κάνουμε σκέψεις για τον εαυτό μας και τους άλλους, κάνοντάς μας λιγότερο ξενοφοβικούς και περισσότερο ανθρώπινους. Δεν είναι μόνον η αδιαμφισβήτητη αισθητική απόλαυση της ποιητικής του γλώσσας. Είναι και οι διαδρομές αυτογνωσίας, κοινωνικής, αλλά και καλλιτεχνικής συνειδητοποίησης, στις οποίες μάς παρασέρνει το βιβλίο. Τα καλά λογοτεχνήματα έχουν αυτή τη δύναμη. Ο Κύριος you see είναι ένα από αυτά
Δρ. Χριστίνα – Παναγιώτα Μανωλέα
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ https://tovivlio.net/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου