ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ

Το  ελπίζει ο Θεός

πως τουλάχιστο μες στους λυγμούς των  ποιητών

δεν  θα πάψει να  υπάρχει  ποτές  ο παράδεισος.

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος γεννήθηκε την 1η Ιανουαρίου 1912 ( - 19 Δεκεμβρίου 1911 ) στο χωριό Κροκεές της Λακωνίας, όντας ο δευτερότοκος γιος του Κωνσταντίνου Βρεττάκου και της Ευγενίας Παντελεάκη.

Πέρασε τα παιδικά και εφηβικά χρόνια του μεταξύ Πλούμιτσας, Κροκεών και Γυθείου. Αναχώρησε για την Αθήνα το 1929 με στόχο να ξεκινήσει –μάταια, λόγω οικονομικών δυσχερειών και προβλημάτων υγείας στην οικογένεια– πανεπιστημιακές σπουδές. Προσλήφθηκε ως υπάλληλος αρχικά σε εταιρεία υδραυλικών έργων αποξήρανσης ενώ στη συνέχεια, έως το 1932, έκανε διάφορες περιστασιακές χειρωνακτικές εργασίες. Στο μεταξύ, εξέδωσε δύο ποιητικές συλλογές («Κάτω από σκιές και φώτα», 1929 και «Κατεβαίνοντας στη σιγή των αιώνω», 1933), οι οποίες έλκυσαν το ενδιαφέρον του λογοτεχνικού κόσμου – προκαλώντας ιδιαίτερα την προσοχή του Κωστή Παλαμά. Το επόμενο βιβλίο του («Ο πόλεμος») οδηγήθηκε στην πυρά από το καθεστώς Μεταξά. 

Ακολουθώντας τα βήματα του χωροχρόνου του, ο ποιητής στρατεύτηκε αμέσως μετά την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Με την κατάρρευση του μετώπου, το 1941, επέστρεψε πεζή στην Αθήνα. Γρήγορα εντάχθηκε στην Εθνική Αντίσταση (ΕΑΜ). Οι ημερολογιακές σημειώσεις του από αυτή την περίοδο αποτέλεσαν τη βάση του βιβλίου του «Το αγρίμι». Συμμετείχε στην κινητοποίηση των Ελλήνων λογοτεχνών συνυπογράφοντας τη διαμαρτυρία “Προς τη Δ’ Αναθεωρητική Βουλή των Ελλήνων και τη Διεθνή Κοινή Γνώμη: Περί εκτάκτων μέτρων κατά των επιβουλευομένων την Δημοσίαν Τάξιν και την ακεραιότητα της χώρας”. Αυτή την περίοδο συνεργάστηκε με το περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα», του οποίου λίγο αργότερα διετέλεσε αρχισυντάκτης, διευθυντής και εκδότης. Ταυτόχρονα απολύθηκε από το Υπουργείο Εργασίας εξαιτίας των πολιτικών φρονημάτων του. 

Το 1948 γνωρίστηκε με τον Άγγελο Σικελιανό συνδεόμενος μαζί του με στενή φιλία ενώ επίσης γνωρίστηκε και συνδέθηκε φιλικά και πνευματικά με τους Τατιάνα και Ροζέ Μιλλιέξ. Στο μεταξύ διαγράφηκε από το ΚΚΕ και απομακρύνθηκε από τη διεύθυνση των «Ελεύθερων Γραμμάτων» εξαιτίας του λυρικού δράματος «Δυο άνθρωποι μιλούν για την ειρήνη του κόσμου». Ως δημοτικός σύμβουλος στον Δήμο Πειραιά (1955-1959) ανέπτυξε αξιοσημείωτη πολιτιστική δράση (ίδρυση Πειραϊκού Θεάτρου του Δημήτρη Ροντήρη, Ιστορικού Αρχείου, Φιλαρμονικής Πειραιώς, Δημοτικής Πινακοθήκης).

Στο Άγιον Όρος, το 1984, καθισμένος
στο μαρμάρινο θρόνο της
Μονής Βατοπεδίου.
 (Φωτ. Κώστας Βρεττάκος)

Το 1958, μετά από επίσκεψή του στη Ρωσία κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ο ένας από τους δύο κόσμους», με αφορμή το οποίο κατηγορήθηκε (μαζί με τους Γιάννη Ρίτσο και Μάρκο Αυγέρη) για παράβαση του Ν.509. 

Τα επόμενα χρόνια συνάντησε μεγάλες δυσκολίες οικονομικής επιβίωσης. Ανάμεσα σ’ άλλα, εργάστηκε ως ιματιοφύλακας στο Εθνικό Θέατρο (1964) με παρέμβαση του Λουκή Ακρίτα. Μετά το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, ο ποιητής αυτοεξορίστηκε στην Ελβετία από όπου ταξίδεψε ανά την Ευρώπη (Βουκουρέστι, Βενετία, Δαλματικές ακτές, Ζάγκρεμπ, Ρώμη, Παρίσι, Βirmingham, Λονδίνο, Παλέρμο, Μόναχο). Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ευρώπη συμμετείχε σε ραδιοφωνικές εκπομπές και σε φεστιβάλ ποίησης, τιμήθηκε από ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, και επεξεργάστηκε το αυτοβιογραφικό κείμενο «Οδύνη» που εκδόθηκε το 1969 στη Νέα Υόρκη. 

Επέστρεψε στην Αθήνα κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης. Η Ακαδημία Αθηνών των τίμησε με το Βραβείο Ουράνη. Δώδεκα χρόνια αργότερα, ανακηρύχθηκε μέλος της (26 Φεβρουαρίου 1986). Λίγο προτού πεθάνει (4 Αυγούστου 1991, στην Πλούμιτσα) αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. 

Επίσης, τιμήθηκε με το Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1940, 1956, 1982), το Βραβείο Knocken και το Βραβείο της Εταιρείας Σικελικών Γραμμάτων και Τεχνών (1980), το Αριστείο Γραμμάτων από την Ακαδημία Αθηνών (1982), το Βραβείο του Τιμίου Σταυρού του Απόστολου και Ευαγγελιστού Μάρκου από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής (1984), το Μετάλλιο του Χρυσού Πηγάσου από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών (1989). Προτάθηκε τέσσερις φορές για το βραβείο Νοbel λογοτεχνίας. Τιμήθηκε από πολλούς δήμους ανά την Ελλάδα, ανακηρύχτηκε επίτιμος πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών μαζί με το Γιάννη Ρίτσο και το Γιώργο Βαλέτα (1984), επίτιμος Πρόεδρος της Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών του Πειραιά, επίτιμο μέλος του Παρνασσού.

Εργογραφία (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) Ι.Ποίηση  • Κάτω από σκιές και φώτα. Αθήνα, τυπ. Τέχνη, 1929. • Κατεβαίνοντας στη σιγή των αιώνων. Αθήνα, Μαυρίδης, 1933. • Οι γκριμάτσες του ανθρώπου. Αθήνα, τυπ. Ματαράγκα, 1935. • Ο πόλεμος. Αθήνα, τυπ. Ματαράγκα, 1935. • Η επιστολή του κύκνου. Αθήνα, Γκοβόστης, 1937. • Το ταξίδι του Αρχάγγελλου (sic) · Σχέδια – Καλλιτεχνική επιμέλεια Επαμ. Λιώκη. Αθήνα, 1938. • Μαργαρίτα - Εικόνες απ’ το ηλιοβασίλεμα. Αθήνα, Αντωνόπουλος, 1939. • Το γυμνό παιδί. Αθήνα, Νεοελληνική Λογοτεχνία, 1939. • Το μεσουράνημα της φωτιάς·Ποιήματα 1938-1940. Αθήνα, Αντωνόπουλος, 1940. • Ηρωική συμφωνία… Αθήνα, έκδοση του περ. Φιλολογικά Χρονικά, 1944. • 33 Ημέρες. Αθήνα, Ματαράγκας, 1945 (Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης) • Λόγος ενός ληστή στη διάσκεψη του Πότσδαμ. Αθήνα, Ματαράγκας, 1945. • Η παραμυθένια Πολιτεία. Αθήνα, Ματαράγκας, 1947. • Το βιβλίο της Μαργαρίτας. Αθήνα, Ανδρομέδα, 1949. • Ο Ταϋγετος και η σιωπή. Αθήνα, Λογοτεχνική Γωνιά, 1949. • Τα θολά ποτάμια. Αθήνα, 1950. • Πλούμιτσα. Κροκεές, 1950 (περιορισμένα αντίτυπα ) • Πλούμιτσα. Αθήνα, Τα Πειραϊκά Χρονικά, 1952. • Έξοδος με το άλογο (Ύμνος στη χαρά)· Μ’ ένα σχέδιο του Γιώργου Βακαλό. Αθήνα, 1952. • Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ. Αθήνα, Ημέρα, 1954. • Ο χρόνος και το ποτάμι · 1952-1956. Αθήνα, Δίφρος, 1957. • Η μητέρα μου στην εκκλησία. Αθήνα, Δίφρος, 1957. • Βασιλική δρυς· Ποιήματα. Αθήνα, Δίφρος, 1959. • Το βάθος του κόσμου. Αθήνα, Ματαράγκας, 1961. • Αυτοβιογραφία. Αθήνα, Φέξης, 1961. • Ωδή στον ήλιο. Αθήνα, Διογένης, 1974. • Διαμαρτυρία· Ποιήματα· Με δύο σχέδια της Christine Lichthard. Αθήνα, Διογένης, 1974. • Το ποτάμι Μπυές και τα εφτά ελεγεία. Αθήνα, Διογένης, 1975. • Απογευματινό ηλιοτρόπιο· Ξυλογραφίες – εξώφυλλο Ζίζης Μακρή. Αθήνα, Διογένης, 1976. • Ο Προμηθέας ή Το παιχνίδι μιας μέρας. Αθήνα, Διογένης, 1978. • Εις μνήμην 1940-1944. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1981. • Λειτουργία κάτω απ’ την Ακρόπολη. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1981. • Ο διακεκριμένος πλανήτης)· Ποιήματα. Αθήνα, Τρία Φύλλα, 1983. • Ηλιακός λύχνος. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1984. • Εκκρεμής δωρεά. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1986. • Χωρωδία. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1988. • Η φιλοσοφία των λουλουδιών· Ποιήματα· Μετάφραση David Connoly· Εικονογράφηση Γιώργη Βαρλάμου. Αθήνα, Artigraf, 1988. • Σικελικά ποιήματα. Αθήνα, Αστρολάβος/Ευθύνη50, 1990. • Διαμαρτυρία. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1991. • Συνάντηση με τη θάλασσα. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1991. ΙΙ.Πεζά - Διαλέξεις - Κριτικά Δοκίμια  • Το αγρίμι · 1941-1943. Αθήνα, Ματαράγκας, 1945. • Το ηθικό στοιχείο στη δημοτική ποίηση. Αθήνα, 1954. (ανατύπωση από τα Ελληνικά Χρονικά99, 14/3/1954, σ.17-20) • Δυο άνθρωποι μιλούν για την ειρήνη του κόσμου. Αθήνα, Τα Πειραϊκά Χρονικά, 1949. • Ο ένας από τους δύο κόσμους (Ένα ταξίδι - Μια γιορτή - Μερικά συμπεράσματα). Αθήνα, 1958. • Νίκος Καζαντζάκης · Η αγωνία του και το έργο του · Επιμέλεια Κωστούλας Μητροπούλου. Αθήνα, Σύψας Π. - Σιαμαντάς Χρ., 1960. • Η Στροφή και η θέση του Σεφέρη. Αθήνα, 1962 (ανάτυπο από τον τόμο για το Σεφέρη) • Το αγρίμι και η καταιγίδα. Αθήνα, Θεμέλιο, 1965. • Οδύνη. Νέα Υόρκη, Εκδόσεις Αποφοίτων Ελληνικών Πανεπιστημίων, 1969. • Μπροστά στο ίδιο ποτάμι · Διηγήματα. Αθήνα, Διογένης, 1972. • Μαρτυρίες μιας κρίσιμης εποχής. Αθήνα, Κάκτος, 1979. • Ποιητικός λόγος και εθνική αλήθεια (Ο λόγος του ποιητή στην Ακαδημία στις 9 Φεβρουαρίου 1988). Αθήνα, Φιλιππότης, 1988. • Λόγος για το Μεσολόγγι (Γιορτές της Εξόδου 17 Απριλίου 1989). Αθήνα, Φιλιππότης, 1989. • Ακαδημία Αθηνών · Έκτακτος Συνεδρία της 12ης Δεκεμβρίου 1989 · Προεδρία Σόλωνος Κυδωνιάτου · Μνήμη Άγγελου Σικελιανού · Ομιλία του Ακαδημαϊκού κ.Νικηφόρου Βρεττάκου · Ομιλία του Ακαδημαϊκού κ. Πέτρου Χάρη. Αθήνα, 1989 (ανάτυπο από τα Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών64). • Η φθορά της γλώσσας φθορά του έθνους. Αθήνα, Φιλιππότης, 1990. • Ενώπιος ενωπίω · Ημερολογιακές σημειώσεις 1962 · Πρόλογος Κώστας Βρεττάκος. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1991. • Οδύνη - Αυτοβιογραφικό. Αθήνα, Πόλις, 1995. ΙΙΙ.Μεταφράσεις • Στέφαν Τσβάιχ, Ρομαίν Ρολλάν· Ο άνθρωπος και το έργο του. Αθήνα, Βιβλιοεκδοτική, χ.χ. • Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Μπαρμπα- Γκόριο· Πρόλογος – Μετάφραση Νικηφόρου Βρεττάκου. Αθήνα, Βιβλιοεκδοτική, 1954. • Αττίλα Γιόζεφ · Ποιήματα · Μετάφραση Νικηφόρου Βρεττάκου, Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Κέδρος, 1963. • Εντίτα Μόρρις·Τα λουλούδια της Χιροσίμα. Αθήνα, Θεμέλιο, 1978. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος με τους συναδέλφους του στον Οικοδομικό Συνεταιρισμό Πειραιά, το 1950 ΙV. Συγκεντρωτικές εκδόσεις • Οι γκριμάτσες του ανθρώπου. Αθήνα, 1935.Δεύτερη έκδοση, Τελειωτική μορφή. Αθήνα. Εκδόσεις Αντωνοπούλου, 1940. Στον τόμο τούτο ξαναδημοσιεύονται: Οι Γκριμάτσες του ανθρώπου (1935), Η Επιστολή του Κύκνου (1937), Το Ταξίδι του Αρχαγγέλου (1938) και Η Μαργαρίτα: Εικόνες απ’ το ηλιοβασίλεμα (1939). Τα ποιήματα του Κατεβαίνοντας στη σιγή των αιώνων (1933) • Τα ποιήματα · 1929-1951. Αθήνα, 1955. • Ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος · Επιλογή από το έργο του. Αθήνα, Θεμέλιο, 1964. • Ποιήματα 1929-1957. Αθήνα, Διογένης, 1972. • Ποιήματα 1958-1967· Οδοιπορία· Μ’ ένα χαρακτικό της Βάσως. Αθήνα, Διογένης, 1972. • Ποιήματα 1967-1970. Αθήνα, Διογένης, 1972. • Τα ποιήματα · Τόμος πρώτος·Με ένα σχέδιο του Επαμεινώνδα Λιώκη. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1981. • Τα ποιήματα · Τόμος δεύτερος. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1981. • Τα ποιήματα · Τόμος τρίτος. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1991. Με τον Άγγελο Σικελιανό σε κεντρικό δρόμο του Πειραιά (1949). Η φωτογραφία είναι αφιερωμένη από τον Σικελιανό στην κόρη του Νικηφόρου, Ευγενία (τη Βγένα, όπως την αποκαλούσε ο ίδιος)

ΠΟΙΗΜΑΤΑ 

Ὁ πράσινος κῆπος

Ἔχω τρεῖς κόσμους. Μιὰ θάλασσα, ἕναν
οὐρανὸ κι ἕναν πράσινο κῆπο: τὰ μάτια σου.
Θὰ μποροῦσα ἂν τοὺς διάβαινα καὶ τοὺς τρεῖς, νὰ σᾶς ἔλεγα
ποῦ φτάνει ὁ καθένας τους. Ἡ θάλασσα, ξέρω.
Ὁ οὐρανός, ὑποψιάζομαι. Γιὰ τὸν πράσινο κῆπο μου,
μὴ μὲ ρωτήσετε.

Οἱ μουσικοὶ ἀριθμοί

Χωρὶς τὴ μαθηματικὴ τάξη, δὲν στέκει

τίποτε: Οὔτε οὐρανὸς ἔναστρος,

οὔτε ρόδο. Προπαντὸς ἕνα ποίημα.

Κι εὐτυχῶς ὅτι μ᾿ ἔκανε ἡ μοῖρα μου

γνώστη τῶν μουσικῶν ἀριθμῶν,

ὅτι κρέμασε μίαν ἀχτίνα ἐπὶ πλέον

τὸ ἄστρο τῆς ἡμέρας στὴν ὅρασή μου

καὶ κάνοντας τὰ γόνατά μου τραπέζι

ἐργάζομαι, ὡς νά ῾ταν νὰ φτιάξω

ἕναν ἔναστρο οὐρανό, ἢ ἕνα ρόδο.

Ἕνας μικρότερος κόσμος

Ἀναζητῶ μίαν ἀκτὴ νὰ μπορέσω νὰ φράξω

μὲ δέντρα ἢ καλάμια ἕνα μέρος

τοῦ ὁρίζοντα. Συμμαζεύοντας τὸ ἄπειρο, νἄχω

τὴν αἴσθηση: ἢ πὼς δὲν ὑπάρχουνε μηχανὲς

ἢ πὼς ὑπάρχουνε πολὺ λίγες· ἢ πὼς δὲν ὑπάρχουν στρατιῶτες

ἢ πὼς ὑπάρχουνε πολὺ λίγοι· ἢ πὼς δὲν ὑπάρχουνε ὅπλα

ἢ πὼς ὑπάρχουνε πολὺ λίγα, στραμμένα κι αὐτὰ πρὸς τὴν ἔξοδο

τῶν δασῶν μὲ τοὺς λύκους· ἢ πὼς δὲν ὑπάρχουνε ἔμποροι

ἢ πὼς ὑπάρχουνε πολὺ λίγοι σε ἀπόκεντρα

σημεῖα τῆς γῆς ὅπου ἀκόμη δὲν ἔγιναν ἁμαξωτοὶ δρόμοι.

Τὸ ἐλπίζει ὁ Θεὸς

πὼς τουλάχιστο μὲς στοὺς λυγμοὺς τῶν ποιητῶν

δὲν θὰ πάψει νὰ ὑπάρχει ποτὲς ὁ παράδεισος.

Ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα

Ὅταν κάποτε φύγω ἀπὸ τοῦτο τὸ φῶς

θὰ ἑλιχθῶ πρὸς τὰ πάνω ὅπως ἕνα

ρυακάκι ποὺ μουρμουρίζει.

Κι ἂν τυχὸν κάπου ἀνάμεσα

στοὺς γαλάζιους διαδρόμους

συναντήσω ἀγγέλους, θὰ τοὺς

μιλήσω ἑλληνικά, ἐπειδὴ

δὲν ξέρουνε γλῶσσες. Μιλᾶνε

μεταξύ τους μὲ μουσική.

Ἂν δὲν μοῦ ῾δινες ποίηση Κύριε

Ἂν δὲ μοῦ ῾δινες τὴν ποίηση, Κύριε,

δὲ θἄχα τίποτα γιὰ νὰ ζήσω.

Αὐτὰ τὰ χωράφια δὲ θἆταν δικά μου.

Ἐνῷ τώρα εὐτύχησα νἄχω μηλιές,

νὰ πετάξουνε κλώνους οἱ πέτρες μου,

νὰ γιομίσουν οἱ φοῦχτες μου ἥλιο,

ἡ ἔρημός μου λαό,

τὰ περιβόλια μου ἀηδόνια.

Λοιπόν; Πῶς σοῦ φαίνονται; Εἶδες 

τὰ στάχυά μου, Κύριε; Εἶδες τ᾿ ἀμπέλια μου; 

Εἶδες τί ὄμορφα ποὺ πέφτει τὸ φῶς 

στὶς γαλήνιες κοιλάδες μου; 

Κι᾿ ἔχω ἀκόμη καιρό! 

Δὲν ξεχέρσωσα ὅλο τὸ χῶρο μου, Κύριε. 

Μ᾿ ἀνασκάφτει ὁ πόνος μου κι᾿ ὁ κλῆρος μου μεγαλώνει. 

Ἀσωτεύω τὸ γέλιο μου σὰν ψωμὶ ποὺ μοιράζεται.

Ὅμως,

δὲν ξοδεύω τὸν ἥλιό σου ἄδικα.

Δὲν πετῶ οὔτε ψίχουλο ἀπ᾿ ὅ,τι μοῦ δίνεις.

Γιατί σκέφτομαι τὴν ἐρμιὰ καὶ τὶς κατεβασιὲς τοῦ χειμῶνα.

Γιατί θἄρθει τὸ βράδι μου. Γιατί φτάνει ὅπου νἆναι

τὸ βράδι μου, Κύριε, καὶ πρέπει

νἄχω κάμει πρὶν φύγω τὴν καλύβα μου ἐκκλησιὰ

γιὰ τοὺς τσοπάνηδες τῆς ἀγάπης.

Εἰρήνη εἶναι ὅταν...

Εἰρήνη, λοιπόν,

εἶναι ὅ,τι συνέλαβα μὲς ἀπ᾿ τὴν ἔκφραση

καὶ μὲς ἀπ᾿ τὴν κίνηση τῆς ζωῆς. Καὶ Εἰρήνη

εἶναι κάτι βαθύτερο ἀπ᾿ αὐτὸ ποὺ ἐννοοῦμε

ὅταν δὲν γίνεται κάποτε πόλεμος.

Εἰρήνη εἶναι ὅταν τ᾿ ἀνθρώπου ἡ ψυχὴ

γίνεται ἔξω στὸ σύμπαν ἥλιος. Κι ὁ ἥλιος

ψυχὴ μὲς στὸν ἄνθρωπο.

(ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ ἔργο: Δυὸ ἄνθρωποι 

μιλοῦν γιὰ τὴν εἰρήνη τοῦ κόσμου)

Διεθνὴς Παιδούπολη Πεσταλότσι

Τὰ πρόσωπα τῶν παιδιῶν εἶναι πατρίδες

φερμένες ἐδῶ ἀπ᾿ τὰ τέσσερα σημεῖα τῆς γῆς

γιὰ ἕνα διάλογο ἀγάπης. Κοινὸ τὸ χορτάρι κι ὁ ἥλιος

καὶ τὰ χέρια ποὺ παίζουνε. Βλέπετε αὐτὰ τὰ παιδιὰ

ποὺ τὰ μάτια τους εἶναι γιομάτα οὐρανὸ

καὶ ἀθῳότητα; Εἶναι οἱ ἴδιοι αὐτοὶ

ποὺ σκοτώθηκαν στοὺς πολέμους.

ποὺ ἐξωσμένοι ἀπ᾿ τοῦ κόσμου αὐτοῦ τὴν ἀδιαίρετη

σκηνὴ ἐπαιτήσανε τὸ δικαίωμα

νὰ χαροῦνε τὴ γῆ ποὺ τοὺς γέννησε:

Νὰ κάθονται πάνω τῆς ἣ νὰ πορεύονται,

νὰ μαζεύουν λουλούδια, νὰ ψαρεύουν στὶς λίμνες,

νὰ σκάφτουν, νὰ χτίζουν, νὰ θαυμάζουν τὸν κόσμο

μὲς ἀπ᾿ τῶν ἄσπρων τους σπιτιῶν τὰ παράθυρα

δίχως φόβο· ἀσφαλεῖς καὶ ἰσότιμοι

ἀπέναντι στὴ βροχή. Οἱ ἴδιοι ποὺ πάλαιψαν

γενναῖα τὸ ἀδυσώπητο σκοτάδι

καὶ πέσανε. ποὺ ἔκαμαν

ὄμορφα ὄνειρα. Δὲν ἤτανε διαφορετικὰ

τὸ γέλιο, τὰ χέρια, οἱ κινήσεις τους,

κι ὅμως σκοτώθηκαν. Τὰ μάτια τους ἴδια

τὸ φῶς ποὺ ζητούσανε.

Κάθε πρωὶ

ποῦ βγαίνει ὁ ἥλιος στὴν πόλη τοῦ Τρόγγεν,

στὸ χωριὸ Πεσταλότσι, τὰ πράγματα εἶναι

τὸ ἴδιο ἁπλά, ὅπως ἄλλωστε ἦταν πάντοτε

σὲ τοῦτο τὸν κόσμο. Μονάχα πὼς τὰ πρόσωπα

ἐδῶ τῶν παιδιῶν εἶναι πατρίδες.

Κάθε πρωί, μὲ τὸ ἴδιο τραγοῦδι

καὶ κάτω ἀπ᾿ τὴν ἴδια ὑπόσχεση

ἀγάπης

ὅλα μαζὶ

εἶναι ἡ Ὑδρόγειος ποὺ προσεύχεται.

Τὸ παιδὶ μὲ τὴ φυσαρμόνικα

Θὰ βγῶ στὸν κάμπο νὰ μαζέψω

τὰ πεσμένα φύλλα τοῦ ἥλιου,

νὰ πλάσω τὶς ἀκτίδες του -τοῦτο τὸ καλοκαίρι-,

νὰ πλάσω τὶς ἀκτίδες του σὲ φύλλα γιὰ νὰ γράψω

τὸν οὐρανὸ καὶ τὸ τραγούδι σου, Ἑλληνόπουλο!

Γιατὶ τὸ χῶμα δὲ μὲ φτάνει! Δὲ μὲ φτάνει τὸ αἷμα μου!

Γιατὶ τὰ δάκρια μου δὲ φτάνουνε νὰ πλάσω τὸν πηλό μου!

Τί νὰ τὸ κάνω τὸ σπίτι μου; Ἔξω σὲ τραγουδᾶνε!

Ἔξω μιλοῦν γιὰ σένανε! Δέ μου φτάνει ἡ φωνή μου!

Θὰ τρέξω ἐκεῖ ποὺ σ᾿ ἄκουσα νὰ λὲς «Ὄχι» στὸ θάνατο.

Θὰ τρέξω ἐκεῖ ποὺ πήγαινες σφυρίζοντας ἀντίθετα

στ᾿ ἀστροπελέκι,ἀντίθετα στὴ διαταγὴ

καὶ στὸ γλυκὸ ψωμὶ τῆς γῆς! Ἀντίθετα

στὰ γαλανά σου μάτια ποὺ ἦταν γιὰ τὸν ἔρωτα!

Ἐλεγεῖο πάνω στὸν τάφο ἑνὸς μικροῦ ἀγωνιστῆ Πάνω στὸ χῶμα τὸ δικό σου λέμε τ᾿ ὄνομά μας. Πάνω στὸ χῶμα τὸ δικό σου σχεδιάζουμε τοὺς κήπους καὶ τὶς πολιτεῖς μας Πάνω στὸ χῶμα σου εἴμαστε. Ἔχουμε πατρίδα. Ἔχω κρατήσει μέσα μου τὴ ντουφεκιά σου. Γυρίζει μέσα μου ὁ φαρμακερὸς ἦχος τοῦ πολυβόλου. Θυμᾶμαι τὴν καρδιά σου ποὺ ἄνοιξε, κ᾿ ἔρχονται στὸ μυαλό μου κάτι ἑκατόφυλλα τριαντάφυλλα ποὺ μοιάζουνε σὰν ὁμιλία τοῦ ἀπείρου πρὸς τὸν ἄνθρωπο -ἔτσι μας μίλησε ἡ καρδιά σου. Κ᾿ εἴδαμε πὼς ὁ κόσμος εἶναι μεγαλύτερος, κ᾿ ἔγινε μεγαλύτερος γιὰ νὰ χωρᾷ ἡ ἀγάπη. Τὸ πρῶτο σου παιγνίδι: Ἐσύ. Τὸ πρῶτο σου ἀλογάκι: Ἐσύ. Ἔπαιξες τὴ φωτιά. Ἔπαιξες τὸ Χριστό. Ἔπαιξες τὸν Ἀη-Γιώργη καὶ τὸ Διγενῆ. Ἔπαιξες τοὺς δεῖκτες τοῦ ρολογιοῦ ποὺ κατεβαίνουνε ἀπ᾿ τὰ μεσάνυχτα. Ἔπαιξες τὴ φωνὴ τῆς ἐλπίδας, ἐκεῖ ποὺ δὲν ὑπῆρχε φωνή. Ἡ πλατεῖα ἦταν ἔρημη. Ἡ πατρίδα εἶχε φύγει. Ἦταν καιρός! Δὲ βάσταξε ἡ καρδιά σου περισσότερο ν᾿ ἀκοῦς κάτω ἀπ᾿ τὴ στέγη σου τ᾿ ἀνθρώπινα μπουμπουνιτὰ τῆς Εὐρώπης! Ἄναψες κάτω ἀπ᾿ τὸ σακκάκι σου τὸ πρῶτο κλεφτοφάναρο... Καρδιὰ τῶν καρδιῶν! Σκέφτηκες τὸν ἥλιο, καὶ προχώρησες... Ἀνέβηκες στὸ πεζοδρόμιο κ᾿ ἔπαιξες τὸν ἄνθρωπο!

Γράμμα στὸν ἄνθρωπο τῆς πατρίδας μου ...Μὴν μὲ μαρτυρήσεις! Καὶ προπαντὸς νὰ μὴν τοῦ πεῖς πὼς μ᾿ ἐγκατέλειψεν ἡ ἐλπίδα! Καθὼς κοιτᾷς τὸν Ταΰγετο, σημείωσε τὰ φαράγγια ποὺ πέρασα. Καὶ τὶς κορφὲς ποὺ πάτησα. Καὶ τὰ ἄστρα ποὺ εἶδα. Πές τους ἀπὸ μένα, πές τους ἀπὸ τὰ δακρυά μου, ὅτι ἐπιμένω ἀκόμη πὼς ὁ κόσμος εἶναι ὄμορφος! Πικραμένος ἀναχωρητής Θὰ φύγω σὲ ψηλὸ βουνό, σὲ ριζιμιὸ λιθάρι νὰ στήσω τὸ κρεβάτι μου κοντὰ στὴ νερομάνα τοῦ κόσμου ποὺ βροντοχτυποῦν οἱ χοντρὲς φλέβες τοῦ ἥλιου, ν᾿ ἁπλώσω ἐκεῖ τὴν πίκρα μου, νὰ λυώσει ὅπως τὸ χιόνι. Μὴν πιάνεσαι ἀπ᾿ τοὺς ὤμους μου καὶ στριφογυρίζεις ἄνεμε! φεγγαράκι μου! Καλέ μου! Αὐγερινέ μου! Φέξε τὸ ποροφάραγκο! Βοήθα ν᾿ ἀνηφορήσω! Φέρνω ζαλιὰ στὶς πλάτες μου τὰ χέρια τῶν νεκρῶν! Στὴ μιὰ μεριὰ ἔχω τὰ ὄνειρα, στὴν ἄλλη τὶς ἐλπίδες! Κι ἀνάμεσα στὶς δυὸ ζαλιὲς τὸ ματωμένο στέφανο! Μὴ μὲ ρωτᾷς καλέ μου ἀϊτέ, μὴ μὲ ξετάζεις ἥλιέ μου!  Ρίχτε στὸ δρόμο συνεφιὰ νὰ μὴ γυρίσω πίσω! Κυττάχτηκα μὲς στὸ νερό, ἔκατσα καὶ λογάριασα, ζύγιασα τὸ καλὸ καὶ τὸ κακὸ τοῦ κόσμου. Κι ἀποφάσισα, νὰ γίνω τὸ μικρότερο ἀδερφάκι τῶν πουλιῶν! Μεταρσίωση Τὸ πνεῦμα μου, σὰν οὐρανός, σὰν ὠκεανός, σὰν θάλασσα, λύνεται ἀπόψε στὸ ἄπειρο χωρὶς νὰ βρίσκει ἀναπαμό. Τὶς ζῶνες γύρω του ἔσπασε καὶ ἀνατινάζεται θερμὸ τὸ πνεῦμα μου σὰν οὐρανός, σὰν ὠκεανός, σὰν θάλασσα. Σὰν γαλαξίας ἀπέραντος τὸ σύμπαν σέρνω στὸ χορό. Ἥλιο τὸν ἥλιο γκρέμισα, θόλο τὸ θόλο χάλασα, κι εἶμαι σὰν μίαν ἀπέραντη, πλατιὰ γαλάζια θάλασσα, ποὺ οἱ στενοὶ πάνω μου οὐρανοὶ δὲ μοῦ σκεπάζουν τὸ νερό. Τρία ποιήματα ἀπὸ τὴ «Φιλοσοφία τῶν λουλουδιῶν» ΓΕΝΕΣΗ Αὐτὸ τὸ γαρύφαλλο, ποὺ κρατώντας το ἀνάμεσα στὰ τρία μου δάχτυλα τὸ σηκώνω στὸ φῶς, μοῦ μίλησε καὶ παρὰ τὸν κοινὸ νοῦ μου τὸ κατανόησα. Μι᾿ ἁλυσίδα ἀπὸ ἀτέλειωτους γαλαξίες       συνεργάστηκαν, διασταύρωσαν κάτω στὴ γῆ φωταψίες - τὸ σύμπαν ὁλόκληρο πῆρε μέρος στὴ       γέννηση αὐτοῦ τοῦ γαρύφαλλου. Κι᾿ αὐτὸ ποὺ ἀκούω εἶναι οἱ φωνὲς τῶν μαστόρων του μέσα του. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ Ἂν μὲ βλέπουν νὰ στέκομαι ὄρθιος, ἀκίνητος, μὲς στὰ λουλούδια μου, ὅπως αὐτὴ τὴ στιγμή, θὰ νόμιζαν πὼς τὰ διδάσκω. Ἐνῷ εἶμαι ἐγὼ ποὺ ἀκούω κι αὐτὰ ποὺ μιλοῦν. Ἔχοντας μὲ στὸ μέσο μοῦ διδάσκουν τὸ φῶς. ΤΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΠΡΟΣΕΥΧΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Ἀναδύθηκε δάσος ζοφερὸ ἀπ᾿ τὸ πνεῦμα μας κι ἐκάλυψε τὸν ὁρίζοντα. Μόνο ἀτραποὶ τρυπώνουν καὶ χάνονται μέσα στὸ φόβο. Μέλλον δὲν φαίνεται. Τρέχουν, χορεύουν ἀνύποπτα γιὰ ὅ,τι γίνεται πάνω τους τὰ παιδιά, ἐνῷ γέρνοντας γύρω καὶ κάτω ἀπ᾿ τὰ πόδια τους, (ὡς ν᾿ ἀκοῦν τὴ βοὴ καὶ νὰ βλέπουν τὸ σύννεφο) σὰν ἕνα ἀπέραντο ὑπαίθριο ἐκκλησίασμα τὰ λουλούδια προσεύχονται. Τὰ δεκατέσσερα παιδιά «...Ἐν ἀρχῇ ἦν ἡ ἀγάπη...» μελωδοῦσε γιομίζοντας τὸ γυμνό σου δωμάτιο μιὰ παράξενη ἅρπα καθὼς σ᾿ ἔπαιρνε ὁ ὕπνος καὶ τὸ χέρι σου, κρύο, σὰν κλωνὶ λεμονιᾶς σὲ νεκρό, ἀναπαύονταν πάνω στὸ στῆθος σου. Κ᾿ ἔβλεπες πὼς ἄνοιγε τάχα μιὰ πόρτα στὸν ὕπνο σου. Πὼς μπαῖναν τὰ δεκατέσσερα παιδιὰ λυπημένα καὶ στεκόντουσαν γύρω σου. Τὰ μάτια τους θύμιζαν σταγόνες σὲ τζάμια: «Ἔλεος! Ἔλεος! Ἔλεος!...» Τινάζοντας τὴ βροχὴ καὶ τὸ χιόνι ἀπὸ πάνω τους, τὰ ζύγιαζες μὲ τὸ βλέμμα σου σὰ νἄθελες νὰ τοὺς κόψεις τὴν εὐτυχία στὰ μέτρα τους, ἐνῷ ἡ ἅρπα συνέχιζεν ἁπαλὰ μὲς στὸν ὕπνο σου: «Ὅ,τι θέλει κανεὶς μπορεῖ νὰ φτιάξει μὲ τὴν ἀγάπη. Ἥλιους κι ἀστέρια, ῥοδῶνες καὶ κλήματα...» Ἀλλὰ ἐσὺ προτιμοῦσες μποτίτσες φοδραρισμένες μὲ μάλλινο, πουκάμισα κλειστὰ στὸ λαιμό- γιατὶ φυσάει πολὺ στὸ Καλέντζι! Ἔβλεπες πὼς ῥάβεις μὲ τὰ δυό σου χέρια, ἔβλεπες πὼς ζυμώνεις μὲ τὰ δυό σου χέρια κι ὀνειρευόσουν πὼς μπαίνεις στὴν τάξη μὲ δεκατέσσερες φορεσιές, μὲ δεκατέσσερα χριστόψωμα στὴν ἀγκαλιά σου. Ἀλλὰ ξύπναγες τὸ πρωῒ κι ἄκουγες ποὺ ἔβρεχε. Σὲ δίπλωνε σὰ μιὰ λύπη τ᾿ ἀδιάβροχό σου κι ὁ δρόμος γιὰ τὸ σχολειὸ γινόταν πιὸ δύσκολος. Βάδιζες κ᾿ εἶχες σκυμμένο τὸ πρόσωπο σὰ νἆταν κάποιος ἀπάνω σου καὶ νὰ σ᾿ ἔκρινε γιὰ τ᾿ ἄδεια σου χέρια. Σὰ νἄφταιγες μάλιστα, σ᾿ ὅλη τὴ διαδρομὴ σὲ μπάτσιζε τὸ χιονόνερο. Ἔμπαινες στὸ σχολειὸ κ᾿ ὅπως τ᾿ ἀντίκριζες μοιραζόταν σὲ δεκατέσσερα χαμόγελα τὸ πρόσωπό σου. Θυμόσουν πὼς ἡ ἀγκάλη σου ἦταν μισὴ κι ἀνεβαίνοντας πάνω στὴν ἕδρα σου ἄνοιγες τὴ λύπη σου καὶ τὰ σκέπαζες ὅπως ὁ οὐρανὸς σκεπάζει τὴ γῆ. Ὥρα 8 καὶ 20´ ἀκριβῶς. Τὸ μάθημα ἀρχίζει κανονικά. Ἐσὺ πάνω ἀπ᾿ τὴν ἕδρα κι ἀπ᾿ ἀντίκρυ σου ὁ Χριστός, ἁπαλὸς καὶ γλυκὺς μὲς στὸ κάδρο του, δίνετε τὰ χέρια πάνω ἀπὸ τὰ κεφάλια