Homo Universalis: ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ (2 Ιανουαρίου 1924

Σάββατο 9 Μαΐου 2015

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ (2 Ιανουαρίου 1924 - 9 Μαΐου 2009)

Ο Ευγένιος Σπαθάρης (2 Ιανουαρίου 1924 - 9 Μαΐου 2009) του Σωτηρίου ήταν καλλιτέχνης του ελληνικού θεάτρου σκιών, ένας από τους πιο σημαντικούς καραγκιοζοπαίχτες και ζωγράφος.

Γεννήθηκε στην Κηφισιά στις 2 Ιανουαρίου 1924. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική και ιδιαίτερα με τους ήρωες του θεάτρου σκιών, από τους πρωτοπόρους του οποίου ήταν ο πατέρας του, Σωτήρης Σπαθάρης, ο οποίος απεβίωσε το 1974. Το γεγονός αυτό τον εξοικείωσε με το καλλιτεχνικό αυτό είδος και ξεκίνησε να δίνει ο ίδιος παραστάσεις, αρχικά στη διάρκεια της κατοχής, σε θέατρα της Αθήνας, σε πρεσβείες, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη κ.α.. Από τότε, έδωσε πληθώρα παραστάσεων, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε χώρες του εξωτερικού, συμμετέχοντας σε διεθνή φεστιβάλ και συνέδρια ειδικά για το θέατρο σκιών. Παρουσίασε πολλά έργα με ήρωα τον Καραγκιόζη, τόσο ως άψυχο υλικό (φιγούρες ηρώων), όσο και σε έμψυχη (ζωντανή) παράσταση με ηθοποιούς, στο Κρατικό Θέατρο Β. Ελλάδος, στο «Ελληνικό Χορόδραμα», στο Θέατρο Χατζώκου (Θεσσαλονίκη), στο Θέατρο Συντεχνίας κ.α. με τις παραστάσεις «Το ταξίδι», «Το καταραμένο φίδι», «Ο δικτάτορας», «Ο Αλέκος με τα κυδώνια» κ.ά.

Το 1970 κυκλοφόρησε 13 εικονογραφημένα τεύχη (των 2 δρχ. έκαστο) με μαυρόασπρες φιγούρες και έγχρωμο εξώφυλλο. Ενώ το 1979 παρουσιάστηκε από τις εκδόσεις Νεφέλη το επιτυχημένο βιβλίο του «Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων» με εφτά έργα και εφτά περιλήψεις (τα τέσσερα δικά του και τα τρία του πατέρα του Σωτήρη). Από το 1962 κυκλοφόρησαν 10 έργα του σε δίσκους 45 στροφών από την His Master's Voice, ενώ ακολούθησαν άλλοι 2 δίσκοι 33 στροφών από τηΜinos-EMI αρχές της δεκαετίας του '80, και άλλες έξι παραστάσεις σε 6 αντίστοιχα CD από τη Legend το 2002.

Το 1950 ο Ευγένιος πραγματοποιεί την πρώτη του συμμετοχή σε κινηματογραφική ταινία, στο Πικρό Ψωμί του Γρηγόρη Γρηγορίου. Έπαιξε έργα του στην κρατική τηλεόραση από το 1966 μέχρι το 1992. Κάποια από τα έργα του αυτά κυκλοφορούσαν μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του '90 σε βιντεοκασέτες, ενώ τις ημέρες του θανάτου του ξεκίνησε συμπτωματικά η κυκλοφορία τους σε DVD.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης ήταν μέλος του Καλλιτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος και του Ινστιτούτου Παγκοσμίου Θεάτρου τηςUNESCO. Έκανε περιοδείες σε πολλές χώρες λαμβάνοντας μέρος σε διάφορα φεστιβάλ και συνέδρια όπως: Παρίσι,Λιέγη, Ρώμη, Κάιρο, Λονδίνο, Κοπεγχάγη. Αλλά και ως ζωγράφος έλαβε μέρος σε πολλές εκθέσεις ατομικές και ομαδικές στην Αθήνα, Ζυρίχη, Παρίσι και Νέα Υόρκη.

From the first performances
of E. Spatharis(1942).
http://www.karagiozismuseum.gr/

Τιμήθηκε με το Βραβείο Ρώμης (1962), με το Α' Μετάλλιο του Πρίγκιπα του Μοντ, το Α' Βραβείο Πολωνίας (1978), το Α' Μετάλλιο Τοσκανίνι (Ιταλία) το 1978 κ.α. Τέλος, το 2007 τιμήθηκε ιδιαίτερα από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για τη μεγάλη του προσφορά στο καλλιτεχνικό αυτό είδος, για το οποίο του αναγνωρίστηκε ο τίτλος του μεγάλου δασκάλου.

Το 1991 ιδρύθηκε το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου, το οποίο λειτουργεί συστηματικά από το1996, με στόχο την προβολή του θεάτρου σκιών και του καραγκιόζη.

Στις 6 Μαΐου του 2009 και ενώ βρισκόταν στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών για να παραστεί σε εκδήλωση προς τιμήν του, έχασε την ισορροπία του και έπεσε από σκάλες, με αποτέλεσμα να υποστεί πολλά κατάγματα και να δημιουργηθεί σοβαρό αιμάτωμα στον εγκέφαλο, με την κατάστασή του να χαρακτηριστεί ως κρίσιμη. Τελικά, στις 9 Μαΐου, ύστερα από τρεις ημέρες νοσηλείας απεβίωσε, σε ηλικία 85 ετών. Η σορός του εξετέθη σε λαϊκό προσκύνημα στο Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών και η κηδεία έγινε στις 13 Μαΐου του 2009, στο Μαρούσι, με δημόσια δαπάνηΠΗΓΗ http://el.wikipedia.org/

Αποσπάσματα από την τελευταία συνέντευξη του Ε. Σπαθάρη

«Από τον πατέρα μου δεν έμαθα τίποτε, επειδή δεν με άφηνε να μπω στη σκηνή. Πήγαινα για αρχιτέκτονας και ήθελε να με αποκλείσει από το θέατρο σκιών. Είχε τόσο ταλαιπωρηθεί από τη δουλειά αυτή που δεν ήθελε με τίποτε να τη συνεχίσω εγώ. Λογάριαζε, όμως, χωρίς το θεατρώνη, που λένε. Μια μέρα το 1942 έπαιζε στο Μαρούσι και ο θεατρώνης με φώναξε σώνει και καλά να παίξω, για να τραβήξει κι άλλο κόσμο. «Τι να παίξει το παιδί; Δεν ξέρει πού του παν τα τέσσερα», είπε ο πατέρας μου, χωρίς να καταφέρει να του αλλάξει τη γνώμη. Πραγματικά δεν ήξερα τίποτε. Έπεσα στα βαθιά με τη μία και άρχισα τσάτρα πάτρα ακούγοντας ό,τι μου έλεγε ο βοηθός μου. Στην αρχή έπαιζα κωμωδίες, που ήταν ελαφριά έργα – τα ηρωικά ήρθαν αργότερα. Αλλά διάβαζα πολλά ιστορικά βιβλία. Ήξερα πού χτυπήθηκε ο κάθε ήρωας, πόσοι σκοτώθηκαν από τους Έλληνες και πόσοι από τους Τούρκους. Δεν γέμισα απλώς το πανί με εχθρούς. Οι άλλοι δηλαδή τι ήταν; Δεν πολέμησαν κι αυτοί στις μάχες; Γι’ αυτό, νομίζω, ότι ο κόσμος με αγάπησε. Και ο ίδιος μου ο πατέρας κατέβηκε μια μέρα από την Κηφισιά πολύ άρρωστος για να μου πει τελικά: «Έφτασες εκεί που ήθελα. Τώρα θα συνεχίσεις μόνος σου»».

****

«Στην Κατοχή ο κόσμος διψούσε για τα ηρωικά έργα, επειδή τους θύμιζε το αντάρτικο. Εκεί ήταν που με πιάσαν οι Γερμανοί και με κουβάλησαν στην Κομαντατούρ. Από δόσιμο κανονικό, από ρουφιανιά. Για καλή μου τύχη, όμως, ένας από τους μεταφραστές της ανάκρισης είχε μείνει σπίτι μου μια νύχτα και με βοήθησε. Ήρθε μαζί με τους αξιωματικούς της Κομαντατούρ, οι οποίοι ζήτησαν να δουν το έργο. Όταν τελείωσε η παράσταση, αποφάσισαν ότι το θέατρο σκιών πρέπει να το δει όλη η Γερμανία. Κι έτσι ξεκίνησαν οι περιοδείες μου στην ευρώπη. Αλλά η πρώτη παράσταση εκτός Αθήνας δόθηκε στην Αίγινα. Εκεί με πήγαν -με δεμένα μάτια- το πρωί για να μη βλέπω τα υποβρύχιά τους κι επέστρεψα το βράδυ».

****

«Με το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου σκηνοθέτησα και σκηνογράφησα το «Μεγαλέξανδρο και το καταραμένο φίδι» το 1950. Στην αρχή μου έδωσαν τα βιβλιαράκια που πουλούσαν στα περίπτερα, για να βγει από εκεί το σενάριο. Η Ραλλού δεν ήξερε τι εστί Κραγκιόζης και νόμιζε ότι μπορεί να ανεβάσει χορόδραμα με αυτό το υλικό. «Κανένα απ’ αυτά δεν κάνει» της είπα. Ήθελε δουλειά από την αρχή. Κι έτσι έβγαλα το Μεγαλέξαντρο στο χορό… Η μουσική που έμεινε στην ιστορία ήταν βέβαια του Μάνου Χατζιδάκι, με τον οποίο είχαμε συνεργαστεί ήδη μία φορά σε συναυλία του Κολεγίου. Βοήθησα λοιπόν σε όλα τη Ραλλού, αλλά υπήρχε ακόμη μία λεπτομέρεια: ποιος θα μπει στο φίδι για να το κουμαντάρει. Σκεφτείτε μόνο ότι η ουρά του έφτανε τα πέντε μέτρα. Μπήκα λοιπόν εγώ και όταν ο κόσμος χειροκροτούσε εγώ τους άκουγα μέσα από το κοστούμι. Ποτέ δεν με είδαν. Εγώ σήκωνα το κεφάλι για να χαιρετήσω, αλλά απλώς άκουγα το χειροκρότημα»

****

Στο «Μεγάλο μας τσίρκο» (1972) του Καμπανέλλη έφτιαξα όλη τη σκηνή και το διάκοσμο. Ήταν τότε μια εποχή που όλοι με αντιμετώπιζαν ως ίσο μεταξύ ίσων και αναγνώριζαν την τέχνη του θεάτρου σκιών. Για να φανταστείς στην αρχή έψαξαν τους πάντες και τα πάντα -μέχρι τον Τσαρούχη έφτασαν. Κατέληξαν σ ‘εμένα. Εγώ είπα απλώς ένα «εντάξει» χωρίς να ξέρω τη συνέχεια, για να πούμε την αλήθεια. Το «εντάξει» το είχα πολύ εύκολο. Προτού μπεις στο χορό, πολλά τραγούδια ξέρεις, που λένε. Φυσικά όλα πήγαν καλά και το έργο είχε αυτή τη μεγάλη επιτυχία».

****

«Ακούω τους Τούρκους που θέλουν τον Καραγκιόζη μόνο δικό τους και δεν το καταλαβαίνω. Απλώς, η εντύπωση δημιουργήθηκε γιατί, μετά την εμφάνιση του Καραγκιόζη, η τουρκική κυριαρχία απλώθηκε σ’όλες τις χώρες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και επόμενο ήταν το θέατρο σκιών να πάρει μορφή και έκφραση σύμφωνα με τις νέες κοινωνικές συνθήκες, δηλαδή, οθωμανική. Ο Καραγκιόζης παιζόταν στην ελληνική γλώσσα ακόμη και το 1821, αλλά ήταν ένα θέαμα ακατάλληλο για γυναίκες και παιδιά. Επρόκειτο άλλωστε για θέατρο που περιόδευε από περιοχή σε περιοχή ξεκινώντας κυρίως από την Κωνσταντινούπολη. Ο πρώτος που έφερε την τέχνη στην ελλάδα ήταν ο Γιάννης ο Μπράχαλης, μεταξύ 1850 και 1860. αλλά είναι στις αρχές του 1900 που μπορούμε να μιλάμε για ελληνικό Καραγκιόζη, δηλαδή χωρίς τουρκικά στοιχεία στη θεματολογία. Αν και ο εξελληνισμός του ξεκίνησε στην Ήπειρο, κορυφαίος δημιουργός αναδείχτηκε ο Πατρινός ψάλτης Δημήτριος Σαρδούνης, γνωστός ως «Μίμαρος»».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ

ΒΙΝΤΕΟ - Ο Ευγένιος Σπαθάρης παρουσιάζει το θέατρο σκιών

*Ένα αφιέρωμα στα παιδιά που θέλουν να γίνουν νεοι Καραγκιοζοπαίκτες και σε οσους ξεχασαν αυτα που επρεπε να θυμούνται..*

Παρακολουθείστε ενα σπάνιο ντοκουμέντο που θα σας συγκινήσει τρομερά.. Προκειται για μια βιντεοκασσέτα που κυκλοφόρησε μαζι με ενα πακέτο χαρτοκοπτικής το 1997 με τιτλο "Φτιάξε μόνος σου τον Καραγκιόζη του Ευγένιου Σπαθάρη" που περιλάμβανε ενα σετ απο χαρτινες φιγούρες του Ευγένιου Σπαθάρη κι ενα συναρμολογούμενο μπερντέ.. Ο μεγάλος και αξέχαστος Έλληνας Καραγκιοζοπαίκτης μιλά μεσα απο το Σπαθάρειο μουσείο σχετικά με τη ζωή του και το πως γνωρισε κι αγάπησε το θεατρο σκιών.. Στη συνέχεια παροτρύνει τα παιδιά να αγαπήσουν το Καραγκιόζη και τη τέχνη του θεάτρου σκιών κι επειτα παίζει μια παράσταση που παρουσιάζει ολους τους κεντρικούς χαρακτήρες του θιάσου..https://www.youtube.com/

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ - ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Ο Ευγένιος Σπαθάρης το 1986 σκέφτηκε να παρουσιάσει κάτι μεγαλεπήβολο για το Θέατρο Σκιών: την "Οδύσσεια" του Ομήρου.. Ο Σπαθάρης έκανε τα σκηνικά και τις φιγούρες και έδωσε φωνή σε όλους τους ήρωες του ομηρικού έπους. Το τιτάνιο αυτό έργο παρουσιάστηκε με τη μορφή 27 ημίωρων επεισοδίων από την τηλεόραση της ΕΡΤ, σε σκηνοθεσία Μαίρης Κουτσούρη. Σπουδαίοι Έλληνες τραγουδιστές δέχτηκαν να τραγουδήσουν και ο Ευγένιος για να τους ευχαριστήσει έβαλε το πρόσωπό τους (όταν αυτό ήταν δυνατόν) στο ρόλο που ερμήνευαν. Έτσι η Τρωαδίτισσα που θρηνεί έχει τη μορφή της Χαρούλας Αλεξίου, ο Αίολος μοιάζει με τον Γιώργο Νταλάρα, ενώ στην Κίρκη θα αναγνωρίσετε τη Δήμητρα Γαλάνη. Ακόμα και τραγουδιστές που δεν ζουν πια ανάμεσά μας έχουν δανείσει τις φωνές τους για συγκεκριμένο ρόλο: ο Γιώργος Ζαμπέτας τραγουδάει με τον ανεπανάληπτο τρόπο του το τραγούδι του Κύκλωπα, η Μαρία Δημητριάδη είναι η Καλυψώ. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η "Οδύσσεια" , με πάνω από 25 τραγούδια, είναι το πρώτο μιούζικαλ για το Θέατρο Σκιών.

https://www.youtube.com/

ΠΙΝΑΚΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ

( ΠΗΓΗ https://paletaart.wordpress.com/)