Ο Δημήτρης Μαρωνίτης, αναφερόμενος συχνότερα ως Δ. Ν. Μαρωνίτης (Θεσσαλονίκη, 22 Απριλίου 1929 - Αθήνα, 12 Ιουλίου 2016), ήταν Έλληνας καθηγητής πανεπιστημίου, κλασικός φιλόλογος, κριτικός της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, μεταφραστής αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και δοκιμιογράφος.
Βίος
Σπουδές
Ο Δημήτρης Μαρωνίτης γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Τελείωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στο Πειραματικό Σχολείο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1939-1947) και συνέχισε τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1947-1951). Ως φοιτητής παρακολούθησε παραδόσεις και φροντιστήρια των καθηγητών Ν. Ανδριώτη, Ι. Θ. Κακριδή, Α. Βακαλόπουλου, Κ. Βουρβέρη, Στ. Καψωμένου, Εμμ. Κριαρά, Στ. Κυριακίδη, Α. Ξυγγόπουλου, Ε. Πελεκίδη και Λ. Πολίτη. Μετά την εκπλήρωση της στρατιωτικής του θητείας (1952-1954), εργάστηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης· στην αρχή ως έκτακτος και μετά ως τακτικός βοηθός του δασκάλου του Ι. Θ. Κακριδή στην Α' έδρα Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας (1955-1962). Δίδαξε επίσης ως εκπαιδευτικός φιλόλογος με μειωμένο πρόγραμμα στο γαλλικό Δελασάλ και στη Γερμανική Σχολή Θεσσαλονίκης (1956-1963).
Συμπλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο πανεπιστήμιο του Μάιντς (Mainz) της Γερμανίας με υποτροφία του ιδρύματος Alexander von Humboldt (1958-1960). Παρακολούθησε και πήρε ενεργό μέρος σε φροντιστήρια των καθηγητών Βάλτερ Μαργκ (Walter Marg), εκδότη του αρχαιογνωστικού περιοδικού Gnomon την περίοδο 1954-1977, Αντρέας Τίρφελντερ (Andreas Thierfelder), Βάλτερ Πόρτσικ (Walter Porzig) και Έριχ Ραϊτσενστάιν (Erich Reitzenstein). Πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα το 1962 από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου και δίδαξε Αρχαία Ελληνική Φιλολογία ως εντεταλμένος υφηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή (1965-Ιανουάριος 1968).
«Στην Κατοχή και στον Εμφύλιο το Πειραματικό Θεσσαλονίκης δεν έμοιαζε σε τίποτε με το Πειραματικό Αθηνών. Το παρακολουθούσε ακόμη η παιδαγωγική έμπνευση του Δελμούζου, στεγασμένο στο μισοτελειωμένο χτίσμα του Πικιώνη: γλώσσα διδασκαλίας η Δημοτική, καθηγητές με φρόνημα ελεύθερο και γερή κατάρτιση (μεταξύ τους ο Θέμελης, ο Καΐρης, ο Μιχαλόπουλος, ο Καστανάς - οι απόφοιτοι ξέρουν για ποιους μιλώ) [...] Ελευθέρια αγωγή, που δεν την ανέτρεψαν μήτε οι απειλές της Κατοχής μήτε η μισαλλοδοξία του Εμφυλίου - σ' αυτό συνέβαλε και ο Ξηροτύρης, διευθυντής για δυο και πάνω δεκαετίες...
("Ο δάσκαλος", εφημ. Το Βήμα, 26.1.1992).
"Πιστεύω τῷ φίλῳ." Αυτή είναι η πρώτη, αρχαιοπρεπής και σίγουρα πλαστή φράση που άκουσα και έμαθα στα δέκα μου χρόνια: 1939, Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, πρώτη οχταταξίου, αναγνωστικό Ζούκη, φιλόλογος καθηγητής ο Γιώργος Μιχαλόπουλος. Ασφαλώς πρόκειται για αφελή ομολογία (ένα κοινό ρήμα και ένα συνηθισμένο ουσιαστικό σε δοτική), που ρίζωσε εντούτοις στο μυαλό μου και έγινε εφεξής έμμονη ιδέα.
("Συμπληρωματικά", εφημ. Το Βήμα, 31.10.1999) ».
Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Δημόσια παρουσία
Στο ίδιο διάστημα πήρε ενεργό μέρος, ως μέλος της Συντακτικής Επιτροπής και υπεύθυνος κατά τον νόμο, στην προετοιμασία και έκδοση του περιοδικού Φιλόλογος του Συλλόγου Αποφοίτων της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.Υπήρξε επίσης μέλος της Συντακτικής Επιτροπής των περιοδικών ἡ Συνέχεια (Νοέμβριος 1972-Νοέμβριος 1973) και ο Πολίτης (Μάιος 1976-Σεπτέμβριος 1977).
Τον Ιανουάριο του 1968 ο Δημήτρης Μαρωνίτης (μαζί με άλλους 53 καθηγητές) απολύθηκε από το πανεπιστήμιο για τα πολιτικά του φρονήματα από τη στρατιωτική χούντα. Κατά τη διάρκεια της επταετίας, η δράση του ενοχλούσε το στρατιωτικό καθεστώς, με αποτέλεσμα συχνά να φιλοξενείται στα κρατητήρια της συμπρωτεύουσας και της Αθήνας: πρώτη σύλληψη το 1969 και εγκλεισμός του στην Ασφάλεια Θεσσαλονίκης, δεύτερη σύλληψη το 1971 και εγκλεισμός του σε πτέρυγα των φυλακών Κορυδαλλού, τρίτη σύλληψη το 1973 και εγκλεισμός του για οκτώ μήνες στο ΕΑΤ-ΕΣΑ.
Η μεταπολίτευση τον βρίσκει ειδικό σύμβουλο στο Υπουργείο Παιδείας σε θέματα Ανώτατης Εκπαίδευσης (1974-1976). Τον Νοέμβριο του 1974 επανήλθε ως εντεταλμένος υφηγητής στη Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης του Α.Π.Θ., ενώ τον Μάιο του 1979 εκλέχθηκε καθηγητής στην Α' έδρα Κλασικής Φιλολογίας, θέση την οποία υπηρέτησε μέχρι το 1996, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια της Γερμανίας, Αυστρίας, Κύπρου και των ΗΠΑ, ενώ έδωσε διαλέξεις σε χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής.
Διετέλεσε επίσης:
Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών- Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη (1979-1995).
Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΜΙΕΤ (1985-1997).
Πρόεδρος του Tμήματος Φιλολογίας του Α.Π.Θ. (1986-1987).
Καλλιτεχνικός διευθυντής στο Kρατικό Θέατρο Bορείου Eλλάδος (1989-1990).
Πρόεδρος του Tμήματος Δημοσιογραφίας και Mέσων Mαζικής Eνημέρωσης του Α.Π.Θ. (1991-1994).
Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. (1991-1994).
Πρόεδρος και γενικός διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (1994-2011),
Επιστημονικός υπεύθυνος του έργου "Ενδογλωσσική μετάφραση", που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Ηλεκτρονικού Κόμβου του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (1998-2000).
Πρόεδρος του Κέντρου Οδυσσειακών Σπουδών (2003-2011).
Συντονιστής και επιστημονικός υπεύθυνος του ερευνητικού και συγγραφικού προγράμματος Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση" (2001-2014), το οποίο εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας.
Διακρίσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1981 του απονεμήθηκε το Α΄ Βραβείο κριτικής-δοκιμίου για το έργο του «Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη».
Το 2003 τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με τον Ταξιάρχη του Φοίνικος για την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα και στον πολιτισμό.
Το 2011 έλαβε ομόφωνα το "Κρατικό Βραβείο Απόδοσης Έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά" για τη μετάφραση της ομηρικής Ιλιάδας.
Το 2014 βραβεύτηκε για το σύνολο του έργου του από το ηλεκτρονικό περιοδικό ο Αναγνώστης".
Συγγραφικό έργο: κλασική φιλολογία
Ηρόδοτος
Το 1962 δημοσιεύτηκε η διδακτορική διατριβή του Μαρωνίτη στον Ηρόδοτο. Στο έργο αυτό εξετάζει πώς τοποθετούνται οι λέξεις σε μια πρόταση με βάση ένα είδος υπερβατού (του λεγόμενου "ηροδότειου σχήματος"), το οποίο εμφανίζεται στον πρώιμο αρχαιοελληνικό πεζό λόγο. Έμφαση δίνεται στην υφολογική μικροσκόπηση της ρητορικότητας της ηροδότειας γλώσσας, καθώς επίσης στην ανίχνευση της σχέσης ανάμεσα στον γραπτό και στον προφορικό λόγο, για την οποία ο Μαρωνίτης θα μιλήσει συστηματικά αργότερα στην κριτική του πορεία.
Όποιος πλησιάζει τη συγγραφή του Ηροδότου
με τα εξαρτήματα της σύγχρονης ιστορικής επιστήμης,
θα αισθανθεί δυσφορία, καθώς θα βλέπει το συγγραφέα
κάθε στιγμή να μη πειθαρχεί στις κατηγορικές
προσταγές της ιστορικής μεθοδολογίας,
να «λοξοδρομεί», να «φλυαρεί», να «καθυστερεί».
Το έργο του Ηροδότου απαιτεί από το μελετητή του
περιέργεια και ανιδιοτέλεια παιδική, ευρύτητα
πνεύματος και φρεσκάδα·
τότε αποκαλύπτει τα ώριμα μυστικά του.
Εκδικείται όμως κάθε προκατειλημμένο ανατόμο του.
Δ. Ν. Μαρωνίτης. Ηροδότου Ιστορίαι, 1964, σελ. 71.
Το 1964 ο Μαρωνίτης δημοσίευσε τη διατριβή του για Υφηγεσία στον Ηρόδοτο, η οποία την ίδια χρονιά ενσωματώθηκε σε νέα έκδοση για το Πρώτο Βιβλίο (Κλειώ) των Ιστοριών του Ηροδότου με Πρόλογο του Ι. Θ. Κακριδή. Με εκτενή Εισαγωγή 130 περίπου πυκνοτυπωμένων σελίδων και σχόλια ο Μαρωνίτης διαλέγεται με τη γερμανόφωνη κυρίως κριτική της ηροδότειας ιστοριογραφίας, υπομνηματίζει το αρχαίο κείμενο και το μεταφράζει στη δημοτική, προσφέροντας ένα έργο που αξιοποιείται μέχρι σήμερα στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία. Στην Εισαγωγή διερευνά τα γενικά χαρακτηριστικά της ηροδότειας αφήγησης και εκθέτει τις πηγές και τη μεθοδολογία του Ηροδότου, αναδεικνύοντας τον αδιαίρετα δισυπόστατο χαρακτήρα του έργου ως λογοτεχνική αφήγηση και καθαρή ιστορία, που αποτελεί όχι απλώς την ιδιοτυπία του αλλά και το βαθύτερο πνευματικό του υπόβαθρο.
Το 1981 ο Μαρωνίτης επανέρχεται στον Ηρόδοτο με έναν τόμο, τιμημένο το 1982 με το 1ο βραβείο στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Λειψίας, στον οποίο ανθολογεί, μεταφράζει και υπομνηματίζει επτά νουβέλες και τρία ανέκδοτα του Αλικαρνασσέα ιστορικού.
Το 2001 έγινε δεύτερη έκδοση του τόμου, επαυξημένη με μία νουβέλα, ένα ανέκδοτο του Ηροδότου και δύο ερμηνευτικά δοκίμια. Στο έργο αυτό ο Μαρωνίτης δεν επιμένει τόσο στην αναμέτρηση Ελλήνων και Περσών όσο σε ανθρωπολογικά θέματα της ηροδότειας συγγραφής: την παθολογία του έρωτα και της εξουσίας, τη διαπλοκή θεοδικίας και ανθρωποδικίας, την αντιδιαστολή του κλειστού κόσμου της Ασίας με τον έλλογο και μετρημένο κόσμο της Ευρώπης, κ.ά.. Μέσα από τα θέματα αυτά ο Ίωνας ιστορικός αναδεικνύεται σε εμβριθή στοχαστή και φιλόσοφο βίου. Οι μεταφράσεις του Μαρωνίτη προσαρμόζονται στο ανατολίτικο και παραμυθικό χρώμα των νουβελών και των ανεκδότων, ενώ ο ερμηνευτικός λόγος εφαρμόζεται συχνά με όρους τραγωδίας. Δεν λείπουν ωστόσο από την ανθρωπολογική προοπτική του ηροδότειου έργου οι ιλιάδικες καταβολές. Αναλύοντας, λ.χ., τη διασταύρωση δύο γραμμών στο έργο του Ίωνα ιστορικού, την ενωτική-ανθρωπολογική και τη διχαστική-πολεμική, ο Μαρωνίτης (2001: 205) διαπιστώνει ότι "η ηροδότεια ανθρωπολογία μπορεί να είναι σκοτεινή και απαισιόδοξη ως προς τις σχέσεις θεού και ανθρώπου, αλλά διαφαίνεται φιλάνθρωπη ως προς τις σχέσεις ανθρώπου προς άνθρωπο. Ο απόηχος της Ιλιάδας παραμένει εδώ ευδιάκριτος."
Όμηρος
Το 1965 δημοσίευσε αναλυτική βιβλιοκρισία, στα γερμανικά, για το ομηρικό βιβλίο του Giuseppe Broccia με λεπτομερείς παρατηρήσεις στην Ε και Ζ ραψωδία της Ιλιάδας.
Το 1973 κυκλοφόρησε το πιο γνωστό του έργο για την ομηρική Οδύσσεια με πυρηνικό θέμα την Αναζήτηση και τον Νόστο του Οδυσσέα. Συνταγμένη η μελέτη μέσα στη δικτατορία, "κάτω από συνθήκες δύσθυμες, από ανάγκη φυγής σε έναν κόσμο πλασματικό, ο οποίος όμως έχει τέτοιους νόμους και τρόπους που ταυτόχρονα μας ελέγχουν και μας παρηγορούν" (Εισαγωγή, σελ. 11), αποτελεί επεξεργασμένη σύνθεση τεσσάρων προηγούμενων, δημοσιευμένων μελετημάτων (1965-1970). Μέρος των μελετημάτων αυτών κρίθηκε από τους J. B. Hainsworth και Gabriel Germain. Το ολοκληρωμένο έργο επανεκδόθηκε από τον "Κέδρο" εννέα φορές, και το 2014 από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών-Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη σε μονοτονικό.
Ο Μαρωνίτης στο έργο του αυτό υποδεικνύει ότι το έπος της Οδύσσειας συντίθεται, με τρόπο αντιθετικό, πάνω σε δύο κύρια θέματα: στον νόστο του Οδυσσέα, που αποτελεί τη δεδομένη και αισιόδοξη έκβαση του έργου, και στην αναζήτηση του ήρωα, η οποία συνιστά την αντίρροπη απαισιόδοξη γραμμή. "Η αναζήτηση του ήρωα πραγματοποιείται [...] σε δύο επίπεδα: α) στον εξωτερικό χώρο, και β) σε έναν χώρο εσωτερικότερο. Στο πρώτο επίπεδο τίθεται το βασικό ερώτημα "πού είναι ο Οδυσσέας"· στο δεύτερο "ποιος είναι ο Οδυσσέας" (σελ. 17). Σε δημοτικό λόγο, που δεν ήταν καθόλου αυτονόητος για πανεπιστημιακό σύγγραμμα της εποχής, το ομηρικό βιβλίο του Μαρωνίτη διαλέγεται εξαντλητικά με τη διεθνή βιβλιογραφία σε δυσεπίλυτα ομηρικά προβλήματα, συνδυάζοντας την επιστημονική αρτιότητα με την απόλαυση της ανάγνωσης. Στις δυαδικές αντιθέσεις (της αναζήτησης και του νόστου) εντοπίζονται δομές βάθους ("σημειωτικού-δομιστικού" τύπου) στον φιλολογικό του στοχασμό, που θα γνωρίσει ποικίλες ερμηνευτικές τροπές στα επόμενα έργα του.
Το 1999 δημοσίευσε τα "Ομηρικά μεγαθέματα",που στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν μαθήματα στο πανεπιστήμιο, εισηγήσεις σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια και δημοσιεύσεις σε τόμους και περιοδικά για τον Όμηρο. Η τελευταία, εμπλουτισμένη με τέσσερις διαλέξεις, έκδοση του 2005 περιλαμβάνει συνολικά 14 μελέτες, συνταγμένες από το 1978 μέχρι το 2004.
Ο Μαρωνίτης στα "Ὁμηρικά μεγαθέματα" αναλύει καταρχήν τις διαλεκτικές σχέσεις που συντηρούνται στα δύο ομηρικά έπη –δειγματοληπτικά στη λυρική ποίηση (με ένα μυθολογικό ποίημα του Αλκαίου), και στο δράμα (με τον σοφόκλειο "Αίαντα")– ως προς τρεις, συνθετικής εμβέλειας, θεματικούς άξονες, που τους ονομάζει "μεγαθέματα": τον (ιλιαδικό) "πόλεμο" και τις τροπές του (παράδειγμα η οδυσσειακή μνηστηροφονία), την "ομιλία" (εταιρική-συζυγική-παρασυζυγική) με τη φθίνουσα και ανιούσα εξέλιξή της από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, και τον "νόστο", κυρίως τον νεκρώσιμο, ο οποίος στην Ιλιάδα συμμαχεί, κάποτε, με τον πόλεμο με τα παραδείγματα του Σαρπηδόνα και του Έκτορα. Το πυκνό δίκτυο των τριών "μεγαθεμάτων" εξετάζεται σε τρία επίπεδα: το μυθολογικό, το ποιητολογικό και το ανθρωπολογικό. Δύο μελετήματα της έκδοσης (για την πρώτη πλαστή διήγηση του Οδυσσέα και τις "διακειμενικές" σχέσεις της Ιλιάδας και Οδύσσειας) τα είχε εισηγηθεί παλαιότερα ο Μαρωνίτης σε συνέδρια το 1981 στη Γερμανία και το 1983 στη Γαλλία.
Στη δεύτερη έκδοση των "Ομηρικών μεγαθεμάτων" το 2005 προστέθηκαν τέσσερα μελετήματα για τις μεταμορφώσεις-παραμορφώσεις και τους εξωραϊσμούς στα δύο ομηρικά έπη, τις σχέσεις Οδυσσέα και Απόλλωνα ως προς τον μουσικό και τον φονικό τους ρόλο, τα φονικά άθλα και έπαθλα (τυχαία: με το παραισθητικό κυνηγητό του Έκτορα από τον Αχιλλέα, και εμπρόθετα, με τον συλλογικό φόνο των μνηστήρων), καθώς επίσης τις αντιθετικές, και συνάμα ομοιωματικές, σχέσεις εταίρων και μνηστήρων στην Οδύσσεια.
Τα "Ομηρικά μεγαθέματα" μεταφράστηκαν το 2004 στην αγγλική γλώσσα και κρίθηκαν από τον James Holoka. Δύο, μεταφρασμένα στα αγγλικά, δοκίμια του βιβλίου έχει συμπεριλάβει και ο Αμερικανός κριτικός λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ (Harold Bloom) σε δύο τόμους που έχει εκδώσει για τoν Όμηρο, και για την Ιλιάδα.
Τo 2005 εμφανίστηκαν τα 24 "Επιλεγόμενα στην ομηρική Οδύσσεια", αποδεσμευμένα από τα αυτόνομα 24 τεύχη της μεταφρασμένης Οδύσσειας που είχε προηγηθεί. Όπως αναφέρεται στα Προλεγόμενα της έκδοσης (σελ. 7-8), "η σύνταξη των Επιλεγομένων, ανά ραψωδία, μοιράζεται στα τρία: το πρώτο μέρος, με αφορμή τα δεδομένα της συγκεκριμένης ραψωδίας, επιμένει σε θεματικούς άξονες που διαπερνούν τα μέρη και το όλο της επικής αφήγησης· το μεσαίο αναζητεί τη ραψωδική πλοκή σε σχέση με τον εξελισσόμενο μύθο του έπους, ενώ το τρίτο μέρος εντοπίζει και ερμηνεύει τρόπους και εφαρμογές της αφηγηματικής τέχνης και τεχνικής. Οι εν λόγω τρόποι και εφαρμογές είναι τέσσερις:η πρώτη σχετίζεται με τον χρόνο της αφήγησης και εκφράζεται με το ζεύγος "δράση-αδράνεια". Η δεύτερη αφορά σε ειδικότερες λειτουργίες δραματοποίησης του επικού μύθου, η τρίτη αναφέρεται στη μυθοποίηση θεμάτων που ανάγονται στην επική παράδοση και η τέταρτη στον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής διαχειρίζεται τις επαναλήψεις μοτίβων και θεμάτων.
Ζητήματα, εξάλλου, μυθοποίησης, σχέσεων ειδικότερα μύθου και πλοκής, διαπραγματεύτηκε ο Μαρωνίτης σε ξενόγλωσση εισήγησή του σε συνέδριο στη Γαλλία, που δημοσιεύτηκε το 2002, με αντιπροσωπευτικό παράδειγμα ανάλυσης το μικροσκοπικής κλίμακας επεισόδιο της "Ίρου πυγμής" στη 18η ραψωδία της Οδύσσειας.
Το 2007, στο πλαίσιο του ερευνητικού και συγγραφικού προγράμματος "Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση", ο Δημήτρης Μαρωνίτης συνέταξε, σε συνεργασία με τον Λάμπρο Πόλκα, διαταξικό, σχολικό εγχειρίδιο για την Αρχαϊκή επική ποίηση.Στον τόμο, που κυκλοφορεί σήμερα στο διαδίκτυο μαζί με τα άλλα 6 έργα του προγράμματος, περιλαμβάνονται στοιχεία: για την ομηρική αφήγηση (τον μύθο και την πλοκή, την τέχνη και την τεχνική της ομηρικής αφήγησης, τη μορφή και τον ρόλο του αοιδού, τις εξωτερικές και εσωτερικές διηγήσεις και τους Μεγάλους Απολόγους), για τον ποιητικό ρόλο των θεών (στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια), καθώς επίσης έννοιες και αρχές της ομηρικής αρεταλογίας (την αρετή, την αιδώ και τον έλεον, την άτη, τη φιλότητα και το κλέος).
Έπος και δράμα
Το 2014 δημοσιεύτηκαν σε έναν τόμο οκτώ μελέτες για την Ιλιάδα και την Οδύσσεια και τέσσερις που ρίχνουν γέφυρα ανάμεσα στο έπος και στο δράμα. Όλες αρχικά συντάχθηκαν για να ακουστούν το διάστημα 1995 έως 2014 και μετά δημοσιεύτηκαν σε πρακτικά συνεδρίων και περιοδικά.
Δύο από τα δοκίμια του Πρώτου Μέρους ("Επική τραγωδία" και "Η σιωπή του Πατρόκλου...") επικεντρώνονται στις σχέσεις Αχιλλέα και Πατρόκλου, τις οποίες ο Μαρωνίτης ερμηνεύει κυρίως με το τέχνημα της αναπλήρωσης "αντ' αυτού" (όπως ο ίδιος το ονομάζει, σελ. 19): στην Ιλιάδα ο Πάτροκλος μάχεται, στην αρχή, αντί του Αχιλλέα αλλά και, μετά, ως Αχιλλέας (φορώντας την πανοπλία του). Με την εξόντωσή του ωστόσο από τον Έκτορα ο αγαπημένος φίλος αναπληρώνει και αναβάλλει τον θάνατο του "ωκύμορου" Αχιλλέα, που θα συμβεί έξω από το ιλιαδικό έπος. Το ζεύγος "αγαθόν-κακόν" ("Ιλιαδικός πόλεμος") συμπληρώνει τη σύλληψη της Ιλιάδας ως "επικής τραγωδίας", ενώ το ζεύγος "μνήμη-λήθη" ("Η μηχανή της ποίησης") αναδεικνύει τη μνημονική λειτουργία του αρχαϊκού έπους, που σκοπεύει στην καβαφική "νάρκη τοῦ ἄλγους ἐν φαντασίᾳ καὶ λόγῳ".
Επίσης, ο Μαρωνίτης, ελέγχοντας τον ολοκληρωτικό οφθαλμοκεντρισμό, που υποτίθεται πως κληροδοτήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες, σχολιάζει παρομοιώσεις της Ιλιάδας και της Οδύσσειας και επισημαίνει πως ο ποιητής συντάσσει το έπος του παράγοντας καθ' οδόν ακροαματικές εικόνες, τις οποίες προσλαμβάνει και τις μετασχηματίζει κάθε φορά με τον δικό του τρόπο ο εναλλασσόμενος ακροατής (("Ακροαματικές εικόνες στα ομηρικά έπη", σελ. 69). Οι φονικές ικεσίες (με τα παραδείγματα των ιλιαδικών ηρώων Aδράστου και Λυκάονα) και οι μεταφονικές του Πριάμου στον Αχιλλέα και των Λειώδη και Φήμιου στον Οδυσσέα στην Οδύσσεια ("Φόνος και ικεσία στα ομηρικά έπη"), μαζί με δύο δοκίμια που προβληματοποιούν τη σχέση του φιλέταιρου Οδυσσέα και των νήπιων εταίρων ("Ένα σκάνδαλο της Οδύσσειας") μέσω της εκδοχής του φαντασιακού νόστου ("Τόποι και τρόποι του νόστου") ολοκληρώνουν σε σχήμα κύκλου το Πρώτο Μέρος του τόμου. Με το τέχνημα "αντ' αυτού", στην Οδύσσεια τώρα, χάνονται, αντί του Οδυσσέα, οι εταίροι, που πληρώνουν μάλιστα το τίμημα της αφροσύνης του κυρίου τους στον Κύκλωπα. Ωστόσο, ο ποιητής τους επιτρέπει να φαντασιώνονται σε κάποια στιγμή και αυτοί τον νόστο τους (ραψ. κ 414-420).
Φαντάστηκαν με της ψυχής τα μάτια
πως ήταν σαν να γύρισαν στην ακριβή πατρίδα,
στην πόλη τη δική τους της τραχιάς Ιθάκης,
όπου γεννήθηκαν και ανατράφηκαν. […]
«Με τον δικό σου νόστο, του Διός κλωνάρι, τόση η χαρά
που νιώσαμε σάμπως οι ίδιοι στην Ιθάκη να γυρίσαμε
στην πατρική μας γη».
(ραψ. κ 415-420).
Στο Δεύτερο Μέρος του τόμου προηγείται (στο "Ομηρικές γυναίκες στο αρχαίο δράμα") η ανάκλαση του άνισου επικού φορτίου δύο κορυφαίων γυναικών στην αττική τραγωδία: της Ελένης (στον αισχυλικό "Αγαμέμνονα", και στις ευριπιδικές τραγωδίες "Τρωάδες", "Ορέστης" "Ελένη"), και της Κλυταιμνήστρας (στον "Αγαμέμνονα" και στις "Χοηφόρους" του Αισχύλου· στη σοφόκλεια και ευριπιδική "Ηλέκτρα"· στην "Ιφιγένεια εν Αυλίδι" του Ευριπίδη και εν μέρει στις "Ευμενίδες" του Αισχύλου). Ακολουθούν η σύγκριση του Οδυσσέα με τον Οιδίποδα ως προς το ξενικό τους μητρώο ("Δύο παράξενοι ξένοι: Οδυσσεύς-Οιδίπους") και δύο δοκίμια για τον "Οιδίποδα επί Κολωνώ" του Σοφοκλή. Στο πρώτο ("Οιδίπους επί Κολωνώ: μια διφορούμενη τραγωδία") ο Μαρωνίτης αναδεικνύει ως κυρίαρχο διφορούμενο θέμα του δράματος το δίλημμα της ενοχής και της αθωότητας του Οιδίποδα, ενώ στο δεύτερο ("Πάθος-καθαρμός-εξιλέωση"), συζητώντας το αξεδιάλυτο δίχτυ της εμπλοκής του τραγικού ήρωα στην "ενεργητική συμπεριφορά και παθητική συμφορά", δείχνει πώς, στο τέλος, ο Οιδίπους, "προορισμένος μετά τον θάνατό του να αφηρωιστεί, λίγο πριν τον θάνατό του εξανθρωπίζεται αποκαθαίροντας τα σωματικά του πάθη".
Μερικά από τα προηγούμενα θέματα τα έχει συζητήσει και σε προηγούμενα βιβλία του. Ωστόσο, τώρα δοκιμάζει μια νέα οπτική γωνία προσέγγισης. Ο υπότιτλος του τόμου "από το χθες στο αύριο" υποδηλώνει το ενοποιητικό του χαρακτηριστικό: ότι βρισκόμαστε στο σήμερα. Τα κεφάλαια του δεν οργανώνονται τόσο γύρω από τα γνωστά "μεγαθέματα" των δύο ομηρικών επών, αλλά αναφέρονται σε γενικότερα ζητήματα που δίνουν νόημα στην καθημερινή ζωή: τότε και τώρα. Γι' αυτό, στον "ασημείωτο" αυτόν τόμο έχουν φύγει οι αρχικές σημειώσεις και οι βιβλιογραφικές αναφορές. Η διαπραγμάτευση εξάλλου διαχρονικών θεμάτων όπως η ξενότητα, το κακό, ο φόνος, το πένθος, η ενοχή, ο καθαρμός, κ.ά, αναδεικνύουν, αφενός, αμφισημίες και αινίγματα σε έργα κλασικά, που παραμένουν εσαεί ανοιχτά σε ερμηνείες, και, αφετέρου, γίνονται το έναυσμα για σκέψεις που υπερβαίνουν το αρχαιοελληνικό, μυθολογικό ή λογoτεχνικό, υπόστρωμα, και ταξιδεύουν τον αναγνώστη, αλλού, σε άλλα κείμενα, ελλήνων και ξένων συγγραφέων αλλά και σε ιστορίες ζωής.
Τιμώντας την προσφορά του Δημήτρη Μαρωνίτη στην επιστήμη της κλασικής φιλολογίας οι συνάδελφοί του στο Α.Π.Θ. Α. Ρεγκάκος και Ι. Ν. Καζάζης εξέδωσαν το 1999 ξενόγλωσσο αφιερωματικό τόμο με κείμενα Ελλήνων, Ευρωπαίων και Αμερικανών ερευνητών.
Μεταφραστικό Έργο
Οδύσσεια
Ο Δημήτρης Μαρωνίτης, υπερβαίνοντας προκαταλήψεις που θέλουν τον επιστήμονα αποκλειστικά προσηλωμένο στα στενά όρια του αντικειμένου του, ασχολήθηκε συστηματικά με τη μετάφραση αρχαιοελληνικών κειμένων στη νεοελληνική γλώσσα (καθιερώνοντας τον όρο "ενδογλωσσική μετάφραση"). Μετέφρασε κλασικούς συγγραφείς και τοποθετήθηκε για τη διαδικασία και την αξία της ενδογλωσσικής μετάφρασης στο σχολείο, στην παιδεία και στον δημόσιο χώρο γενικότερα, με γραφτά τα οποία, ωστόσο, δεν είναι μέχρι σήμερα συγκεντρωμένα σε κάποιον τόμο. Τα μεταφραστικά του ερεθίσματα τα απέδιδε στους δασκάλους του (στο Γυμνάσιο του Πειραματικού Σχολείου της Θεσσαλονίκης), στον πρώτο δάσκαλό του (στη Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονίκης), Ι. Θ. Κακριδή, στον δεύτερο δάσκαλό του (στη Γερμανία) Βάλτερ Μαργκ και στον τρίτο δάσκαλό του, τον Λίνο Πολίτη. Ο τελευταίος μάλιστα τον παρακίνησε να συντάξει μια νέα μετάφραση της ομηρικής Οδύσσειας σε γλώσσα πιο σύγχρονη από αυτήν των Καζαντζάκη-Κακριδή. Η πρώτη του, ωστόσο, μεταφραστική δοκιμασία, όπως ήδη αναφέρθηκε, σχετίζεται με τον Ηρόδοτο, μέσα στη δεκαετία του '60, όταν μετέφρασε το πρώτο βιβλίο της Ιστορίας του Ηροδότου και ύστερα τις νουβέλες του Αλικαρνασσέα ιστορικού.
Το 1977 ο Μαρωνίτης θα δοκιμάσει στο περιοδικό ο Πολίτης να εφαρμόσει το αίτημα του Λίνου Πολίτη, θέτοντας το ζήτημα για μια μετάφραση που θα εγκλιματίζεται στο σχολικό περιβάλλον (της τότε Α΄ Γυμνασίου) και θα "παρακολουθεί τις διακυμάνσεις της σύγχρονης γλώσσας και της σύγχρονης ποιητικής, με κίνηση που να περνά από το παρελθόν στο παρόν και όχι με παλινδρόμηση από το παρόν στο παρελθόν". Συμπλήρωνε τότε χαρακτηριστικά (σσ. 38-39): "Έφτασε ίσως ο καιρός να δοκιμαστεί και η μεταγραφή της Οδύσσειας σε ελεύθερο (εννοώ αστιχούργητο) ποιητικό λόγο, όπου ο ρυθμός δεν θα επιβάλλεται, αλλά θα υποβάλλεται στη γλώσσα, ανάλογα με τις περιστάσεις". Στο άρθρο στον Πολίτη παρουσίασε ένα πρώτο μεταφραστικό δείγμα από την πρώτη ραψωδία της Οδύσσειας (α 1-155).
Το 1988 παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ της Πάτρας θεατρική απαγγελία, με τη συμμετοχή της ηθοποιού Μάγιας Λυμπεροπούλου, της πέμπτης (ε) ραψωδίας της Οδύσσειας, που εκδόθηκε την ίδια χρονιά, με σχέδιο στο εξώφυλλο του ζωγράφου Σωτήρη Σόρογκα.Σε συνέντευξή του το 1988 ο Μαρωνίτης, ερωτώμενος για τον λόγο που επέλεξε να εκδώσει την πέμπτη (ε) οδυσσειακή ραψωδία, δήλωνε πως το έκανε "από αντίδραση σε αυτό που κατά σύμβαση θεωρείται ότι είναι καλύτερο μέσα στην Οδύσσεια". Στη μετάφραση αυτή του Μαρωνίτη, που είναι συνταγμένη σε "πεζό λόγο", υποβάλλεται ο παλίνδρομος εσωτερικός ρυθμός, ενώ ο οικείος γλωσσικός της κώδικας συγχρονίζεται με το ανοίκειο περιεχόμενο του οδυσσειακού έπους.
Από το 1991 αρχίζει ο μεταφραστικός μαραθώνιος της Οδύσσειας σε τεύχη με το αρχαίο κείμενο, τη μετάφραση και τα Επιλεγόμενα. Το τελευταίο τεύχος της ραψωδίας ω εκδίδεται το 2001. Τα ξεχωριστά τεύχη θα εκδοθούν αρχικά σε δύο τόμους, ενώ το 2006 θα προκύψει η οριστική έκδοση σε έναν τόμο.Η μετάφραση συνδυάζει τη φιλολογική πειθαρχία με τη λογοτεχνική ελευθερία που απαιτείται για να αποδοθεί το πρωτότυπο όσο γίνεται πιο πιστά, δίχως ο λόγος να χάνει τη ζωντάνια του και ο αναγνώστης την απόλαυση του κειμένου. Ο παραδοσιακός δεκαπεντασύλλαβος στίχος αντικαθίσταται από τον σταθερό και εναλλασσόμενο ρυθμό του πρωτοτύπου, συναρμόζοντας τη ζωντάνια της λαϊκής αφήγησης με την κατακτημένη σοφία της σύγχρονης ποιητικής γλώσσας. Ως προς το δίλημμα της φιλολογικής και λογοτεχνικής μετάφρασης, ο Μαρωνίτης επισημαίνει: «η μετάφραση αυτή μάλλον παρακάμπτει παρά διαπερνά τις συμπληγάδες της φιλολογίας και της λογοτεχνίας. Η παρακαμπτήριος προϋποθέτει ότι ίσως υπάρχει κάποιος μονόδρομος πριν από το δίστρατο της φιλολογικής και της λογοτεχνικής μετάφρασης, που συνεχίζεται πέραν αυτού ένα είδος υπόγειας διάβασης».
Το διάστημα 1991-93 εκδόθηκαν επιλεγμένες μεταφράσεις ραψωδιών της Οδύσσειας (α, ε, ζ, η, θ, και ι) σε εικονογραφημένους τόμους με υδατογραφίες του ζωγράφου Κώστα Τσόκλη.
Το 1993, φιλοξενούμενοι σε αφιερωματικό τόμο, δημοσιεύτηκαν με εισαγωγή οι πρώτοι 88 στίχοι του Ομηρικού Ύμνου στη Δήμητρα.
Το 1998 κυκλοφόρησε σε CD, με τη φωνή του Μαρωνίτη, ηχογραφημένη η μεταφρασμένη Τηλεμάχεια (ραψ. α-δ), ενώ οι 24 ραψωδίες της μεταφρασμένης Οδύσσειας παρουσιάστηκαν την περίοδο 16/10/2015 έως 15/04/2016 σε σκηνικό αναλόγιο του Εθνικού Θεάτρου από 24 ηθοποιούς πρωταγωνίστριες (με έναν άνδρα παρτενέρ).
Το 1994 ο Μαρωνίτης μεταφράζει και άλλα κείμενα (την ιλιαδική, συζυγική ομιλία Έκτορος και Ανδρομάχης, απόσπασμα της Σαπφούς για τους γάμους του Έκτορα και της Ανδρομάχης και ένα στάσιμο από τον σοφόκλειο Αίαντα). Οι μεταφράσεις αυτές, όπως ο ίδιος αναφέρει, του ανοίγουν καλύτερα την αυλαία της ομηρικής Οδύσσειας, μέσω των διαφορών περισσότερο, αναδεικνύοντας τη σύγκρουση των δύο "μεγαθεμάτων" (της ομιλίας και του πολέμου) στο έπος, στη λυρική ποίηση και στο δράμα.
Ησίοδος
Από το συγγενές μεταφραστικό ρεπερτόριο δεν θα λείψει ο Ησίοδος. Μεταφρασμένα, επιλεκτικά τμήματα του ησιόδειου έργου κυκλοφόρησαν σε δύο διαφορετικές εκδόσεις, το 1995 και το 2009.Στην πρώτη έκδοση η καταφυγή στον Ασκραίο ποιητή ομολογείται από τον Μαρωνίτη πως ήταν απαραίτητη (Πρόλογος, σσ. 9-10) "ως δεύτερη φωνή, διαφορετική, σχεδόν σε όλα της, για να συνεχιστεί η μετάφραση της Οδύσσειας, [...] όπως, για να ακουστεί πιο καθαρή η φωνή του Σολωμού, της πρέπει ο αντίλαλος από τη φωνή του Κάλβου". Εδώ ο μεταφραστής, κινούμενος στην περιοχή μιας πραγματιστικής γλώσσας, δημιουργεί ένα κλίμα μυστικού ρεαλισμού, με πεζότητα, αφαιρετικότητα, βαριά υποβολή και συντακτική τόλμη, με αποτέλεσμα όλα τα φοβερά και τα αποτρόπαια της κοσμογονικής τερατουργίας να γίνονται γεγονότα μιας υπερχρονικής καθημερινότητας, σκηνές ενός απόκοσμου πρωτογονισμού.
Η δεύτερη, συμπληρωμένη και αναθεωρημένη, έκδοση συγχρονίστηκε, μετά από 14 χρόνια, με τη μετάφραση της Ιλιάδας και προέκυψε (Σημείωση) "από την ενστικτώδη αναζήτηση μιας δεύτερης, ισόχρονης και ισότιμης, φωνής, διάφορης στον τρόπο και στον τόνο της από την ομηρική – εντονότερα σημαδεμένης από το όνομα και το πρόσωπο του ποιητή". Τα μεταφρασμένα τμήματα της έκδοσης δίνονται στον επόμενο πίνακα:
| Έργα και Ημέραι | Γυναικών Κατάλογος | ||||
|---|---|---|---|---|---|
(απόσπ. 195)
| |||||
και της Έριδας
| |||||
| 106-201 | |||||
του Κρείου και της Στύγας
| |||||
| 274-292 | |||||
Ύπνος-Θάνατος
|
Τα έπαθλα της ποίησης
| ||||
Στα Επιλεγόμενα της έκδοσης δίνονται, με οικονομημένο και εμπεριστατωμένο τρόπο, στοιχεία για τον μουσόληπτο βοσκό, ποιητή της Άσκρας και την ιδεολογία του, τα θέματα και τις ενότητες καθενός έργου, τις μεταξύ τους σχέσεις, τις επιδράσεις και την πρόσληψη.
Οι παρομοιώσεις
Το 2003, μετά την ολοκλήρωση της μετάφρασης της Οδύσσειας, εμφανίστηκαν, σε χειροποίητο χαρτί και περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, οι 24 οδυσσειακές παρομοιώσεις.[67] Το μεταφραστικό αυτό εγχείρημα δείχνει την επιμονή του Μαρωνίτη να αναδεικνύει τον έσχατο προορισμό του έπους, την ακροαματική / αναγνωστική τέρψη, διαμεσολαβημένη από την εικονοποιία. Όπως έχει γράψει για το έργο αυτό εικαστικός ακαδημαϊκός, οι 24 μεταφρασμένες παρομοιώσεις της ομηρικής Οδύσσειας αποτελούν "εικόνες του λόγου, αζωγράφιστες".Ο αναγνώστης καλείται να απολαύσει είτε τον συνδυασμό απόμακρων και ανοίκειων καταστάσεων με τον οικείο και καθημερινό του ομηρικού κόσμου, είτε το αντίστροφο: τη σύγκριση οικείων καθημερινών στιγμιοτύπων με το απόκοσμο και ανοίκειο. Συνεκτικός ιστός των 24 παρομοιώσεων είναι ο Ερμής: στην 1η παρομοίωση του τόμου πετάει στο πέλαγος όμοιος με γλάρο, που ψάρια αρπάζει από τους άγριους κόλπους της ατρύγητης θαλάσσης, για να φέρει στην Καλυψώ τη θεϊκή εντολή της απελευθέρωσης του Οδυσσέα", ενώ στην τελευταία, την 24η παρομοίωση σέρνει σε μονοπάτια σκοτεινά και μουχλιασμένα τις ψυχές των μνηστήρων, που σαν τις νυχτερίδες τρίζοντας πετούν στο βάθος μιας σπηλιάς.
Το 2012 μεταφρασμένα κείμενα της Οδύσσειας πλαισίωσαν έκδοση με εικαστικές αναπαραστάσεις του ζωγράφου Δημοσθένη Κοκκινίδη. Την ίδια χρονιά, μετά την ολοκλήρωση της μετάφρασης της Ιλιάδας, οι 24 οδυσσειακές παρομοιώσεις βρήκαν το συναγωνιστικό ταίρι τους στις 24+2 της Ιλιάδας.Κατά τα γραφόμενα στον Πρόλογο της έκδοσης (σελ. 11) οι παρομοιώσεις τώρα δεν αναφέρονται στο συνολικό απόθεμα του έπους, όπως ίσχυσε με την Οδύσσεια, αλλά εστιάζουν "σε δίδυμα πολεμικά επεισόδια (στον φόνο του Πάτροκλου από τον Έκτορα και στον φόνο του Έκτορα από τον Αχιλλέα), τα οποία και ρυθμίζουν την ηθική του ιλιαδικού πολέμου σε τρεις διαδοχικές βαθμίδες: τη φονική εμπάθεια, την πένθιμη περιπάθεια και την αμοιβαία συμπάθεια. Ο αναγνώστης προσκαλείται, με οδηγό τις 24+2 παρομοιώσεις, να αναγνωρίσει εξ επαφής την ένταση ανάμεσα στην αφηγηματική αίσθηση και στην εικονική παραίσθηση".
Το 2016 επανεκδόθηκε το Επίμετρο από τις 24 οδυσσειακές παρομοιώσεις, με τίτλο "Επί του περιεχομένου", αποτελώντας το τελευταίο βιβλιάριο που δημοσίευσε εν ζωή ο Μαρωνίτης.
Ιλιάδα
Η έκδοση της μετάφρασης της Ιλιάδας εμφανίστηκε αρχικά σε δύο ξεχωριστούς τόμους (Α: 2009) και (Β: 2010), και αργότερα, το 2012, σε έναν τόμο, στον οποίο συμπεριλήφθηκε και ο "Νεών κατάλογος / κατάλογος των πλοίων" της δεύτερης ιλιαδικής ραψωδίας (στ. 494-877), που απουσίαζε από τον πρώτο. Αναφερόμενος, μεταξύ άλλων, στις μεταφραστικές του αρχές, στα Επιλεγόμενα, στον τύπο "υποθέσεων", ο Μαρωνίτης χαρακτηρίζει την Ιλιάδα έπος "εξ επαφής": υποχρεώνει τον μεταφραστή να στηριχθεί στην αίσθηση της αφής, η οποία συναρπάζει όλες τις άλλες αισθήσεις χωρίς να τις ακυρώνει, σε αντίθεση προς την Οδύσσεια που είναι έπος της ακοής. Η διαφορά αυτή, γράφει, "οφείλεται στον εξαρχής δραματικό χαρακτήρα της Ιλιάδας και στον παροντικό της τρόπο, σε αντίθεση προς τον διηγητικό χαρακτήρα και τον παρελθοντολογικό τρόπο της Οδύσσειας. Οι διαφορές αυτές ανακλώνται στον αφηγηματικό ιστό των δύο επών. Η αφήγηση στην Ιλιάδα είναι "επιδρομική" (που εισβάλλει από το παρελθόν στο παρόν, παραμένοντας ουσιαστικά και απολογιστικά ασυντέλεστη και μετέωρη), σε σχέση με την οδυσσειακή αφήγηση, που είναι κυρίως "αναδρομική" και απολογιστική".
Mε τέτοια πλούσια σοδειά της μάχης, παράπονο κανείς δεν θα ’χε.
Φτάνει να το μπορούσε νά ’ναι εκεί. Aλάβωτος
απ’ τον χαλκό να τριγυρνά απρόσβλητος στη μέση·
από το χέρι του να τον κρατεί προστάτης του
η Aθηνά Παλλάδα, και κάθε φονική βολή
μακριά του να τη διώχνει.
Γιατί τη μέρα εκείνη Tρώες αρίθμητοι και ισάριθμοι Aχαιοί,
πεσμένοι πίστομα πάνω στη σκόνη, έγιναν αξεχώριστοι
στο πλάι ο ένας του αλλουνού, τυμπανισμένοι.
(Δ. Ν. Μαρωνίτης. Ομήρου Ιλιάς. Μετάφραση, ραψ. Δ 539-44)
Σε συνεντεύξεις του ο Μαρωνίτης ανέφερε ότι για δύο πράγματα προσπάθησε στη μετάφραση της Ιλιάδας. Πρώτα, να υπάρχει ταπεινοφροσύνη, αφιλοδοξία: να αποσύρεται δηλαδή, όσο γίνεται, το πρόσωπο του μεταφραστή και να προβάλλεται το μεταφραστικό αποτέλεσμα. Να μη φωνάζει η μετάφραση «εγώ είμαι που την έκανα», σαν να γίνεται από μόνη της, σαν να έχει καταλήξει εκεί σιγά σιγά. Αλλά να δημιουργείται μια υποχώρηση του μεταφραστή έναντι του μεταφράσματος. Ύστερα, προσπάθησε να μη φαίνεται στο τελικό αποτέλεσμα ο μόχθος που έχει καταβληθεί. Να υπάρχει αποφόρτιση του μεταφραστικού μόχθου, ώστε το βάρος να πέφτει στο μετάφρασμα. Οι κριτικοί, από την άλλη μεριά, παρατηρούν ότι ο "μεταφραστικός λόγος οργανώνεται αδιάλειπτα ως δύσκολη σύνθεση διαλεκτικών αντιθέσεων ανάμεσα στο οικείο και στο στυλιστικά σεσημασμένο, την υπολογισμένη αμεσότητα και τη φορμαλιστική περιωπή." Επίσης, ότι η μετάφραση, υιοθετώντας το ποιητικό λεξιλόγιο και τον ρυθμό των κλασικών της μεταπαλαμικής και μεταπολεμικής νεοελληνικής λογοτεχνίας, προσαρμόζεται στην εποχή μας, χωρίς όμως παραχωρήσεις στο επιφανειακό και ευμετάβλητο Zeitgeist / πνεύμα της εποχής και στην εύκολη «επικαιροποίηση», όπως συμβαίνει με πολλές σύγχρονες ξένες μεταφράσεις.
Οι 24 ραψωδίες της μεταφρασμένης Ιλιάδας παρουσιάστηκαν σε σκηνική εκδοχή από 24 ηθοποιούς πρωταγωνίστριες στο Εθνικό Θέατρο την περίοδο 14/10/2010 έως 31/03/2011, με επίλογο του Δ. Ν. Μαρωνίτη (5/04/2011). Επίσης, ο σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθηνός μετέφερε τη μεταφρασμένη Ιλιάδα του Μαρωνίτη στο θέατρο, πρώτα στις 4 έως 8 Ιουνίου 2013, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών στην Αθήνα και στη συνέχεια σε πόλεις της Ελλάδας αλλά και στο εξωτερικό.
Τραγωδία
Από την τραγωδία ο Δημήτρης Μαρωνίτης δημοσίευσε το 2004 τη μετάφραση του "Οιδίποδα επί Κολωνώ".Η μετάφραση αυτή, προτού εκδοθεί, κάλυψε ανάγκες θεατρικής εκτέλεσης του δράματος από το Θέατρο Τέχνης στο Φεστιβάλ Επιδαύρου, το καλοκαίρι του 2002, σε σκηνοθεσία του αλησμόνητου, ηθοποιού και σκηνοθέτη, Μίμη Κουγιουτζή. Τρία, εξάλλου, ερμηνευτικά δοκίμια της εν λόγω τραγωδίας φιλοξενήθηκαν το 2014 στον τόμο "Έπος και δράμα", αφού πρώτα ακούστηκαν σε διεθνή συνέδρια και διαλέξεις.
Το 2012 δημοσιεύτηκε ο μεταφρασμένος "Αίας",που παραστάθηκε το καλοκαίρι του 2015 στην Επίδαυρο σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου. Ωστόσο, μεταφρασμένα τμήματα του "Αίαντα" είχαν δημοσιευτεί αρκετά νωρίς, το 1986, με εισαγωγικές θέσεις υπεράσπισης της μετάφρασης της τραγωδίας γενικότερα με όρους αρνητικούς και θετικούς.
Το 2015 δημοσιεύτηκε η σοφόκλεια Αντιγόνη. Παραστάθηκε και αυτή στην Επίδαυρο, το καλοκαίρι του 2016, σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθηνού.
