Ο Θεός-Αλφειός ποταμός..

Γράφει ο Γιάννης Δημάκης

Πηγή φωτογραφίας 

Ένας ερωτευμένος ποταμός.....

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα οι Αιγύπτιοι αποκαλούν την χώρα τους «Δώρο του Νείλου» και κανείς, σε όλον τον κόσμο, δεν τους το αμφισβητεί.

Αλλά και «Δώρο του Αλφειού» είναι η εύφορη, η ευλογημένη γή της Ηλείας  όπου ήρεμος και μεγαλοπρεπής ο Αλφειός τελειώνει την διαδρομή του και χύνεται στο Ιόνιο πέλαγος.

Για την ερμηνεία  του ονόματος Αλφειός υπάρχουν δυο εκδοχές. Σύμφωνα με την πρώτη,  η λέξη προέρχεται από το ρήμα αλφάνω που σημαίνει αποφέρω, κερδίζω. Μια τέτοια ερμηνεία συνάδει απόλυτα και προσδιορίζει με χαρακτηριστικό τρόπο  μια από τις  κύριες ιδιότητες  του συγκεκριμένου ποταμού που αποφέρει πλούτο και  παράγει κέρδη. 

  Ωστόσο, και η δεύτερη ερμηνεία του ονόματος  του, την οποία μας παραδίδει ο Στράβων, φανερώνει μια ακόμη ιδιότητα του ποταμού να θεραπεύει τον αλφό, δερματική ασθένεια  γνωστή ως ‘λεύκη’,  η οποία προσβάλει περιοχές του δέρματος αφήνοντάς τες  υπερβολικά λευκές

Ο ποταμός Αλφειός στον χάρτη

Η Αρχαία Ελληνική Μυθολογία έχει προσωποποιήσει τον ποταμό και βρίθει μύθων

 Κατά τον Πλούταρχο, ο Αλφειός ήταν απόγονος του Ηλίου και της Ρόδου. Σύμφωνα με άλλο μύθο, από τις όχθες Αλφειού έκλεψε ο Ερμής τα βόδια του Απόλλωνα. Επίσης, ένας άλλος μύθος αναφέρει ότι στις όχθες του Αλφειού γεννήθηκε ο θεός Διόνυσος από τη Σεμέλη και το Δία

 Ο Όμηρος τον αποκαλεί "ΙΕΡΟΝ ΡΟΟΝ ΑΛΦΕΙΟΙΟ"

 ο Αλφειός στην περιοχή, λατρευόταν σαν θεότητα ισαξια με το Δία! Για το λόγο αυτό απεικονιζόταν στο αέτωμα του ναού του Ολυμπίου

Ο Αλφειός πρώτος αριστερά στο Αέτωμα του ναού του Δία.

 Στους εύηχους ομηρικούς στίχους συναντάμε το όνομά του Αλφειού. Ο Όμηρος παρουσιάζει το Νέστορα να κάνει θυσίες στο Δία, στον ιερό Αλφειό, στον Ποσειδώνα και στην Αθηνά. Κατατάσσεται δεύτερος ύστερα από τον πατέρα των θεών, τον Δία και πριν από τον Ποσειδώνα και την Αθηνά, τους τόσο ονομαστούς θεούς.

Το όνομα του Αλφειού, το συναντάμε σε πολλά έργα της αρχαίας ποίησης και πεζογραφίας. Πολλοί δημιουργοί αναφέρουν αυτόν τον ποταμό όπως είπαμε ο Όμηρος, στην Ιλιάδα και Οδύσσεια και στους ύμνους του ο Ησίοδος, ο Πίνδαρος στους επινίκιους ύμνους, ο Ηρόδοτος, ο Βακχυλίδης, ο  Ευρυπίδης στις τραγωδίες του, στις Όρνιθες ο Αριστοφάνης  και άλλοι πολλοί.

Επιπλέον σε αρχαία κείμενα παίρνουμε πολλές πληροφορίες π.χ. ότι κατά την Αρχαιότητα σύμφωνα με την περιγραφή του Πλίνιου, ο Αλφειός ήταν πλωτός από την εκβολή έως την περιοχή της Αρχαίας Ολυμπίας όπου έφταναν επισκέπτες και αθλητές με μικρά πλοία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Τα νερά και του Αλφειού χρησιμοποίησε ο Ηρακλής που κατασκεύασε το πρώτο τεχνικό φράγμα  για να καθαρίσει τους στάβλους του Αυγεία, που πιθανόν βρίσκονταν στο Βούναργο (βούς + αγρός), όπως αντίστοιχα έγινε με τον Πηνειό στο Βουπράσιο (βούς + πράττω) Στη πρώτη περίπτωση σχηματίστηκε λίμνη που ο Παυσανίας αναφέρει ως Αέναον, και ήταν πολύ κοντά (1 Κm) από τα Λέτρινα.

Ο Ηρακλής εκτρέποντας τους ποταμούς Αλφειό και Πηνειό_ρωμαϊκό μωσαϊκό_201 μΧ_εθνικό αρχαιολογικό μουσείο Ισπανίας

Ένας κεντρικός μύθος για τον ποταμό, διηγείται ότι ο Αλφειός, πηγαίνοντας στο κυνήγι, συνάντησε και ερωτεύτηκε την Αρέθουσα, που ήταν και αυτή κυνηγός, και λουζόταν στα νερά μιας μικρής λίμνης με νούφαρα, όταν μια μέρα την είδε ο Αλφειός και...Τα κάλλη της αμέσως τον πλανεύουν και η καρδιά του αρχίζει να χτυπά δυνατά. Την ερωτεύεται και ο πόθος να την κάνει δική του τον κυριεύει.Της φωνάζει, την καλεί κοντά του, αλλά η Αρέθουσα, έντρομη, καβαλάει ένα σύννεφο και αρχίζει να τρέχει πάνω από πόλεις, βουνά και θάλασσες, ζητώντας απεγνωσμένα βοήθεια. Ο Αλφειός όμως την ακολουθεί και κάπου εκεί στις Συρακούσες της Σικελίας (!), ενώ απέχει μόλις ένα βήμα από την αγκαλιά του, εκείνη μεταμορφώνεται ξαφνικά σε πηγή αφήνοντας σύξυλο... το θερμόαιμο θεό.......

Ο Αλφειός στην απελπισία του, αναγκάστηκε κι αυτός να μεταμορφωθεί σε ποτάμι ώστε τα νερά του, τα γεμάτα πόθο νερά του , από τον Κυπαρισσιακό κόλπο όπου εκβάλλουν ορμητικά, διασχίζουν τα αλμυρά νερά του Ιονίου και φτάνουν απέναντι στη Σικελία για να ενωθούν σε ένα ερωτικό παραλήρημα με τα νερά της αγαπημένης του Αρέθουσας...Και είναι τούτος ο μύθος -όπως αναφέρει ο ιστορικός- το σύμβολο της αγάπης των κατοίκων της Πελοποννήσου για την απέναντί τους σικελική ακτή. 

Αργυρά τετράδραχμα και δεκάδραχμα 
του 485-400 π.Χ. που βρέθηκαν στις Συρακούσες

Τρανή απόδειξη αυτού του συμβολισμού είναι τα αργυρά τετράδραχμα και δεκάδραχμα του 485-400 π.Χ. που βρέθηκαν στις Συρακούσες, πάνω στα οποία υπάρχει, πλασιωμένη από τέσσερα δελφίνια, ανάγλυφη η παράσταση της αγαπημένης του θεού-ποταμού, Αρέθουσας, η οποία λατρευόταν και ως θεά από τους Συρακούσιους.

Αρεθουσα πηγή στη Σικελία

  Η μορφή του ποταμού έφτασε ως εμάς σε ρωμαϊκά ψηφιδωτά, όπως εκείνο που βρίσκεται στο μουσείο της Αντιόχειας καθώς και εκείνο που βρίσκεται στο Ελληνο-Ρωμαϊκό μουσείο της Αλεξάνδρειας και απεικονίζεται μαζί με την Αρεθούσα.

Στην Ιταλία πήραν τον μύθο του Αλφειου και της Αρέθουσας και εκαναν ενα μνημείο.Αντίθετα εμείς οι Ελληνες δεν ασχολουμαστε με τετοια ζητήματα..Εμείς είμαστε απόγονοι των Αρχαίων και αυτό μας κάνει ανώτερους,την τύφλα μας λεω.....Ακόμα και για τουριστικούς λόγους να το έκαναν στην Σικελία ειναι σημαντικό  αξιοθέατο γνωστό σε ολο τον κόσμο...

Στην Ορτυγία της Σικελίας.Αλφειός-Αρεθουσα

Πραγματικό «μπουμπούκι» λοιπόν ο Αλφειός, αδελφοκτόνος και ερωτιάρης, φαίνεται ότι δεν αρκέστηκε μόνο στο κυνηγητό της Αρέθουσας αλλά -λίγο πριν, λίγο μετά, κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά- έριξε τα βέλη του και στη θεά Αρτεμη.Φλογισμένος από το πάθος του, ο θεός-ποταμός έτρεξε -όπως αναφέρει ο θρύλος- στη λίμνη των Λετρίνων (σημερινή αποξηραμένη λίμνη Μουριάς) όπου η θεά με τις νύμφες έκαναν νυχτερινή γιορτή με λουλούδια και χορούς στις όχθες.

«Το Λουτρό της Αρτέμιδος» (1742), έργο του Φρανσουά Μπουσέ, Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι, Γαλλία.

Η πονηρή θεά όμως τον αντιλήφθηκε και αμέσως -όπως λέει ο μύθος- άλειψε το πρόσωπό της αλλά και τα πρόσωπα των νυμφών με λάσπη κι έτσι ο ερωτευμένος ποταμός δεν μπόρεσε να ξεχωρίσει την αγαπημένη του κι έφυγε άπραγος....

."Την Αρτεμη τραγουδήστε κόρες που αποφεύγει τον Αλφειό"έγραψε η Τελέσιλλα( λυρική ποιήτρια από το Άργος που έζησε τον 3ο αιώνα π.Χ.)

ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΕΩΣ ΤΗΝ ΘΑΛΑΣΣΑ....

Είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Πελοποννήσου και έχει μήκος 111 χιλιόμετρα.Βρίσκεται στην πέμπτη θέση των μεγαλύτερων σε μήκος ποταμών που έχουν το σύνολο της ροής τους εντός του ελληνικού εδάφους. 

Ο Αλφειός χωρίζεται σε τρία διακριτά τμήματα και καταλήγει στη θάλασσα στο βόρειο τμήμα του Κυπαρισσιακού Κόλπου. Στον Άνω Αλφειό, μέχρι και το υψίπεδο της Μεγαλόπολης, στο Μέσο Αλφειό, στα φαράγγια, στα σύνορα Ηλείας - Αρκαδίας και στον Κάτω Αλφειό, στο πεδινό του τμήμα στην Ηλεία.

Σε αντίθεση με τα άλλα ποτάμια της Πελοποννήσου ο Αλφειός είναι ένας ποταμός με αργή ροή και άφθονο νερό. Πηγάζει στην Αρκαδία

Ο Αλφειός στο γεφύρι της Καρύταινας

.Πηγή φωτογραφίας 

Οι πρώτες πηγές του βρίσκονται στην περιοχή του Ασεατικού πεδίου και κοντά στο Λεοντάρι της Μεγαλόπολης. Στην πορεία του δέχεται τα νερά των Ελισσώνα κοντά στην Μεγαλόπολη , Λούσιου κοντα στην Καρίταινα, Λάδωνα και Ερύμανθου στα σύνορα των νομών Αρκαδίας και Ηλείας στην Τριποταμιά  και του Κλαδέου στον Ιερό χώρο της Ολυμπίας. Tέλος χύνεται στο βόρειο άκρο του Κυπαρισσιακού κόλπου στην πλευρά της Ηλείας.

 Στην Αρκαδία, σκεπάζεται από πλούσια άγρια βλάστηση, η οποία σε πολλά σημεία καλύπτεται από πυκνά σύννεφα υγρασίας και ομίχλης.Εδώ κατά το παρελθόν πλάστηκαν οι κυριότεροι από τους ξακουστούς θρύλους,

Ο Αλφειος στην Καρύταινα

Στο ύψος του χωριού Βλαχορράφτη, απέναντι απο το χωριό Κωτίλιο και κοντά στο σημείο συμβολής του Αλφειού με τον Λούσιο, υπάρχει ωραίο πέτρινο γεφύρι, το γεφύρι του Κούκου.  Στην περιοχή αυτή δημιουργεί μια βαθιά κοιλάδα ανάμεσα σε επιβλητικούς ορεινούς όγκους (Λύκαιο, παρυφές Μαινάλου, βουνά της Ηραίας βορειότερα κλπ) σχηματίζοντας ένα ενδιαφέρον φυσικό ανάγλυφο.

Στο σημείο που συναντώνται ο Λάδωνας και ο Ερύμανθος με τον Αλφειό (Τριποταμιά) δημιουργείται ένα σπουδαίο οικοσύστημα.Στα μικρά κανάλια και τις λιμνούλες που σχηματίζονται εκεί όπου συναντιούνται οι παραπόταμοι με τον κυρίως ποταμό αναπτύσσεται ένα πολύτιμο οικοσύστημα, με πολλά πτηνά, ανάμεσά τους και σπάνια πουλιά, αμφίβια και ψάρια.Εδώ  βρισκόταν και ο τάφος του Κοροίβου του Ηλείου ,του πρώτου καταγεγραμμένου Ολυμπιονίκη το 776 π.χ που όριζε τα σύνορα της Ήλιδας με την Αρκαδία και πάνω του υπήρχε επιγραφή αναφερόμενη στη νίκη του αυτή.

Στην Αρχαία Ολυμπία υπάρχει φράγμα εκτροπής (φράγμα του Φλόκα) απ' όπου αρδεύονται μεγάλες εκτάσες των πεδιάδων της Ηλείας (περί τα 135.000 στρέμματα).Το φράγμα έχει μήκος 315 μέτρα και είναι υπερπηδητό, κατασκευασμένο από σκυρόδεμα και λειτουργεί σαν αυτόματος υπερχειλιστής.Λειτουργεί και μικρό υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στο φράγμα .....Πολύ ωραίο το φράγμα! Τα ψάρια τα ρωτήσατε;Ένα  πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί με την κατασκευή του φράγματος, είναι η διακοπή της επικοινωνίας των 

ψαριών ανάντι και κατάντι του φράγματος.Παρότι οι περισσότεροι γνωρίζουμε ελάχιστα είδη ψαριών που ζουν στα ελληνικά ποτάμια, η αλήθεια είναι ότι πάνω από 130 είδη έχουν εκεί το υδάτινο σπίτι τους και η κατασκευή ενός φράγματος με την σωστή μελέτη μπορεί να δώση λύση σε αυτό το πρόβλημα.....

Το ρεύμα του ποταμού αυτού είναι ορμητικό και μεταφέρει πολλές ύλες με τις οποίες και γίνονται συνεχείς προσχώσεις με συνέπεια να δημιουργούνται στη θάλασσα σε αρκετή ακτίνα λωρίδες γης, λαιμοί και λιμνοθάλασσες.

Ο Αλφειός έχει συμβάλλει στη δημιουργία των λιμνοθαλασσών Καϊάφα, Αγουλινίτσας και Μουριάς - οι δύο τελευταίες έχουν αποξηρανθεί - στην πρόσχωση του Κυπαρισσιακού, καθώς και στην επιμήκυνση των εκβολών του. 

Πηγή φωτογραφίας 

Αλφειός χώρος ζωής!

Στο πέρασμά του ο Αλφειός συναντιέται με τόπους που σημαίνουν πολλά για την ανθρώπινη ιστορία και τον πολιτισμό. Πιο φωτεινός απ' όλους, η Αρχαία Ολυμπία,στην ηλιόχαρη Ολυμπία. Δίπλα του, στις όχθες του γεννήθηκαν και αναδείχθηκαν οι πιο σημαντικές αξίες της ανθρωπότητας. Στην κοιλάδα της Ολυμπίας από το 776 π.Χ. ο Αλφειός ενώνεται με μοναδικούς άθλους, με μύθους και μνήμες που φωτίζουν τον κόσμο. Κατά τη διάρκεια των γιορτών στην Ολυμπία αφιέρωναν στον Αλφειό πολλά δώρα που τα βύθιζαν στα νερά του.  Τα μυστικά της Αρχαίας Ολυμπίας σκέπασε και φύλαξε ο Αλφειός για περισσότερα από χίλια χρόνια, μέχρι που ξεκίνησαν οι ανασκαφές του γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην περιοχή όπου βρίσκεται η Ιερά Άλτη και ανέδειξαν τον αρχαιολογικό θησαυρό της Ολυμπίας. Ακολουθώντας την ροή του Αλφειού ξαναζούμε τις μεγαλύτερες στιγμές της Ελληνικής Ιστορίας.

ΟΛΥΜΠΙΑ ΚΑΙ ΑΛΦΕΙΟΣ

Ο ποταμός Αλφειός τα πρώιμα μυθολογικά χρόνια, έκβαλε στον βαθύ κόλπο της Σκαφιδιάς που ήταν και το φυσικό λιμάνι της Ολυμπίας, καθώς εμποδιζόταν από τα ισχυρά νότια κύματα να εκβάλει στην κοντινή θάλασσα, που εκβάλει σήμερα. Μετά, με τις προσχώσεις άλλαξε πολλές φορές εκβολές, άλλοτε στο Καβούρι, στο Καταράχι, στη Σπιάνζα, ως τη σημερινή του μορφή. Ο ανεξάρτητος σήμερα ποταμός Ιάρδανος (Λαγκάδι της Κυράς) ήταν παραπόταμος του Αλφειού και ονομαζόταν Εινοπεύς. Και ως αναφέρουν οι ιστορικοί ήταν σε μεγάλο του μέρος πλωτός.Σύμφωνα με την περιγραφή του Πλινίου, το ποτάμι ήταν πλωτό, από την εκβολή του μέχρι την περιοχή της αρχαίας Ολυμπίας, όπου έφθαναν επισκέπτες κι αθλητές με μικρά σκάφη για τους Ολυμπιακούς αγώνες. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους το ποτάμι ονομαζόταν Αλφέας. Οι Φράγκοι, επηρεασμένοι από τα κάρβουνα που έβγαιναν στις όχθες του, τον ονόμαζαν Καρμπόν (Carbon). Αργότερα και για πολλά χρόνια επικράτησε το όνομα Ρουφιάς. Άλλη μία απόδειξη αυτών είναι ο μύθος του Αλφειού και της Αλφειαίας Αρτέμιδος, που ναός της, βρίσκονταν στην πόλη των Λετρίνων.

Το Δέλτα του Αλφειού από δορυφόρο.

Πηγή φωτογραφίας 

Έτσι μετά από αυτά καταλαβαίνουμε με τι σεβασμό και λατρεία αντιμετώπιζαν οι αρχαίοι τον Αλφειό αλλά και είχαν συνειδητοποιήσει την προσφορά του. Εξάλλου οι αρχαίοι Έλληνες ποτέ δεν ξέχασαν ότι το νερό είναι πηγή ζωής και πως οι ποταμοί αποτελούν μια από τις κυριότερες εκδηλώσεις της ζωής του γήινου κόσμου.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ  ΚΑΙ  ΠΟΙΗΜΑΤΑ  ΓΙΑ ΤΟΝ  ΑΛΦΕΙΟ

*

 ΦΩΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ

Κι ο Αλφειός, που τις άλλες εποχές του χρόνου

δικαιώνει, με την ορμητικότητά του , το θρύλο

κυνηγούσε τη νύμφη Αρεθούσα ως τα σικελικά

παράλια, είναι, τώρα το καλοκαίρι, νωθρός και

μακάριος  τα νερά του είναι κατακάθαρα ,μικρά

νησάκια άμμου γυαλίζουν ανάμεσα τους και το

λουτρό σ’ αυτόν θα’ ταν μια ακόμα χαρά για τα

γιορταστικά πλήθη…

 Κώστας Ουράνης 

*ΟΙ ΧΑΜΕΝΕΣ ΛΙΜΝΕΣ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ

 Από τη λίμνη της Αγουλινίτσας δεν διατηρώ ιδιαίτερες

αναμνήσεις . Ήταν σχεδόν απρόσιτη οδικώς , γνωρίζαμε απλώς
ότι έβριθε από χέλια και λίγες νερόκοτες το χειμώνα .
Κάθε καλοκαίρι ακούγαμε ότι δίπλα της , στον Αλφειό,
χανόταν  κάποιο παιδί από αυτά που κολυμπούσαν
το μεσημέρι εκεί, το ρουφούσε (έλεγαν) ο άμμος
και έτσι ο Αλφειός , στο σημείο εκείνο , ονομαζόταν
από τους κατοίκους Ρουφιάς.

 Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος 

ΝΥΧΤΟΠΟΥΛΟ(1978)

 Τελικά με θρέψανε τρία ποτάμια . Ο Ερύμανθος (Ντουάνα)  ο

Λάδωνας , ο Αλφειός . Κάπου κατά τ’ Άσπρα Σπίτια και
το Μπέλεσι τα ποτάμια σμίγουν , γίνονται Αλφειός που κυλάει
έξω από τα Ολύμπια και παρακάτω χύνεται στη
θάλασσα , κοντά στην Αγουλινίτσα – το χωριό που γεννήθηκα
-το σπίτι που γεννήθηκα- η κυρία Ρούσα

Βενετα Σινοπουλου – ο καθηγητής κ . Γιώργης Σινόπουλος
-τα κουνούπια της Αγουλινίτσας – το κρασί και
το λάδι της Αγουλινίτσας – τα ψάρια και τα χέλια από
τη λίμνη της Αγουλινίτσας – τώρα την ξέραναν ,
πάει και αυτή.

Τάκης Σινόπουλος

*ΑΛΦΕΙΟΣ

 Ήταν μεσημέρι κι’ έπαιζε ακόμη με το ποτάμι

ο ήλιος την έδενε από τα μαλλιά
και το ρόδινο νερό γύρω στα λαγόνια της.

Έβλεπα πως ήμουν το ποτάμι

αλλά γινόμουν άλογο κατεβαίνοντας αφρισμένο
και κείνη διχάλα στη γαλάζια ράχη μου

αντιστεκότανε μαζεύονταςτη δύναμη της

καθώς έμπαινε στουςίσκιους

κάτω από τις ιτιές.

Κι εγώ γελούσα 

και μη γελάς μου έλεγε

μη γίνεσαι όνειρο ,φοβάμαι

σε φοβάμαι . 

Από τότε πολλές φορές άκουσα τη φωνή της

ξυπνώντας μέσα σ’ αυτό τοφως

μαύρο σαν μελίσσι

που μου έτρωγε τα μάτια.

Γιώργης Παυλόπουλος(Κατώγι, 1971) 

ΠΗΓΕΣhttp://el.wikipedia.org/
http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/places/alfeios.htm
[DOC] 

«ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΙΣ ΟΧΘΕΣ ΤΟΥ ΑΛΦΕΙΟΥ»

dide.ilei.sch.gr/perivall/alfeios.doc
http://www.metar.gr/