▪
Με υποθήκη πολύτιμες πληροφορίες από τον εξαιρετικό ξεναγό μου, Έλληνα κάτοικο της Αβάνας, αλλά και την προσωπική εμπειρία των μοναχικών ωρών μου περιηγητικής περιδιάβασης, ένιωσα τους ρυθμούς και μπήκα στο συναίσθημα. Καταστάλαξε μέσα μου μια διαφοροποιημένη πρόσληψη της πραγματικότητας κι ένας καταιγισμός αντιθέσεων. Συνέβη στην Αβάνα και σε όση Κούβα διέβηκα στη διάρκεια του ταξιδιού μου.
▪
Αλλεπάλληλες στρώσεις ιστορίας τόσο ορατές, όσο κι η αναπότρεπτη διαδικασία φθοράς τους απεικασμένη πάνω στα μνημειακά κτίρια και πάνω στα μνημειακά αυτοκίνητα. Στην Κούβα η φθορά δεν επισκευάζεται, μόνο επισωρεύεται, λόγω παντελούς έλλειψης οικονομικών πόρων. Όμως στο βαθμό που η λειτουργία της καθημερινότητας καλεί, η πιο ευφάνταστη ευρηματικότητα ανασύρεται. Έτσι τα μουσειακά αυτοκίνητα της Αμερικανοκρατίας και τα συγκριτικά άκομψα, ανατολικοευρωπαϊκά της Σοβιετικής κηδεμονίας, επισκευάζονται αυτοσχέδια με οικιακά σκεύη και προσωπικής επινόησης ανταλλακτικά, λόγω ανυπαρξίας ανταλλακτικών. Εκλείπουν βασικά είδη διατροφής, όπως τα γαλακτοκομικά, και στην Αβάνα οι βρύσες έχουν νερό κάθε δεύτερη ημέρα. Όμως οι κάτοικοι δε δείχνουν ούτε υποσιτισμένοι ούτε βρόμικοι. Το νερό είναι ακατάλληλο προς πόση, το βράζουν όμως και το πίνουν. Στην εξοχή βόσκουν οι ισχνές αγελάδες, σκελετωμένες πράγματι, άρα ελάχιστης απόδοσης. Η επιλογές ένδυσης από τα κρατικά καταστήματα είναι πενιχρές, όμως έχοντας υπερβεί την αρτηριοσκλήρυνση του σοσιαλιστικού νόμου, προμηθεύονται υφάσματα και ράβουν, πλέον κατά τον νόμο. Έχουν διαμορφώσει τη δική τους ενδυματολογική αισθητική, πιο αισθησιακά κραυγαλέα ίσως για το ευρωπαϊκό αίσθημα. Στην Κούβα τα ήθη είναι ελευθεριάζοντα κι ο έρωτας σφύζει απροκάλυπτος, μάλιστα αγνοώντας το ηλικιακό σύνορο κάτωθεν και άνωθεν. Στην Αβάνα τα καμπριολέ vintage ταξί του-50, βαμμένα πορτοκαλί, φούξια, κόκκινα, τουρκουάζ, αποτελούν τουριστικό θέλγητρο σε συνδυασμό με μια τελετουργία διαπραγμάτευσης του κόμιστρου μεταφοράς. Όμως είναι ασφαλή. Στην Αβάνα υπάρχει υψηλό επίπεδο ασφάλειας, παρά την περιρρέουσα ένδεια. Στις φτωχογειτονιές της σου απευθύνονται στα Ισπανικά, αφοπλιστικά πεισμένοι ότι κατανοείς, δίχως όμως θρασεία απαίτηση και δίχως πρόθεση αρπαγής. Αν αρθρώσουν αίτημα στα Αγγλικά, αποσύρονται με αξιοπρέπεια εμπρός στη σταθερή σου άρνηση. Ακούν πολλή μουσική και οι μπάντες ξεφυτρώνουν ξέφρενα σε κάθε γωνιά, σε κάθε χώρο, παιανίζοντας μελωδίες που έχουμε εγκολπωθεί, όμως με βαθιά μουσική παιδεία. Αυτοί δεν είναι οργανοπαίχτες ζητιάνοι, γίνεται αμέσως αντιληπτό.
▪
Ο λόγος είναι για την Κούβα σήμερα, σύγχρονη στρώση Ιστορίας, όπως την έπλασε η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το -90, και συμπαρομαρτούσα, η κατάλυση του σοβιετικού εναγκαλισμού από το -60. Προφανώς ανέλπιστη ευκαιρία για τους Σοβιετικούς η επέκταση ισχύος τους επί αμερικανικού εδάφους και κάτω από την μύτη των ΗΠΑ, τους έδωσε το κίνητρο να υιοθετήσουν το επαναστατικό κίνημα του Φιντέλ Κάστρο με κύριο αίτημα τον αναδασμό της γης, παρά το γεγονός ότι ο Κάστρο δεν ήταν κομμουνιστής. Αρχικά όχι, μα στη συνέχεια, κατά τη ροή των γεγονότων και την ιστορική διαμόρφωση των εθνικών συμφερόντων, ναι, με τη σειρά του υιοθέτησε τον κομμουνισμό. Από το -62 διαποτίζεται ιδεολογικά και πολιτειακά η χώρα στον κομμουνισμό, απροσχημάτιστα. Ευνοημένα παιδιά των Σοβιετικών, οι Κουβανοί απολάμβαναν πολλαπλάσιους μισθούς από τους σοβιετικούς πολίτες. Σε αποστολές όμως στη μακρινή Σοβιετική διαπίστωναν ατέρμονες αναμονές στην ουρά με δελτία για την προμήθεια αγαθών, όπως του γάλατος, που στους ίδιους χαριζόταν αφειδώς δύο-δύο τα μπουκάλια. Τότε δοκίμαζαν έκπληξη κι αμηχανία να ερμηνεύσουν. Η επιλογή στροφής του Φιντέλ προς τον κομμουνισμό σφράγιζε τη δικαίωσή της, καθώς και η γη κατανεμήθηκε στους αγρότες κι η Κούβα πλέον δεν ήταν το playground των Αμερικανών μαφιόζων επιχειρηματιών ούτε η χαρά του τζόγου και της πορνείας. Άμα και έπαψε να αποτελεί εστία φιλοξενίας μιας εναλλακτικής αμερικανικής διανόησης.
▪
Μια χώρα με οικονομικό και εμπορικό αποκλεισμό – εμπάργκο- και δίχως καμία δυνατότητα δανειοδότησης, καλούνταν από το -90 να θρέψει τους πολίτες της παράγοντας μοναχά ζαχαροκάλαμο. Ως τότε το εξήγε στους Σοβιετικούς με αντάλλαγμα το πετρέλαιο. Άρχισαν να εκτρέφουν ζωάκια μιας κατηγορίας ανάμεσα σε κάστορα και ποντίκι, για να λαμβάνουν οι πολίτες τις στοιχειώδεις πρωτεΐνες. Άρχισαν να εφευρίσκουν παντοίους τρόπους συμπλήρωσης των γλίσχρων πλέον μισθών τους και τεχνικές υπέρβασης της αδυσώπητης φθοράς των πάντων. Όμως η χώρα σήμερα δε φαντάζει καθημαγμένη, μάλλον καλυμμένη από μια παλαιική πατίνα απαθανατίζεται, σαν να προσδίδει η φθορά πρόσθετη πινελιά νοσταλγικής ιδιαιτερότητας. Για τον επισκέπτη. Για τους κατοίκους διεξάγεται χαμογελαστή πάλη με δύο πύλες εσόδων. Πρώτον τον τουρισμό, πεδίο απέραντων δυνατοτήτων, συρρικνωμένων όμως από την ανεπάρκεια καταλυμάτων και οχημάτων μεταφοράς. Δεύτερον και απροσδόκητο, την Ιατρική, με την υψηλότερη εκπαίδευση των καλύτερων γιατρών του κόσμου, τους οποίους η χώρα εξάγει στο εξωτερικό. Σε εξίσου υψηλό επίπεδο βρίσκεται και η Φαρμακευτική, με αυθεντικά φάρμακα ακριβούς απόδοσης. Στην Κούβα η εκπαίδευση παρέχεται δωρεάν και οι περισσότεροι Κουβανοί λαμβάνουν ανώτατη παιδεία, δίχως όμως προοπτική άσκησης του αντίστοιχου επαγγέλματος. Έτσι οι ταξιτζήδες είναι συνήθως απόφοιτοι του Πολυτεχνείου, γεγονός συνεπίκουρο στην ευχέρεια χειρισμού και επιδιόρθωσης των παμπάλαιων μηχανών. Και η πλειονότητα του πληθυσμού, για παράδειγμα οι καθαρίστριες των ξενοδοχείων, είναι απόφοιτοι πανεπιστημιακών σχολών. Στη σύγχρονη Κούβα μόλις πριν από δύο χρόνια τέθηκαν σε κυκλοφορία λεωφορεία και επίσης επιτράπηκε η απόκτηση ιδιωτικού αυτοκινήτου. Πριν και μιλώντας πάντα για την μετά το -90 εποχή, η μεταφορά διεξαγόταν πεζή και με τον απίστευτο θεσμό του οτοστόπ σε οποιοδήποτε διερχόμενο κρατικό όχημα, το οποίο εκ του νόμου υποχρεωνόταν να σταματήσει και να μεταφέρει. Κι όμως στη χώρα παράγεται πολιτισμός κι η μουσική βαθαίνει πέρα από τη δημοφιλή salsa, σε ποιοτικά είδη, κι η τέχνη εκτείνεται σε εικαστικά πρωτότυπης δημιουργίας και σε αξιόλογη κινηματογραφική παραγωγή. Στη χώρα αγωνίζεται το αντιφατικό παρελθόν να παραγάγει αμάλγαμα για τη σμίλευση ενός πιο ελπιδοφόρου μέλλοντος. Οι πρώτες ύλες υπάρχουν, η ιστορική συγκυρία καλείται αρωγός.
▪
Με αναδρομή στην απώτατη Ιστορία της χώρας, προσπερνούμε τους Ισπανούς αποικιοκράτες, που κατά το σωτήριο έτος 1492 την ανακάλυψαν, και φθάνουμε στις ινδιάνικες ρίζες της. Πλησίστιες αφίχθηκαν οι τρεις του Κολόμβου καραβέλες, για να συναντήσουν τους φιλειρηνικούς ιθαγενείς, Τάινο, που είχαν αιώνες πριν εποικήσει το νησί προσπελάζοντάς το κόντρα στα ρεύματα, υπό τον τρόμο των ανθρωποφάγων Καρίμπε της Καραϊβικής. Η απάνθρωπη αντιμετώπιση της διαφορετικότητας των Ινδιάνων από την ισπανική αποικιοκρατία επέφερε σύντομα την εξαφάνισή τους. Επιτακτική η ανάγκη εργατικών σωμάτων στις φυτείες του ζαχαροκάλαμου, του καπνού και του κακάο αντιμετωπίστηκε με τη μεταφορά σκλάβων Αφρικανών. Πρόδηλη είναι η ισπανική στρώση Ιστορίας στην επαρχία και σε πόλεις, όπως το Σιενφουέγκος και το μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς Τρινιδάδ, με επαύλεις έκλυτης πολυτέλειας και σημεία της μαρτυρικής διαβίωσης των σκλάβων. Οι πόλεμοι της Ανεξαρτησίας από την ισπανική αποικιοκρατία στα τέλη του 19ου αιώνα ανέδειξαν τον πρώτο μεγάλο ήρωα της Κούβας, τον Χοσέ Μαρτί, σύμβολο αυτοθυσίας και αυταπάρνησης. Η Αμερική στάθηκε βοηθός στην απαλλαγή από τους Ισπανούς, όμως με τίμημα την εκμετάλλευση του 77% της γης από την United Company, αλλά και με την επίτευξη μιας οικονομικής αναβάθμισης, κυρίως στην Αβάνα, λόγω της επιχειρηματικής έκρηξης με μπαρ, καζίνα και κατανάλωση αλκοόλ. Ήταν η εποχή όπου μεσουράνησε ο δικτάτορας Μπατίστα. Ώσπου κατά τη δεκαετία -50, στην Κούβα εμφανίστηκαν ομάδες ένοπλων φοιτητών, ανάμεσά τους και αυτή του Φιντέλ. Ώσπου την Κούβα και τα επαναστατικά της κινήματα ανακάλυψε ένας νεαρός Αργεντινός αστός, γιατρός στο επάγγελμα και παθιασμένος ιδεολόγος της επαναστατικής ιδέας δίχως όρια, ο Τσε Γκεβάρα. Και σχεδόν επέβαλε τη συνεισφορά του στο εγχείρημα του Φιντέλ, με απαράμιλλο ηρωισμό οικοδομώντας μαζί του μια προπετή πολιτειακή εξαίρεση στην αμερικανική ήπειρο, και επαξίως χρίστηκε ο δεύτερος μέγιστος ήρωας των Κουβανών. Ο θρυλικός Τσε.
▪
Η Κούβα δεν περιβάλλεται από τη βαριά αύρα των χωρών του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού της Ευρώπης. Στην Κούβα είναι ακόμη υπαρκτό το καθεστώς με πρόθεση ανοίγματος και ελπίδα υπέρβασης του ολέθριου αποκλεισμού. Στην Κούβα το κράμα Ισπανών και Αφρικανών προγόνων με μια χροιά από το φάσμα των Ινδιάνων που εξολοθρεύτηκαν νωρίς, και απόληξη μια εθνική φυσιογνωμία με διττή απόχρωση χρωτός, σχεδόν ισόποσα μαύρων και λευκών, αναδίνει αναγεννητικό δυναμισμό. Μου είπαν: « να προλάβεις την Κούβα πριν αλλοιωθεί». Δε συμφωνώ με την έννοια της αλλοίωσης, γιατί πιστεύω στην έννοια του μετασχηματισμού. Γιατί πάνω από την επιθυμία του περιηγητή να προμηθευτεί τα γνήσια κουβανικά πούρα, να αντικρίσει το μπαρ Floridita του Χέμινγουεϊ και με ελάχιστα πέσος να πιεί χρωματιστά κοκτέιλ και όλη νύχτα να λικνιστεί στη salsa, είναι ο παλμός ενός λαού που ζει αληθινά. Και πάνω από τα νεανικά οράματα για το επαναστατικό πείραμα εφαρμογής και εξαγωγής του κομμουνιστικού προτύπου οργάνωσης της κοινωνίας, γοητευτικό κληροδότημα των νεανικών οραμάτων, είναι η ανάγκη ενός λαού να απαγκιστρωθεί και να εξελιχθεί. Γιατί η Ιστορία δεν προχωρεί με αγκυλώσεις, αλλά με διαρκή μετασχηματισμό.
▪
Είθε η πάλαι ποτέ Κούβα της ουτοπίας να βρει τον δρόμο της…
ν.σ.
Φωτογραφίες
 |
Οι φωτογραφίες ανήκουν στην κα Νέλλα Συναδινού
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου