Λογοτεχνία του Φανταστικού-Απόψεις και Ανάλυση

Είναι η φανταστική λογοτεχνία ένα ανεδαφικό και παρωχημένο είδος ή πιο επίκαιρο από ποτέ αναδεικνύει την πραγματική πτυχή της ελευθερίας του ανθρώπινου εγκεφάλου, δηλαδή τη φαντασία και τη δημιουργία;

Η τόσο μοναδική τέχνη της γλωσσικής έκφρασης του ανθρώπου γραπτώς, είναι ένα πολύπλευρο και σύνθετο φαινόμενο. Γιατί ένα λογοτεχνικό έργο εμπεριέχει όλες τις πτυχές του νου του συγγραφέα. Το κείμενο περιβάλλεται από τα συναισθήματα του, οι λέξεις τοποθετούνται εντέχνως από τον ανθισμένο και μοναδικό λόγο του, η πιο εξελιγμένη μορφή επικοινωνίας του ανθρώπου, δηλαδή η γλώσσα, συμβάλλει στην όσο πιο αναλυτική και δομημένη παρουσίαση του κόσμου του συγγραφέα στον αναγνώστη. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι στη  λογοτεχνία χρησιμοποιείται η αμεσότητα της γλώσσας, η οποία είναι ίσως το πιο κατάλληλο μέσο στην τέχνη να αντικατοπτρίσει ακριβώς τον εσωτερικό κόσμο του συγγραφέα. Υπάρχουν πολλά είδη λογοτεχνίας, το διήγημα, η ποίηση, τα μυθιστορήματα, οι νουβέλες, κατηγορίες που χαρακτηρίζονται μοναδικά από ιδιαίτερα γνωρίσματα. Όλες αυτές οι μορφές της, άνθισαν και έγιναν γνωστές σε πολλές περιόδους. Καθεμία από αυτές αγγίζει διαφορετικά τον αναγνώστη, προσδίδει διαφορετικά υποκειμενικά στοιχεία σε κάθε ξεχωριστό νου και τον συντροφεύει σε διάφορες ψυχικές του καταστάσεις. Τα ποιήματα εισάγουν το λυρισμό και το ρομαντισμό στη ζωή μας όσο τίποτε άλλο, τα διηγήματα μιλούν στη ψυχή κάθε ανθρώπου βρίσκοντας τον εαυτό του μέσα σε αυτά, οι αλληγορίες νουθετούν και διδάσκουν. Τα μυθιστορήματα όμως είναι κάτι το διαφορετικό.

Η μυθοπλασία, είναι ένα ιδιαίτερο γνώρισμα του ανθρώπινου νου. Δεν αποδίδει μόνο κάτι το οποίο βλέπει, κάτι το χειροπιαστό ή κάτι υπαρκτό, αλλά πλάθει από το μηδέν καταστάσεις όπου η φαντασία έχει επινοήσει. Υπάρχουν πολλά είδη μυθιστορημάτων τα οποία ξεχωρίζουν αν τα τοποθετήσουμε σε μια νοητή κλίμακα, που μετρά το πόσο μακριά βρίσκεται αυτό που εξιστορείται από την πραγματικότητα. Ας πούμε μια ιστορία που θα πλαστεί στην Αθήνα του σήμερα, με καθημερινούς ανθρώπους δεν έχει σίγουρα την ίδια θέση με μια ιστορία σε ένα παράλληλο σύμπαν με ανθρώπους και μυθικά πλάσματα(π.χ νεράιδες). Ας σταθούμε στο τελευταίο είδος, όταν έχουμε μια ιστορία που δε θα συμβεί ποτέ. Ένας άνθρωπος βιώνοντας τη καθημερινότητα, τη ρουτίνα της ζωής έχει μια τάση να γράφει εντελώς φανταστικές ιστορίες ώστε να ξεφεύγει πλήρως από το τώρα. Το ονομάζουμε αλλιώς και Φανταστική Λογοτεχνία. Από τον ίδιο τον Όμηρο και τον Δάντη, έως τον Φ. Μπάουμ και Τζ.Ρ.Ρ Τόλκιν, η φανταστική λογοτεχνία έχει να αποδώσει ιστορίες και φαινόμενα ασύλληπτα για τον ανθρώπινο νου. Οι συγγραφείς χρησιμοποιούν τη φαντασία τους για να επινοήσουν ιστορίες, όμως οι ίδιοι έχουν επηρεαστεί από αρχαίες μυθολογίες, ήθη και έθιμα, φανταστικά πλάσματα, ώστε να δημιουργήσουν ιδανικά τον κόσμο τους. Οι ιστορίες αυτές οδηγούν τον αναγνώστη σε μέρη ανεξερεύνητα, δηλαδή μονοπάτια που δημιουργεί μόνο ο ανθρώπινος νους.

Η λογοτεχνία του φανταστικού στις μέρες μας αντιμετωπίζεται ακραία από τους αναγνώστες, ή θα ενθουσιαστούν σε πολύ μεγάλο βαθμό ή θα την απαξιώσουν πλήρως. Οι ακραίες αυτές στάσεις του κοινού δημιουργούνται από την ίδια την  καθημερινότητα που ζούμε, καθώς το φορτικό και κουραστικό πρόγραμμα δεν αφήνει τον ίδιο τον αναγνώστη να επικεντρωθεί εις βάθος στο έργο που κρατάει στα χέρια του, αλλά αρκείται σε μια πιο επιφανειακή ανάγνωση, ίσα ίσα ώστε να παρακολουθήσει την ιστορία και να καταλάβει τα πιο συχνά γλωσσικά στοιχεία του συγγραφέα. Άσχετα αν ένα λογοτεχνικό έργο είναι καλοδουλεμένο, με αυτό τον τρόπο ανάγνωσης δυστυχώς δε θα σχηματίσουν εύκολα καλή γνώμη γιατί η πραγματική αξία ενός έργου, η οποία το ξεχωρίζει και από τα άλλα έργα, βρίσκεται βαθιά στο κείμενο. Έπειτα η σκληρή καθημερινότητα, ωθεί τους περισσότερους αναγνώστες να διαβάσουν καλύτερα ένα διήγημα ή ένα μυθιστόρημα πολύ κοντά στη ζωή ενός κοινού ανθρώπου. Ο αναγνώστης έτσι συγκρίνει καλύτερα τον εαυτό του με τους πρωταγωνιστές, ελκύεται από τις μικρές διαφορές που θα βρει με αυτούς στο βίο τους, ενώ θα ταυτιστεί καλύτερα με το κοινό περιβάλλον. Αντίθετα, οι "παράλληλοι κόσμοι", τα περίεργα πλάσματα και καταστάσεις που απορρέουν εξ ολοκλήρου από τη φαντασία, δε θα τον ενθουσιάσουν τόσο. Η άλλη πλευρά αντίδρασης ως προς τις φανταστικές ιστορίες χαρακτηρίζεται άκρως ενθουσιώδης. Για τους ίδιους λόγους της καταπιεστικής καθημερινότητας, ο αναγνώστης ψάχνει διέξοδο προς τη φαντασία. Μαγεύεται από τη παραμυθένια ατμόσφαιρα του και προτιμά να μείνει εκεί, ανεξαρτήτως αν είναι ήρεμη ή περιπετειώδης, φτάνει όμως  να είναι μακριά από τη ρουτίνα του. Σημαντική ώθηση στη φανταστική λογοτεχνία έχει δώσει και ο κινηματογράφος. Πολλοί σκηνοθέτες επιχείρησαν να δημιουργήσουν ταινίες εμπνευσμένες από παραμύθια άλλων εποχών, επενδύοντας στα σύγχρονα τεχνικά μέσα, που με αυτά οτιδήποτε είναι πιθανό. Ταινίες όπως αυτές του Peter Jackson ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών ή το Hobbit, οι ταινίες της Disney που αναβιώνουν για παράδειγμα κλασσικά παραμύθια του Hans Christian Andersen, κέρδισαν το απαιτητικό κοινό και ώθησαν πολλούς αναγνώστες να ανατρέξουν στα αρχικά κείμενα που είναι γραμμένα στα βιβλία.

Έχω παρατηρήσει ουκ ολίγες φορές κριτικές για τη φανταστική λογοτεχνία που τις παρουσιάζω με απλοϊκό τρόπο για χάρη συντομίας όπως: "για δράκους θα μιλάμε τώρα;", "μα καλά είναι πολύ παραμύθι αυτό", "αυτά δε συμβαίνουν"... Είναι γνωστό ότι μια μυθική περιπέτεια δε μαγεύει τη πλειοψηφία. Οι λόγοι απαντήθηκαν πιο πάνω. Ζούμε σε μια εποχή που επικρατεί ο κυνισμός, η τετράγωνη λογική, η πλειοψηφία των αναγνωστών ελκύεται από την ωμή πραγματικότητα. Το αίσθημα της επιβίωσης κυριαρχεί, οι απλές ιστορίες που βρίσκονται στη διπλανή μας πόρτα, τις οποίες αυτός που τις ζει τις θεωρεί βαρετές, γίνονται ξαφνικά πολύ ενδιαφέρουσες για εμάς, γιατί ακριβώς δε τις ζούμε! Ένας φαύλος κύκλος, που ο καθένας θέλει να βιώνει τη ζωή των πλησίον του, όπως και οι πλησίον του θέλουν να έχουν τη δική του, έτσι για αλλαγή. Κανείς δε συνειδητοποιεί ότι αν ζούσε την συγκεκριμένη ιστορία ο ίδιος, δε θα του φαινόταν το ίδιο συναρπαστική. Το ίδιο και με τις φανταστικές ιστορίες, μόνο που οι αναγνώστες δεν ενθουσιάζονται από τη πραγματικότητα και ψάχνουν αφορμές να ξεφύγουν σε μαγικές εποχές σε ένα παράλληλο σύμπαν. 

Δε θέλω να επηρεάσω κανέναν. Η προτίμηση στις τέχνες είναι κάτι το καθαρά υποκειμενικό, το οποίο μπορεί βέβαια να επηρεάζεται από διάφορες συνιστώσες (διαφήμιση ή ρεύματα μόδας) αλλά στο τέλος κάθε άνθρωπος, ανάλογα με τη προσωπική αίσθηση του καλαίσθητου, θα επιλέξει το λογοτεχνικό είδος που του ταιριάζει. Η διαπίστωση της επιρροής που μας ασκεί η καθημερινότητα και το γεγονός της προσπάθειας μας να ξεφύγουμε από αυτό, είναι ένα σημείο των καιρών που δε θα έπρεπε να μας προβληματίζει στο επίπεδο της τέχνης, αλλά σε πολιτικό επίπεδο. Η τέχνη απλώς βρίσκεται πάντα εκεί να δώσει αυτό που ζητά ο παρατηρητής της. Καθώς οι ίδιοι οι συγγραφείς είναι καθημερινοί άνθρωποι και βρίσκονται εκεί έξω. Οι μεν μαγεύονται από φανταστικούς κόσμους, οι δε από καθημερινές καταστάσεις. Η φανταστική λογοτεχνία όμως δε θα πρέπει να παραγκωνίζεται αλλά να μείνει ζωντανή. Άλλωστε είναι αυτή που προωθεί την ικανότητα του ανθρώπου να φαντάζεται δίχως όρια. Τότε ο ανθρώπινος νους ξεφεύγει από της καθημερινότητα και τον εντός ορίων βίο, ανακαλύπτοντας νέα πνευματικά μονοπάτια . Ας αφήσουμε τη φαντασία να μας ταξιδέψει σε κάτι πρωτόγνωρο που θα βιώσουμε μοναδικά.
Κωνσταντίνος Κοντίτσης