Για την ενδογλωσσική μετάφραση
Οι θέσεις του Δημήτρη Μαρωνίτη για την τιμή της ενδογλωσσικής μετάφρασης εκφράστηκαν με άρθρα του, διαλέξεις σε σεμινάρια και εισηγήσεις σε συνέδρια, μεγάλο μέρος των οποίων προοριζόταν για τον εκπαιδευτικό κόσμο.
Το 1964 αποκαθιστούσε τις παρεξηγήσεις που είχαν δημιουργηθεί με την καθιέρωση της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών από μετάφραση στο Γυμνάσιο (με τη μεταρρύθμιση του 1964), προτείνοντας συγκεκριμένους τρόπους για την ποιοτικά αποτελεσματικότερη διδασκαλία των κλασικών από μετάφραση, που να υπολογίζει τις ψυχολογικές και νοητικές ικανότητες των μικρών μαθητών.
Το 1976, αναλύοντας τους δύο τύπους προβολής και υποδοχής της κλασικής γραμματείας στην εκπαίδευση, τον δογματικό και τον ιστορικό, κατέληγε πως ειδικές συνθήκες στις τάξεις του Γυμνασίου επέβαλαν τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας μόνο από μετάφραση: η οργάνωση ενός ορθολογικού, ισόρροπου και δημοκρατικού εκπαιδευτικού προγράμματος, που να καλύπτει αναλόγως όλους τους βασικούς τομείς της παιδείας του μικρού μαθητή, καθιστούσε αναγκαία την παροχή της ανθρωπιστικής αγωγής με κατάλληλα μεταφρασμένα κείμενα.
Το 1992, σε δημοσιευμένη ομιλία του,τοποθετούσε τις μεταφραστικές του αρχές στην Οδύσσεια πέρα από το δίλημμα της φιλολογικής και λογοτεχνικής μετάφρασης, καταφεύγοντας άλλοτε στον θησαυρό της προσωπικής νεοελληνικής ποίησης (Ερωτόκριτο, Ερωφίλη, Σολωμό, Κάλβο), άλλοτε στον Καβάφη και στον Σεφέρη, και άλλοτε σε νεότερους ποιητές. Με τις επιλογές αυτές έλεγε πως ήθελε ο μεταφραστικός λόγος να αποκτήσει ανάλογο με τον πρωτότυπο γλωσσικό βάθος· όμως τα σήματα της γλωσσικής αυτής προοπτικής να μην τραβούν συνεχώς τη μετάφραση προς τα πίσω, αλλά να ενσωματώνονται και να συγχωνεύονται με το σύγχρονο ποιητικό μας ιδίωμα.
Το 1993, αναδημοσιεύοντας επιφυλλίδες από την εφημερίδα "Το Βήμα", σύστηνε τον υβριδικό χαρακτήρα της σχολικής μετάφρασης. Εισηγοὐνταν, εξάλλου, την κατάργηση της γραπτής μορφής της ως της μόνης ορθής εκδοχής, η οποία μάλιστα στηρίζεται στην αποστήθιση και στην αντιγραφή, και αντιπρότεινε, με τρία παραδείγματα από τα προοίμια της αρχαίας ελληνικής Ιστοριογραφίας, τον προφορικό, εναλλακτικό και προσωρινό της χαρακτήρα, ως προσπάθεια να ανασυνταχθεί σε νεοελληνικό λόγο το νόημα του μικροκειμένου.
Το 1997, σε διεθνές συνέδριο, ασκούσε κριτική στην ενδογλωσσική ιδεοληψία σύμφωνα με την οποία το γλωσσικό παρελθόν διεκδικεί τον τίτλου του "ισχυρού", ενώ το γλωσσικό παρόν τον τίτλο του "ασθενούς", δείχνοντας πώς αυτή διατρέχει την ενδογλωσσική, μεταφραστική θεωρία και πρακτική, με αποτέλεσμα να αμφισβητείται η μεταφρασιμότητα της ισχυρότερης (αρχαίας ελληνικής) από την ασθενέστερη (νεοελληνική). Πρότασή του: η υιοθέτηση της αρχής της μεταφραστικής ισοτιμίας, όπου το σθένος της "ισχυρής" (αρχαίας) γλώσσας συμβάλλεται με το σθένος της "ασθενούς" (νεοελληνικής) στην ίδια στάθμη.
Το 2001, ανακεφαλαιώνοντας τις προηγούμενες θέσεις του, έδειχνε πώς στην ενδογλωσσική, μεταφραστική δοκιμή, μέσω της συνεύρεσης της μεταφραζόμενης και μεταφραστικής γλώσσας, προκύπτει, κατά κάποιον τρόπο, μια τρίτη, που ενεργοποιεί τα εν δυνάμει στοιχεία τους, τα οποία άλλως πως παραμένουν ενεργά.
Το 2002 σε διεθνές συνέδριο επεσήμανε την αναγωγή της μετάφρασης "από τα ελληνικά στα ελληνικά" στα κλασικά χρόνια και υποδείκνυε σταθμούς της μεταφραστικής πράξης και θεωρίας με σημείο αναφοράς την αρχαία κλασική γραμματεία.
Το 2008, σε δημοσιευμένη εισήγησή του σε διημερίδα για εκπαιδευτικούς,εξηγούσε τους λόγους για τους οποίους συντασσόταν υπέρ της μεταφρασιμότητας των αρχαίων ελληνικών κειμένων: α. τα κλασικά κείμενα με τη μετάφραση αφυπνίζονται και επανέρχονται σε φάση εγρήγορσης· β. αποκαλύπτουν τον καταγωγικό τους χαρακτήρα (ιστορικό, γραμματολογικό και λογοτεχνικό)· γ. η μεταφορά τους από το παρελθόν στο παρόν λειτουργεί ως καταλύτης της πραγματικής (ελεγκτικής και ελεγχόμενης) αξίας τους σε όλα τα κρίσιμα πεδία της σύγχρονης κουλτούρας· δ. η ενδογλωσσική μετάφραση τοποθετεί τις σχέσεις αρχαίου και νέου ελληνισμού σε νηφάλια βάση, στον βαθμό που δεν θεωρεί αγεφύρωτη την απόσταση μεταξύ τους, ενώ απορρίπτει την κηδεμονία της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας από την αρχαία. "Αντ' αυτού, η συνάντησή τους, η τριβή τους, ηλεκτρίζει τις δύο συμβαλλόμενες γλώσσες και λογοτεχνίες και ενεργοποιεί τον λανθάνοντα μαγνητισμό τους" (σελ. 43).
Tην ίδια χρονιά, το 2008, σε ξενόγλωσσο τόμο, σύστηνε τρία διλημματικά ζεύγη της ενδογλωσσικής μετάφρασης (α. μεταφραστικής θεωρίας και πράξης· β. μεταφραστικής δεοντολογίας και οντολογίας· γ. μεταφραστικής μεθόδου και τυπολογίας) και επισκοπούσε την ιστορία της, αναλύοντας δύο, συναφή μεταξύ τους, ζητούμενα: την αμφισβητούμενη γενεαλογία της και πρόσληψή της από εποχή σε εποχή, η οποία κυμαίνεται μεταξύ αποδοχής και απώθησης, χωρίς να αποκλείεται σε ορισμένες περιπτώσεις να συμβαίνουν συγχρόνως και τα δύο. Με βάση την προσωπική του εμπειρία από τη μετάφραση της Οδύσσειας, υποστήριζε ότι η αναπλήρωση των ελλειμματικών εκδοχών της ενδογλωσσικής μετάφρασης θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω αμοιβαίων διαδικασιών "δωροδοκίας" και "δωροληψίας", όπου το ξένο και το δικό, το οικείο και το ανοίκειο συνυπάρχουν και ανταλλάσσονται.
Συγγραφικό έργο: νεοελληνική λογοτεχνία
1961-1974
Ο Δημήτρης Μαρωνίτης συνδύασε την κλασική με τη νεότερη ελληνική φιλολογία τόσο στη συγγραφή όσο και στην πανεπιστημιακή διδασκαλία. Στο διάστημα 1975-1985, με την παρακίνηση του Γιώργου Σαββίδη, δίδαξε στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. και νεοελληνική λογοτεχνία, ενώ, γενικότερα, από τα Πρακτικά των συνεδριάσεων της Φιλοσοφικής Σχολής φαίνεται ότι αντιμετωπιζόταν ως "άτυπος" καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας.Οι δάσκαλοί του στο Πειραματικό σχολείο της Θεσσαλονίκης και, μετέπειτα, στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ, αλλά και η ιδεολογική του στάση για τις σχέσεις της αρχαίας με τη νεοελληνική γραμματεία τον επηρέασαν στο να καταπιαστεί, αρκετά νωρίς, και με τη φιλολογική κριτική έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας Σε συνέντευξή του το 2008, εξηγώντας τον λόγο για τον οποίο ασχολήθηκε ως κλασικός φιλόλογος με τη νεοελληνική λογοτεχνία, υποστήριξε ότι "αυτό που ήθελε να κάνει ήταν να διασταυρώσει τις δύο περιοχές, την αρχαιογνωσία και τη νεογνωσία, την αρχαιογλωσσία και τη νεογλωσσία, δεδομένου ότι αυτές οι δύο περιοχές βρέθηκαν κατά καιρούς, για λόγους ιδεολογικούς ή ψευδοϊδεολογικούς, σε μια παραμορφωτική διάσταση ή σε μια εξίσου παραμορφωτική σύνταξη".
Το 1961, με την ολοκλήρωση της διατριβής του στον Ηρόδοτο, δημοσίευσε την πρώτη του νεοελληνική μελέτη για τον Νίκο Καζαντζάκη στο περιοδικό Κριτική του Μανόλη Αναγνωστάκη. Στο δοκίμιο αυτό, με το οποίο ελέγχει την ανθρωπογνωσία του Καζαντζάκη σε σχέση με την ανθρωπολογία του Ηροδότου στην αντίστοιχη νουβέλα για τον Περίανδρο και τον Λυκόφρονα (Γ′ βιβλ. 50-53), εισάγει τη μέθοδο που θα αναπτύξει αργότερα, συγκρίνοντας το αρχαίο πρότυπο (τον Ηρόδοτο) με το νεοελληνικό έργο.
Ακολούθησε, το 1964, στο περιοδικό Εποχές, μελέτη όπου ανιχνεύονται τα όρια και το ποσοστό λογικής στην παραδοσιακή και στη μοντέρνα ποίηση, και το 1965, στο ίδιο περιοδικό, η πρώτη τοποθέτησή του για το Άξιον εστί του Οδυσσέα Ελύτη. Με τη μελέτη αυτή ο Μαρωνίτης "πραγματοποιεί ορμητική είσοδο στον χώρο της μοντέρνας ποίησης –έναν χώρο που έως τότε ήταν αποκλειστικό προνόμιο της εξωπανεπιστημιακής κριτικής– και θέτει τις "φιλολογικές προϋποθέσεις" για την προσέγγιση και την αξιολόγησή της".
Μέσα στη δικτατορία, το 1970, ο Μαρωνίτης συμμετείχε στα Δεκαοχτώ κείμενα, με το πρώτο μελέτημά του για τον "Δαρείο" του Κ. Π. Καβάφη, –δοκίμιο με επίκεντρο τη σύγκρουση της ποιητικής αυταρέσκειας προς την πολιτική και πολεμική πραγματικότητα. Η συμμετοχή του αυτή στον τόμο ήταν και το πρόσχημα της πρώτης βασανιστικής του σύλληψης. Στην αγγλική έκδοση του μελετήματοςη κριτική επεσήμανε την εύστοχη, ιστορική αναλογία παρελθόντος και παρόντος, την οποία αξιοποιεί Μαρωνίτης ακολουθώντας τον Καβάφη.
Οι 8 μήνες του εγκλεισμού του Μαρωνίτη στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, από τις αρχές του 1973 μέχρι τη γενική αμνήστευση, άφησαν το σημάδι τους στη "Μαύρη γαλήνη": συνειρμική αφήγηση, η οποία συνδυάζει την αυτοβιογραφία με τη μαρτυρία, και γράφτηκε με μολύβι στο κελί σε χαρτοπετσέτες. Πρωτοδημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 1973 στο 8ο και τελευταίο τεύχος του περιοδικού ἡΣυνέχεια και το 2007 από τις εκδόσεις "Το Ροδακιό"
Κριτικός επισημαίνει ότι "δεν ήσαν λίγοι όσοι ξαφνιάστηκαν ή σκανδαλίστηκαν για την πολυσήμαντη τόλμη του "προσωπικού" μηνύματος στην αρχή της "Μαύρης Γαλήνης": "Το προηγούμενο βράδυ είχα ονειρευτεί τη μάνα μου. Δεν τη σκέφτομαι πια πολύ, ή έτσι νομίζω" Ο έγκλειστος στο καγκελόφρακτο αυτό αφήγημα δεν "ηρωοποιείται", αλλά προβάλλει όλες τις αδυναμίες ενός ανίσχυρου ανθρώπου απέναντι στην τυραννική εξουσία. Εξάλλου, δεν είναι οι συνθήκες επιτήρησης και εγκλεισμού, αλλά οι μεταμορφώσεις του μητρικού ειδώλου που, καθώς ορίζουν τις τροπές του πάθους, νοηματοδοτούν το πολιτικό στοιχείο.
Η "Μαύρη Γαλήνη" κυκλοφόρησε και μεταφρασμένη στα γαλλικά, και παραστάθηκε στο Θέατρο του Νέου Κόσμου δύο φορές: μία πριν (19.1.2009-14.4.2009) και μία μετά (12.12.2016-10.1.2017) την αναχώρησή του συντάκτη της.
Το 1973 ο Μαρωνίτης δημοσίευσε στο περιοδικό ἡ Συνέχεια διαδοχικά κείμενα κριτικής για τους ποιητές Γιάννη Ρίτσοκαι Τάκη Σινόπουλο.
Όταν εκφράζεται η ιστορία σαν προσωπικό βίωμα μήπως γίνεται πιο μεταδοτική;
Δ.Ν.Μ.: Η Μαύρη Γαλήνη σίγουρα συνδυάζει υποκειμενικά, όχι απλώς προσωπικά αλλά ιδιωτικά, στοιχεία με αντικειμενικά. Δική μου επιλογή, και τότε και σήμερα, είναι ότι αυτή η διάζευξη του ιδιωτικού με το δημόσιο είναι και βίαιη και λάθος. Αν μπορεί το ιδιωτικό να χωνευτεί μέσα στο δημόσιο, αλλά και το δημόσιο να χρωματιστεί, κατά κάποιον τρόπο, να σκοτεινιάσει και να φωτιστεί από το ιδιωτικό ακόμα καλύτερα.
(Συνέντευξη στον Σταύρο Διοσκουρίδη, Centro (9), 2007, σελ. 26).
1975-1985
Την περίοδο της μεταπολίτευσης ο όγκος της ομιλίας και της γραφής του Μαρωνίτη για τη νεοελληνική λογοτεχνία αυξάνεται. Αρκετά από τα μελετήματά του αποτελούν διαλέξεις ή είναι προϊόν σημειώσεων από πανεπιστημιακή διδασκαλία, τα οποία αποτυπώνονται, συχνά όπως ακούστηκαν, πρώτα σε επιφυλλίδες στην εφημερίδα "Το Βήμα" και μετά σε βιβλία ή τομίδια. Ο μαρωνίτειος λόγος γι' αυτό αποτελεί "περίεργο κράμα γραπτής προφορικότητας". Ο ίδιος, εξάλλου, υποστήριζε συνεχώς την αμοιβαία σχέση προφορικού και γραπτού λόγου, την αλληλοσυμπλήρωση του αγορητή και του συγγραφέα, της γραφής, γενικότερα, και της ανάγνωσης.
Αυτό, λ.χ., ισχύει και για τη μελέτη του για τις "Εποχές του "Κρητικού"" του Σολωμού, που κυκλοφόρησε το 1975, όπου στην προμετωπίδα αναφέρεται ότι η έκδοση είναι προϊόν διάλεξης στην"Εταιρεία Σπουδών Μωραΐτη" (12/12/1974) και, με μικρές αλλαγές, στην "Τέχνη" της Θεσσαλονίκης (15/01/1975). "Εποχές" ονομάζει ο Μαρωνίτης τις διάφορες στρώσεις/επίπεδα του ποιήματος, που αλληλοεμπλέκονται από τον πρώτο έως τον τελευταίο στίχο. Η πρώτη "εποχή" απαρτίζεται από την ευθύγραμμη επεισοδιακή αφήγηση (ναυάγιο, παραδείσια νηνεμία, ανάδυση της Φεγγαροντυμένης, διάχυση του γλυκύτατου ήχου, αιφνίδιος θάνατος της κορασιάς). Η δεύτερη "εποχή" αποτελείται από τις διάσπαρτες, παλίνδρομες και πρόδρομες, μνήμες του αφηγητή (βρεφική και εφηβική ηλικία, πολεμική δράση στην Κρήτη, εκπατρισμός, ανάμνηση της φευγαλέας έκστασης της κορασιάς, που του χαρίστηκε λίγο πριν την καταστροφή). Τρίτη "εποχή" είναι η εσχατολογική με την ανάσταση των νεκρών στην παρένθετη ενότητα 19. Τέλος, η τέταρτη "εποχή" είναι ο χρόνος της ποίησης, ή της ποιητικής πράξης, όπου ο ρημαγμένος πια ήρωας, αφού πέρασε από όλη την κλίμακα της δοκιμασίας, ασκεί τη δωρεά του και "ποιεῖ μουσικὴν".
Η φιλολογική προσέγγιση του Μαρωνίτη στον "Κρητικό" του Σολωμού παίρνει συχνά τη μορφή ενός πυκνού, οικονομικά αναλυτικού, εμπράγματου λόγου, που συνενώνεται οργανικά (όπου χρειάζεται) με τον μεταφορικό λόγο. Παρατηρεί, λ.χ. (σελ. 12), πως "οι αναλογίες μορίων και στίχων μέσα σε κάθε ενότητα και σ' όλο το έργο υποδείχνουν τη φυτική σχεδόν ανάπτυξη του ποιήματος, με μυστικές τις ρίζες του, ορατό τον κορμό του και μουσικά ανεπτυγμένο το πλατύ του φύλλωμα". Παράλληλα, οι "Εποχές του Κρητικού" χαρακτηρίζονται "σταθμός" στην κριτική πορεία του Μαρωνίτη, αφού η ανακοίνωση του έργου στην "Εταιρεία Σπουδών Μωραΐτη" και στην "Τέχνη" σηματοδοτεί την πρώτη δημόσια εμφάνισή του, μετά την απομόνωση και τους αποκλεισμούς της δικτατορικής επταετίας, εγκαινιάζοντας μια τακτική, εγρήγορη συμμετοχή του στα δρώμενα της σύγχρονης κριτικογραφίας.
Το 1976 εκδόθηκε η "Ποιητική και πολιτική ηθική", που χαρακτηρίστηκε ως "ένα από τα διαχρονικότερα ερμηνευτικά παραδείγματα της μεταπολίτευσης". Περιλαμβάνει μαθήματα στο πανεπιστήμιο, που έγιναν επιφυλλίδες στην εφημερίδα "Το Βήμα", μαζί με τριάντα ανθολογημένα ποιήματα, των Άρη Αλεξάνδρου, Μανόλη Αναγνωστάκη και Τίτου Πατρίκιου. Επιφυλλίδες και ποιήματα συγκροτούν, κατά τον Δ. Ν. Μαρωνίτη (σελ. 7), "σήματα Ποιητικής, στη συμβολή ποιητικής και πολιτικής αγωνίας". Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ""Συμβολή" σημαίνει το σημείο συνάντησης της ποιητικής ευαισθησίας με την πολιτική εντολή. Συνάντηση που συντελείται μέσα από μιαν εναγώνια, βασανιστική, και ενίοτε δραματική διαδικασία". Για τους κριτικούς το έργο αυτό του Μαρωνίτη διακρίνεται για τη φιλολογική υποστήριξη του υλικού και το εύρος του περιγραφικού και αξιολογικού σχολιασμού του,ενώ το διδακτικό του εγχείρημα, που πήρε τη μορφή βιβλίου, εκτιμήθηκε ως εξαιρετικό γεγονός για την εποχή του, επειδή ο Μαρωνίτης τόλμησε να παρουσιάσει στους σπουδαστές του επίσημου, ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, για πρώτη φορά, συγγραφείς από τον χώρο της Αριστεράς.
Το 1978 δημοσιεύεται ερμηνευτική προσέγγιση του πρώτου συνθέματος του "Νεκρόδειπνου" του Τάκη Συνόπουλο, όπου ο Μαρωνίτης εισάγει τον όρο της παρανάγνωσης.
Το 1980 ο Μαρωνίτης προλογίζει το έργο του Δημήτρη Δημητριάδη "Πεθαίνω σα χώρα",ενώ την ίδια χρονιά δημοσιεύει το βιβλίο για τον Μίλτο Σαχτούρη, στο οποίο αποτυπώνονται μαθήματα για τον ποιητή στο πανεπιστήμιο, που έγιναν επιφυλλίδες (1977-1978).
Την ίδια χρονιά. το 1980, εκδίδεται συγκεντρωτικός τόμος πέντε δημοσιευμένων μελετημάτων, με τίτλο "Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη".Με το έργο αυτό, το 1981, θα βραβευθεί ο Μαρωνίτης με το Α βραβείο κριτικής δοκιμίου. Το χαρακτηριστικό του τόμου είναι ότι, αν και αναφέρεται στον προσωπικό λυρισμό του Ελύτη, ανοίγεται, κατά τον Μαρωνίτη (σελ. 11), και σε άλλα ποιήματα (στην ομηρική Οδύσσεια, στον καβαφικό "Δαρείο", μέχρι την ποίηση του Μ. Αναγνωστάκη). Έτσι, ο αναζητούμενος λυρισμός του ποιητή αναδεικνύεται μέσα στα όρια που του επιβάλλουν οι συγκρίσεις.
Το 1984 δημοσιεύεται το βιβλιάριο "Ο Καβάφης και οι νέοι", προϊόν ηχογραφημένων συνομιλιών στο Γ' Πρόγραμμα της ΕΡΤ με επτά φοιτήτριες/ές και παραδειγματικό σήμα, κατά τον Μαρωνίτη, για τη σχέση μαθητείας-διδασκαλίας στην ακαδημαϊκή του πορεία.
Επίσης, το 1984 εμφανίζεται το πρώτο βιβλίο για τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη, όπου περιλαμβάνονται τρεις μελέτες με τίτλο "Νόστος και θάνατος" και τέσσερα μαθήματα που επιγράφονται "Γραφή και ανάγνωση". Η προσέγγιση του Μαρωνίτη έχει χαρακτηριστείεν μέρει στρουκτουραλιστική, καθώς δίνει σημασία στη δομή του ποιήματος, εξετάζοντας τη λειτουργία που διαδραματίζει κάθε στοιχείο στο κείμενο ως μέρος του ποιητικού "συστήματος" αλλά και, πέρα από αυτό, στη θέση του ποιήματος μέσα στο σύστημα του σεφερικού έργου, καθώς επίσης στο συνολικό σύστημα της ελληνικής ποίησης. Δύο παράγοντες καθιστούν, κατά τον Νάσο Βαγενά, τον Μαρωνίτη προνομιακό μελετητή του Σεφέρη: το καθεστώς της ειδικής με το έργο του ποιητή σχέσης του (λογοτεχνικής και βιογραφικής), και η ασυνήθης για κριτικό της νεότερης λογοτεχνίας μας αρχαιογνωσία του.
Το 1985 διάλεξη του Μαρωνίτη στο Queens College/CUNY της Αμερικής για τα κοινά χαρακτηριστικά των ποιητών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς δημοσιεύτηκε μεταφρασμένη, το 1986, στην αγγλική γλώσσα.Την ίδια χρονιά ο Μαρωνίτης σύστησε έκδοση με τα χαρακτηριστικά της ώριμης ποιητικής συλλογής του Τάκη Σινόπουλου "Το γκρίζο φως".
1986-2013
Το 1986 εκδόθηκαν δύο βιβλία. Οι ομιλίες για τον πεζογράφο Γιώργο Χειμώνα,με την τυπογραφική φροντίδα του Φίλιππου Βλάχου, που συμπληρώθηκαν το 2007, σε νέα έκδοση, με τρία κείμενα. Η "κατάδυση στο ιδιοφυές συγγραφικό κατόρθωμα ενός πολύτιμου φίλου", όπως αναφέρεται στο Σημείωμα της δεύτερης έκδοσης, "επιστρέφει κυκλικά σε ερμηνευτικά μοτίβα που ορίζουν και την προσωπική σχέση του αναγνώστη: στο δίπολο "λόγος και ζωή", "ακρόαση και γραφή".
Στο "Πίσω-μπρος", που εκδίδεται και αυτό το 1986, επανεμφανίζονται ξεχωριστές δημοσιεύσεις για ποιητές και πεζογράφους: τον Διονύσιο Σολωμό, τον Κ. Π. Καβάφη, τον Γιώργο Σεφέρη, τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον Νίκο Εγγονόπουλο, τον Γιάννη Ρίτσο, τον Τάκη Σινόπουλο, τον Μίλτο Σαχτούρη, τον Γιώργο Ιωάννου και τον Γιώργη Γιατρομανωλάκη. Τα κείμενα δημοσιεύονται με αυτούσια την αρχική τους σύνταξη, επειδή, όπως αναφέρει ο Μαρωνίτης (Πρόλογος, σελ. 9-10), "ό,τι γράφουμε, μας βιογραφεί και ο περασμένος βίος μας δεν διορθώνεται εύκολα με μερεμέτια". Όσο για τον τίτλο της έκδοσης, "υποδηλώνει ότι πρέπει να κάνουμε διπλή κίνηση μέσα στον κύκλο των γραμμάτων, αν θέλουμε να μην πιαστούμε στην παγίδα της ιστοριογραφίας." Το έργο του αυτό χαρακτηρίζεται για την πολύπτυχη θεματική ευρυχωρία, που άλλοτε επιμένει στη μελέτη μιας ποιητικής σύνθεσης, άλλοτε στη συστηματική σπουδή ενός ποιήματος και άλλοτε στην ανάδειξη ενός ειδικού ή γενικού λογοτεχνικού θέματος/προβλήματος.
Οι επόμενες, το 1992, "Διαλέξεις" συνεχίζουν και συμπληρώνουν το "Πίσω μπρος", όπου στα δεκαπέντε μελετήματα (συνταγμένα από το 1986 μέχρι το 1992) με τους παραδοσιακούς, "μεγάλους" ή νεότερους "καθιερωμένους" (Σολωμό, Καβάφη, Σεφέρη, Σαχτούρη, Αναγνωστάκη, Πατρίκιο, Χειμωνά) συγκατοικούν οι Γιώργης Παυλόπουλος, Τζένη Μαστοράκη, Μιχαήλ Μητσάκης, Ε.Χ. Γονατάς και Ρέα Γαλανάκη. Ένα δοκίμιο αναφέρεται στο έργο του κριτικού Παύλου Ζάννα. Εκτός από δύο, τα κείμενα του τόμου συντάχθηκαν για να εκφωνηθούν σε διάφορες εκδηλώσεις, "διατηρώντας μέχρι τέλους τον ομιλητικό τους χαρακτήρα" (Πρόλογος, σελ. 9). Ο κριτικός λόγος του κλασικού φιλολόγου εδώ δεν αναζητά απλώς κλασικά πρότυπα ή πηγές στο λογοτεχνικό παρόν, αλλά ανιχνεύει με φιλολογική συνέπεια βαθύτερες διακειμενικές σχέσεις, παρακολουθώντας πώς οι νεότεροι, προκειμένου να αναμετρηθούν με το παρόν τους, ανατρέπουν το παρελθόν, το αλλοιώνουν διακριτικά ή το παραμορφώνουν, προσαρμόζοντας έτσι την εμπειρία του παλαιού λόγου με τον σύγχρονο κόσμο. Ο Μαρωνίτης, ακόμη, εισηγείται όρους που εξηγούν συγκεκριμένα προβλήματα και προσφέρονται για ευρύτερη χρήση: λ.χ. το "αρχαιόθεμο" και το "αρχαιόμυθο" ποίημα (διαστολή του αρχαιοελληνικού μύθου από το αρχαίο θέμα στον Σεφέρη), την "ταυτοσημία", την "ετεροσημία" και την "παρασημία" (συγγενικοί τρόποι παραπομπής σε λογοτεχνικά πρότυπα του παρελθόντος), την "προποιητική" και "ποιητική" εμπειρία (η γραφή ως προετοιμασία και ως επιτέλεση), τη "μυθολογία"και τη "μυθοποίηση" (οι πρωτογενείς πηγές και η κατοπινή τους εκμετάλλευση).
Με τα δέκα κείμενα που περιέχονται στα "Κειμενοφιλικά" του 1987 ο εκδοτικός κύκλος που άνοιξε με το "Πίσω-μπρος" ολοκληρώνεται. Ο όρος της "φιλίας", που μεταφέρεται στα λογοτεχνικά κείμενα, αφορά τόσο στην ποίηση (των Καβάφη, Σεφέρη, Ρίτσου και της Λαϊνά) όσο και σε κείμενα πρόζας (των Δημήτρη Δημητριάδη, Σωτήρη Δημητρίου, Κλαίρης Μητσοτάκη, Τζίνας Πολίτη), που δεν είναι καθαρά λογοτεχνικά (Roderick Beaton, και Κώστα Τσόκλη). Η "έμμονη ιδέα" του Μαρωνίτη, που διατυπώνεται στο Προλόγισμα (σελ. 8), ότι επιδιώκει την ανάδειξη των σημάτων Ποιητικής που περιέχονται μέσα στα ίδια τα λογοτεχνικά κείμενα του τόμου, έχει εκτιμηθεί ως αναζήτηση μιας ευάγωγης και διαλογικής (με τα κείμενα και την ιστορία) θεωρίας, που προσπαθεί να δεθεί με τη λογοτεχνία και όχι να την κάνει φερέφωνό της.
Το 2005, εκδόθηκε το μεγαλύτερο σώμα κειμένων για το έργο του Τίτου Πατρίκιου (καλύπτοντας το χρονικό διάστημα 1975-2004).
Τέλος, από το 2007 μέχρι το 2013, στη σειρά "Γραφή και Ανάγνωση", δημοσιεύτηκαν έξι τομίδια για το έργο των Δ. Σολωμού, Κ. Π. Καβάφη, Γιώργου Σεφέρη,Οδυσσέα Ελύτη,Γιάννη Ρίτσου, και Τάκη Σινόπουλου-Μίλτου Σαχτούρη. Πρόκειται για επανεκδόσεις πενήντα δύο συνολικά μελετημάτων, που συντάχθηκαν σε διάστημα σαραπέντε περίπου χρόνων (από το 1965 μέχρι το 2011) για τους μείζονες της νεοελληνικής ποίησης.
«Η ταυτοσημία, συντηρητική κατά βάση μέθοδος, σέβεται τόσο τα θεματικά όσο και προπαντός τα ιδεολογικά συστατικά του προτύπου, χωρίς τούτο να σημαίνει ότι δεν προσθέτει νέα ή και εσωτερικά στοιχεία στο αρχαίο μυθολογικό έρεισμα. Αντίθετα, η ετεροσημία, αντιρρητική ή και ανατρεπτική μέθοδος, αντιστέκεται στο πρότυπο ποίημα, αμφισβητώντας ή και αντιστρέφοντας θεματικά, ηθολογικά, σημασιολογικά, υφολογικά και ιδεολογικά σήματά του. Τέλος, η παρασημία, μετριοπαθέστερη συγκριτικώς μέθοδος, βρίσκεται κάπου στη μέση, επιχειρώντας αδιόρατες διά γυμνού οφθαλμού μεταλλαγές, σημαντικές, ωστόσο, και στα πέντε προηγούμενα επίπεδα. Επιμένοντας στον μεγάλο μάστορη του είδους, στον Καβάφη, προτείνω: ως παράδειγμα ταυτοσημίας τους “Τρώες”· ετεροσημίας την πασίγνωστη “Ιθάκη”· παρασημίας “Τα άλογα του Αχιλλέως”».
Δ.Ν. Μαρωνίτης, «Μύθος και ποίηση», Εντευκτήριο 60, Ιανουάριος-Μάρτιος 2003, σελ. 8.
Δοκιμιογραφία-αρθρογραφία
Ο φόβος της ελευθερίας
Τον Φεβρουάριο του 1971 ο Μαρωνίτης δημοσίευσε έναν τόμο με αναδημοσιευμένα κείμενα τρίτων σε επιμελημένη επιλογή δική του. Στην Εισαγωγή ο Μαρωνίτης προτάσσει διαχρονικά επίκαιρες τοποθετήσεις του για τον ζητούμενο "πολιτικό" ανθρωπισμό (χωρίς μεσσιανικές υποσχέσεις), στον οποίο προέχει η ενεργητική πράξη· "όχι με τη μορφή της φιλανθρωπίας ή της ανοχής στο όνομα δήθεν της ανθρώπινης αδυναμίας, αλλά ως δοκιμασία και δοκιμή συγκεκριμένης και πρακτικής συνεισφοράς, για να ετοιμαστεί το πρόπλασμα μιας πιο εξανθρωπισμένης κοινότητας" (σελ. 22).
Οποιοσδήποτε σύγχρονος διάλογος για τον ανθρωπισμό έχει να περάσει σήμερα ανάμεσα στις συμπληγάδες μιας όλο και πιο απομονωμένης και απομονωτικής προσωπικής έκφρασης και μιας όλο και περισσότερο ισοπεδωτικής ομαδικής γλώσσας, που τείνει να μεταβάλει τους ανθρώπους σε αγέλη.
Δ. Ν. Μαρωνίτης. Ο φόβος της ελευθερίας. Εισαγωγή,σελ. 20.
Η "παρατήρηση του ανθρωπισμού" γίνεται μέσα από τρεις σκοπιές, που αποτελούν και τα τρία μέρη του τόμου:
α) της γλώσσας ("Γλώσσα και ανθρωπισμός"), με φιλοξενούμενα τρία κείμενα των Αλέξανδρου Δελμούζου ("Δημοτικισμός και Παιδεία"), Μανόλη Τριανταφυλλίδη ("Φώτης Φωτιάδης") και Ludwig von Bertalanffy ("Το δέντρο της γνώσης")·
β) της παιδείας ("Παιδεία και ανθρωπισμός"), με έξι κείμενα των: Πλάτωνα (Πολιτεία Β 357), Ι. Θ. Κακριδή ("Φιλολογική Ερμηνεία"), Δημήτρη Γληνού ("Η αξία των ανθρωπιστικών γραμμάτων"), Ευάγγελου Παπανούτσου ("Πολιτεία και Παιδεία"), Moses I. Finley (" Κρίση στα Κλασικά Γράμματα" ) και Werner Jaeger ("Η θέση των Ελλήνων στην ιστορία της ανθρώπινης παιδείας")·
γ) της ιστορίας ("Ιστορία και ανθρωπισμός"), με κείμενα των Θουκυδίδη ("Παθολογία του εμφυλίου πολέμου", Γ 81-83), Claude Levi-Straus ("Φυλή και Ιστορία"), Heinrich Weinstock ("Σοσιαλισμός και ανθρωπισμός") και E. R. Dodds ("Ο φόβος της ελευθερίας").
Εξαιτίας της δημοσίευσης του βιβλίου αυτού, ο Μαρωνίτης βρέθηκε για δεύτερη φορά στα κρατητήρια της ΕΑΤ-ΕΣΑ, ενώ το έργο του, επειδή θεωρήθηκε ότι περιέχει "αντικυβερνητικό περιεχόμενο", συγκαταλέχθηκε, μαζί με άλλα, στη "μαύρη λίστα" που εξέδωσε το 1971 η χούντα. Ο κατάλογος με όλα τα ονόματα, τα έργα, και το πρόσχημα απαγόρευσης της κυκλοφορίας τους, δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Index on Censorship (1/2), το 1972 (σσ. 135-38), με τίτλο "Books banned in Greece".
Επιφυλλίδες
Ο Δημήτρης Μαρωνίτης υπήρξε και αρθρογράφος στην εφημερίδα "Το Βήμα". Για 47 χρόνια, από τον Φεβρουάριο του 1971 μέχρι τον Ιούλιο του 2016 (με δύο αναγκαστικές διακοπές το 1971 και το 1973 λόγω της δικτατορίας) έγραφε επιφυλλίδες, "πολιτιστικά μονότονα" και "απολίτιστα μονοτονικά". Υπολογίζεται[152] ότι τα μικροκείμενα του Μαρωνίτη, επί 45 χρόνια στο "Βήμα", ανέρχονται σε 1.500 περίπου, και θα μπορούσαν να συγκροτήσουν 10 τόμους των 400 σελίδων.
Μερικά μόνο κείμενα από την αρθογραφία του έχουν δημοσιευτεί σε βιβλιάρια και βιβλία. Προηγήθηκε το 1972 η "Ανεμόσκαλα", με 12 συνολικά επιφυλλίδες ("χαρακιές πάνω σε τυφλό τοίχο", κατά τον Μαρωνίτη, σελ. 7), συνταγμένες όλες την περίοδο της δικτατορίας (από τις 27/02/1971 μέχρι τις 2/12/1972). Φιλοξενούνται μικροκείμενα λογοτεχνικής κριτικής και απολογισμού βίου και έργου (για τον Γιώργο Σεφέρη και τον Μάριο Χάκκα) αλλά και για τη γλώσσα και πολιτικά. Εξέχουν ο "Λόγος και Πράξη", με αφορμή αντιδικτατορική ομιλία στην Αθήνα του γερμανού συγγραφέα Γκύντερ Γκρας, και "Το αλφαβητάρι των δούλων", όπου "δύο φαινομενικά απλές προτάσεις του Σάμιουελ Μπέκετ ("Κάποτε, κάποτε λέω στον εαυτό μου· Κλοβ, πρέπει να είσαι ακόμη περισσότερο παρών, αν θέλεις να σ' αφήσουν ελεύθερο") και του Ερνστ Φίσερ ("Πόσο μέλλον πρέπει να βρίσκεται ανακατωμένο στο παρόν, για να μην απολιθώνεται αυτό το παρόν;) συγκλίνουν και γεννούν αλλεπάλληλα κύματα στοχασμών, χωρίς να χάνονται οι δεσμοί με τη βασική ιδέα, την "ελευθερία"". Ο τίτλος "Ανεμόσκαλα" εφαρμόζεται στην τελευταία επιφυλλίδα, όπου στον επίλογο για την ηροδότεια διήγηση της μυθικής αιτίας της έχθρας ανάμεσα στους Έλληνες και τους βαρβάρους, ο Μαρωνίτης γράφει (σελ. 68): "Για να κατέβει ο άνθρωπος από το μύθο στο λόγο, χρειάζεται μια σκάλα: αλλιώς κινδυνεύει να σπάσει τα κόκκαλά του. Και ο Ηρόδοτος στην αρχή της ιστορίας του, συνοψίζοντας την ελληνική προϊστορία, και πριν αρχίσει να μιλά ο ίδιος, βάζει τους Πέρσες και τους Φοίνικες να κατεβαίνουν αυτή την ανεμόσκαλα. Όποιος τη χρειάζεται, τη χρησιμοποιεί. Οι άλλοι πελαγοδρομούν, ανίδεοι και χορτάτοι. Δικαιοσύνη".
Το βιβλιάριο της "Ανεμόσκαλας" συμπληρώθηκε το 1975 με τις "Σημαδούρες", συγκροτώντας το "Ανεμόσκαλα και Σημαδούρες". Στον δεύτερο, πρόσθετο τίτλο, που ανακαλεί απαγορευτική εντολή από μνήμες σε θερινή κατασκήνωση στη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας το 1938 ("όχι έξω από τις σημαδούρες"), βρίσκουν χώρο φιλοξενίας μικροκείμενα (συνταγμένα στο διάστημα από τις 6/01/1973 μέχρι τις 22/12/1974): η "Μαύρη Γαλήνη", η "Μικρή Αντιγόνη και ο χορός των δώδεκα" –επιφυλλίδα αφιερωμένη σε μια «μικροκαμωμένη φοιτήτρια», στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, και σε 12 φοιτητές της ΑΣΟΕΕ που πέρασαν από πειθαρχικό τη διάρκεια της χούντας– θέματα γραφής/ανάγνωσης, λογοτεχνικής κριτικής και παιδείας, αλλά και ο παρακείμενος, παραινετικός λόγος προς τους φοιτητές ("Πολιτικό μανιφέστο για ιδιωτική χρήση"), προτού ο Μαρωνίτης απομακρυνθεί, το 1968, από το πανεπιστήμιο.
«Το μάθημα τούτο αναγκάζομαι να το κάνω κάτω από απειλητικούς ψιθύρους. Μου λείπει επομένως το κέφι να μιλήσω για τα Κύπρια Επη, εφόσον μάλιστα ενδέχεται αυτά τα λόγια να είναι και τα τελευταία που ακούτε από το στόμα μου. Γι’ αυτό και παρεκκλίνω από τον ίσιο δρόμο και, ακολουθώντας τον πιο αντιπαθητικό από τους αρχαίους συγγραφείς, λέω να το ρίξω στις υποθήκες, για να εξορκίσω έτσι τον Μεταξά και τους σύγχρονους επιγόνους του.
Κρατήστε ξύπνιο το μυαλό σας στους σκοτεινούς καιρούς. Μ’ αυτό κυρίως θα πολεμήσετε τη βαναυσότητα της εξουσίας.
Μην απομονωθείτε. Με τον λόγο, τη σιωπή και την πράξη σας σταθείτε πλάι σε κάποιον· στη μάνα σας, στον αδελφό σας ή στο φίλο σας και προπαντός στα νεότερα παιδιά, που περιμένουν από σας να δουν, αν θα τους φράξετε ή θα τους ανοίξετε τον δρόμο της ελεύθερης αναπνοής.
Μη φοβάστε τους ανθρώπους που έχουν ρωμαλέα πάθη: όσους οργίζονται, πίνουν και αγαπούν. Πολεμάτε μόνον τους κάπηλους της ελληνοχριστιανικής ηθικολογίας.
Απομονώστε όσους συνεχώς χαμογελούν, που όταν μιλούν δεν σας κοιτούν στα μάτια, κι όταν τους δίνετε το χέρι, δεν ξέρουν ή δεν θέλουν να το σφίξουν. Ανάμεσά τους θα βρείτε τους χαφιέδες.
Σηκώστε με σεμνότητα το χρέος που σας ανήκει. Φανείτε εις μικρόν γενναίοι».
(Πολιτικό μανιφέστο για ιδιωτική χρήση. Ανεμόσκαλα και σημαδούρες, σσ. 116-119).
Το 1983 δημοσιεύτηκε το βιβλιάριο "Χωρίς Ανεμόσκαλα", που περιλαμβάνει οκτώ δημοσιευμένες επιφυλλίδες της περιόδου 5/06/1982 μέχρι τις 28/08/1983. Ο τίτλος, κατά τον Μαρωνίτη ("Αφορμή"), "υποδηλώνει την απουσία της παλιάς Ανεμόσκαλας, που την ξήλωσαν ο καιρός και οι πρώην φίλοι". Εντάσσονται εδώ δύο βασικοί θεματικοί άξονες, η "Γλώσσα" (με 3 κείμενα) και η "Παιδεία" (με 5). Στον άξονα της Γλώσσας αναφέρονται ζητήματα παθολογίας του "δημοτικού λόγου" κατά το πέρασμά του από την παρανομία στην εξουσία, ενώ στον δεύτερο άξονα της Παιδείας ελέγχονται νόμοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και οι πρυτανικές εκλογές: ο Μαρωνίτης, μαζί με τους πανεπιστημιακούς Αντώνη Μανιτάκη και Γιώργο Πάσχο, είχαν συμμετάσχει στις πρυτανικές εκλογές του ΑΠΘ στις 31/03/1983, ως ανεξάρτητοι με "Ψηφοδέλτιο Διαμαρτυρίας" το οποίο κατατίθεται στα Τεκμήρια του βιβλιαρίου.
Συγκεντρωμένες τις περιεχόμενες στα τρία προηγούμενα βιβλιάρια επιφυλλίδες (εκτός της "Μαύρης Γαλήνης") ο αναγνώστης μπορεί να τις διαβάσει σήμερα στο βιβλίο "Ανεμόσκαλα, Σημαδούρες χωρίς Ανεμόσκαλα".Μαζί, και αυτό που "βασανίζει" τον συντάκτη στο εισαγωγικό σημείωμα της έκδοσης: "η αναζήτηση ενός λόγου ενιαίου, ο οποίος, ύστερα από την καλλιέργειά του σε ειδικές περιοχές, επιστρέφει στη σύντομη ζωή μας, για να της φανερώσει τα λάθη της, και όχι μόνο τα εκφραστικά".
Το 1993 κυκλοφόρησαν τα "Πλην και Συν.159 Πολιτιστικά Μονότονα", με μικροσκοπικά επικαιρικά κείμενα, δημοσιευμένα στο "Βήμα" την περίοδο 23/09/1990 μέχρι τις 10/10/1993. Ο Μαρωνίτης, ανοίγοντας πλέον το θεματικό του πεδίο σε κάθε όψη της δημόσιας ζωής, αναγνωρίζει "τη μεγάλη δυσκολία στην οποία βρίσκεται όποιος επιμένει να ζυγίζεται στην ακμή της πολιτικής και του πολιτισμού, κινδυνεύοντας ανά πάσα στιγμή να γλιστρήσει και να γελοιοποιηθεί". Με το δίσημο περιεχόμενο (αρνητικό και θετικό) των κειμένων στοιχίζεται η μέθοδος γραφής, καθώς ομολογείται ότι τα "μονότονα" ανήκουν στα "επί παραγγελία" κείμενα (με εκβιαστική μάλιστα ημερομηνία παράδοσης)", αλλά και "έστρωσαν" τον συντάκτη τους, "σε τακτή και τακτική άσκηση, ανάλογη προς εκείνην που κάνουν καθημερινά οι εκτελεστές της μουσικής, για να συντηρούν τη δεξιοτεχνία τους" (Σημείωση, σσ. 7-8).
Το 1999 δημοσιεύτηκε το "Ημεροδρόμιο", με 10 μικροκείμενα της δεκαετίας του ΄90 "ταξιδιωτικά" (στην Ερέτρια, στην Πόλη-Τροία, στη Σύμη, στην Κύπρο (2), στα Κύθηρα, στην Τήνο, στις Σπέτσες, στη Μαρώνεια και στον Πύργο), ενώ, μετά θάνατον, το 2017, κυκλοφόρησε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων το "Δίπτυχο" με έξι "Απολίτιστα Μονοτονικά".
Επιφυλλίδες του Μαρωνίτη υπάρχουν και σε τόμους για τη νεοελληνική λογοτεχνία (λ.χ., στο "Πίσω Μπρος") αλλά και στα "Μέτρια και Μικρά", που εκδόθηκαν το 1987.Από τα 40, στο σύνολό τους, κείμενα του τόμου 36 αποτελούν δημοσιεύσεις στο "Βήμα" (από το 1975 μέχρι το 1987), ενώ, από τα 4 νέα, τα 3 είναι μεταγραφές προφορικών εισηγήσεων/διαλέξεων και το 1 αναδημοσίευση από το περιοδικό Αντί. Ως προς τον τίτλο του βιβλίου ("Μέτρια και Μικρά"), που στεγάζει τα 40 κείμενα χωρισμένα σε 5 θεματικά ζεύγη ("Τουριστικά και σχεδόν ιδιωτικά", "Άρτος και θεάματα", "Γλώσσα και εξουσία", "Εκπαίδευση και παιδεία", "Λογοτεχνία και πολιτική"), ο Μαρωνίτης προκλητικά γράφει (Πρόλογος, σελ. 9-10) ότι δεν θα τον ενοχλούσε αν ο αναγνώστης έκρινε ότι δεν αναφέρεται μόνο στην έκταση των κειμένων αλλά και στην ποιότητά τους. Κρίσεις για τον κινηματογράφο (τους "Κυνηγούς" του Θ. Αγγελόπουλου), το θέατρο (κυρίως του Κάρολου Κουν), τα ιδεολογήματα της γλωσσικής πενίας των νέων και της παγχρονικής διάστασης της Ελληνικής, την "εκπαιδευτική συνωμοσία" της σχολικής Έκθεσης Ιδεών, τη γλωσσική τερατογονία της σχολικής μετάφρασης, τα "λειτουργικά χάσματα" της πανεπιστημιακής ζωής και, γενικότερα, της εκπαιδευτικής πολιτικής, και τον ανιδεολόγητο πλουραλισμό, με τον οποίο προσλαμβάνεται συχνά η πολιτιστική / λογοτεχνική παραγωγή, υπερασπίζονται τη δημόσια "αμηχανία" του συντάκτη του τόμου. Η ανάπτυξη των θεμάτων στο έργο αυτό δεν υποκινείται από το πολιτιστικό ενδιαφέρον ενός απλά καλλιεργημένου στοχασμού, αλλά από την εμπαθή -όπως εννοούσε ο ίδιος τη λέξη- συμμετοχή του στην υπό συζήτηση υπόθεση.
Όπως δήλωνε στο πρώτο του μικροκείμενο, με τίτλο "Σημείο αναφοράς", το 1971, ο Μαρωνίτης θεωρούσε την επιφυλλιδογραφία "δοκιμή" και "δοκιμασία", παραμένοντας για πάντα στο μεταίχμιο του συγγραφέα και του αναγνώστη.Αναφερόμενος, κυρίως, στα πρώιμα κείμενά του, δήλωνε πως ήθελε να ασκήσει μια μορφή λόγου με κείμενα επίκαιρα και πολιτικά, όχι φυγόκεντρα και "αναπαυτικά",καταθέτοντας το σύνολο των ανησυχιών και των προβλημάτων της εποχής του με τρόπο όσο γινόταν πιο προσωπικό και συνάμα ριψοκίνδυνο. Ήθελε, γενικότερα, τα πολυθεματικά του μικροκείμενα να είναι γειωμένα στη "δημοσιογραφική επικαιρότητα, δίχως όμως να βουλιάζουν και στο ανεκδοτολογικό κάποτε τέλμα της". Το ύφος των κειμένων του υπήρξε συχνά μαχητικό, καθώς "πάσχιζε να μην υποκύπτει στη δημαγωγική σαγήνη, φορώντας φθαρμένο δήθεν αμπέχονο για να φανεί αρεστός στους θιασώτες του «κοινού νου»".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου