ΜΑΡΙΑ ΛΙΤΣΑ " Η έννοια της αξιοπρέπειας και ο ρόλος της στη ζωή του ανθρώπου. "

Τι είναι αξιοπρέπεια: 

Το να έχει κάποιος την ευπρέπεια, την κοσμιότητα, το ήθος, την υπερηφάνεια, την εντιμότητα και γενικά την αρετή στις ενέργειες και στη συμπεριφορά του. 

Να έχει την υπερηφάνεια, όχι τον εγωισμό, του αγωνιστή, που έχει ιδανικά και δεν συμβιβάζεται με την αδικία, το ψέμα, τη συκοφαντία, τη δολιότητα. 

Η αξιοπρέπεια ξεκινά από την προϋπόθεση ότι εγώ ο ίδιος σέβομαι τον εαυτό μου. Εάν σέβομαι τον εαυτό μου μπορώ να κερδίσω ή να απαιτήσω τον σεβασμό των άλλων και φυσικά μπορώ να σεβαστώ και τους άλλους , αφού πιστεύω στην αξία της προσωπικότητάς μου αλλά και στην αξία της προσωπικότητας των άλλων. 

Κανείς άλλος δεν κάνει τον άνθρωπο αξιοπρεπή παρά μόνον ο εαυτός του. 

Ο αξιοπρεπής είναι σεμνός αλλά δεν ανέχεται να τον υποτιμούν οι άλλοι. 

Επιλέγει τη στάση της ζωής του σύμφωνα με τη συνείδησή του και κερδίζει τον σεβασμό των άλλω Εάν είμαστε υπερήφανοι και αλαζόνες, με «πλαστές συμπεριφορές» τότε σίγουρα δεν είμαστε αξιοπρεπείς . 

Αξιοπρέπεια είναι η καθαρή συνείδηση. Η αίσθηση που έχουμε ότι δεν εξευτελίζουμε τον εαυτό μας , ότι δεν τον σκορπάμε Φυσικά ο πιο σημαντικός τομέας του θέματος, που εξετάζουμε, είναι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια περιλαμβάνει το πώς βλέπουμε εμείς τον εαυτό μας και τον τρόπο που συμπεριφέρονται οι άλλοι σε εμάς. Ο τρόπος συμπεριφοράς των άλλων προς εμάς επηρεάζει τη γνώμη που έχουμε για τον εαυτό μας , για την αξία μας στην καθημερινή μας ζωή. 

Το γεγονός ότι υπάρχουν άνθρωποι που είναι φτωχοί, ανυπεράσπιστοι, ευάλωτοι δεν σημαίνει ότι δεν έχουν αξιοπρέπεια. Τα βασανιστήρια προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Οι ωμότητες που διαπράχθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν είναι οι μόνες. 

Με το σύνθημα: «το αίμα πουλάει» έχουμε δει φρικτές εικόνες παλαιότεροι στην τηλεόραση είτε από πολέμους είτε από τρομοκρατικές επιθέσεις, από συγκρούσεις αυτοκινήτων. Αυτές οι εικόνες προσβάλλουν την αξιοπρέπεια των θυμάτων και ευτυχώς κάποια στιγμή απαγορεύτηκε η προβολή τους.. 

Η καταπάτηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας εμφανίζεται και στο παιδί που το χλευάζουν εξαιτίας σωματικών ελαττωμάτων, στον μετανάστη για τα έθιμά του, για το χρώμα του δέρματός του, για την εθνικότητά του, στα άτομα που έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό από αυτόν που θεωρούμε ορθό. 

Οι υλιστικές αντιλήψεις κι επιδιώξεις μειώνουν την αξιοπρέπεια. Στο πνεύμα της εμπορευματοποίησης όλων τα τελευταία χρόνια η έννοια της αξιοπρέπειας έχει αρχίσει να φθίνει. 

Ο άνθρωπος θα πρέπει να γίνει ξανά «ποιητής» του εαυτού του και να αποκτήσει αυτοσυνείδηση και να ορίσει ο ίδιος την έννοια της αξιοπρέπειας. 

Το γεγονός αυτό προϋποθέτει απαραίτητα την αυτοεκτίμηση, δηλαδή να φερόμαστε στον εαυτό μας με εντιμότητα και αγάπη. Χωρίς να είμαστε εγωιστές να αναγνωρίζουμε την αξία μας και να καταπολεμάμε τον φόβο της απόρριψης. 

Το οικογενειακό περιβάλλον και το σχολείο είναι σπουδαίοι παράγοντες στην εμφάνιση της αυτοεκτίμησης. Φυσικά χρειάζεται και ο αυτοέλεγχος, η αυτογνωσία και η αυτοπειθαρχία. Να έχουμε λιγότερες απαιτήσεις αλλά περισσότερη εκτίμηση για τον εαυτό μας και περισσότερη εμπιστοσύνη και αγάπη προς τους άλλους . 

Μόνο έτσι χτίζουμε μια υγιή κοινωνία. Να έχουμε φιλότιμο και να προσπαθούμε να ανταποκριθούμε στο καθήκον. Με την αξιοπρέπεια, που απαιτεί ρεαλιστική αντικειμενικότητα, την αυτοεκτίμηση, που φροντίζει για την εσωτερική αρμονία, και το φιλότιμο, που καθορίζει την ηθική στάση, ο άνθρωπος βλέπει την πραγματικότητα, όπως είναι, όχι όπως θα ήθελε να είναι. Αναγνωρίζει τα λάθη του, διδάσκεται, αποδέχεται τις συνέπειες και αναλαμβάνει τις ευθύνες του αξιοποιώντας τις δυνάμεις του. Τοποθετεί το γενικό και το εθνικό συμφέρον πάνω από το δικό του. Εγκαταλείπει τη νωθρότητα κι αναλαμβάνει δράση. Ενδιαφέρεται για τη μάθηση, για την πρόοδο, για την ανάπτυξη..Σχεδιάζει το μέλλον της χώρας του, εφαρμόζει τους νόμους, συνεργάζεται, επιδιώκει την ένωση, την αίσθηση ότι ανήκουμε στο ίδιο γένος, προκαλεί τον θαυμασμό των ξένων. 

Η αξιοπρέπειά μας εξασφαλίζεται, όπως ήδη είπαμε, με τη στάση μας και την κερδίζουμε μόνο, αν πείσουμε ότι την αξίζουμε. Και φυσικά γινόμαστε παράδειγμα για τους νεώτερους. 

Η αξιοπρέπεια όμως σε κάθε χώρα, σε κάθε λαό, πολλές φορές ακόμα και στην ίδια τη χώρα αλλά σε άλλο γεωγραφικό διαμέρισμα, έχει διαφορετική μορφή, διαφορετική έκφανση. Αλλιώς εννοούν την αξιοπρέπεια στην Ινδία, αφού π.χ. η γυναίκα παντρεύεται υποχρεωτικά τον άνδρα που της προτείνουν και από τη στιγμή που θα παντρευτεί θεωρείται ιδιοκτησία των πεθερικών και η ίδια και η προίκα της . Ζει κλεισμένη στο σπίτι κάνοντας δουλειές και δεν παίρνει μέρος ούτε στις θρησκευτικές τελετές. Η χήρα είναι ανεπιθύμητη στην κοινωνία (παλαιότερα μάλιστα σε κάποιες χώρες ενταφιαζόταν με τον νεκρό σύζυγο). Μπορεί να καεί ζωντανή, να δολοφονηθεί και στην καλύτερη περίπτωση να μείνει απομονωμένη στο σπίτι. Φυσικά ούτε λόγος για άλλο γάμο. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στις Ισλαμικές χώρες. Η γυναίκα είναι σιωπηλή, υποταγμένη, σε στάση προσοχής απέναντι στον σύζυγο. Βέβαια είναι εύκολο να μιλάμε για αξιοπρέπεια όταν βρισκόμαστε σε μία θέση πλεονεκτική. Ας αναρωτηθούμε όμως αν είναι εύκολο να έχει κάποιος αξιοπρέπεια, όταν πεινάει ο ίδιος και τα παιδιά του. Οι οργανώσεις των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων οφείλουν να διασφαλίσουν για όλους μια ζωή με αξιοπρέπεια. 

Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα , η Ελευθερία του Λόγου, το δικαίωμα της ψήφου, το δικαίωμα στην τροφή, στην εργασία, στην περίθαλψη και στη στέγαση έχουν μεγάλη σημασία για τον φτωχό πληθυσμό, καθώς η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός συνδέονται άμεσα με τις διακρίσεις, την άνιση πρόσβαση σε πόρους και ευκαιρίες, τον κοινωνικό στιγματισμό. Υπάρχει μεγαλύτερη δυσκολία στη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, στην πρόσβαση σε υπηρεσίες. Η φτώχεια παρεμποδίζει το δικαίωμα στην εκπαίδευση, στην περίθαλψη και στη στέγαση και κατά συνέπεια τη συμμετοχή στη δημόσια ζωή, στην αποκατάσταση της αδικίας. Η φτώχεια λοιπόν δεν σημαίνει μόνο ανεπαρκή εισοδήματα και υλικά αγαθά αλλά και την έλλειψη ευκαιριών που υπονομεύουν την αξιοπρέπεια και κάνουν τους φτωχούς ακόμα πιο ευάλωτους. 

Άλλος ένας τομέας που συνδέεται άμεσα με την έννοια της αξιοπρέπειας και είναι ο τομέας της εργασίας. Η εργασία δεν εξασφαλίζει μόνο την επιβίωσή μας. Προσδίδει αξιοπρέπεια στη ζωή μας , αφού έχουμε σκοπό ύπαρξης, δημιουργικότητα και προπάντων ανεξαρτησία. Σήμερα όμως υπάρχει η ανασφάλιστη εργασία και οι μειωμένες αποδοχές. Οι εργαζόμενοι κάνουν υποχωρήσεις, αφού είναι όμηροι της κατάστασης που επικρατεί και αφού οι εργοδότες χρησιμοποιούν ως άλλοθι τις δύσκολες οικονομικές συγκυρίες για να εκμεταλλευτούν τους υπαλλήλους προσλαμβάνοντάς τους για λίγες ώρες με ελάχιστα χρήματα ή για πλήρες ωράριο χωρίς ικανοποιητική αμοιβή. Οι εργαζόμενοι κάνουν επίσης πολλές υποχωρήσεις, όταν αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν εργοδότες που είναι «ανώτεροι», όταν αναγνωρίζουν ότι στο άγχος της υπευθυνότητας μπορεί να πουν κάποια κουβέντα παραπάνω. 

Σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει να δέχονται κάποια κίνηση ή κάποια λεκτική βία που θίγει την αξιοπρέπειά τους . Αλλά και στον τομέα του Έρωτα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η παρουσία της αξιοπρέπειας είναι απαραίτητη. Πέρα από τις υποσχέσεις για αιώνια αγάπη οι αληθινές σχέσεις χτίζονται με σεβασμό, εκτίμηση και αλληλοϋποστήριξη. Ομολογούμε, παραδεχόμαστε τα συναισθήματά μας αλλά δεν γινόμαστε θύματα κανενός. Δεν συμφωνούμε με τις μονόπλευρες υποχωρήσεις, δεν βολευόμαστε και δεν ξεχνάμε τη συνείδησή μας . Δεν παρακαλούμε για τα αυτονόητα, όπως π.χ. για την κατανόηση, την αγκαλιά, τη φροντίδα σε μία δύσκολη ημέρα. Επιμένουμε να γίνονται σεβαστά τα θέλω μας και δεν υποκύπτουμε σε φθηνούς εκβιασμούς. Δεν ανεχόμαστε σωματική ή λεκτική βία. Η απογοήτευση και το ότι πληγωθήκαμε σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογεί τον εξευτελισμό του εαυτού μας και την παραμονή μας σε μία σχέση που δεν μάς ταιριάζει. Ούτε είναι ωραίο φυσικά να κακολογούμε τον άλλο μετά το τέλος της σχέσης. Ο πόνος και η απογοήτευση δεν είναι αιτία να υποτιμάμε τον εαυτό μας και να χάνουμε την αξιοπρέπειά μας . Άλλωστε δεν είμαστε οι μόνοι που κάναμε λάθος επιλογές, που πληγωθήκαμε, που προδοθήκαμε. Βέβαια στα λόγια όλα είναι εύκολα. Στην πράξη είναι δύσκολα, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν έντονα συναισθήματα. Με όση όμως αγάπη κι έρωτα κι αν ξεκίνησε μία σχέση κάποια στιγμή πρέπει να βλέπουμε ότι υπάρχουν και οι άλλοι δίπλα μας που περνάνε καλύτερα και το γεγονός αυτό να ενεργοποιεί τη σκέψη και την αξιοπρέπειά μας. 

Η αξιοπρέπεια δεν πρέπει να συγχέεται με τον εγωισμό. Η αξιοπρέπεια αφορά τον τρόπο που αντιμετωπίζει κάποιος τον εαυτό του και τον προστατεύει από συμπεριφορές που τον μειώνουν και τον ενοχλούν. Η αξιοπρέπεια είναι απαραίτητη στη θετική εξέλιξη ενός ανθρώπου, γιατί θέτει ξεκάθαρα τα προσωπικά του όρια. Έτσι οι σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους έχουν υγιή θεμέλια. Ο εγωισμός αντίθετα δεν χτίζει. Καταστρέφει. Απομακρύνει τους ανθρώπους και τους αποξενώνει. Από τις πιο δύσκολες περιπτώσεις είναι η αξιοπρέπεια που διατηρούμε, όταν είμαστε ασθενείς. Το να μην παραιτηθούμε, όταν αντιμετωπίζουμε μία σοβαρή ασθένεια, το να αντιμετωπίζουμε τις επιπλοκές και τα επώδυνα συμπτώματα με ψυχική και σωματική δύναμη. . Το να αναζητήσουμε δηλαδή την ενίσχυσή μας στη θρησκεία, στους φίλους, στα βότανα και σε ο,τιδήποτε θα μπορούσε να δώσει μία παράταση στη ζωή μας κι όχι να Ε τον θάνατο με διάφορους τρόπους είναι «δείγμα» αξιοπρέπειας. Ένας άλλος τομέας στον οποίο η παρουσία της αξιοπρέπειας έχει μεγάλη σημασία είναι η αντιμετώπιση της αποτυχίας. 

Η μοναξιά της αποτυχίας είναι μία δοκιμασία για λίγους. Οι πολλοί δεν την αντέχουν. Οι πολλοί επιλέγουν τις μεγάλες παρέες χωρίς πολλές φορές να ξέρουν τον διπλανό τους ή τον απέναντί τους. Περνούν τις μέρες τους σε μεγάλα τραπέζια και δεν καταλαβαίνουν ότι η αποτυχία είναι εσωτερική υπόθεση. Δεν ξεπερνιέται με τυχαία, άγνωστα άτομα, θυσιάζοντας συχνά την αξιοπρέπειά τους . Μια καθαρή ψυχή δεν χαρίζεται εύκολα από εδώ κθ από εκεί. Έχει μάθει να αγαπάει τον εαυτό της και να ξεπερνά κάθε δυσκολία με αξιοπρέπεια. 

Ο Καβάφης στο θαυμάσιο ποίημά του «Όσο μπορείς» μιλά για την ανάγκη της αξιοπρέπειας την ώρα της αποτυχίας. Μια αποτυχία δεν σημαίνει κι αποτυχημένο άνθρωπο. Αποτυχημένος είναι μόνο ο εξευτελισμένος. Στη ζωή δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλα. Κάπου ή σε κάτι θα αποτύχουμε. Το ότι δεν κατακτούμε την επιτυχία σε ό,τι κάνουμε κάθε φορά δεν σημαίνει ότι πρέπει να θυσιάζουμε την προσωπική μας αξιοπρέπεια. 

Όταν βρεθούμε στο νερό δεν είναι απαραίτητο να βυθιστούμε,αν προσπαθήσουμε να κολυμπήσουμε. Τελειώνοντας πρέπει να θυμόμαστε ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι ως προς την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Η αξιοπρέπεια δεν εκτιμάται στις μέρες μας. Κακώς. Είναι το μόνο που μάς έχει απομείνει στη δύσκολη περίοδο που διανύουμε. Και μπορεί να μην είναι ελκυστική και να μην έχει φωτογραφηθεί ποτέ, αποτελεί όμως το βασικό «υλικό» των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το θεμέλιο της Ελευθερίας, της Δικαιοσύνης και της Ειρήνης. 

Μαρία Λίτσα 

Η Ομιλία αυτή εκφωνήθηκε στην εκδήλωση της Ομάδας "Νόηση και Πράξη " στο "Αίτιον" με θέμα: "Η έννοια της αξιοπρέπειας και ο ρόλος της στη ζωή του ανθρώπου". ( 22/4/18 )