Λεωνίδας Δ. Βελιαρούτης (1916-2020)

Καταξιωμένος δάσκαλος, σημαντικός συγγραφέας

 Πλήρης ημερών, σε ηλικία 104 ετών, απεβίωσε στις 17 του Μάρτη στην Ηλιούπολη της Αθήνας ο σπουδαίος εκπαιδευτικός Λεωνίδας Δ. Βελιαρούτης, πολυγραφότατος συγγραφέας εκπαιδευτικών, λογοτεχνικών, ιστορικών και άλλων έργων καθώς και κριτικός λογοτεχνίας. Ήταν γέννημα θρέμμα των ηπειρωτικών βουνών αλλά έγινε και Λημνιός εδώ και 80 χρόνια περίπου. Παρέμεινε πνευματικά ενεργός ως το τέλος του.

Καθώς η δική μου σχέση με τη Λήμνο ξεκίνησε μόλις το 1984, γνώρισα τον Βελιαρούτη σε αρκετά προχωρημένη ηλικία, στα μέσα της δεκαετίας ’90. Αφορμή υπήρξε η έκδοση του βιβλίου του για τη ζωή και το έργο της Μαρίας Λαμπαδαρίδου το 1995, για το οποίο έγραψα μια μικρή παρουσίαση στο περιοδικό Αιγαιοπελαγίτικα Θέματα, με το οποίο συνεργαζόμουν τότε. Ακολούθησε η προσωπική γνωριμία, που εξελίχτηκε σε πνευματική επικοινωνία, η οποία αραίωνε και πύκνωνε κατά καιρούς, χωρίς ποτέ να διακοπεί. Το καλοκαίρι του 1997 συμμετείχαμε στη Λήμνο στην παρουσίαση του μυθιστορήματος «Πήραν την Πόλην, πήραν την…» της Μ. Λαμπαδαρίδου, από κοινού με την Ουρανία Βαγιάκου και τον Μανώλη Ρόκκο. Από το 1999 και για πολλά χρόνια συνυπήρξαμε με τα άρθρα μας στο ετήσιο «Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους» του Στρατή Φιλιππότη. Παρακολουθούσα το έργο του κι εκείνος το δικό μου και ανταλλάσαμε συγγραφές και βιβλία. Μου είχε κάνει την τιμή να γράψει μια εκτεταμένη κριτική για το βιβλίο μου «Λημνιακά 2012», που δημοσιεύτηκε το 2013, η οποία, απ’ όσο γνωρίζω, υπήρξε ένα από τα τελευταία του δημοσιεύματα.

Το παρόν αφιέρωμα αποτελεί έναν οφειλόμενο, αλλά φευ! ελάχιστο φόρο τιμής στον πολυπράγμονα αυτόν άνθρωπο των γραμμάτων. Επικεντρώθηκα στις σημαντικότερες στιγμές του βίου του, ο οποίος απλώνεται στη διάρκεια ενός αιώνα, καθώς είναι εξ αντικειμένου αδύνατον σε ένα άρθρο να παρουσιαστεί το έργο του στο σύνολό του. Για όποιον επιθυμεί μια πληρέστερη προσέγγιση, μπορεί να αναζητήσει την αναλυτική εργοβιογραφία του στο βιβλίο του Θωμά Αθ. Μουκούλη «Λεωνίδας Δ. Βελιαρούτης. Σκιαγραφήματα της ζωής και του έργου του», που εκδόθηκε το 2010 στην Αθήνα.

«Γαίαν ελαφράν», δάσκαλε. Τα έργα σου θα σε θυμίζουν εσαεί.

Βιογραφικό σημείωμα

Ο Λεωνίδας Βελιαρούτης γεννήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 1916 στο Γραμμένο της Ηπείρου, που βρίσκεται 17χλμ δυτικά των Ιωαννίνων, σε υψόμετρο 662μ. και ανήκει σήμερα στον δήμο Ζίτσας. Είναι ένα χωριό με μεγάλη παράδοση ευεργετισμού καθώς από αυτό κατάγονται οι αδερφοί Ζωσιμάδες, ιδρυτές της ονομαστής Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων, ο Ζώης Καπλάνης ιδρυτής της Καπλάνειου Σχολής και πολλοί ακόμα, αλλά και με πλούσια πνευματική παράδοση. Η οικογένεια του Βελιαρούτη είχε στενή σχέση με τα γράμματα καθώς εκπαιδευτικοί υπήρξαν ο πατέρας του Δημοσθένης, ο παππούς του Νικόλαος και ο παππούς της μητέρας του Περσεφόνης, Γεώργιος Καλτσόγιας. Όλοι ήταν απόφοιτοι της Ζωσιμαίας και υπηρέτησαν ως δάσκαλοι σε σχολεία διαφόρων χωριών της τότε τουρκοκρατούμενης Ηπείρου.

Δημοτικό σχολείο Γραμμένου Ιωαννίνων

Ο "Άρχάγγελος" κεντρικός ναός του Γραμμένου

Ο νεαρός Λεωνίδας, Λεωνής για τους οικογενειακούς φίλους, τρίτο τέκνο της οικογένειας, ήταν φιλομαθής και αφού τελείωσε το 4/τάξιο δημοτικό και το 3/τάξιο σχολαρχείο στο χωριό του, εισήχθη με εξετάσεις στο 5/τάξιο Διδασκαλείο Ιωαννίνων. Κατά την διάρκεια της φοίτησης του εκεί, ο μικρός το δέμας σπουδαστής, με το σπινθηροβόλο βλέμμα και τον ταχύ και νευρώδη βηματισμό, επέδειξε επιμέλεια και λογοτεχνικές αρετές. Το θέατρο, η ποίηση, η πεζογραφία, θα αποτελέσουν έκτοτε τις μεγάλες αγάπες της ζωής του αλλά δεν θα αποτολμήσει να εκφράσει δημόσια το λογοτεχνικό ταλέντο του. Θα περιοριστεί στην μελέτη, στην λογοτεχνική κριτική και στην προώθηση της φιλαναγνωσίας στους μαθητές του μέσω της επιλογής κατάλληλων έργων. Από τα χρόνια της σχολής διακρινόταν για την ευγένεια του χαρακτήρα, την πραότητα, την ανεκτικότητα, την μετριοφροσύνη αλλά και για την αποφασιστικότητα και την προσήλωση στο στόχο, στοιχεία που τον χαρακτήρισαν σε όλη την ζωή του.

Η σύζυγός του, Μαρία Λαγού

Από το Διδασκαλείο αποφοίτησε το 1935, με βαθμό λίαν καλώς 8,72. Όμως, ο πολυπόθητος διορισμός του ως δάσκαλος δεν θα έρθει αμέσως. Η δηλωμένη προτίμησή του στο δημοτικισμό, σε μια εποχή κορύφωσης της σχετικής διαμάχης, η αντιμοναρχική του στάση στο δημοψήφισμα του 1935 για την επαναφορά της βασιλείας, μα κυρίως η μύησή του στην αριστερή ιδεολογία από τα σπουδαστικά του χρόνια, όταν εντάχτηκε στους Νέους Πρωτοπόρους και στην ΟΚΝΕ, είχε ως αποτέλεσμα να αποκτήσει φάκελο στην ασφάλεια, γεγονός που εμπόδισε το διορισμό του. Έτσι κάθισε δυο χρόνια στο χωριό του, μελετώντας λογοτεχνία αλλά και βοηθώντας εθελοντικά τους δασκάλους του δικού του και των γύρω χωριών στη διοργάνωση σχολικών εκδηλώσεων και ενίοτε στη διδασκαλία.

Το 1937 μετέβη στην Αθήνα και γράφτηκε στην Πάντειο Σχολή, αναβάλλοντας την στράτευσή του. Παράλληλα εργάστηκε ως δάσκαλος στη ιδιωτική Σχολή Αδελφών Καλπάκα στο Παγκράτι. Προϊόντος του έτους κατάφερε να εξασφαλίσει το απαραίτητο πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων και το Φεβρουάριο του 1938 διορίστηκε ως δάσκαλος στη Λήμνο, ένας διορισμός που θα αποβεί καθοριστικός τόσο για την προσωπική όσο και για την επαγγελματική του ζωή. Τοποθετήθηκε στο Δημοτικό Σχολείο Σαρπίου (νυν Καλλιθέας), όπου δίδαξε ως το 1942. Το φθινόπωρο του 1942 ζήτησε και πήρε απόσπαση για σχολεία της Αθήνας, προκειμένου να δώσει τις πτυχιακές εξετάσεις στην Πάντειο. Έλαβε το πτυχίο του τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Ως απόφοιτος της Παντείου γράφτηκε στη Νομική, ενώ παράλληλα υπηρετούσε ως δάσκαλος σε σχολεία της Αργυρούπολης και μετά της Καισαριανής, όπου και κατοικούσε.

Δημοτικό Σχολείο Καλλιθέας (πρώην Σαρπί) Λήμνου

Επιγραφή προς τιμήν του Δούκα Παλαιολόγου

ιδρυτή της Παλαιολογικής Σχολής Σαρπίου

Πριν φύγει από τη Λήμνο είχε βοηθήσει στη δημιουργία οργάνωσης του τοπικού ΕΑΜ. Στην Αθήνα μετείχε στην αντίσταση από διάφορα πόστα, με τα ψευδώνυμα «Γιάννης» ή «Κοκκινογιάννης» (λόγω της ερυθρότητας του προσώπου του) στου Ζωγράφου και «Αλέκος» στην Καισαριανή. Το 1944 έγινε οργανωτικός γραμματέας του ΕΑΜ Ανατολικών Συνοικιών. Δραστηριοποιήθηκε στη μάχη κατά της πείνας με τη διοργάνωση συσσιτίων, στην ενημέρωση και στήριξη του φρονήματος με την έκδοση φυλλαδίων και ομιλίες σε συγκεντρώσεις, ενώ μετείχε στις οδομαχίες με Γερμανούς και ταγματασφαλίτες που έλαβαν χώρα στην Καισαριανή το 1943-1944. Ήταν παρών στη μεγαλειώδη παρέλαση κατά την απελευθέρωση της Αθήνας τον Οκτώβριο του 1944 αλλά και στο συλλαλητήριο του Δεκέμβρη, με την τραγική κατάληξη. Ακολούθησε ένας δύσκολος χειμώνας, με ένα Γολγοθά μετακινήσεων προς την Κεντρική Ελλάδα μαζί με δυνάμεις του ΕΛΑΣ, ως τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Ο Βελιαρούτης ομιλητής σε εκδήλωση του ΕΑΜ Ζωγράφου

Το 1945 επέστρεψε στη Λήμνο και στα διδακτικά καθήκοντα, στην οργανική του θέση στο Σαρπί. Αποφασισμένος να επικεντρωθεί στην κανονική ζωή, αρραβωνιάστηκε και το 1946 νυμφεύτηκε μια κοπέλα από το Σαρπί, την Μαρία Λαγού (1921-2013), με την οποία έζησε έναν αδιατάρακτο βίο, αν και δεν απέκτησαν τέκνα. Το Σαρπί, το μικρό γραφικό χωριουδάκι που ονομάστηκε Καλλιθέα το 1955, αποτέλεσε τον αγαπημένο τόπο στον οποίο κατέφευγε τα κατοπινά χρόνια για τις θερινές διακοπές. Την αγάπη του αυτή την απέδειξε έμπρακτα εκδίδοντας αργότερα ένα βιβλίο με την ιστορία του χωριού, της ιστορικής σχολής του και των ευεργετών της.

Το Δημ. Σχολείο (νυν Ειδικό Σχολείο) Καλλιθέας Λήμνου

Στόχευε πλέον στην μόνιμη εγκατάσταση του στη Λήμνο αλλά το εθνικό κράτος είχε διαφορετική γνώμη. Καθώς δεν είχε υπηρετήσει στο Στρατό, λόγω σπουδών και εθνικών περιπετειών, το 1947 συνελήφθη ως ανυπότακτος και επιστρατεύτηκε. Παράλληλα απολύθηκε από την εκπαίδευση, με βάση τις διατάξεις του Θ΄ ψηφίσματος της Βουλής ως αντεθνικών φρονημάτων, όπως εκατοντάδες άλλοι εκπαιδευτικοί. Ως φαντάρος «αναμορφώθηκε εθνικώς στη Μακρόνησο επί 15μηνο», όπως γράφει ο ίδιος, ως τον Μάιο του 1949 που έλαβε απολυτήριο. Στη συνέχεια ιδιώτευσε αναγκαστικά, συνεχίζοντας τις σπουδές του στη Νομική, μέχρι τον Αύγουστο του 1951, όταν επανήλθε στην υπηρεσία με τον ευεργετικό Ν. 1540 της κυβέρνησης Πλαστήρα.

Καθώς κουβαλούσε έναν παχύ φάκελο που τον ακολουθούσε παντού, αποφάσισε να εφοδιαστεί με ισχυρά τυπικά προσόντα, ώστε να εξουδετερώσει τις προφάσεις με τις οποίες το μετεμφυλιακό κράτος αρνιόταν την υπηρεσιακή του ανέλιξη. Το Δεκέμβριο του 1951 ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Νομική κι έλαβε το πτυχίο του. Από το 1952 ως το 1954 έκανε διετή μετεκπαίδευση στη Φιλοσοφική Αθηνών, στην οποία εισήχθη πρωτεύοντας στις σχετικές εισιτήριες εξετάσεις και αποφοίτησε ως αριστούχος. Στο ίδιο διάστημα επιδίωξε και έλαβε, έπειτα από εξετάσεις, μία από τις δέκα υποτροφίες του ΙΚΥ για τριετείς παιδαγωγικές σπουδές σε ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο, αλλά το ΑΣΔΥ, ως αρμόδιο Ανώτατο Συμβούλιο, του αρνήθηκε την εκπαιδευτική άδεια για τους γνωστούς λόγους, δηλαδή λόγω του αριστερού του φρονήματος.

Δημοτικό Σχολείο Μούδρου

Οπότε επέστρεψε στη Λήμνο, όπου ανήκε οργανικά, και τοποθετήθηκε στο 4θέσιο τότε Δημοτικό Σχολείο του Μούδρου, ως διευθυντής πλέον. Υπηρέτησε εκεί από το 1955 ως το 1961. Στο διάστημα αυτό αξιοποίησε στο έπακρο τις παιδαγωγικές γνώσεις που είχε αποκτήσει. Πραγματοποίησε πρωτότυπες εκδηλώσεις, όπως τον εορτασμό των 100 ετών από το θάνατο του Διονυσίου Σολωμού το 1957, τον μοναδικό που έγινε στη Λήμνο. Ανέβασε σχολικές θεατρικές παραστάσεις, ενεργοποιώντας μάλιστα ντόπιους συγγραφείς, όπως τη Μ. Λαμπαδαρίδου. Θέλοντας να φέρει το σχολείο πιο κοντά στην τοπική κοινωνία, επέλεγε έργα ντόπιων ποιητών να απαγγέλλονται κατά τις σχολικές εορτές, όπως του Αντώνη Σουπιού. Ίδρυσε και λειτούργησε σχολική, δανειστική βιβλιοθήκη, με 230 τόμους, αξιοποιώντας σχετική δωρεά του Εμμ. Βογιατζή.

Ο Μούδρος την δεκ. '50

[φωτ. Λ. Βελιαρούτη]

Στα χρόνια της υπηρεσίας του, το σχολείο του Μούδρου αναβαθμίστηκε και τις εκδηλώσεις του τις παρακολουθούσαν φιλόμουσοι πολίτες, όχι μόνο του χωριού αλλά κι από την πρωτεύουσα του νησιού, την Μύρινα. Ο ίδιος γράφει πως τα χρόνια του στο Μούδρο «ήταν τα πιο ωραία και πνευματικώς πιο γόνιμα της διδασκαλικής του ζωής». Την αγάπη του για το χωριό, την διατήρησε άσβεστη και την απέδειξε πολλά χρόνια αργότερα, συγγράφοντας σχετικό βιβλίο για το Μούδρο, το σχολείο του και τους Μουδρινούς λογοτέχνες, που εκδόθηκε το 2010 από το Δήμο Μούδρου.

Φεύγοντας από τη Λήμνο υπέβαλε αίτηση να προαχθεί σε Επιθεωρητή, ως έχων όλα τα τυπικά προσόντα. Μάταιος κόπος. Η αίτηση απορρίφθηκε μετά πολλών επαίνων, διότι «στερείται του προσήκοντος ήθους δια την κατάληψιν ηγετικής θέσεως, εφ’ όσον κατά τας δυσκόλους στιγμάς του Έθνους προσέφερεν αρνητικάς υπηρεσίας…», όπως έγραφε επί λέξει η σχετική απόφαση. Πάλεψε επτά χρόνια με τις αρμόδιες υπηρεσίες για να δικαιωθεί. Έδωσε τιτάνιο αγώνα φτάνοντας ως το Συμβούλιο Επικρατείας, από το οποίο δικαιώθηκε τρεις φορές! Όμως οι αποφάσεις αυτές παρέμειναν κενό γράμμα, παρά το ό,τι μετά τις εκλογές του 1964 προσέφυγε στον ίδιο τον υπουργό Παιδείας και πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου. Τελικά τον Ιανουάριο του 1967 δικαιώθηκε και εντάχθηκε από το Υπ. Παιδείας στον πίνακα επιθεωρητών αλλά δεν ήταν γραφτό να δρέψει τους καρπούς της νίκης καθώς ξέσπασε η δικτατορία και ο πίνακας ακυρώθηκε.

Ο Μούδρος Λήμνου

Στα χρόνια αυτά ο Βελιαρούτης υπηρέτησε ως διευθυντής στο 6ο (1961-1966 και 1969-1973) και στο 7ο (1966-1969) Δημοτικό Σχολείο Ηλιούπολης, ένα προάστιο στο οποίο είχε εγκατασταθεί μόνιμα, στην οδό Καποδιστρίου. Άφησε εξαιρετικές εντυπώσεις μεταξύ των συναδέλφων και των μαθητών του τόσο ως διδάσκων όσο και ως διευθυντής. Το μότο του, το οποίο επαναλάμβανε ως διευθυντής προς όλους, με κάθε ευκαιρία, και το τηρούσε πρώτος από όλους ως διδάσκων, ήταν: «Δεν έχομε δικαίωμα να σφετεριστούμε ούτε ένα λεπτό από την διδακτική ώρα του παιδιού. Μπαίνοντας στην τάξη ας αφήσομε έξω τις προσωπικές και οικογενειακές μας σκέψεις». Η διακριτικότητα και η επιμονή στο στόχο με την μέθοδο της πειθούς και όχι του εξαναγκασμού, τον έκαναν αγαπητό σε όλους όσους συνεργάστηκαν μαζί του.

Η Καλλιθέα Λήμνου

Συνταξιοδοτήθηκε τον Ιούνιο του 1973 και έκτοτε έζησε μεταξύ Ηλιούπολης τους χειμερινούς μήνες, Γραμμένου Ιωαννίνων κυρίως το φθινόπωρο και Καλλιθέας Λήμνου τα καλοκαίρια. Παράλληλα αφοσιώθηκε αποκλειστικά στα πνευματικά έργα του, με τα οποία ήδη είχε δραστηριοποιηθεί από πιο παλιά. Ως τα βαθειά του γεράματα αξιοποίησε στο έπακρο τον άφθονο ελεύθερο χρόνο που προσφέρει η ηλικία της ώριμης δημιουργίας, με την αθόρυβη συμπαράσταση της αγαπημένης συζύγου του, η οποία «έφυγε» μερικά χρόνια ενωρίτερα από αυτόν.

Ο Λεωνίδας Βελιαρούτης ζούσε ασκητικά, φρόντιζε την υγεία του, ήταν λιτοδίαιτος, του άρεσε η καλή παρέα και οι σπονδές στον Διόνυσο, αλλά πάντα με μέτρο καθώς ήταν προγραμματισμένος και αυστηρός με τον εαυτό του. Ήταν ευγενής, ακέραιος και σεμνός. Διατηρούσε ως το τέλος ένα λεπτό, διακριτικό χιούμορ. Απεβίωσε στις 17 Μαρτίου 2020.

Το συγγραφικό έργο

Όπως προανέφερα, την αγάπη του για τα γράμματα και ειδικότερα για τη λογοτεχνία την εξέφρασε από τα εφηβικά του χρόνια. Όμως, το όποιο ταλέντο είχε, το περιόρισε σε ιδιωτικό και περιορισμένο περιβάλλον, χωρίς να δημοσιεύσει ποτέ δικά του λογοτεχνικά έργα. Το ενδιαφέρον του ως λόγιος, το διοχέτευσε στην παρακολούθηση εκπαιδευτικών σεμιναρίων και στην εξαντλητική μελέτη της ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας επί λογοτεχνικών και παιδαγωγικών θεμάτων, ώστε να είναι πάντα ενημερωμένος και σωστός δάσκαλος. Επέμεινε με πείσμα σε αυτό το δρόμο, παρά το ό,τι η επίσημη πολιτεία δεν τον επιβράβευσε με την υπηρεσιακή ανέλιξη που αναλογούσε στα προσόντα του.

Συγγραφικά εκφράστηκε με λογοτεχνικές αναλύσεις, μελέτες, έρευνες, κριτική έργων και με τη συγγραφή σχολικών βιβλίων. Από το ξεκίνημά του τάχθηκε υπέρ της δημοτικής γλώσσας. Για να αποφεύγει υπηρεσιακές στεναχώριες, αρθρογραφούσε συχνά με το ψευδώνυμο «Αλέξης Βαρκός» ή «Α. Βαρκός» ή ανώνυμα, ενώ το 1952 δημοσίευσε κι ένα άρθρο ως «Φίλαθλος». Το συγγραφικό του έργο είναι τεράστιο καθώς υπήρξε πολυγραφότατος. Και μόνο η απλή καταγραφή του απαιτεί πολλές σελίδες. Εκτός από τα 20 περίπου βιβλία και ανάτυπα μελετών, έχει περισσότερες από 230 δημοσιεύσεις, που περιλαμβάνουν άρθρα, χρονογραφήματα, μελέτες, βιβλιοκρισίες, εισηγήσεις ή ομιλίες σε ημερίδες και εκδηλώσεις, προσωπογραφίες, νεκρολογίες, σχόλια σε εφημερίδες, περιοδικά, επετηρίδες και επιπλέον εκατοντάδες λήμματα σε εγκυκλοπαίδειες.

Υπογράφοντας βιβλία του

Τα γραπτά του αποτελούν υποδείγματα ορθής γραφής της δημοτικής γλώσσας από συντακτικής και γραμματικής απόψεως. Εντυπωσιάζουν τα τεκμηριωμένα επιχειρήματά του, η σαφήνεια των νοημάτων και η απλότητα των κειμένων. Η γραφή του είναι ζωντανή και κομψή, ο λόγος του έχει μια ομορφιά που κάνει τα κείμενα ενδιαφέροντα και συναρπαστικά. Καθηλώνουν τον αναγνώστη, ο οποίος τα απολαμβάνει, ακόμα κι αν το θέμα τους δεν τον συγκινεί.

Ως τα τέλη της δεκαετίας του ’50 αρθρογραφούσε μόνο σε περιοδικά έντυπα και εφημερίδες. Η θεματολογία του περιστρέφεται γύρω από παιδαγωγικά-σχολικά ζητήματα και παρουσιάσεις-κριτικές λογοτεχνικών έργων, αλλά έγραφε και ιστορικά άρθρα, ενημερωτικά, συνδικαλιστικά ή πολιτικά σχόλια και χρονογραφήματα. Δημοσίευε σοβαρές μελέτες σε έγκυρα περιοδικά, για τη διδασκαλία της Ιστορίας, για τη σχολική γλώσσα, τις σχολικές συλλογές αλλά και εκλαϊκευμένα άρθρα στις τοπικές εφημερίδες της Λήμνου για παιδαγωγικά ζητήματα, την παιδική ψυχολογία, το πρωτάκι στο σχολείο, το μοναχοπαίδι, τα παιδικά παιχνίδια, για το ρόλο της μάνας, του δάσκαλου κλπ. Παρουσίαζε σχολικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις και γενικά τον ενδιέφερε να προωθεί τη στενή σχέση του εκπαιδευτικού με την κοινωνία. Παρακολουθούσε και παρουσίαζε από τις στήλες του τοπικού τύπου θεατρικές παραστάσεις και άλλες εκδηλώσεις πολιτισμού, παραμύθια, παραδόσεις, τραγούδια καθώς και ιστορικές προσωπικότητες. Ερχόμενος αργότερα στην Αθήνα συνέχισε την αρθρογραφία με παρόμοια θεματολογία.

Δεκάδες είναι τα άρθρα του για τη λογοτεχνία, την ποίηση και την πεζογραφία. Έγραφε με πάθος για τους Έλληνες λογοτέχνες ώστε να τους γνωρίσει και να τους εκτιμήσει ο μέσος αναγνώστης, είτε καταξιωμένους, όπως οι: Σολωμός, Καβάφης, Παπαδιαμάντης, Παλαμάς, Κρυστάλλης, Ζαχ. Παπαντωνίου είτε ελάσσονες και άγνωστους, όπως η Ρίκα Σεγκοπούλου, ο Νίκος Βίγλας κ.ά. Επίσης, έσκυβε με ενδιαφέρον, ενθάρρυνε και παρουσίαζε νέους, άγνωστους ακόμα συγγραφείς, όπως: Μαρία Λαμπαδαρίδου, Μπάμπης Καραβίας, Αντώνης Σουπιός, Γιώργος Βασδέκης, Παύλος Γκίκας, Λάμπρος Μάλαμας, Κώστας Ντούλας, Δημοσθένης Νασούλης, Δημοσθένης Γραμματόπουλος, Ευτέρπη Σκόρδου, Άννα Σαφίλιου, Νίκη Αναγνωστοπούλου, Πάνος Κριμπάς, Ελένη Τσικριτέα-Χωρεάνθη, Κώστας Θεοφάνους, Ντίνα Καβάσιλα, Καίτη Μακροπούλου-Αλιφέρη, Περικλής Ροδάκης, Δ. Βότσικας, Ρούλα Σαμαϊλίδου-Βάκου κ.ά.

Εκδήλωση στην Καλλιθέα Λήμνου

παρουσία της Μ. Λαμπαδαρίδου

Παρομοίως, πρόβαλε με την αρθρογραφία του συγγραφικές προσπάθειες ποικίλης θεματολογίας συναδέλφων του και όχι μόνο, όπως των: Αναστασίου Τσιάρα, Άγγ. Σαφαρίκα, Αναστάσιου Τακά, Νικόλαου Μελανίτη, Θεόφραστου Γέρου, Στέφανου Φίλου, Δημήτρη Ανδριόπουλου, Κώστα Νικολαΐδη, Κώστα Κοντέλλη, Θεόδωρου Μπελίτσου καθώς και εικαστικών: Κώστα Κωνσταντινίδη, Ρ. Μόρφη-Τζατζόγλου κ.ά. Στην πορεία του χρόνου, ένιωθε την ανάγκη να αποχαιρετήσει με σύντομα βιογραφικά-νεκρολογίες παλιούς φίλους και συναδέλφους του που έφευγαν από τη ζωή, με κείμενα γεμάτα αγάπη αλλά και με πολλές πληροφορίες για την βιωτή τους, χρήσιμες στους μελετητές της τοπικής ιστορίας.

Από τη δεκ. ’60 που εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, επέκτεινε τη δράση του στη συγγραφή σχολικών βιβλίων για μαθητές και εκπαιδευτικούς. Σε συνεργασία με συναδέλφους του επιμελήθηκε και εξέδωσε από τις εκδόσεις ΝΙΚΗ το ανθολόγιο μαθητικών εκθέσεων «Μικροί λογοτέχνες», τη «Γραμματική της Δημοτικής Γλώσσας», το «Σύγχρονο σχολείο: Με απλά εποπτικά μέσα», ενώ συμμετείχε στο σχολικό βιβλίο «Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος» του Θύμιου Αναγνωστόπουλου. Να θυμίσω πως την εποχή εκείνη, εκτός από το αναγνωστικό, τα υπόλοιπα βιβλία τα αγόραζαν οι μαθητές, έπειτα από πρόταση του δάσκαλου, οπότε υπήρχε σχετική εκδοτική δραστηριότητα.

Στην κατοικία του στην Ηλιούπολη 

Όντας ενεργός στην εκπαίδευση ακόμα, κυκλοφόρησε σε ανάτυπο τη σημαντική εργασία του «Η μελέτη του περιβάλλοντος» καθώς και το βοήθημα «Οι εκθέσεις μου (για τις τάξεις Γ΄ και Δ΄ δημοτικού)» από τις εκδόσεις ΖΕΥΣ.

Μετά τη συνταξιοδότησή του, έχοντας πλέον περισσότερο ελεύθερο χρόνο, αφοσιώθηκε στο γράψιμο. Σημαντική στιγμή στην συγγραφική του πορεία ήταν η ανάθεση από τον ΟΕΔΒ της συγγραφής του Βιβλίου Φυσικής Ιστορίας της Ε΄ δημοτικού, μαζί με την Αθηνά Οικονόμου-Αμίλη, το οποίο διδάχθηκε στα σχολεία από το 1975 ως το 1980.

Επιμελήθηκε και συνέταξε, σε συνεργασία με συναδέλφους του, το επίτομο «Λεξικό της Δημοτικής Γλώσσας» που κυκλοφόρησε από την «Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων». Συνεργάστηκε με τις εκδόσεις «Βιβλία για Όλους» στην έκδοση του δεκάτομου έργου: «Μεγάλη ανθολογία νεοελληνικού πεζογραφήματος για παιδιά και εφήβους» και των επίτομων «Χριστουγεννιάτικα και πρωτοχρονιάτικα διηγήματα» και «Τα ωραιότερα πασχαλινά διηγήματα».

Ως συντάκτης, συνέγραψε εκατοντάδες λήμματα για τις εγκυκλοπαίδειες: Σύμβουλος των Νέων, Εγκυκλοπαίδεια του Δημοτικού Σχολείου, Σχολική Υδρία, Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια Υδρία. Η θεματολογία των λημμάτων του αφορά στην φυσική ιστορία, την πατριδογνωσία και σε προσωπογραφίες Ελλήνων και ξένων λογοτεχνών. Παράλληλα εκπόνησε και δημοσίευσε μελέτες, κάποιες από τις οποίες εκτύπωσε σε ανάτυπα, όπως: «Το νεοελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα», «Τα παιδιά και το λογοτεχνικό βιβλίο», «Η τέχνη ν’ αφηγούμαστε ένα παραμύθι».

Καθώς περνούσαν τα χρόνια, η αρθρογραφία του επεκτάθηκε σε θέματα τοπικής ιστορίας, κυρίως για τη Λήμνο, αλλά πάντα σε σχέση με την εκπαίδευση και τη λογοτεχνία. Με τις έρευνές του έφερε στην επιφάνεια κάμποσα ενδιαφέροντα και εν πολλοίς άγνωστα στοιχεία. Πολλά από αυτά τα δημοσίευσε στο ετήσιο «Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους» του εκδότη Στρατή Φιλιππότη, με το οποίο ο Βελιαρούτης συνεργαζόταν τακτικά από το 1999 ως το 2012, δηλαδή ως την ηλικία των 96 ετών! Ξεχωρίζω κάποιες σημαντικές εργασίες αυτής της περιόδου: «Ο Κώστας Βάρναλης και η Λήμνος», «Η δανειστική βιβλιοθήκη του Μούδρου», «Ένας άγνωστος ύμνος υπέρ του ευεργέτη Δ. Παρισίδη», «Μια άγνωστη σελίδα από την εκπαιδευτική ιστορία της Λήμνου», «Μια Λημνιά ποιήτρια φίλη του Καβάφη», «Έλληνες λογοτέχνες γράφουν για τη Λήμνο», «Ο Δημήτρης Γληνός και η Λήμνος».

Την ίδια περίοδο εξέδωσε τέσσερα σημαντικά βιβλία: «Μαρία Λαμπαδαρίδου», «Ηπειρώτες Λογοτέχνες», «Η Καλλιθέα (Σαρπί) της Λήμνου» και «Ο Μούδρος της Λήμνου», στα οποία θα αναφερθώ εκτενέστερα παρακάτω. Φυσικά συμμετείχε τακτικά σε εκδηλώσεις παρουσίασης βιβλίων είτε ως ομιλητής είτε ως ακροατής. Μας εντυπωσίασε όλους, όταν τον Οκτώβριο του 2013, σε ηλικία 97 ετών, έδωσε το παρόν στη Στοά του Βιβλίου, στο τριήμερο των εκδηλώσεων της Ομοσπονδίας Λημνιακών Συλλόγων «Η Λήμνος της καρδιάς μας και του βιβλίου».

Το βιβλίο του Αθ. Μουκούλη

για τον Λ. Βελιαρούτη

Άρθρα και λήμματα

Αυτά εκτείνονται σε μια χρονική περίοδο οκτώ δεκαετιών, καθώς δημοσίευσε το πρώτο του κείμενο το 1937, δηλαδή μόλις 21 ετών, στο «Ηπειρωτικόν Μέλλον», και το τελευταίο, απ’ όσο γνωρίζω, το 2013 στην εφ. «Η Φωνή των Μουδρινών», σε ηλικία 97 ετών! Όπως είναι φυσικό η γκάμα των εντύπων, τα οποία φιλοξένησαν κείμενα του Βελιαρούτη, είναι ευρύτατη. Καταγράφω:

Τοπικές εφημερίδες της Λήμνου (Ελεύθερη Λήμνος, Λήμνος [Κωνσταντινίδη], Νέα Λήμνος, Λημνιακό Βήμα, Λήμνος [Συλλόγου Νέων], Λήμνος [Κότσαλη], Η Φωνή του Μούδρου, Η Φωνή των Μουδρινών), της Λέσβου (Λεσβιακός Κήρυξ, Ταχυδρόμος), της ιδιαίτερης πατρίδας του (Ηπειρωτικόν Μέλλον, Ελεύθερο Πνεύμα, Ψήνα, Λαϊκό Πνεύμα) και άλλες (Μεσσηνιακός Λόγος, ΕΝΤΟΣ Καισαριανής).

Εκπαιδευτικά περιοδικά ή έντυπα: Ελεύθερα Γράμματα, Νεοελληνική Παιδεία, Νέο Σχολείο, Διδασκαλικό Βήμα, Σχολείο και Ζωή, Επιστημονικό Βήμα του δασκάλου, Εκπαιδευτικές Σελίδες, Παιδαγωγική και Ψυχολογική Επιθεώρηση, Ειδική Διδακτική, Το Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, Οδηγός διδασκάλου, Διαρκής Οδηγός [του δάσκαλου], Πανηγυρικοί λόγοι, Παιδαγωγικαί διαλέξεις, Μικροί Λογοτέχνες.

Λογοτεχνικά περιοδικά κι επετηρίδες: Αδελφική Πορεία, Δωδέκατη Ώρα, Διαβάζω, Νέα Εστία, Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους, Θέματα Λογοτεχνίας.

Εκατοντάδες είναι τα λήμματα που έγραψε στις εγκυκλοπαίδειες:

«Ο Σύμβουλος των Νέων. Νέα Παιδική και Σχολική Εγκυκλοπαίδεια», 1964, 6 τόμοι, εκδ. ΑΤΛΑΣ: περίπου 25 λήμματα στα γράμματα Λ και Μ, ανώνυμα.

«Εγκυκλοπαίδεια του Δημοτικού Σχολείου τάξεις Γ΄ ως Στ΄», 1968-1970, 7 τόμοι, έκδ. Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων: όλα τα λήμματα φυσικής ιστορίας και βιολογίας (ζωολογίας, φυτολογίας κλπ), ανώνυμα.

«Εγκυκλοπαίδεια Δημοτικού Σχολείου τάξεων Γ΄ και Δ΄», 1976, 4 τόμοι: όλα τα λήμματα φυσικής ιστορίας, επώνυμα ή ως Λ.Β.

«Εγκυκλοπαίδεια Δημοτικού Σχολείου τάξη Α΄», 1977: λήμματα μελέτης περιβάλλοντος, επώνυμα ή ως Λ.Β.

«Εγκυκλοπαίδεια Δημοτικού Σχολείου τάξη Β΄», 1977: λήμματα μελέτης περιβάλλοντος, επώνυμα ή ως Λ.Β.

«Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια Υδρία», 1977: 16 λήμματα, επώνυμα ή ως Λ.Β.

«Σχολική Υδρία», 1979, 12 τόμοι: 500 λήμματα, είτε επώνυμα (ή ως Λ.Β.) είτε με τα ψευδώνυμα Α. Βαρκός, Α.Β., Α.Κ. είτε ανώνυμα.

«Σχολική Υδρία. Συμπλήρωμα», 1993, τόμοι 16 ως 18: 58 λήμματα λογοτεχνών, επώνυμα ή ως Λ.Β.

Αμέτρητα είναι τα κείμενα που συνέταξε ως εισαγωγές, προλόγους, ένθετα κεφάλαια, βιογραφικά ή κριτικά σημειώματα σε βιβλία άλλων συγγραφέων καθώς και οι ομιλίες.

Ο βιογράφος του Βελιαρούτη, Θωμάς Μουκούλης, στηριζόμενος στο προσωπικό αρχείο του συγγραφέα απαριθμεί 220 δημοσιεύματά του, στα οποία όμως δεν κατέγραψε ξεχωριστά τα εκατοντάδες εγκυκλοπαιδικά λήμματα. Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις σημειώνει ως ενιαία, κάποια κείμενα που δημοσιεύτηκαν διαδοχικά ή που λανθάνουν. Συνεπώς, το σύνολο των δημοσιευμάτων του Βελιαρούτη παραμένει απροσμέτρητο. Εκτιμώ πως ξεπερνά τα χίλια, ίσως και τα χίλια διακόσια.

Το βιβλίο του Μουκούλη εκδόθηκε το 2010 αλλά έχει καταγράψει δημοσιεύματα του Βελιαρούτη ως το 2004. Προκειμένου να συμπληρωθεί κατά το δυνατόν η εικόνα του έργου του συγγραφέα, προσθέτω εδώ δέκα μεταγενέστερα άρθρα του που έχω εντοπίσει. Είμαι σίγουρος πως υπάρχουν και άλλα που λανθάνουν.

Βιβλιοκρισία του Λ. Βελιαρούτη για το βιβλίο μου

"Λημνιακά 2012", στην εφ. Λήμνος

1. «Το Παρισίδειο Νηπιαγωγείο Λήμνου (Ένας άγνωστος ύμνος προς τιμήν του ιδρυτή του)», Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους Η΄ (2006), σσ. 195-200.

2. «Χαράλαμπος Καραπαναγιώτης (1912-2006)», εφ. Λήμνος 436 (5-8-2006).

3. «Ο Μούδρος της Λήμνου - Μετόχι της Μονής Βατοπεδίου», Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους Θ΄ (2007), σσ. 172-186.

4. «Ο Μούδρος της Λήμνου σε φάσεις της νεότερης ελληνικής ιστορίας», Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους Ι΄ (2008), σσ. 189-204.

5. «Νίκος Βίγλας (1915-1939)», εφ. Λημνιακό Βήμα 996 (31-1-2008) ως 1007 (21-4-2008).

6. «Η πρώτη εξορία του Δημήτρη Γληνού (Άη-Στράτης 1935)», Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους ΙΑ΄ (2009), σσ. 211-226.

7. «Κώστας Θεοφάνους (1919-2008): ‘‘Κύκλοι επάλληλοι’’ (2003)», Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους ΙΒ΄ (2010), σσ. 231-239.

8. «Η πολύνεκρη τραγωδία της Λήμνου (9.9.1939)», Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους ΙΔ΄ (2012), σσ. 211-221.

9. «Θεόδωρος Μπελίτσος, ‘‘Λημνιακά 2012. Αφιέρωμα στα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Λήμνου’’», εφ. Λήμνος, 775 (6/3/2013).

10. «Θεόδωρος Γρ. Μπελίτσος, ‘‘Λημνιακά 2012. Αφιέρωμα στα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Λήμνου’’», εφ. Η Φωνή των Μουδρινών, 53 (Ιαν.-Μαρ. 2013), 54 (Ιούλ.-Σεπ. 2013) και 55 (Οκτ.-Δεκ. 2013).

Τα βιβλία του

Υπάρχουν βιβλία, κυρίως τα σχολικά, τα οποία ο Βελιαρούτης συνέγραψε σε συνεργασία με συναδέλφους του, σε κάποια από τα οποία ήταν επιπλέον ο επιμελητής της έκδοσης ή/και ο συντάκτης του προλόγου. Σε άλλα ήταν ο αποκλειστικός συγγραφέας, ενώ υπάρχουν και ανάτυπα μελετών του. Χωρίς να τα διαχωρίσω, τα παραθέτω με χρονολογική σειρά. Για όσα έχω άμεση εικόνα πρόσθεσα ένα λιτό σημείωμα, το οποίο για κάποια το είχα γράψει τον καιρό που εκδόθηκαν, γι’ αυτό ας συγχωρεθούν οι επικαλύψεις.

1. «Μικροί λογοτέχνες», εκδ. Νίκη, Αθήναι 1961, σ. 88. Ανθολόγιο μαθητικών εκθέσεων. Ανθολόγηση: Λ. Βελιαρούτης [και πρόλογος], Άγγ. Σαφαρίκας, Κ. Θεοδοσόπουλος.

2. «Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος», εκδ. Νίκη, Αθήναι 1962[;]. Θύμ. Αναγνωστόπουλος, Λ. Βελιαρούτης, Β. Δημόγλου, Ι. Παυλίδης.

3. «Η Γραμματική της Δημοτικής Γλώσσας», εκδ. Νίκη, Αθήναι 1964, σ. 159. Λ. Βελιαρούτης [πρόλογος και σύνταξη τριών κεφαλαίων: 6ο, 7ο, 8ο], Ε. Αναγνωστόπουλος, Α. Καλογιάννης, Η. Κριμπάς.

4. «Σύγχρονο σχολείο: Με απλά εποπτικά μέσα», Αθήναι 1965. Λ. Βελιαρούτης [και επιμέλεια], Άγγ. Σαφαρίκας.

5. «Λάμπρος Μάλαμας (βιογραφικό, κριτικό σημείωμα)», ανάτυπο από τη συλλογή διηγημάτων «Οι απόκληροι του ήλιου», Αθήνα 1965, σ. 7-29.

6. «Η μελέτη του περιβάλλοντος», ανάτυπο από το περιοδικό «Παιδαγωγική και Ψυχολογική Επιθεώρηση», Αθήνα 1967, σ. 33.

Σημαντική εργασία που γράφτηκε ως βοήθημα και οδηγός διδασκαλίας του σχετικού μαθήματος, το οποίο εντάχθηκε στο πρόγραμμα του δημοτικού σχολείου κατά την δεκαετία του ’60. Ήταν από τις πρώτες δημοσιεύσεις με αυτή την θεματολογία και για τη συγγραφή της ο Βελιαρούτης στηρίχτηκε όχι μόνο σε ελληνική αλλά και σε γαλλική βιβλιογραφία.

«Το μελέτημα τούτο είναι μια απόπειρα σφαιρικής αντιμετώπισης των προβλημάτων που θέτει η σπουδή του περιβάλλοντος σα στόχος των νέων προγραμμάτων», σημειώνει ο συγγραφέας στην εισαγωγή. Σε διάφορα κεφάλαια παρουσιάζεται η ιστορία του μαθήματος, η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον, του παιδιού με το άμεσο περιβάλλον του, τα όρια και οι αποχρώσεις της μελέτης περιβάλλοντος καθώς και η διάρθρωση του προγράμματος του μαθήματος στη διδακτική καθημερινότητα. Αξίζει να τονιστεί πως για την έκδοση αυτή ο Βελιαρούτης εισέπραξε τον έπαινο του διευθυντή του Διδασκαλείου Ιωαννίνων.

7. «Οι εκθέσεις μου (για τις τάξεις Γ΄ και Δ΄ δημοτικού)», εκδ. ΖΕΥΣ, Αθήναι 1972. Σχολικό βοήθημα μαθητικών εκθέσεων.

8. «Φυσική Ιστορία Ε΄ Δημοτικού», εκδ. ΟΕΔΒ, 1975 και ετήσιες ανατυπώσεις ως το 1979, σ. 196. Λ. Βελιαρούτης [εισαγωγή, ζωολογία, ορυκτολογία], Αθηνά Οικονόμου-Αμίλη, κατόπιν ανάθεσης του Υπ. Παιδείας.

Σχολικό εγχειρίδιο της Ε΄ Δημοτικού, το οποίο παρουσιάζει και κατηγοριοποιεί τα ζώα σε θηλαστικά, ερπετά και πτηνά και αναλύει τον τρόπο ζωής και αναπαραγωγής τους. Στο δεύτερο μέρος, παρουσιάζει τα φυτά με βάση τη γεωγραφική της θέση χωρίζοντάς τα σε φυτά θερμών και ψυχρών χωρών. Το βιβλίο κλείνει με αναφορές στον τρόπο καλλιέργειας.

Ο Βελιαρούτης έχει συγγράψει την εισαγωγή και τα κεφάλαια ζωολογίας και ορυκτολογίας. Στην ζωολογία παρουσιάζει τα επιλεγμένα από το αναλυτικό πρόγραμμα θηλαστικά, πτηνά και ερπετά, κατανεμημένα κατά κλιματικές ζώνες: θερμών χωρών (χιμπατζής, λιοντάρι, τίγρη, ελέφαντας, καμήλα, καγκουρό, παπαγάλος, παγόνι, στρουθοκάμηλος, κροκόδειλος, βόας, νάγια), εύκρατης ζώνης (κάστορας, λύγκας), πολικής ζώνης (τάρανδος, λευκή αρκούδα) καθώς και τα ζώα της θάλασσας που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα (φάλαινα, βακαλάος, ρέγγα).

Το κεφάλαιο για κάθε ζώο, μαζί με το σκίτσο του, έχει έκταση τρεις περίπου σελίδες ώστε να διδάσκεται σε ένα μάθημα. Κάθε μάθημα ξεκινά με την παρατήρηση του σκίτσου του ζώου, ώστε να γίνει συζήτηση. Περιέχει συνοπτικές πληροφορίες υπό τύπον ερωτήσεων-απαντήσεων: πώς το αναγνωρίζουμε, πού ζει, πώς επιβιώνει (σωματικά χαρακτηριστικά, διατροφή, εχθροί, περιβάλλον κλπ), τι χρησιμεύει στον άνθρωπο, συγγενικά ζώα. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου υπάρχουν 2-3 ερωτήσεις και μια εργασία ιχνογράφησης του ζώου.

Στο κεφάλαιο της ορυκτολογίας, κατ’ αρχήν αναπτύσσεται η ωφελιμότητα των ορυκτών στον άνθρωπο και στη συνέχεια δίνονται πληροφορίες για ορισμένα ορυκτά σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα (γαιάνθρακες, μαγειρικό αλάτι, σίδηρος, γύψος, βωξίτης, χρυσός, χαλκός, κασσίτερος, πολύτιμοι λίθοι). Για καθένα δίνονται σύντομες πληροφορίες για το πού υπάρχει, πώς δημιουργήθηκε, πώς εξάγεται, οι ιδιότητές το, η χρήση του και κάποιες εργασίες-ερωτήσεις.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά δομημένο διδακτικό βιβλίο, το οποίο δεν τρομάζει με τον όγκο του, είναι καλογραμμένο, έχει πολλά σκίτσα και φωτογραφίες και προσφέρει με ελκυστικό και παιδαγωγικά σωστό τρόπο τη γνώση.

9. «Λεξικό της Δημοτικής. Ορθογραφικό, Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό», εκδ. Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων, Αθήνα 1977. Λ. Βελιαρούτης [επιμέλεια, πρόλογος και σύνταξη λημμάτων], Άγγ. Σαφαρίκας, Αγλαΐα Λουκοπούλου, Θωμάς Μουκούλης, Γ. Σκόρδος.

10. «Λογοτεχνικό θεμέλιο: Μεγάλη ανθολογία νεοελληνικού πεζογραφήματος για παιδιά και εφήβους», έκδ. Βιβλία για όλους, 1982 [10 τόμοι]. Λ. Βελιαρούτης [και πρόλογος], Άγγελος Σαφαρίκας, Θησέας Τσιάτσικας, εικονογράφηση Βύρων Απτόσογλου, Αγγ. Αντωνόπουλος.

11. «Τα ωραιότερα πασχαλινά διηγήματα», έκδ. Βιβλία για όλους, 1983, σ. 242. Λ. Βελαρούτης [και πρόλογος], Άγγ. Σαφαρίκας, εικονογρ. Β. Απτόσογλου.

12. «Χριστουγεννιάτικα και πρωτοχρονιάτικα διηγήματα», έκδ. Βιβλία για όλους, 1983, σ. 272. Λ. Βελαρούτης [και πρόλογος], Άγγ. Σαφαρίκας.

13. «Το νεοελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα», ανάτυπο από το έργο «Επιστήμες της Αγωγής», 3ος τόμος, εκδ. Δίπτυχο, Αθήνα 1984, σ. 449-506.

Ο Βελιαρούτης πραγματεύεται την εξελικτική πορεία του εκπαιδευτικού συστήματος στη χώρα μας από το 1880, παραθέτει τις δομές, την δικτύωση και τις γενικές ιδεολογικές κατευθύνσεις που το διέπουν, τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις του παρελθόντος (1917, 1929, 1964), οι οποίες ουσιαστικά δεν κατάφεραν να ριζώσουν και να αποδώσουν καρπούς και επισημαίνει τις αδυναμίες και τα λάθη που πρέπει να διορθωθούν ώστε η παιδεία να αναγεννηθεί. Ουσιαστικά η μελέτη αυτή αποτελούσε ένα είδος παραίνεσης και υποδείξεων προς τη νέα κυβέρνηση που είχε εκλεγεί το 1981, εν όψει του νέου εκπαιδευτικού νομοσχεδίου που συζητιόταν ευρύτατα τότε και κατέληξε στην ψήφιση του Ν. 1566/1985 για την παιδεία.

14. «Τα παιδιά και το λογοτεχνικό βιβλίο», ανάτυπο από το περιοδικό «Σύγχρονο Νηπιαγωγείο», 11ος τόμος (1982), εκδ. Δίπτυχο, Αθήνα 1985, σ. 346-376.

15. «Η τέχνη ν’ αφηγούμαστε ένα παραμύθι», ανάτυπο από το περιοδικό «Σύγχρονο Νηπιαγωγείο», 2/1991, σ. 70-85.

Με τη μελέτη αυτή ο Βελιαρούτης εκφράζει την αγάπη που είχε για τα λαϊκά παραμύθια και την πίστη του για την μορφωτική τους αξία, την οποία επιχειρεί να μεταλαμπαδεύσει στους νεότερους συναδέλφους του. Όπως γράφει, βίωσε την ομορφιά των παραμυθιών από την τρυφερή του ηλικία και δεν έπαψε ποτέ να τα αναζητάει. Τα αγάπησε με πάθος και πίστευε αταλάντευτα στην μορφωτική τους αξία. Είχε εντυπωσιαστεί, όταν νέος ακόμα, πριν διοριστεί, παρακολουθούσε τον ηλικιωμένο δάσκαλο του χωριού του να καταφεύγει στην αφήγηση παραμυθιών, όταν έβλεπε την κούραση να σκοτεινιάζει το μυαλό των μαθητών του, μια διδακτική πρακτική που εφάρμοζε και ο ίδιος αργότερα ως δάσκαλος. 

Με νηφάλιο, καλά τεκμηριωμένο λόγο αναπτύσσει τους στόχους τους οποίους μπορεί να θέσει ο δάσκαλος με την αφήγηση του παραμυθιού, το οποίο πλέον στην εποχή μας δεν έχει το χαρακτήρα λαϊκής ιστορίας αλλά είναι έργο συγγραφέων, είναι λογοτεχνικό έργο. Παρ’ όλα αυτά ο Βελιαρούτης επιμένει πως το παραμύθι, ακόμα κι όταν είναι γραμμένο σε βιβλίο, πρέπει να το αφηγούμαστε στα παιδιά, όχι να το διαβάζουμε. Με την αφήγηση το παραμύθι αποκτά γοητεία πολλαπλάσια της ανάγνωσής του.

Ο αφηγητής είναι ερμηνευτής, πρέπει να ασκηθεί, ώστε η ερμηνεία του να αποκτήσει θεατρικότητα και να μην είναι βαρετή και πεζή, αλλιώς χάνει την ουσία της. Πρέπει να προσέχει τις αντιδράσεις των παιδιών, και να προσαρμόζει τον τόνο, το ύφος και τις εκφράσεις του, ώστε να κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον τους. Με άλλα λόγια ο δάσκαλος οφείλει να γίνει ένας καλός παραμυθάς, όπως παλιά ο παππούς ή η γιαγιά, ώστε τα παιδιά θα προσμένουν με αγωνία την ώρα του παραμυθιού.

16. «Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου. Η ζωή και το έργο της», Αθήνα 1995, σ. 251. Όταν εκδόθηκε είχα γράψει στα Αιγαιοπελαγίτικα Θέματα (τ. 46/Σεπτ.-Οκτ. 1995, σ. 354, αναδημοσίευση στα Λημνιακά Μελετήματα Α΄, 1998, σ. 25), μια σύντομη παρουσίαση την οποία παραθέτω.

Λημνιακά Μελετήματα 1998, σ. 25

17. «Ηπειρώτες Λογοτέχνες (από το Γραμμένο)», έκδ. Αδελφότητα Γραμμενιατών Αθηνών-Πειραιώς, Αθήνα 2002, σ. 256.

Παρουσίαση της ζωής και του έργου έξι λογοτεχνών από το Γραμμένο Ιωαννίνων, με σύντομη εισαγωγή. Οι βιογραφούμενοι -όλοι συντοπίτες του Βελιαρούτη- είναι οι: Κώστας Δ. Ντούλας (1902-89), Δημοσθένης Γ. Νασούλης (1908-82), Λάμπρος Μάλαμας (ή Ρωμύλος Τσάρας, 1928-2012), Δημοσθένης Κ. Γραμματόπουλος (1908-87), Ευτέρπη Γ. Σκόρδου (1910-90) και Άννα Κ. Σαφιλίου (1914-;). Περιέχει πολλές φωτογραφίες τόπων και προσώπων και ευρετήριο ονομάτων. Όταν εκδόθηκε έγραψα τα εξής:

«ΗΠΕΙΡΩΤΕΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ» 

Το νέο βιβλίο του Λεωνίδα Βελιαρούτη

Ο καταξιωμένος παιδαγωγός Λεωνίδας Βελιαρούτης, γνωστός στο νησί από τη μακρόχρονη θητεία του στα δημοτικά σχολεία της Λήμνου, συνεχίζει την προσφορά του στα γράμματα με μια ενεργητικότητα και με μια ζωντάνια που εκπλήσσει αν και διανύει την ένατη δεκαετία της ζωής του. Ο συγγραφέας είναι γνωστός από τις κριτικές του και τις φιλολογικές του αναδιφήσεις, που περιλαμβάνουν δεκάδες άρθρα, μελέτες, συνεργασίες σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες και εκδόσεις βιβλίων - θυμίζω ενδεικτικά την ολοκληρωμένη μελέτη του έργου της Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου και την πρόσφατη φιλολογική παρουσίαση του αδικοχαμένου Λημνιού ποιητή Νίκου Βίγλα.

Λημνιός από επιλογή και αυτός, όπως ο υπογράφων, μιας και σαγηνεύτηκε από το νησί όταν ήλθε να εργαστεί εδώ ως δάσκαλος, δεν λησμόνησε τη γενέτειρά του, το Γραμμένο Ιωαννίνων. Στο νέο βιβλίο του καταπιάνεται με την παρουσίαση του έργου έξι λογοτεχνών που κατάγονται από το χωριό του, το οποίο έχει μεγάλη φιλολογική και λογοτεχνική παράδοση από το 19ο αιώνα.

Όμως το βιβλίο του Λ. Βελιαρούτη έχει και λημνιακό ενδιαφέρον, αφού δυο από τους λογοτέχνες που περιγράφονται σε αυτό, ο Κώστας Ντούλας και ο Δημοσθένης Νασούλης, συνδέθηκαν στενά με τη Λήμνο, όπου εργάστηκαν, ο Ντούλας ως γιατρός το 1946-50 και ο Νασούλης ως δάσκαλος το 1929-35 στο Κοντοπούλι και στο Μούδρο, δημοσιεύοντας κείμενα στις τοπικές εφημερίδες.

Έτσι αναδεικνύονται οι σχέσεις της Λήμνου με την Ήπειρο που καθώς φαίνεται συναντήθηκαν σε πολλά επίπεδα τόσο πολιτισμικά όσο και πολιτικά. Μη ξεχνάμε ότι δυο βουλευτές Λήμνου ήταν Ηπειρώτες! Ο Μιχ. Στέλιος, από το Ζαγόρι, επί τουρκοκρατίας το 1908-12 και ο Δημ. Βέργος (ο ιδρυτής της εφ. ΛΗΜΝΟΣ) το 1928-32.

Οι υπόλοιποι λογοτέχνες που βιογραφούνται είναι ο Λάμπρος Μάλαμας, ο Δημοσθένης Γραμματόπουλος, η Ευτέρπη Σκόρδου και η Άννα Σαφιλίου. Με λόγο μεστό και λιτό ο Βελιαρούτης μας παρουσιάζει την ιδιαίτερη προσφορά του καθενός στα γράμματα και μας αποκαλύπτει έναν κόσμο, άγνωστο ίσως στη Λήμνο, τον κόσμο της λόγιας ηπειρώτικης παράδοσης. Μιας παράδοσης, η οποία μεταφέρθηκε και στο νησί μας από Ηπειρώτες που εργάστηκαν εδώ. Ο Λεωνίδας Βελιαρούτης αποδεικνύεται άξιος συνεχιστής αυτής της παράδοσης, όπως και από το νέο του βιβλίο φαίνεται.

Αξίζει λοιπόν να διαβαστεί το βιβλίο «Ηπειρώτες Λογοτέχνες» του θαλερού και ακαταπόνητου συγγραφέα.

Θ. Μπελίτσος, Νέα Σμύρνη 3-4-2003.

Η Φωνή των Μουδρινών 14 (Απρίλιος-Ιούνιος 2003)

18. «Η Καλλιθέα (Σαρπί) της Λήμνου και η Παλαιολογική Σχολή της. Λήμνιοι Λογοτέχνες (Ρ. Σεγκοπούλου, Ν. Βίγλας, Μ. Λαμπαδαρίδου)», έκδ. Πολιτιστικός Σύλλογος Καλλιθιωτών Λήμνου «ο Άγιος Γεώργιος», Αθήνα 2007, σ. 136.

Στο Α΄ μέρος αναπτύσσεται η ιστορία του χωριού Σαρπί σύμφωνα με τις διαθέσιμες πηγές σε συνδυασμό με την ιστορία της Παλαιολογικής Σχολής, από την ίδρυσή της ως το 1990. Βιογραφούνται οι ευεργέτες Δούκας Παλαιολόγου, Γαρόφαλλος Θεοδοσίου, Αλέξανδρος Ιωαννίδης και παρατίθεται πίνακας διδασκάλων που δίδαξαν στο σχολείο. Υπάρχουν πολλές φωτογραφίες και ανέκδοτα έγγραφα. Το Β΄ μέρος περιέχει κριτικά κείμενα για τρεις Λήμνιους λογοτέχνες. Για τη Ρίκα Σεγκοπούλου, στενή φίλη του Καβάφη, που εξέδωσε την πρώτη συλλογή των ποιημάτων του. Για τον πρόωρα χαμένο Νίκο Βίγλα (1917-1939). Και για το μυθιστόρημα της Μαίρης Λαμπαδαρίδου «Πήραν την Πόλη πήραν την…». Είχα γράψει, όταν εκδόθηκε:

Νέο βιβλίο του Λεωνίδα Βελιαρούτη 

για την ιστορία της Καλλιθέας και της Παλαιολογικής Σχολής

Ο καταξιωμένος παιδαγωγός και συγγραφέας Λεωνίδας Βελιαρούτης συνεχίζει την προσφορά του στα γράμματα με μια ενεργητικότητα και με μια ζωντάνια που εκπλήσσει αν και εισήλθε στη δέκατη δεκαετία της ζωής του. Ο συγγραφέας είναι γνωστός από τις κριτικές του και τις φιλολογικές του αναδιφήσεις, που περιλαμβάνουν δεκάδες άρθρα, μελέτες, συνεργασίες σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες και εκδόσεις βιβλίων - θυμίζω την ολοκληρωμένη μελέτη του έργου της Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου και το βιβλίο του «Ηπειρώτες λογοτέχνες». Επίσης, σε αυτόν οφείλουμε τη φιλολογική ανάσταση του αδικοχαμένου Λημνιού ποιητή Νίκου Βίγλα.

Ο Λ. Βελιαρούτης ανήκει στην πολυπληθή ομάδα των Λημνιών από επιλογή, όπως και ο υπογράφων, μιας και σαγηνεύτηκε από το νησί όταν ήλθε να εργαστεί εδώ ως δάσκαλος το 1938. Απέκτησε μόνιμους δεσμούς με το Σαρπί, το οποίο αποτελεί τον τόπο καταγωγής της συζύγου του. Στο Σαρπί, λοιπόν, αναφέρεται το νέο του βιβλίο που έχει τίτλο: «Η Καλλιθέα (Σαρπί) της Λήμνου και η Παλαιολογική Σχολή της». Πρόκειται για μια ιστορική έρευνα, στην οποία περιγράφει την ίδρυση και την εξέλιξη της παλιάς κοινότητας Σαρπίου, της σημερινής Καλλιθέας, από τα βυζαντινά χρόνια ως τις μέρες μας εντάσσοντάς τη στη γενικότερη ιστορική εξέλιξη της Λήμνου και του ελληνικού χώρου γενικότερα.

Όμως, ως εκπαιδευτικό τον ενδιαφέρει κυρίως η πορεία των εκπαιδευτικών πραγμάτων τόσο στο νησί, όσο και γενικότερα. Άλλωστε, η παιδεία αφύπνισε το κοιμισμένο γένος και δημιούργησε αυτό που ονομάζουμε «νεοελληνική ταυτότητα». Στο νέο βιβλίο του, αφού παρουσιάσει την πορεία της εκπαίδευσης στη Λήμνο, ασχολείται εκτεταμένα με την ιστορία του σχολείου του Σαρπίου, το οποίο ίδρυσε και χρηματοδοτούσε επί πολλές δεκαετίες ο φωτισμένος αστός Δούκας Παλαιολόγος, εξ ου και η επωνυμία «Παλαιολογική Σχολή». Με τη βοήθεια του κληροδοτήματος Παλαιολόγου στο σχολείο του Σαρπίου εργάζονταν οι καλύτεροι δάσκαλοι και είχε απρόσκοπτη λειτουργία, όταν σε όλα τα μικρά χωριά τα σχολεία συχνά φυτοζωούσαν μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Υπήρξε πρωτοποριακό για την εποχή του, στα τέλη του 19ου αιώνα, σε οργάνωση, διδακτικές μεθόδους, και δωρεάν παροχή γνώσης στα παιδιά των χωριών της κεντρικής Λήμνου.

Ο συγγραφέας ακολουθεί τη διαχρονική πορεία του σχολείου μέχρι τις μέρες μας παράλληλα με την ιστορική πορεία του χωριού. Παρουσιάζει και τους άλλους ευεργέτες που το βοήθησαν, όταν εξαντλήθηκαν οι πόροι του παλαιολόγειου κληροδοτήματος, τον Γαρόφαλλο Θεοδοσίου και τον Αλέξανδρο Ιωαννίδη. Η σπουδαία αυτή μελέτη υποστηρίζεται από σοβαρή τεκμηρίωση, περιέχει αποκαλυπτικά ντοκουμέντα, αρχειακά έγγραφα, πίνακες διδασκάλων και μαθητών και φωτογραφικό υλικό. Ο συγγραφέας έχει στιβαρό, ρέοντα λόγο, χωρίς πλατειασμούς και περιττολογίες, τον οποίο γνωρίσαμε άλλωστε και σε άλλα του βιβλία.

Όμως, το νέο βιβλίο του Λ. Βελιαρούτη έχει και ένα δεύτερο μέρος με καθαρά λογοτεχνικό ενδιαφέρον. Έχει τίτλο: «Λήμνιοι λογοτέχνες» και περιέχει τρία άρθρα που έχει δημοσιεύσει παλιότερα ο συγγραφέας: α) για τη Ρίκα Σεγκοπούλου (Αγαλλιανού), τη Λήμνια ποιήτρια και φίλη του Καβάφη από το Κοντοπούλι, β) για το Νίκο Βίγλα, το λησμονημένο νεαρό ποιητή από τη Μύρινα και γ) την κριτική για το βιβλίο «Πήραν την Πόλη, πήραν την...» της Μ. Λαμπαδαρίδου.

Με το νέο του βιβλίο ο θαλερός και ακαταπόνητος συγγραφέας Λ. Βελιαρούτης μας προσφέρει μια χρήσιμη όψη της λημνιακής ιστορίας, μια εμβάθυνση στην τοπική μικροϊστορία, στην ιστορία της καθημερινότητας, στην οποία το σχολείο αποτελούσε και αποτελεί πάντα σημαντικό παράγοντα και διαμορφωτή συμπεριφορών και συνειδήσεων. Είναι αυτονόητο ότι όλοι πρέπει να προμηθευτούμε το βιβλίο αυτό, το οποίο αποτελεί έκδοση του Πολιτιστικού Συλλόγου Καλλιθιωτών ο Άγ. Γεώργιος.

Θ. Μπελίτσος, Νέα Σμύρνη 10-5-2007

εφ. Λήμνος 489 (31-7-2007)

19. «Ο Μούδρος της Λήμνου και το Δημοτικό Σχολείο του. Μουδρινοί Λογοτέχνες (Κ. Θεοφάνους, Αντ. Π. Σουπιός, Ντ. Γ. Καβάσιλα)», έκδ. Δήμος Μούδρου, Αθήνα 2010, σ. 236.

Στο Α΄ μέρος αναπτύσσεται η ιστορία του Μούδρου από τα βυζαντινά χρόνια ως τις μέρες μας, σύμφωνα με τις διαθέσιμες πηγές. Παράλληλα, παρουσιάζεται η ιστορική πορεία του σχολείου. Ο συγγραφέας παραθέτει σπάνια αρχειακά τεκμήρια, όπως αυτοκρατορικά χρυσόβουλα, τα οποία πιστοποιούν την ύπαρξη του χωριού από τα ύστερα βυζαντινά χρόνια. Με εξαντλητική βιβλιογραφική έρευνα σε κείμενα Ευρωπαίων περιηγητών καθώς και παλαιότερων συγγραφέων, παρουσιάζει με πολλές λεπτομέρειες την πορεία του χωριού στα χρόνια της τουρκοκρατίας, την εξέλιξη του μικρού αγροτικού οικισμού από τιμάριο αγιορείτικων μονών σε εμπορικό λιμάνι, το ρόλο του στα γεγονότα του 1770 με την κατάπλευση του Ρωσικού στόλου υπό τον Ορλώφ, την μετανάστευση στην Αίγυπτο, την ανέγερση των ναών του, την ίδρυση και την λειτουργία των σχολείων του.

Ιδιαίτερα στέκεται στα γεγονότα της απελευθέρωσης του 1912 καθώς ο κόλπος του Μούδρου αποτέλεσε το Ορμητήριο του ελληνικού στόλου και το χωριό έγινε γνωστό στο πανελλήνιο. Από εδώ, με επικεφαλής το θωρηκτό Αβέρωφ, ο στόλος εξόρμησε για τις δυο νικηφόρες ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου που καθόρισαν την έκβαση του α΄ βαλκανικού πολέμου. Ακολούθησε, το 1915, η χρήση του κόλπου και του χωριού από τις δυνάμεις της Αντάντ, για την αιματηρή και αποτυχημένη εκστρατεία της Καλλίπολης, που έκανε πασίγνωστο το Μούδρο στα πέρατα της Γης, μιας και ελλιμενίστηκαν και στρατοπέδευσαν εκεί πλοία και στρατός από όλο τον πλανήτη, από Αγγλία, Γαλλία, Καναδά, Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία, νησιά της Ωεκανίας, Σενεγάλη, Ινδίες, Αίγυπτο κ.ά.

Η άφιξη των προσφύγων και η ζωή στο Μούδρο στα χρόνια του μεσοπολέμου, η Γερμανική κατοχή και η δημιουργία αντιστασιακών πυρήνων στο νησί, η μεταπολεμική μετανάστευση και φυσικά ο Μούδρος ως τόπος εξορίας των κομμουνιστών απασχολούν αρκετά τον συγγραφέα. Ιδιαιτέρως, η παρουσία εκεί του Ρίτσου και άλλων λογοτεχνών που απέδωσαν στα έργα τους εικόνες από τα χρόνια της εξορίας τους στη Λήμνο.

Στο επόμενο κεφάλαιο του Α΄ μέρους εκτίθεται το ιστορικό της ίδρυσης και της λειτουργίας του Δημοτικού Σχολείου Μούδρου, από το 1853 που υπάρχουν οι πρώτες αναφορές ως τις αρχές του 21ου αιώνα. Παρατίθενται με λεπτομέρειες οι προσπάθειες ανέγερσης και ανακαίνισης των κατά καιρούς διδακτηρίων, οι κανονισμοί λειτουργίας καθώς και ένας Πίνακας των διευθυντών και των εκπαιδευτικών που υπηρέτησαν εκεί ως το 2004. Στο κεφάλαιο γίνεται σφαιρική επισκόπηση της πορείας του σχολείου, σε συνδυασμό με τη γενικότερη εξέλιξη της νεοελληνικής εκπαίδευσης, ένα θέμα που ο συγγραφέας έχει μελετήσει και γνωρίζει άριστα.

Το Α΄ μέρος ολοκληρώνεται με ένα επίμετρο, στο οποίο αναφέρονται γεγονότα από τη σχολική ζωή της δεκαετίας του ’50, όταν ο Βελιαρούτης δίδαξε εκεί: ομιλίες, εκδηλώσεις, σχολικές εορτές, αφιερώματα, με πολλές φωτογραφίες και ανέκδοτα έγγραφα.

Στο Β΄ μέρος δημοσιεύονται κριτικά κείμενα για τρεις ποιητές από το Μούδρο, με αναλυτικές εργοβιογραφικές πληροφορίες. Πρόκειται για τον Κώστα Θεοφάνους (1919-2008), τον Αντώνη Π. Σουπιό (1921-1989) και την Ντίνα Γ. Καβάσιλα (1936-;).

Έγραψαν γι’ αυτόν

Η εκτίμηση και η αγάπη που έτρεφαν όλοι προς το πρόσωπό του αποδείχθηκαν πλειστάκις: από τις τιμητικές εκδηλώσεις που διοργάνωσαν προς τιμήν του παλιότερα ο Σύλλογος Καλλιθέας Λήμνου, ο Σύλλογος Μουδρινών και παλιοί μαθητές του, από την παρουσία πολλών φίλων, συγγενών και γειτόνων κατά τον εορτασμό των εκατοστών γενεθλίων του το 2016, όσο και από τα πάμπολλα πρόσφατα δημοσιεύματα γι’ αυτόν, μετά την εκδημία του. Έπεται μια ελάχιστη σταχυολόγηση από όσα γράφτηκαν γι’ αυτόν.

Ο Θωμάς Αθ. Μουκούλης το 2010.

«Από τη συνεργασία μου εκείνη (μια σχολική χρονιά όλη κι όλη) ο κερδισμένος και πολλά ωφελημένος ήμουνα εγώ. Πρώτα γιατί στάθηκε η αιτία και αφορμή ν’ ακολουθήσω τη σταδιοδρομία μου στη Δημόσια Εκπαίδευση και δεύτερο, γιατί δίπλα στο διευθυντή και φίλο Λεωνίδα Βελιαρούτη βρήκα το δρόμο για τη διδασκαλική μου «Ιθάκη».

Κοντά του είχαν την ευκαιρία να τον γνωρίσω ως δάσκαλο (με την άδειά του παρακολουθούσα και διδασκαλίες στην τάξη του), ως προϊστάμενο και ως άνθρωπο. Από αυτόν διδάχτηκα στην πράξη τι σημαίνει «στάση» και «διδακτικό τακτ» απέναντι στο μαθητή και απ’ αυτόν έμαθα τι σημαίνει αυστηρή (και καμιά φορά σχολαστική διοίκηση) –«δια του παραδείγματος»- με ανθρώπινο πρόσωπο και ποια είναι η αρμόζουσα συμπεριφορά του προϊστάμενου προς τους υφισταμένους του και προς τους μαθητές…»

Με τον Γιώργο Βουτσινά

Ο Γιώργος Βουτσινάς (24/11/2016).

«Ο μακροχρόνιος επιβάτης των ταξιδιών στα γράμματα, στην διδασκαλική παιδαγωγική, στη συγγραφή πολλών και διαφόρων βιβλίων, στην κριτική, πάντα ευγενικός και ευπροσήγορος χθες βράδυ, 23 Νοεμβρίου έκλεισε τα 100 του χρόνια. Τα γενέθλια αυτού του σημαντικότατου ανθρώπου, θα τα ζήλευε ακόμα κι ένας παππούς με 10 παιδιά και 20 εγγόνια. Δεν υπερβάλω. Άτεκνος και χήρος εδώ και χρόνια, ο Λεωνίδας Βελιαρούτης βρέθηκε προ απίστευτων γενέθλιων εκδηλώσεων…

Στις 6 το απόγευμα οι συγκάτοικοί του στην πολυκατοικία που διαμένει τον κάλεσαν στην είσοδο της πολυκατοικίας με ευχές, ποτά και δωράκια. Μια ώρα μετά το διαμέρισμά του πολιορκήθηκε από συγγενικά και στενά φιλικά πρόσωπα. Ήταν μια ημέρα των 100 χρόνων του που τιμήθηκε περίλαμπρα η σπουδαία αξιακή του προσωπικότητα από συγκατοίκους, συγγενείς και φίλους, οι οποίοι απέδειξαν ότι υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που γνωρίζουν να υπολήπτονται έναν πραγματικό ευπατρίδη».

Η γιορτή των 100 ετών

Ο Νίκος Βολωνάκης (εφ. Μακεδονία, 3/7/2017).

«Είναι σήμερα πάνω από εκατό χρονών και δικαιούται να θεωρείται το ‘‘ζωντανό μνημείο’’ της Λήμνου. Γιατί ο Λεωνίδας Βελιαρούτης είναι ένας ακόμα αφανής και αγιάτρευτος στοχαστής της ελληνικής περιφέρειας. Ένας άνθρωπος που πάντα τον χαρακτήριζαν η απλότητα κα η ταπεινότητα –με άλλα λόγια τα ουσιώδη της ζωής. Όπως έγραψε ο ίδιος στο ημερολόγιο του σπιτιού: «με χαρά και συγκίνηση καταγράφω τον έρωτά μου για το πανώριο νησί του Αιγαίου, τη γυναικοκρατούμενη Λήμνο. Η γραφή μου θυμίζει έναν αλαφροΐσκιωτο δάσκαλο που ήρθε το Φεβρουάριο του 1938 στη Λήμνο να δασκαλέψει στο Σαρπί κι εκείνος ερωτεύτηκε γρήγορα τη Λήμνο, την έκανε δεύτερη πατρίδα του και τη νοσταλγεί όταν βρίσκεται μακριά της»…

Ο Λεωνίδας, με το μικρό δέμας αλλά το πάντα σπινθηροβόλο βλέμμα έκανε το παν για να υποστηρίξει τις αξίες του σε όλη τη διάρκεια της άοκνης ζωής του. Είναι πρότυπο ανθρώπου που ζούσε σε φυσικές συνθήκες ζωής. Κάθε πρωί, μόλις ξημέρωνε, έβγαινε από το χαμηλοτάβανο σπίτι και ροβόλαγε πάντα περπατώντας, μέχρι να φτάσει στην παραλία έχοντας στη μασχάλη του μια άσπρη πετσέτα. Όταν επιχείρησα κάποτε να τον διευκολύνω για να τον πάρω με το αυτοκίνητο μέχρι τη θάλασσα, απάντησε αρνητικά, λέγοντας ότι θέλω να του κλέψω την ευχαρίστηση των 500 μέτρων. Η θέση Σκάλα της Καλλιθέας είναι –φαντάζομαι- το πιο αγαπημένο στέκι του Λεωνίδα. Εκεί ακριβώς που μέχρι τα ξημερώματα χτυπιούνται οι νεολαίοι στο μπιτς μπαρ της περιοχής, μόλις χαράξει δίνουν τη σκυτάλη σε έναν βιονικό άρχοντα, που ‘‘ξεπλένει’’ το χώρο με το μαγικό ραβδί του σοφού. Η απόλυτη άσκηση του σώματος και του πνεύματος.

Η Μαρία Λαμπαδαρίδου (ανάρτηση 19/3/2020).

«ΚΑΛΟ ΣΟΥ ΤΑΞΙΔΙ, ΛΕΩΝΙΔΑ ΒΕΛΙΑΡΟΥΤΗ, ευγενικέ μου φίλε μιας ζωής. Πήρες κι εσύ τον δρόμο τον χωρίς γυρισμό, να πας εκεί όπου “Φυσάει, φυσάει και λιγοστεύει ο κόσμος. Φυσάει Φυσάει και μεγαλώνει ο άλλος ο θάνατος ο πόντος ο γλαυκός κι ατελεύτητος”. Είναι οι στίχοι του Ελύτη που χτες τους έγραψα, γιατί σαν χτες είχε πάρει κι εκείνος τον ίδιο δρόμο, πριν από είκοσι τέσσερα χρόνια. Και σίγουρα πήρες μαζί σου τις θαλασσινές αύρες της Λήμνου και τα ευγενικά τοπία της που τόσο αγάπησες – κι ας ήσουν γνήσιος Ηπειρώτης. Πήρες και την αγάπη των Λημνιών που σε όλο το μάκρος της ζωής σου σε σέβονταν και σε τιμούσαν. Γιατί ήσουν ο ιδεολόγος, ο πνευματικός άνθρωπος, ο ακέραιος χαρακτήρας, ο συγγραφέας πολλών και σημαντικών βιβλίων, ήσουν ο ευγενικός φίλος με όλους, ήσουν ο σεμνός δάσκαλος…

…τα πρώτα πρώτα βιβλία που διάβασα ήταν από τη βιβλιοθήκη του Λεωνίδα Βελιαρούτη. Ζούσαν ακόμα με τη Μαρία στο Μούδρο. Θυμάμαι, χιόνιζε, όταν πήγαμε ένα απόγευμα με τη φίλη μου Τουτούλα στο σπίτι τους να τον γνωρίσω, γιατί είχα διαβάσει στην τοπική εφημερίδα του αείμνηστου Κωνσταντινίδη άρθρα του για τη λογοτεχνία. Η Μαρία μας κέρασε γλυκό ντοματάκι με αμύγδαλο. Και ο Λεωνίδας μου είπε να πάρω όποιο βιβλίο ήθελα από τη βιβλιοθήκη του. Και ήταν αυτά τα πρώτα που διάβασα. Τάσος Λειβαδίτης και Ρίτσος.

Από τότε μια φιλία βαθιά μας συνέδεσε που κράτησε μια ζωή. Φιλία και σεβασμός μαζί. Πολλά χρόνια, προπαντός όσο ζούσα στη Λήμνο, ήταν ο πνευματικός μου δάσκαλος, ο διακριτικός φίλος. Και αγάπησε τα βιβλία μου. Πολλές φορές είπε πως έβρισκε σε αυτά τις δικές του υπαρξιακές αγωνίες που δεν μπορούσε ο ίδιος να εκφράσει…

Εκείνος με παρότρυνε να γράψω για τη Μαρούλα και για τη Δοξανιώ, εκείνος με στήριξε στα δύσκολα τα χρόνια τα ερημικά, όταν όλα κατέρρεαν στη ζωή μου – ή έτσι νόμιζα – εκείνος ήταν πάντα εκεί, με τη σοφία του, με τον διακριτικό του λόγο, με τη μεγάλη παιδεία του, με την αμετακίνητη αφοσίωσή του στα βιβλία μου.

Να είναι ολόφωτος ο καινούριος δρόμος σου, φίλε μου Λεωνίδα, όπως ήταν όλη η ζωή σου γεμάτη από το φως το πνευματικό και από την ομορφιά του λόγου και της ψυχής που αναζητούσες με κάθε σου κείμενο»

Η Δέσποινα Γκερλέ-Μπίτσα, από το Γραμμένο:

«Λυπητερά χτύπησε η καμπάνα του Αρχαγγέλου σήμερα. Έφυγε απ την ζωή ένας μεγάλος δάσκαλος. Όχι μόνο ηλικιακά. Αλλά και σαν επιστήμονας, ένας προικισμένος, αληθινά πολυτάλαντος, συγγραφέας, καλονοικοκύρης, αξιοπρεπέστατος άνθρωπος. Ο Λεωνίδας Βελιαρούτης, που είχε γεννηθεί μια φεγγαρόλουστη βραδιά, όπως έλεγε, στις 23 Νοεμβρίου του 1916. Και πάλι νύχτα αποκοιμήθηκε και σαν πουλάκι πέταξε κοντά στην λατρεμένη του Μαρία, σε μια γωνιά του παραδείσου.

Κάθε καλοκαίρι που ερχόταν καθόταν στο σπίτι του... και ερχόταν και στο δικό μας και ατελείωτες κουβέντες γίνονταν μαζί του... επειδή είχε λόγο... θαυμάσιο! Μπορούσες να τον ακούς με τις ώρες... μετέδιδε τις γνώσεις του. Κολυμπούσε πολύ στη Λήμνο όπου πήγαινε, επειδή ήταν η Μαρία του από κει. Τα καλοκαίρια ερχόταν νωρίς στο Γραμμένο και μετά πήγαιναν και στο νησί. Ταξίδευε πολύ και έγραφε πολλά».

Με τον Παλ. Κυριαζή

Ο Παλαιολόγος Κυριαζής, πρόεδρος κοιν. Καλλιθέας Λήμνου:

«Στις 17 Μαρτίου 2020 έφυγε από κοντά μας ο Λεωνίδας Βελιαρούτης σε ηλικία 104 ετών. Ο δάσκαλος και διανοούμενος Λεωνίδας Βελιαρούτης, που μολονότι καταγόταν από τα Ιωάννινα, βρήκε στην Λήμνο, όχι την δεύτερη αλλά την πρώτη πατρίδα του. Δίδαξε, έζησε, παντρεύτηκε στην Λήμνο και συνέχισε να επιστρέφει κάθε άνοιξη και καλοκαίρι στην Καλλιθέα, το χωριό που τόσο αγάπησε αλλά και που πολύ αγαπήθηκε από αυτό.

Ο Λεωνίδας Βελιαρούτης αφιέρωσε σημαντικό μέρος των μελετημάτων του στην ιστορία του νησιού μας, των λογοτεχνών και των στοχαστών μας. Αυτόν τον αξιέπαινο εργάτη του πνεύματος, τον σεμνό και πάντα εγκάρδιο συμπολίτη μας, είχα την μεγάλη τύχη να γνωρίσω και να συνεργαστώ μαζί του. Η αγάπη του για το χωριό είχε ως αποτέλεσμα να συγγράψει το βιβλίο "Η Καλλιθέα (Σαρπί) της Λήμνου και η Παλαιολογική Σχολή της". Η Κοινότητα Καλλιθέας εκφράζει τα θερμά συλλυπητήρια στους συγγενείς του αείμνηστου Λεωνίδα».

Αυτόγραφη αφιέρωση του Λ .Βελιαρούτη

Πηγές

Θωμάς Αθ. Μουκούλης, «Λεωνίδας Δ. Βελιαρούτης, Σκιαγραφήματα της ζωής και του έργου του», Αθήνα 2010.

«Λεωνίδας Βελιαρούτης», λήμμα Βικιπαίδειας [συντάκτης ο γράφων].

«Λεωνίδας Βελιαρούτης (οργανωτικός γραμματέας της 6ης αχτίδας ΕΑΜ το ’44)», περιοδικό ΕΝΤΟΣ του Βύρωνα, τ. 41/Δεκέμβριος 1998.

Νίκος Βολωνάκης, «Λεωνίδας, ο αιωνόβιος Δάσκαλος», εφ. Μακεδονία της Κυριακής, 2/7/2017.

Αυτοβιογραφικά σημειώματα Λ. Βελιαρούτη από τα βιβλία του.

Δημοσιεύματα στις τοπικές εφημερίδες της Λήμνου.

Διάφορες ιστοσελίδες και σελίδες στο FB.

Θοδωρής Μπελίτσος

Ν. Σμύρνη, Μάρτιος 2020

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ https://belitsosquarks.blogspot.com/