τους νὰ τοὺς κάμετε μιὰ στέγη ἀπὸ ζεστασιὰ γιατὶ σᾶς ἤρθανε καὶ σήμερα μουσκεμένα κ᾿ ἡ λύπη περπατάει μὲς στὰ μάτια τους ὅπως ὁ σπουργίτης πάνω στὸ φράχτη. Τὸ καλαμπόκι δὲν ψώμωσε τὸ περσινὸ καλοκαίρι κι ἀκοῦς τὸ ψωμάκι ποὺ κλαίει μὲς στὶς μπόλιες τους. Ὥρα 10 καὶ 20´. Τὸ μάθημα συνεχίζεται. Οἱ σπουργίτες σου χτυποῦν τὰ φτερά τους. Τὸ μολύβι πεθαίνει ἀνάμεσα στὰ κοκκαλιασμένα τους δάχτυλα. Ἡ καρδιά σου εἶναι τώρα μιὰ στάμνα σπασμένη. Τὰ λόγια σου βγαίνουν ἀργὰ σὰ μιὰ βρύση ποὺ στέρεψε: «Ὁ μέγας Ἀλέξανδρος... Ὁ μέγας Ἀλέξανδρος... Ὁ μέγας Ἀλέξανδρος...». Τὰ δάχτυλά σου εἶναι πέντε. Τὰ μέτρησες δέκα φορές. Τὰ δάχτυλά σου εἶναι πέντε. Μετρᾶς τὸ ἕνα χέρι σου -τ᾿ ἄλλο σου βρίσκεται τυλιγμένο σὲ συννεφιά- τὰ δάχτυλά σου εἶναι πέντε. Σηκώνεις τὸ πρόσωπο, κοιτάζεις τὴ στέγη, κάνεις πὼς σκέφτεσαι σκύβεις πάλι στὴν ἕδρα, ξεφυλλίζεις τὸν Αἴσωπο, κατεβαίνεις καὶ γράφεις στὸ μαυροπίνακα, κοιτάζεις τὸν οὐρανὸ ἀπ᾿ τὸ παράθυρο, γυρίζεις τὸ κεφάλι σου ἀλλοῦ, δὲ μπορεῖς ἄλλο παρὰ νὰ κλάψεις. Παίρνεις τὸ μαθητολόγιο στὰ χέρια σου, κάτι ψάχνεις νὰ βρεῖς, τὸ σηκώνεις διαβάζοντας καὶ σκεπάζεις τὸ πρόσωπό σου. Τὰ σύννεφα ἔχουν μπεῖ μὲς στὴν τάξη. Ἀντίκρυ σου κι ὁ Χριστὸς παραδέρνει σ᾿ ἀμηχανία. Θαρρεῖς καὶ σηκώνει στ᾿ ἀλήθεια τὰ χέρια του ἑνωμένα στὸ φῶς ποὺ πέφτει ἀπὸ πάνω του. Νιώθει στενόχωρα ὅπως τὰ μεσάνυχτα στὴ Γεθσημανῆ καὶ δὲν εἶμαι ἐκεῖ νὰ σοῦ χτυπήσω τὸν ὦμο καὶ δὲν εἶμαι ἐκεῖ νὰ σοῦ εἰπῶ: Δός του θάρρος, βοήθησέ τον νὰ βγεῖ ἀπ᾿ τὴ δύσκολη θέση, κατέβαινε, διάσχισε τὴν αἴθουσα γρήγορα, μὴν τὸν ἀφήνεις ἐκτεθειμένο στὰ βλέμματα τῶν παιδιῶν, δός του ἕνα βιβλίο νὰ κάνει πὼς συλλαβίζει, δός του ἕνα βιβλίο νὰ κρύψει τὰ μάτια του. Τὸ καθαρότερο πράγμα τῆς δημιουργίας Δὲν ξέρω, μὰ δὲν ἔμεινε καθόλου σκοτάδι. Ὁ ἥλιος χύθηκε μέσα μου ἀπὸ χίλιες πληγές. Καὶ τούτη τὴ λευκότητα ποὺ σὲ περιβάλλω δὲ θὰ τὴ βρεῖς οὔτε στὶς Ἄλπεις, γιατὶ αὐτὸς ὁ ἀγέρας στριφογυρνᾶ ὡς ἐκεῖ ψηλὰ καὶ τὸ χιόνι λερώνεται. Καὶ στὸ λευκὸ τριαντάφυλλο βρίσκεις μιὰ ἰδέα σκόνης. Τὸ τέλειο θαῦμα θὰ τὸ βρεῖς μοναχὰ μὲς στὸν ἄνθρωπο: λευκὲς ἐκτάσεις ποὺ ἀκτινοβολοῦν ἀληθινὰ  στὸ σύμπαν καὶ ὑπερέχουν. Τὸ πιὸ καθαρὸ  πράγμα λοιπὸν τῆς δημιουργίας δὲν εἶναι τὸ λυκόφως, οὔτε ὁ οὐρανὸς ποὺ καθρεφτίζεται μὲς στὸ ποτάμι,  οὔτε ὁ ἥλιος πάνω στῆς μηλιᾶς τ᾿ ἄνθη. Εἶναι ἡ ἀγάπη. Αὐτοβιογραφία (ἀποσπάσματα) Μὴ μοῦ σκοτώσετε τὸ νερό. Μὴ μοῦ σκοτώσετε τὰ δέντρα. Μὴ μοῦ ξεσκίστε αὐτὲς τὶς θεῖες σελίδες ποὺ τὶς γράψανε τ᾿ ἀσύλληπτο φῶς κι ὁ ἀσύλληπτος χρόνος κι ὅπου σταθῶ μὲ περιβάλλουν.  Μὴ μοῦ σκοτώσετε τῆς γῆς τὸ ποίημα!... ...Ἐπιστρατέψετε τὴν αἰωνιότητα, ἀνάβοντας τὸ ἄστρο: «Ἀγάπη». Ἐπιστρατέψετε τὴν αἰωνιόττητα, ἀνάβοντας ψηλότερα ἀπ᾿ ὅλα, πάνω ἀπ᾿ τὸ ἕτοιμο βάραθρο, τὸ ἄστρο: «Ἀνθρώπινο μέτωπο!»... ...Σᾶς παρακαλοῦμε: Ἀφῆστε μας τὰ πράγματα. Μὴ μᾶς τὰ καῖτε. Ἀφῆστε τὰ ἔντομα νὰ βρίσκουνε τ᾿ ἄνθη τους Μὴν ἀγγίζετε! Ἀφῆστε αὐτὸν τὸν ὄμορφο κόσμο νὰ διαιωνίζεται ἀνακυκλώνοντας τὸ αὔριο μὲς στὶς πηγές του ὅπως τὸν καιρὸ ποὺ γεννήθηκα ὡς ν᾿ ἀναδύεται, κάθε πρωί, γιὰ πρώτη φορά, μὲς ἀπ᾿ τὶς ρόδινες γάζες τῆς γέννας του. Σβῆστε στὸν ἥλιο τὴν κακὴ φωτιά. Μὴ μᾶς σκοτώνετε! Ἀπόκριση στὸν ποιητὴ Θανάση Παπαθανασόπουλο Ὁ ἥλιος μοιράζεται σὲ κομμάτια μέσα στοὺς ποιητές. Εἶναι τὸ ἀντίδωρο ποὺ ὁ Θεὸς διανέμει στοὺς ἐντολεῖς του. Συμμετέχουμε στὴν ὑπόθεση τοῦ φωτός. Ἐνῶ φτιάχνουν ἐκεῖνοι, πουλοῦν, διακινοῦν ὅπου γῆς κι ὅπου ἄνθρωποι ὅπλα κι ἀποθηκεύουν αἷμα σκοτώνοντας ὄνειρα ἐμεῖς προσπαθοῦμε: Νὰ φτιάξουμε ἕναν οὐρανὸ μὲ λίγες λέξεις. Άνεργοι Του εργοστασίου η πόρτα, είναι από σίδερο• έχει στο μέσο δυο κάγκελα. Και πίσω απ’ τα κάγκελα δυο μάτια που σφάζουν. Ο επιστάτης κοιτάζει την ουρά των ανθρώπων που στέκονται απ’ έξω, χέρια και πρόσωπα που κάνουν μια κίνηση όλα μαζί, κρατούν την ανάσα, σκύβουν ν’ ακούσουν. «Μεσημέριασε, φύγετε. Ο κύριος διευθυντής δε θα ’ρθει. Αύριο πάλι πρωί. Πιο πρωί». Χαμηλώνουν τα πρόσωπα, στέκονται αμήχανα. Ύστερα, φεύγοντας, κοιτάζουνε γύρω τους σα να ψάχνουν να βρουν ένα βάραθρο – όχι να κλάψουνε, όχι να ψάξουν για τίποτα. Να ρίξουν τα χέρια τους.  Ο κόσμος κι η ποίηση Απλά πράγματα όλα. Η τάξη τους είναι φροντισμένη απ’ το χέρι σου. Μια δέσμη από χρώματα στο βάζο του χρόνου. Άλλωστε, τι θαρρείς πως στο βάθος είναι η ποίηση; Είναι η γύρη των πραγμάτων του σύμπαντος. Η γύρη σε πράξεις, η γύρη σε οδύνη, σε φως, σε χαρά, σε αλλαγές, σε πορεία, σε κίνηση. Η ζωή κι η ψυχή σ’ ένα αιώνιο καθρέφτισμα μέσα στο χρόνο. Τι νομίζεις λοιπόν• κατά βάθος η ποίηση είναι μι’ ανθρώπινη καρδιά φορτωμένη όλον τον κόσμο. Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ Φίλε Οπενχάιμερ, λάβαμε τις τελευταίες ειδήσεις σας. Φορτωμένα τις μέρες αυτές, τα ερτζιανά κ' οι ασύρματοι πάνε και φέρνουν, σ' όλο τον κόσμο, τη σιωπή και τη θλίψη σας. Και μεις, άνθρωποι απλοί, όπως κάνουμε πάντοτε, γνωρίζοντας πως ο πόνος κατοικείται από το Θεό σηκωθήκαμε ορθοί και κρατήσαμε σιγή πέντε λεπτών μπρος στη θλίμη σας, με σκυμμένα τα πρόσωπα και σταυρωμένα τα χέρια μας. Αλλά, φίλε Οπενχάιμερ, όχι· δεν προσθέσατε τίποτα στην καρδιά μας. Η πράξη σας έμεινε πράξη. Η σελίδα σας έκλεισε. Τ' ανάλαφρο σαν αστέρι όνομά σας έγινε στάχτη στη Χιροσίμα. Σε τι θα ωφελούσε ν' αφήσουμε τώρα την καρδιά μας αδέσποτη κάτω απ’τα δάκρυά σας; Σε τι θα ωφελούσε να κάτοσυμε δίπλα σας αντίκρυ στο σύμπαν; Σας παραδίνουμε στη μακροθυμία των αιώνων κι ευχόμαστε ν' αξιωθείτε τη χάρη της. Τι να σας κάνουμε; Πού να σας κρύψουμε; Όπου κι αν σας βάλει κανείς σαν πύργος πανύψηλος θα κρύβετε πάντοτε ένα μέρος του ήλιου. Δεν είναι στο χέρι μας. Δεν υπάρχει πια δέντρο να καθίστε στη ρίζα του. Η στέγη του σύμπαντος δε θα σας ήθελε. Εμείς, άνθρωποι απλοί, που ο Θεός μας γυρίζει τα φύλλα            των ημερών, που λογαριάζουμε τη ζωή μας με την ανατολή του ηλίου, που υπογράφουμε στην καθαρή μας καδριά              τα πεπραγμένα μας με τη δύση του, σας εγκαλούμε: Εν ονόματι της χρυσής άμμου των ουρανών και της πανσπερμίας του πλανήτη μας σας εγκαλούμε: Ακούστε μας! Δεν έτυχε, φίλε Οπενχάιμερ, ποτέ, να σκεφθείτε με πόσα δάκρυα φτιαχτήκαν οι κήποι του κόσμου; Δε είχατε δάκρυα να μετρήσετε; Δεν σας φτάναν οι αριθμοί για την εξίσωση της αλήθειας; Ποτέ δεν σταθήκατε, μόνος προς μόνον, αντίκρυ στα μάτια μας κι αντίκρυ στο θαύμα του χεριού τ' αδερφού σας; Πώς σας διέφυγε, φίλε Οπενχάιμερ, - ένα σύνολο από μικρά και μεγάλα θαύματα - ο άνθρωπος; Από μας και για μας ξεκινούν οι οδοί και τα έργα             του σύμπαντος. Χωρίς εντολή πώς τολμήσατε, φίλε Οπενχάιμερ; Χωρίς συγκατάθεση είσαστε όλοι παράνομοι κάτω απ' τον ήλιο... [...] Φίλε Οπενχάιμερ, βάζοντας τ' αυτί σας στο χώμα, στο βάρος, στο βάρος, στο βάρος που υπάρχει σ' ένα ψίχουλο             άμμου, θ' ακούσατε τη διπλή του βοή. Μοιρασμένο το φως και το σκότος              στα βάθη του, το καθένα τους χωριστά, περιμένουν. Το φως περιμένει το χέρι μας. Το σκότος το λάθος μας. «Προσέξετε! φίλοι προσέξετε!»                                     Δεν ακούσατε, φίλε Οπενχάιμερ, που σας φώναζε κάποιος; Δεν τον είχατε ακούσει ποτέ; Δεν γνωρίσατε τη φωνή της αγάπης; Κ' έτσι γίνατε θάνατος! Κι έτσι γίνατε τρόμος! Μάνα μας! Μάνα μας!                                   Θεέ μου, τι την ήθελες πλάι στην καρδιά την προδοσία του Πνεύματος; * * * «Ρόμπερτ Οπενχάιμερ!» Δεν έχετε ούτε τη δύναμη να φωνάξτε, παρών; Σήκω απάνω κατηγορούμενε! Ρόμπερτ Οπενχάιμερ! Δεν κρίνεσαι. Κρίθηκες. Καταδικάστηκες τελεσίδικα: Να κρίνεσαι πάντοτε, υπόδικος ως το τελευταίο λυκόφως. [...] Προσέξτε με, όχι, είμαι αυτός που επέζησε, φίλε Οπενχάιμερ! Τα χέρια μου και τα πόδια μου τα 'χω ξεθάψει απ' τη Χιροσίμα. Τα χείλη μου γίνηκαν σκόνη και πέσανε. Μόνο το στόμα μου έμεινε ν' ανοιγοκλείνει. Τ' άσπρο μου σαν ασβεστωμένο πρόσωπο, δεν μπορεί πια να κλάψει, να γελάσει, νάχει ένα όνομα. Δυσκολεύεσαι ακόμη; Ρόμπερτ, δε με γνώρισες; ο αδελφός σου            Ρόμπερτ! Είμαι εγώ, ο αδελφός σας, που σας ζύμωσα το ψωμί και το ξέρατε. Που σας ύφανα και το ξέρατε, που σας τα 'δωσα όλα, που σας έχτισα τ' αργαστήρι σας με παράθυρα στον ουρανό, να μελετάτε τον ήλιο, να ψάχνετε το βάθος του κόσμου, να στοχάζεστε άνετα. Κ' εσείς, αντί να παρακάμψετε τη νύχτα, να φυλαχτείτε από τη Σκύλλα κι απ' τη Χάρυβδη, που καιροφυλαχτούν ανάμεσα στις μεταμφιεσμένες              συμπληγάδες, αφήσατε ανοιχτές τις πόρτες του εργαστηρίου σας και μπήκε μέσα αυτό το μαύρο σκυλί ο Μεφιστοφελής              κ' έκατσε δίπλα σας κι αφήσατε τα χέρια σας μες τα δικά του και ψαλιδίζατε το φως και μαστορεύατε στο σκοτάδι. [...] Σαν από χρέος θεϊκό ήρθαμε να σας βασανίσουμε, γιατί ο κόσμος είναι όμορφος, ο ουρανός στάζει φως, και σεις, σημαδέψατε στην καρδιά την ημέρα του κόσμου. Δε σας μιλώ από ένα άλλο αστέρι, σας φωνάζω απ' το παράθυρο του αδελφού σας, έχω μπει στην ψυχή σας και περπατώ πέρα-δώθε... Τα σιδερένια παπούτσια μου βουλιάζουνε, τρίζουν τα καρφιά τους στα νεύρα σας, ματώνουν, ενώ ένα κοπάδι καρκίνοι, με μαύρες δαγκάνες, βόσκουν αμέριμνοι στο λιβάδι της. * * * Τόσο ψηλά που ανεβήκατε, φίλε Οπενχάιμερ, και ποτέ σας δε στρέψατε πίσω; Δεν είδατε το μακρύ δρόμο κάτω από το χρόνο που ο πρόγονός σας διάσχισε παλεύοντας; Σε παραγκάκια, σε καλύβια, σε σπηλιές, απ' τον καιρό             της φωτιάς, σ' εκατομμύρια εργαστήρια τα χέρια του ξεκοκκίζοντας               το σκοτάδι, περάσανε τη ρόδα του κόσμου από χίλιους σταθμούς, την ξεκινήσανε απ' τον πηλό, την ανεβάσανε στα ηλεκτρόνια, τη φέραν στα χέρια σας για την άλλη συνέχεια και σεις, μας τα φέρατε ανάποδα όλα, τους πάγκους μας, τα λουριά μας,             τις χύτρες μας. Τον ιδρώτα μας, το αίμα μας, όλα. Δεν είδατε, φίλε               Οπενχάιμερ,  το γέρο τεχνίτη των αιώνων που καθόταν εκεί σε μια γωνιά λυπημένος; Δεν είδατε τα σεβάσμια του γένια που πήγιαναν κι έρχονταν τρέμοντας όπως σήκωνε την ποδιά να σκουπίσει τα μάτια του; Δεν είδατε το Δημόκριτο που κούνησε το κεφάλι του σα να σάλεψε ένα αστέρι; Τους παραγιούς της σοφίας που είχαν όλοι τους σκύψει περίλυποι γύρω            απ' την πρώτη σας έκρηξη; Καταλαβαίνετε, φίλε Οπενχάιμερ. Το νερό που διψάτε δεν υπάρχει πια εδώ. [...] Μάρτυρας το άγριο τούτο πένθος, που επικάθεται τις ώρες αυτές στον πλανήτη μας που περνά μέσα στις αχτίνες του ήλιου και τις συννεφιάζει, που το σηκώνουμε και μας γονατίζει, που αν δοκιμάσεις να το ειπείς σου σκίζει τη φωνή, που αν δοκιμάσεις να το γράψεις σου σκορπίζει τα δάχτυλα, που πέφτει σαν μια τσεκουριά στους αιώνες: Η Αγία Τράπεζα της Επιστήμης σκεπασμένη κάτω από το μέλλον μ' ένα μακρύ κατάμαυρο πανί· [...] Φίλε Οπενχάιμερ, όχι πια, δε θα σε βασανίσω περισσότερο. Αν μπορείς να κοιμηθείς, κοιμήσου. Αν μπορείς να κοιτάξεις τον ήλιο, κοίταξέ τον. [...] Μόνος σας, πρόσωπο με πρόσωπο, κριθείτε με το σύμπαν. Οσο χτυπά η καρδιά σας, μείνετε, μείνετε έτσι ακόμα, κλαίγοντας και κοιτάζοντας απάνω σας αυτούς τους θεαματικούς ορίζοντες που άλλοι θα τους ανέβουν, σε κάθε σκαλοπάτι δίνοντας το χέρι τους και στους άλλους, έτσι που ν' ανεβαίνουν ανεβάζοντας, χτενίζοντας τα στάχια με λαμπρές αχτίνες, σ' έναν κόσμο γιομάτον από τραγούδια κι αστροφεγγιές. [...] Ελπίζω ακόμη ωστόσο σ' αυτό που μου μένει. Να πάρω ανάμεσα στα χέρια μου το κεφάλι              του συνανθρώπου μας να βρέξουνε τα μάτια μου, όλη τους τη βροχή,             στο πρόσωπό του, να βγάλω αυτή τη βιολετιά μαντίλα της ψυχής μου, να του διπλώσω τ' άγιο σώμα του πάνω στα γόνατά μου, (ω, δε θα σας κατηγορήσω άλλο πια!) Φίλε Οπενχάιμερ, όλοι έχουμε ανάγκη από τη συγγνώμη του. Μεγαλυνάρι Τ’ όνομά σου: ψωμί στο τραπέζι. Τ’ όνομά σου: νερό στην πηγή. Τ’ όνομά σου: αγιόκλημα αναρριχώμενων άστρων. Τ’ όνομά σου: παράθυρο ανοιγμένο τη νύχτα στην πρώτη του Μάη. Τ’ όνομά σου: ρινίσματα ήλιου. Τ’ όνομά σου: στροφή από φλάουτο τη νύχτα. Τ’ όνομά σου: στα χείλη των αγγέλων τριαντάφυλλο. Τ’ όνομά σου: κουδούνισμα αλόγων που σέρνουν την άνοιξη πίσω τους. Τ’ όνομά σου: βροχούλα στου σπορέα το μέτωπο. Τ’ όνομά σου: περίσσευμα στου βοσκού την καλύβα. Τ’ όνομά σου: τοπίο χωρισμένο με χρώματα. Τ’ όνομά σου: δυό δρυς που το ουράνιο τόξο στηρίζει τις άκρες του. Τ’ όνομά σου: ένας ψίθυρος απ’ αστέρι σε αστέρι. Τ’ όνομά σου: ομιλία δυό ρυακιών μεταξύ τους. Τ’ όνομά σου: μονόλογος ενός πεύκου στο Σούνιο. Τ’ όνομά σου: ένα ελάφι βουτηγμένο ως το γόνατο σε μιαν άμπωτη ήλιου. Τ’ όνομά σου: ροδόφυλλο σ’ ενός βρέφους το μάγουλο. Τ’ όνομά σου: πεντάγραμμο στις κεραίες των γρύλλων. Τ’ όνομά σου: ο Ηνίοχος στην άμαξα του ήλιου. Τ’ όνομά σου: πορεία πέντε κύκνων που σέρνουν την πούλια μεσούρανα. Τ’ όνομά σου: Ειρήνη στα κλωνάρια του δάσους. Τ’ όνομά σου: Ειρήνη στους δρόμους των πόλεων. Τ’ όνομά σου: Ειρήνη στις ρότες των πλοίων. Τ’ όνομά σου: ένας άρτος, βαλμένος στην άκρη της γης που περίσσεψε. Τ’ όνομά σου: αέτωμα περιστεριών στον ορίζοντα. Τ’ όνομά σου: αλληλούϊα πάνω στο Έβερεστ. Στίχοι: Νικηφόρος Βρεττάκος Μουσική: Τερψιχόρη Παπαστεφάνου Πρώτη εκτέλεση: Δανάη Μπαραμπούτη

ΠΗΓΕΣ 
http://www.ekebi.gr/
http://users.uoa.gr/
http://www.poiein.gr/
http://digitalschool.minedu.gov.gr/

ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΕ ΤΙΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ 
http://poihsh-pezografia.blogspot.gr/

O Νικηφόρος Βρεττάκος, πρώτος αριστερά, με λογοτεχνική συντροφιά (1943). Διακρίνονται ακόμα ο Μάρκος Αυγέρης, τρίτος από αριστερά, και ο Πέτρος Δήμας, δεύτερος από δεξιά.