Βολταίρος ( 21 Νοεμβρίου 1694 – 30 Μαΐου 1778 )

Ο Φρανσουά Μαρί Αρουέ (François-Marie Arouet, 21 Νοεμβρίου 1694 – 30 Μαΐου 1778), ευρύτερα γνωστός με το ψευδώνυμο Βολταίρος (Voltaire), ήταν Γάλλος συγγραφέας, ιστορικός και φιλόσοφος, διάσημος για το πνεύμα του, τις επιθέσεις του εις βάρος της Καθολικής Εκκλησίας και την υπεράσπιση της ανεξιθρησκίας, της ελευθερίας του λόγου και του διαχωρισμού εκκλησίας και κράτους. Θεωρείται κεντρική μορφή και ενσάρκωση του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα. Υπήρξε επίσης δοκιμιογράφος και κορυφαίος εκπρόσωπος του ντεϊσμού.*

Πρώιμη περίοδος

Γεννήθηκε στο Παρίσι στις 21 Νοεμβρίου 1694 μέσα σε μία μεσοαστική οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν συμβολαιογράφος και ανώτερος υπάλληλος του Υπουργείου Οικονομικών. Έχασε τη μητέρα του όταν ήταν 7 ετών και μετά από δύο χρόνια εισήλθε στο ιησουιτικό κολέγιο του Μεγάλου Λουδοβίκου όπου παρέμεινε ως το 1711. Για την εκπαίδευσή του εκεί έγραψε αργότερα ότι δεν είχε μάθει τίποτα "εκτός από λατινικά και ανοησίες" αν και στο κολέγιο φαίνεται ότι διαμόρφωσε τις βάσεις της ιδιαίτερης γνώσης του και διέγειρε πιθανώς την ισόβια αφοσίωσή του στο θέατρο. Κατά το διάστημα των ετών 1711 – 1713 μελέτησε τη νομική επιστήμη.

Ο Βολταίρος τιθασεύει ένα άλογο

 -Jan Huber, μεταξύ 1750 - 1775, 

Πριν αρχίσει τη συγγραφική του καριέρα, με την παρότρυνση του πατέρα του, υπηρέτησε ως γραμματέας του Γάλλου πρέσβη στην Ολλανδία. Επέστρεψε στο Παρίσι την εποχή του θανάτου του Λουδοβίκου ΙΔ΄ και σύντομα απέκτησε φίλους μεταξύ της αριστοκρατικής τάξης. Οι σατιρικοί στίχοι του τον έκαναν ιδιαίτερα δημοφιλή στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Τότε παρουσίασε το πρώτο θεατρικό του έργο, την τραγωδία Οιδίπους (Oedipe), απομίμηση του Οιδίποδα του Σοφοκλή, στον κύκλο του.

Τροφοδοτώντας τη μανιώδη έχθρα της δούκισσας του Μαιν εναντίον του αντιβασιλέα Φιλίππου Β΄ της Ορλεάνης, ο Βολταίρος συνέθεσε μια σάτιρα γι’ αυτόν. Ένας κατάσκοπος κατάφερε να πάρει την ομολογία του και στις 16 Μαΐου 1717 φυλακίστηκε στη Βαστίλη για προσβολή του αντιβασιλέα. Εδώ ξαναδούλεψε τον Οιδίποδα, άρχισε το έργο Ερρικειάς (Henriade) και αποφάσισε να αλλάξει το όνομά του. Απελευθερώθηκε 11 μήνες αργότερα όταν διαπιστώθηκε ότι είχε κατηγορηθεί εσφαλμένα και για το λόγο αυτό έλαβε χρηματική αποζημίωση 400 κορώνες. Η τραγωδία Οιδίποδας ανέβηκε στο Théâtre Français στις 18 Νοεμβρίου 1717 και έγινε θετικά αποδεκτή από το κοινό. Παρέμεινε στη σκηνή για 45 βραδιές και του απέφερε πλούτο και φήμη, που τον βοήθησαν να ξεκινήσει μία σειρά επικερδών επενδύσεων. Η βασικότερη αυτών ήταν η ενασχόλησή του με την Εταιρεία των Ινδιών (Compagnie des Indes).

Μετάλλιο με τη μορφή του Βολταίρου
(Waechter, 1772)

Μετά την απελευθέρωσή του από τη Βαστίλη τον Απρίλιο του 1718, έγινε γνωστός ως Arouet de Voltaire ή απλά Voltaire, αν και νομικά δεν απάλειψε ποτέ το βαπτιστικό του όνομα. Η προέλευση αυτής της αλλαγής στο όνομα έχει συζητηθεί πολύ, μερικοί προτείνουν ότι ήταν μια σύντμηση ενός παρωνυμίου της παιδικής του ηλικίας, "le petit volontaire". Η συνηθέστερα αποδεκτή υπόθεση, εντούτοις, είναι ότι υπήρξε αναγραμματισμός του ονόματος "Arouet le jeune" ή "Arouet l.j." με "το u" να μετατίθεται "στο v" και "το j" "στο i" σύμφωνα με τα κρατούντα την εποχή εκείνη.

Ο Βολταίρος, συνεχίζοντας τη θεατρική του παραγωγή, ολοκλήρωσε το έργο Artemire το Φεβρουάριο του 1720. Το έργο απέτυχε και ο Βολταίρος δε το δημοσίευσε ποτέ στο σύνολό του, αν και αργότερα αναπλάστηκε με επιτυχία και κάποια μέρη του επαναχρησιμοποιήθηκαν σε άλλες εργασίες. Άλλα έργα του που δημοσιεύθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν η τραγωδία Μαριάννα (Marianne) και η κωμωδία Ο αδιάκριτος (L’ indiscret).

Η εξορία στην Αγγλία

Προμετωπίδα του έργου Éléments de la philosophie de Newton(Άμστερνταμ, 1738), όπου εμφανίζεται ο Βολταίρος στο γραφείο του να δέχεται το φως της αλήθειας από τον Νεύτωνα διά μέσου ενός καθρέφτη, που κρατά η Madame du Châtelet

Το 1725 ο Βολταίρος προσβλήθηκε από έναν νέο ευγενή, τον Chevalier de Rohan, και απάντησε με τη συνηθισμένη του οξύτητα. Ο Βολταίρος προγραμμάτιζε να προκαλέσει το νεαρό ευγενή σε μονομαχία, αλλά η οικογένεια Ροάν (Rohan) εξέδωσε ένα lettre de cachet για να αποφύγει οποιαδήποτε προβλήματα. Εκείνη την εποχή, όταν ένα πρόσωπο με επιρροή ήθελε να διωχθεί κάποιος εχθρός του αλλά δεν τον βάραινε κανένα έγκλημα, μπορούσε να προμηθευτεί ένα μυστικό ένταλμα, το οποίο καλούνταν lettre de cachet. Το πρόσωπο που κατονομαζόταν στην επιστολή έπρεπε να φυλακιστεί ή να εξοριστεί, εντός ή εκτός Γαλλίας. Επειδή δεν διεξήγετο δίκη, ο κατηγορούμενος δεν μπορούσε να υπερασπιστεί τον εαυτό του έναντι των κατηγοριών. Το πρωί της ημέρας που είχε οριστεί η μονομαχία, ο Βολταίρος συνελήφθη και εστάλη για δεύτερη φορά στη Βαστίλη. Επέλεξε την εξορία στην Αγγλία αντί της φυλάκισης. Αυτό το περιστατικό του άφησε ανεξίτηλη εντύπωση, και από εκείνη την ημέρα έγινε υπέρμαχος της δικαστικής μεταρρύθμισης.

Εξώφυλλο του έργου Letters 

concerning the English Nation, 

που εκδόθηκε από τους C. Davis 

και A. Lyon το 1733 στο Λονδίνο

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αγγλία τον προσέλκυσε η φιλοσοφία του Τζον Λοκ (John Locke) και ιδέες του μαθηματικού Ισαάκ Νεύτωνα (Sir Isaac Newton). Μέσω του φίλου του λόρδου Μπόλινμπροκ (Bolingbroke) ήρθε σε επαφή με τα πνευματικά αναστήματα της αγγλικής λογοτεχνίας της εποχής. Μελέτησε τη συνταγματική μοναρχία της Αγγλίας και τη θρησκευτική ανοχή, που υπήρχε. Ο Βολταίρος ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το φιλοσοφικό ορθολογισμό και τη μελέτη των φυσικών επιστημών. Επίσης έγραψε στα αγγλικά τα πρώτα δοκίμιά του, το Δοκίμιο για την επική ποίηση και το Δοκίμιο για τους γαλλικούς εμφυλίους πολέμους, τα οποία δημοσιεύθηκαν το 1727. Η πλέον ενδιαφέρουσα παραγωγή του στην Αγγλία ήταν η συγγραφή της ιστορίας του Κάρολου 12ου της Σουηδίας, η οποία παραμένει κλασσική στο χώρο της βιογραφίας. Το έργο του Αγγλικά Γράμματα (Letters concerning the English Nation) δημοσιευμένο στα αγγλικά το 1733και στα γαλλικά ως Lettres philosophiques το 1734, μπορεί να ειπωθεί ότι έδωσε ώθηση στην αγγλική φιλοσοφική σκέψη και επιστήμη, η οποία χαρακτήρισε την περίοδο του Διαφωτισμού. Το βιβλίο επίσημα απαγορεύθηκε στη Γαλλία.

Επιστροφή στη Γαλλία και τα χρόνια του Cirey

Ο Βολταίρος επέστρεψε στο Παρίσι μετά από τρία χρόνια και συνέχισε εκεί τη λογοτεχνική του παραγωγή. Δημοσίευσε τότε το επικό ποίημα Ερρικειάς (Henriade), με θέμα τους θρησκευτικούς πολέμους στη Γαλλία, όπου σατίριζε τη θρησκευτική μισαλλοδοξία. Το έργο του αυτό προκάλεσε εντύπωση στο αναγνωστικό κοινό και κυκλοφόρησε σε 300.000 αντίτυπα. Συνάμα παρουσίασε αρκετές τραγωδίες μεταξύ των οποίων και οι Βρούτος (Brutus, 1730), Ζαΐρα (Zaire, 1733), Εριφύλη (Eriphile).

Η μαθηματικός Emilie 

μαρκησία του Châtelet, 

σύντροφος του Βολταίρου 

(Maurice Quentin de la Tour, 

ιδιωτική συλλογή)

Στα 1733 γνώρισε την Εμιλί ντι Σατλέ (Émilie Du Châtelet, γνωστότερη ως Madame Du Châtelet), της οποίας τα πνευματικά ενδιαφέροντα, ειδικά πάνω στις επιστήμες, ταίριαζαν με τα δικά του. Διέμειναν μαζί στο Cirey, στη Λωρραίνη, απολαμβάνοντας την ανοχή του μαρκησίου ντι Σατλέ. Ο δεσμός του με την Εμιλί διήρκεσε μέχρι το θάνατό της το 1749. Στο Cirey, ο Βολταίρος δούλεψε πάνω σε πειράματα φυσικής και χημείας. Το 1736 άρχισε τη μακροχρόνια αλληλογραφία του με τον κατά 20 χρόνια νεότερό του διάδοχο του θρόνου της Πρωσίας Φρειδερίκο (τον μετέπειτα Φρειδερίκο Β΄). Επιπλέον, έγραψε τα Στοιχεία της νευτώνειας φιλοσοφίας (Éléments de la philosophie de Newton, 1736), το οποίο έφερε την αναγνώριση της νευτώνειας φυσικής στην Ευρώπη, μια κωμική εκδοχή των θρύλων για την Ιωάννα της Λωρραίνης Η παρθένος (La Pucelle, 1755) και τα δράματα Μωάμεθ (Mahomet, 1742), Μερόπη (Mérope, 1743), και Σεμίραμις (Sémiramis, 1748). Μέσω της επιρροής της Μαντάμ Πομπαντούρ (Madame de Pompadour), έγινε βασιλικός ιστοριογράφος και μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.

Πρωτοστάτης και πλέον σκληρός κριτικός του ήταν αυτή την περίοδο ο αβάς Desfontaines, και κορωνίδα των κριτικών του Desfontaines ήταν το βιβλίο Le Voltairomanie, σε απάντηση ενός λίβελου του Βολταίρου με τον τίτλο Ο Προληπτικός (Le Preservatif). Τον Απρίλιο του 1739 πραγματοποίησε ένα ταξίδι στις Βρυξέλλες, οι οποίες ήταν η έδρα του για κάποιο χρονικό διάστημα, εξ αιτίας μερικών νομικών υποθέσεων των du Châtelets. Ο Φρειδερίκος, βασιλιάς πλέον της Πρωσίας από το 1740, κατέβαλε πολλές προσπάθειες να απομακρύνει τον Βολταίρο από τη Madame Du Châtelet, αλλά ανεπιτυχώς, και έτσι κέρδισε την εγκάρδια έχθρα της αρνούμενος διαρκώς ή παραλείποντας να την προσκαλέσει. Επιτέλους, τον Σεπτέμβριο του 1740, ο δάσκαλος και ο μαθητής συναντήθηκαν για πρώτη φορά στο Κλεβ (Cleves), και τρεις μήνες αργότερα, τον Νοέμβριο, στο Βερολίνο μετά από πρόσκληση του Φρειδερίκου.

Από την πρωσική αυλή στην Ελβετία

Ο Βολταίρος επισκέφτηκε ξανά το Βερολίνο και το Πότσδαμ το 1743 στο πλαίσιο διπλωματικής αποστολής, για να πείσει τον Φρειδερίκο, να συμμαχήσει με την Γαλλία, χωρίς όμως αποτέλεσμα. (Πόλεμος της Αυστριακής Διαδοχής, 1740-48). Μετά το θάνατο της Madame Du Châtelet δέχτηκε την πρόσκληση του Φρειδερίκου να ζήσει στην αυλή του (1750-53). Οι σχέσεις του με το Φρειδερίκο ήταν γενικά θυελλώδεις. Η παρέμβαση του Βολταίρου στη φιλονικία μεταξύ Maupertuis και König οδήγησε στην ανανέωση της ψυχρότητας εκ μέρους του Πρώσου μονάρχη και το 1753 ο Βολταίρος εγκατέλειψε βιαστικά την Πρωσία. Από απόσταση οι δύο άνδρες συμφιλιώθηκαν αργότερα και η αλληλογραφία τους επαναλήφθηκε.

Ανεπιθύμητος στη Γαλλία ο Βολταίρος εγκαταστάθηκε στη Γενεύη, όπου αγόρασε το κτήμα "Les Délices" και απέκτησε επίσης ένα ακόμα σπίτι κοντά στη Λωζάνη. Οι αρχές της Γενεύης αντιτέθηκαν σύντομα στις ιδιωτικές θεατρικές παραστάσεις, που πραγματοποιούνταν στο σπίτι του Βολταίρου, ενώ εξοργίστηκαν ακόμα περισσότερο λόγω του άρθρου "Genève" που γράφτηκε για την Εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό, με την υποκίνηση του Βολταίρου, από τον Ντ’ Αλαμπέρ. Το άρθρο, που δήλωνε ότι οι καλβινιστές πάστορες της Γενεύης είχαν δει το φως και είχαν πάψει να πιστεύουν στην οργανωμένη θρησκεία, ξεσήκωσε μια βίαιη διαμάχη.Αργότερα επιχείρησε να μεταβεί στην Ρωσία αλλά η Αικατερίνη Β΄ του αρνήθηκε την είσοδο πιεζόμενη από την Ρωσική εκκλησία και τις σφοδρές αντιδράσεις του ρωσικού λαού.

Τα τελευταία χρόνια στο Φερνέ και ο θάνατος

Ο Βολταίρος σε γεροντική ηλικία

Πορτραίτο ανωνύμου 

Το 1759, αγόρασε το κτήμα Φερνέ (Ferney) κοντά στα γαλλο-ελβετικά σύνορα όπου έζησε μέχρι και λίγο καιρό πριν το θάνατο του. Το Φερνέ έγινε σύντομα η διανοητική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Ο Βολταίρος παρέμεινε ενεργός καθ' όλη τη διάρκεια αυτών των ετών, παράγοντας σταθερή ροή βιβλίων, θεατρικών έργων και άλλων δημοσιεύσεων. Έγραψε επίσης εκατοντάδες επιστολών στον κύκλο των φίλων του. Ήταν πάντα μια φωνή της λογικής. Υπήρξε ειλικρινής κριτικός της θρησκευτικής αδιαλλαξίας και των θρησκευτικών διώξεων.

Κατά τα τελευταία έτη του ο Βολταίρος παρήγαγε αρκετά έργα με κριτική προς την οργανωμένη εκκλησία. Στο Φερνέ οικοδόμησε ένα παρεκκλήσι με την επιγραφή "Deo Erexit Voltaire". Οδήγησε επίσης την εκστρατεία για την εκκίνηση δίκης, στην οποία ο ουγενότος έμπορος Jean Calas βρέθηκε ένοχος της δολοφονίας του μεγαλύτερου γιου του και εκτελέστηκε. Το Κοινοβούλιο των Παρισίων κήρυξε κατόπιν το 1765 τον Calas και όλη την οικογένειά του αθώους.

Το 1778, διανύοντας το 84ο έτος του, παρευρέθηκε στην πρώτη απόδοση της τραγωδίας του Ειρήνη (Irène), στο Παρίσι. Το ταξίδι του και η υποδοχή του ήταν μια αποθέωση, αλλά η συγκίνηση τον κατέβαλε και πέθανε λίγο αργότερα στην πρωτεύουσα στις 30 Μαΐου 1778. Προκειμένου να έχει χριστιανική κηδεία είχε υπογράψει μια μερική ανάκληση των γραπτών του. Αυτό θεωρήθηκε ανεπαρκές από την εκκλησία, αλλά αρνήθηκε να υπογράψει μια γενικότερη ανάκληση. Σε έναν φίλο έδωσε την ακόλουθη γραπτή δήλωση: "Πεθαίνω λατρεύοντας το Θεό, που αγαπά τους φίλους μου, που δεν μισεί τους εχθρούς μου και που απεχθάνεται την καταπίεση." Ένας ηγούμενος μετέφερε κρυφά το πτώμα του Βολταίρου σε ένα αβαείο στην πόλη Champagne, όπου θάφτηκε. Τα λείψανά του διακομίστηκαν στο Παρίσι το 1791 και ενταφιάστηκαν στο Πάνθεον.

Το έργο του

Θέατρο

Ο Βολταίρος στη σκηνή του θεάτρου
 -Jan Huber

Η θεατρική παραγωγή του Βολταίρου ανέρχεται μεταξύ πενήντα και εξήντα έργων, ορισμένα εκ των οποίων είναι γνωστά μόνο από αναφορές ή απεικονίσεις. Είναι εκ πρώτης όψεως αξιοπρόσεκτο ότι ο Βολταίρος, του οποίου η κωμική ικανότητα ήταν αναμφισβήτητα πολύ αξιολογότερη από την τραγική, έχει γράψει πολλές τραγωδίες αρκετά αξιόλογες, αλλά μόνο μια μέτρια, δεύτερης κλάσης, κωμωδία, τη Nanine. Οι άλλες προσπάθειές του σε αυτήν την κατεύθυνση είναι είτε μικρής αξίας και σχεδόν ασήμαντες, είτε, όπως στην περίπτωση του κάπως διάσημου Ecossaise, αντλούν όλο το ενδιαφέρον τους όντας προσωπικοί λίβελοι. Οι τραγωδίες του, αφ' ετέρου, είναι εργασίες εξαιρετικής αξίας. Αν και ο Βολταίρος δεν κατείχε ούτε την τέλεια στιχουργία του Ρακίνα, ούτε την ευγενή ποιητικότητα του Κορνήλιου, ξεπέρασε αυτές τις ελλείψεις, κατά τη γνώμη των ειδικών, στην πλοκή του δύσκολου και τεχνητού παιχνιδιού της γαλλικής τραγωδίας Ζαΐρα (Zaire), μεταξύ εκείνων όπου η αγάπη αναγνωρίζεται ως βασικό κίνητρο, και Μερόπη (Merope), μεταξύ εκείνων όπου αυτό το κίνητρο είναι αποκλεισμένο και υποταγμένο. Ο Βολταίρος ήξερε ότι η κοινή γνώμη της εποχής του απέδιδε τα εύσημά της σε έναν ικανό και επιτυχημένο δραματουργό και ήταν αποφασισμένος να κερδίσει αυτά τα εύσημα. Επομένως έθεσε όλη τη θαυμαστή του ευφυΐα σε αυτό το στόχο.

Ποίηση

Ο Βολταίρος με το Φρειδερίκο 

της Πρωσίας στο τραπέζι

 (Αντίγραφο πίνακα του

 Adolph von Menzel, 1850, 

ο οποίος κάηκε το 1945)

Όσον αφορά στα ποιήματά του, (από τα οποία ξεχωρίζουν δύο μακροσκελή, η Ερρικειάδα (Henriade) και η Παρθένος (Puccele), ενώ υπάρχουν και πολλά μικρότερα) η αξία τους είναι άνιση. Η Ερρικειάς με καθολική συγκατάθεση υφίσταται ως διδασκόμενο σχολικό βιβλίο. Γραμμένο σχεδόν κατά δουλική μίμηση του Βιργιλίου, χρησιμοποιεί τεχνικά ένα απρόσφορο μέτρο - το αλεξανδρινό δίστιχο (το οποίο καθίσταται μονότονο στις δραματικές αφηγήσεις) – και χωρίς να διακρίνεται ούτε για τον ενθουσιασμό ή την κατανόησή του θέματος, δεν μπορεί παρά να είναι μία ανεπαρκής προσπάθεια. Η Παρθένος, αν και κατώτερης ηθικής αξίας, είναι πολύ καλύτερο από λογοτεχνική άποψη. Το ποίημα είναι ασυστηματοποίητο ως έναν βαθμό και αποτελεί λίβελο ενάντια στη θρησκεία και την ιστορία. Διαφέρει από το πρότυπο του, Orlando furiosoτου Λουδοβίκου Αριόστο, όντας, όχι όπως εκείνο, ένα μείγμα ρομαντισμού και παρωδίας, αλλά ένας εν μέρει ανιαρός ιστός απλής και φτηνής παρωδίας. Μεγάλο μέρος της διασκεδαστικής του αξίας εξαρτάται απλά από το γεγονός ότι υπήρχαν και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που πιστεύουν βαθιά στο χριστιανισμό και αυτοί οι αστεϊσμοί καταφέρνουν να τους ταράξουν καθιστώντας την αποστροφή τους κωμική προς άλλους. Εντούτοις, παρ’ όλα τα ελαττώματά της η Παρθένος καταφέρνει να είναι διασκεδαστική.

Στα δευτερεύοντα ποιήματά του είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει τίποτα, ή σχεδόν τίποτα, που να τα κάνει να αξίζουν να φέρουν το όνομα της ποίησης – ούτε πάθος, ούτε αίσθηση της ομορφιάς της φύσης, μόνο μια στενή "κριτική της ζωής," μόνο συμβατική και περιορισμένη επιλογή της γλώσσας, περιορισμένη και μονότονη προσωδία και καθόλου από εκείνη την αόριστη αίσθηση, που έχει ειπωθεί σωστά, ότι καθορίζει την ποιητική ουσία. Αλλά υπάρχει απέραντο πνεύμα, μια θαυμάσια αντίληψη του μέτρου και της γλώσσας, που το γούστο της εποχής υπαγόρευε στον ποιητή, περιστασιακά εμφανίζεται ενικός αριθμός με την υπόθεση μιας κάπως τεχνητής χάρης και μια περίεργη ικανότητα διάνθισης του λόγου με τον τρόπο γραφής και το ύφος.

Πεζογραφία

Ο Βολταίρος συζητά με έναν κληρικό. 

Γκραβούρα του 1764 που φέρει τον τίτλο

 "Ο Βολταίρος και η θρησκεία".

Το τρίτο τμήμα των εργασιών του Βολταίρου αποτελείται από τα μυθιστορήματα και τα αφηγήματα του. Αυτές οι παραγωγές - ασύγκριτα οι πιο αξιόλογοι καρποί της μεγαλοφυΐας του - συντίθονταν συνήθως ως τεύχη, με κύριο σκοπό την πολεμική στη θρησκεία ή την πολιτική. Έτσι το Candide επιτίθεται στη θρησκευτική και φιλοσοφική αισιοδοξία, το L'Homme aux quarante ecus σε ορισμένες κοινωνικές και πολιτικές πρακτικές της εποχής, ενώ το Zadig και άλλα στις παραδεδεγμένες μορφές ηθικής και μεταφυσικής ορθοδοξίας, ενώ μερικά είναι λιβελογραφικές σάτιρες στη Βίβλο, την ατέρμονη πηγή του 

Ιστοριογραφία

Το τέταρτο τμήμα του έργου του Βολταίρου, το ιστορικό, είναι το ογκωδέστερο όλων εκτός της αλληλογραφίας του, και μερικά μέρη του είναι μεταξύ των πλέον πολυδιαβασμένων, αλλά απέχουν πολύ ως προς το να είναι και τα καλύτερα. Οι μικρές πραγματείες του για τον Κάρολο το 12ο και το Μεγάλο Πέτρο είναι πράγματι πρότυπα οξυδερκούς και ευφυούς αφήγησης αν και ως ένα βαθμό χαρακτηρίζονται από επιφανειακή κατανόηση και ταξινόμηση.

Τα αποκαλούμενα Εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ΄ (Siècle de Louis XIV) και Εποχή του Λουδοβίκου ΙΕ΄ (Siècle de Louis XV) (το τελευταίο κατώτερο του πρώτου αλλά παρά ταύτα πολύτιμο) περιέχουν μια μεγάλη σύμμειξη ενδιαφέροντος υλικού, που επεξεργάζεται από ένα άτομο μεγάλης οξυδέρκειας και με αξεπέραστη ικανότητα στη γραφή, ο οποίος είχε επίσης πρόσβαση σε πολλές σημαντικές εμπιστευτικές πληροφορίες. Αλλά ακόμη και σε αυτά τα βιβλία οι ατέλειες είναι παρούσες, εμφανιζόμενες όμως εντονότερα στο μοναδικό ανακάτεμα που τιτλοφορείται Essai sur les moeurs, στο Annales de l'Empire και στις δευτερεύουσες ιστορικές εργασίες. Αυτές οι ατέλειες είναι μια σχεδόν συνολική απουσία οποιασδήποτε κατανόησης της αποκαλούμενης από τότε φιλοσοφίας της ιστορίας, η σταθερή παρουσία χονδροειδούς προκατάληψης, η συχνή ανακρίβεια στις λεπτομέρειες και, προ πάντων, μια πλήρης ανικανότητα για να εξετάσει οτιδήποτε πέρα από τη στενή σκοπιά ενός μισό-πεσιμιστή και μισο-αυτοϊκανοποιούμενου φιλοσόφου του 18ου αιώνα.

Φιλοσοφία

Στη φιλοσοφία του, βασισμένη στο σκεπτικισμό και τον ορθολογισμό, ήταν βαθιά επηρεασμένος από το Λοκ (Locke) καθώς επίσης και από τους Montaigne και Bayle. Παρά το πάθος του για τη σαφήνεια και τη λογική, συχνά υπήρξε ανακόλουθος προς τον εαυτό του. Έτσι ενώ αρχικά υποστήριζε ότι η ανθρώπινη φύση ήταν τόσο αμετάβλητη όσο αυτή των ζώων αργότερα εξέφρασε την πεποίθηση για εξέλιξη και βαθμιαίο εξανθρωπισμό της κοινωνίας μέσω της δράσης των τεχνών, των επιστημών και του εμπορίου. Στην πολιτική υποστήριζε τη μεταρρύθμιση αλλά ένιωθε φρίκη για την αμάθεια και τον πιθανό φανατισμό των ανθρώπων καθώς και για τη βία της επανάστασης.

Όσο αφορά τη θρησκεία ο Βολταίρος θεωρούσε ότι ο χριστιανισμός ήταν μια καλή πίστη για καμαριέρες και ράφτες, αλλά για την ανώτερη τάξη πρότεινε έναν απλό θεϊσμό. Αντιτάχθηκε στον αθεϊσμό και τον υλισμό του Ελβέτιου και του Χόλμπαχ. Είναι παροιμιώδης η θέση του ότι "εάν ο Θεός δεν υπήρχε, θα έπρεπε να εφευρεθεί", που περιέχεται σε ένα από τα ποιήματά του. Τέλος η επιρροή του Βολταίρου στην εκλαΐκευση της επιστήμης και της φιλοσοφίας του καιρού του ήταν ιδιαίτερα σημαντική.

Στον Βολταίρο αποδίδεται λανθασμένα η φράση «Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες». Στην πραγματικότητα η φράση αυτή γράφτηκε πρώτη φορά από την Evelyn Beatrice Hall στο βιογραφικό βιβλίο της The Friends of Voltaire.

Διανοούμενοι συγκεντρωμένοι γύρω από την προτομή του Βολταίρου στο σαλόνι της Madame Geoffrin στα 1755 (Anicet-Charles-Gabriel Lemonnier, 1812, Château du Malmaison, Rueil)

* Ντεϊσμός ονομάζεται η άποψη ότι η λογική μάλλον, παρά η θεία αποκάλυψη ή η παράδοση, πρέπει να τοποθετούνται στη βάση της πίστης μας στον Θεό. Οι ντεϊστές απορρίπτουν την οργανωμένη θρησκεία και προωθούν τη λογική ως τον κρίσιμο παράγοντα στη λήψη ηθικών αποφάσεων. Η λογική αυτή βάση είθισται να θεμελιώνεται στο κοσμολογικό επιχείρημα (επιχείρημα σχετικά με το Πρώτο Αίτιο), το τελεολογικό επιχείρημα (επιχείρημα του Σχεδιασμού), καθώς και άλλες πλευρές αυτού που ονομαζόταν φυσική θρησκεία. Ο ντεϊσμός κατέληξε να ταυτιστεί με την κλασική πεποίθηση ότι ο Θεός δημιούργησε μεν τον κόσμο, αλλά δεν παρεμβαίνει πλέον στη λειτουργία του, μολονότι τούτο δεν αποτελεί απαραίτητο συστατικό του ντεϊσμού.

https://el.wikipedia.org/

Κείμενο  " Είμαι ελεύθερος; "

(Σύμμικτα, έκδοση pleiade)

Από http://eranistis.net/

μετάφραση Δ. Ο. Θοιβιδόπουλου

Ας μη βγούμε ακόμα απ’ τον κύκλο της ύπαρξής μας ας εξακολουθήσουμε να αυτοεξεταζόμαστε όσο γίνεται, θυμάμαι πως μια μέρα, προτού θέσω όλα τα προηγούμενα ερωτήματα, ένας σοφολογιότατος θέλησε να με παρασύρει σε φιλοσοφική συζήτηση. Με ρώτησε αν ήμουν ελεύθερος· του απάντησα πως δεν ήμουν φυλακισμένος, πως το κλειδί του δωματίου μου το είχα στην τσέπη μου, πως ήμουν απόλυτα ελεύθερος. «Δε σας ρωτώ αυτό, μου αποκρίθηκε· νομίζετε πως η θέλησή σας έχει την ελευθερία να θέλει ή να μη θέλει να πέσετε απ’ το παράθυρο; Νομίζετε, όπως ο κορυφαίος σχολαστικός φιλόσοφος, πως η ελεύθερη βούληση είναι μια δύναμη επιθυμητική και πως η αμαρτία είναι ο θάνατός της;». Κοίταξα τον άνθρωπό μου κατάματα, προσπαθώντας να διαβάσω στα μάτια του μήπως τα ‘χε χαμένα, και του αποκρίθηκα πως για μένα αυτό που μου ‘λεγε ήταν ακαταλαβίοτικα.

Ωστόσο αυτή η ερώτηση για την ελευθερία του ανθρώπου, κίνησε ζωηρά το ενδιαφέρον μου· διάβασα τους σχολαστικούς, κι όπως αυτοί, βρέθηκα κι εγώ στο σκοτάδι· διάβασα τον Locke όπου διέκρινα μερικές αναλαμπές· διάβασα την Πραγματεία του Collins, που μου φάνηκε τελειοποιημένος Lock󠎇 κι από τότε τίποτα απ’ ό,τι διάβασα δεν προχώρησε τη γνώση μου σ’ αυτό το σημείο. Να τι ο αδύνατος νους μου μπόρεσε να συλλάβει, με τη βοήθεια αυτών των δυο μεγάλων σοφών, που μόνοι, κατά τη γνώμη μου, κατάλαβαν τι θέλαν να πουν πάνω σ’ αυτό το θέμα, και που έδωσαν να το καταλάβουν και οι άλλοι.

Τίποτα δεν υπάρχει χωρίς αιτία. Ένα φαινόμενό χωρίς αιτία είναι λόγος χωρίς νόημα. Η κάθε μου θέληση δεν μπορεί να προέλθει παρά μόνο απ’ την καλή ή κακή κρίση μου· η κρίση αυτή είναι αναγκαία, άρα και η θέλησή μου είναι αναγκαία. Γιατί θα ήταν πολύ περίεργο, όλη η φύση, όλα τ’ άστρα να υπακούουν σε αιώνιους νόμους, και να υπάρχει ένα ζωάκι, πέντε πόδια ύψος όλο κι όλο που, περιφρονώντας αυτούς τους νόμους, να μπορούσε να ενεργήσει πάντα όπως του κάπνιζε, με μόνο γνώμονα την ιδιοτροπία του. θα ενεργούσε στην Τύχη, που όπως ξέρουμε δε σημαίνει τίποτα. Φτιάξαμε αυτή τη λέξη για να εκφράζουμε το γνωστά αποτέλεσμα κάθε άγνωστης αιτίας.

Οι ιδέες που σχηματίζονται στο μυαλό μου είναι γέννημα μιας αναγκαιότητας· πώς λοιπόν η βούλησή μου, που εξαρτάται απ’ αυτές, θα μπορούσε να είναι συγχρόνως εξαναγκασμένη και απόλυτα ελεύθερη; Υπάρχουν χιλιάδες περιπτώσεις που νιώθω πως αυτή η βούληση είναι εντελώς ανήμπορη· όπως, λόγου χάρη, όταν η αρρώστια με καταβάλλει, όταν το πάθος με συνεπαίρνει, όταν η κρίση μου αδυνατεί να συλλάβει το αντικείμενό της κλπ.· πρέπει λοιπόν να δεχτώ πως, μια κι οι φυσικοί νόμοι είναι πάντα οι ίδιοι, η βούλησή μου τόσο στα πράγματα που μου φαίνονται αδιάφορα, όσο και σε κείνα που αισθάνομαι τον εαυτό μου υποταγμένο σε μια ακαταμάχητη δύναμη, είναι εξίσου δέσμια.

Είμαι πραγματικά ελεύθερος, σημαίνει μπορώ. Η δυνατότητα να κάνω αυτό που θέλω, να η ελευθερία μου!Υπάρχει όμως μια αναγκαιότητα στη βούλησή μου· αλλοιώτικα θα ήθελα χωρίς λόγο, χωρίς αιτία, πράγμα αδύνατο. Ελευθερία σημαίνει να περπατάω όταν εγώ έχω όρεξη για περίπατο και αν, φυσικά, δεν είμαι πιασμένος.

Είμαι ελεύθερος σημαίνει να μην κάνω μια κακή πράξη αν ο νους μου τη φαντάζεται αναγκαστικά τέτοια· να δαμάσω ένα πάθος αν ο νους μου μου κάνει αισθητό τον κίνδυνό του, και η φρίκη αυτής της πράξης αντιμάχεται με δύναμη την επιθυμία μου. Μπορούμε να καταστείλουμε τα πάθη μας, αυτό όμως δε μας κάνει πιο ελεύθερους απ’ ό,τι είμαστε όταν αφηνόμαστε στις φυσικές μας ροπές: γιατί, και στη μια και στην άλλη περίπτωση, ακολουθούμε ακατανίκητα την τελευταία μας ιδέα, κι η τελευταία αυτή ιδέα είναι αναγκαία· συνεπώς κάνω από αναγκαιότητα αυτό που εκείνη μου υπαγορεύει. Είναι περίεργο πως αυτό το ποσοστό ελευθερίας, η δύναμη δηλαδή που τους έδωσε η φύση να κάνουν σε αρκετές περιπτώσεις αυτό που θέλουν, δεν ικανοποιεί τους ανθρώπους· τα άστρα δεν την έχουν: εμείς όμως την έχουμε, και κάποτε μάλιστα η έπαρσή μας είναι τόση που μας κάνει να πιστεύουμε πως η ελευθερία μας είναι μεγαλύτερη απ’ αυτή που πραγματικά διαθέτουμε. Φανταζόμαστε πως έχουμε αυτό το ακατανόητο και παράλογο δώρο να ασκούμε τη βούλησή μας, χωρίς άλλο λόγο, χωρίς άλλη αιτία απ’ αυτή την άσκηση.

Όχι, δεν μπορώ να συγχωρέσω στο δόκτορα Clarke ότι πολέμησε κακόπιστα αυτές τις αλήθειες, αν κι αισθανόταν τη δύναμή τους, επειδή δεν καλοταίριαζαν με τα συστήματά του. Όχι, δεν επιτρέπεται σ’ έναν φιλόσοφο της ολκής του, να επιτεθεί στον Collins με σοφιστείες, και να διαστρέφει το όλο ζήτημα, ψέγοντάς τον γιατί αποκάλεσε τον άνθρωπο «αναγκαίως δρώντα». Δρων ή πάσχων, τι σημασία έχει; Δρων όταν κινείται θεληματικά, πάσχων όταν δέχεται ιδέες. Κατά τι το όνομα επηρεάζει το πράγμα; Ο άνθρωπος στο σύνολό του είναι ένα εξαρτημένο ον, καθώς κι ολόκληρη η φύση, και δεν μπορεί να εξαιρεθεί απ’ τ’ άλλα όντα.

Ο ιεροκήρυκας Samuel Clarke έπνιξε μέσα του το φιλόσοφο· διακρίνει δυο αναγκαιότητες, τη φυσική και την ηθική. Και τι θα πει ηθική αναγκαιότητα; Το να μη βγάλει μια βασίλισσα της Αγγλίας, πάνω στην τελετή της στέψης της τα βασιλικά της ενδύματα για να ξαπλωθεί ολόγυμνη πάνω στην Αγία Τράπεζα, όπως διηγούνται πως έγινε με μια βασίλισσα του Κόγκο, το βρίσκετε σωστό. Και το λέτε προκειμένου για μια βασίλισσα που ανήκει στα κλίματά μας, ηθική αναγκαιότητα· όμως στο βάθος είναι μια φυσική αναγκαιότητα, αιώνια, σύμφωνη με την τάξη των πραγμάτων. Είναι τόσο βέβαιο πως αυτή η βασίλισσα δε θα κάνει αυτή την τρέλα όσο βέβαιο είναι πως μια μέρα θα πεθάνει. Η ηθική αναγκαιότητα δεν είναι παρά μια λέξη, ό,τι γίνεται είναι απόλυτα αναγκαίο. Δεν υπάρχει ενδιάμεσο μεταξύ αναγκαιότητας και τύχης· κι όπως το ξέρετε, η τύχη είναι ανύπαρκτη: άρα ό,τι συμβαίνει είναι φυσικά αναγκαίο.

Για να δυσκολέψουν ακόμα πιο πολύ το πράγμα, σοφίστηκαν τη διάκριση μεταξύ αναγκαιότητας και καταναγκασμού· αλλά, στο βάθος, τι άλλο είναι ο καταναγκασμός παρά μια αναγκαιότητα που γίνεται αντιληπτή, κι η αναγκαιότητα ένας καταναγκασμός που περνάει απαρατήρητος; Στην ίδια αναγκαιότητα υπακούει ο Αρχιμήδης είτε όταν υποχρεώνεται, επειδή τον έχουν κλείσει, να μείνει στο δωμάτιό του, είτε όταν το κάνει όχι από υποχρέωση αλλά γιατί κάποιο πρόβλημα τον έχει απορροφήσει σε σημείο που να μην του ‘ρχεται η ιδέα να βγει. «Ducunt volontem fata, nolentem trahunt».* Ο ανίδεος που σκέπτεται έτσι δεν ακολούθησε πάντα αυτό το δρόμο, όμως είναι τώρα υποχρεωμένος να το παραδεχτεί.

*Η μοίρα οδηγεί όποιov εκούσια την ακολουθεί, σέρνει όποιον αντιστέκεται (Σενέκας).

Πηγή: Θέματα νεότερης και σύγχρονης ιστορίας από τις πηγές. ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1979.

Κείμενο Έρωτας, ο κεντημένος από τη φαντασία ιστός της φύσης."

Από https://antikleidi.com/

Amor omnibus idem . Εδώ πρέπει ν’ ανατρέξουμε στο φυσικό έρωτα· είναι ο κεντημένος από τη φαντασία ιστός της φύσης. Θέλεις ν’ αποκτήσεις μια ιδέα για τον έρωτα;

Δες τα σπουργίτια του κήπου σου· δες τα περιστέρια σου· παρατήρησε τον ταύρο που φέρνουν στη δαμάλα σου· κοίταξε αυτό το περήφανο άλογο που δύο υπηρέτες οδηγούν στην ήρεμη φοράδα που το περιμένει και που ανορθώνει την ουρά της για να το δεχτεί· κοίταξε πώς σπινθηροβολούν τα μάτια του- αφουγκράσου τα χλιμιντρίσματά του· παρατήρησε αυτά τα χοροπηδητά, αυτά τα τσακίσματα, αυτά τα ανασηκωμένα αυτιά, αυτό το στόμα που ανοιγοκλείνει με μικρούς σπασμούς, αυτά τα ρουθούνια που φουσκώνουν, αυτή τη φλογερή ανάσα, αυτή τη χαίτη που ανασηκώνεται και κυματίζει, κοίταξε με τι επιβλητική κίνηση εφορμά πάνω στο αντικείμενο που η φύση του προόρισε· μη ζηλέψεις όμως καθόλου και αναλογίσου τα προνόμια του ανθρώπινου είδους: στον έρωτα, αντισταθμίζουν όλα τα χαρίσματα που η φύση έδωσε στα ζώα: δύναμη, ομορφιά, ελαφράδα, ταχύτητα.

Υπάρχουν μάλιστα ζώα που δεν γνωρίζουν καθόλου την ηδονή. Τα λεπιδοφόρα ψάρια στερούνται αυτή τη γλύκα: Το θηλυκό αφήνει στο βούρκο εκατομμύρια αβγά: το αρσενικό τα βρίσκει στο διάβα του και τα γονιμοποιεί, χωρίς να νοιαστεί σε ποιο θηλυκό ανήκουν.

Τα περισσότερα ζώα που ζευγαρώνουν γεύονται την ηδονή με μία μόνο αίσθηση· και μόλις αυτή η επιθυμία ικανοποιηθεί, τα πάντα σβήνουν. Κανένα ζώο, εκτός από σένα, δεν γνωρίζει τους εναγκαλισμούς- όλο σου το σώμα είναι ευαίσθητο· τα χείλη σου, κυρίως, απολαμβάνουν μια ηδονή που τίποτα δεν μπορεί να κοπάσει, κι αυτή η τέρψη δεν ανήκει παρά μόνο στο δικό σου είδος· εντέλει, μπορείς να δίνεσαι οποιαδήποτε στιγμή, ενώ τα ζώα δεν έχουν παρά έναν ορισμένο χρόνο. Εάν αναλογιστείς αυτήν την υπεροχή, τότε θα πεις, όπως ο κόμης του Ρότσεστερ: «Ο έρωτας, σε μια χώρα άθεων, θα οδηγούσε στη λατρεία του Θείου».

Καθώς οι άνθρωποι δέχτηκαν το χάρισμα να τελειοποιούν όλα όσα η φύση τούς παρέχει, τελειοποίησαν και τον έρωτα. Η καθαριότητα, η επιμέλεια του εαυτού μας, κάνοντας το δέρμα μας πιο ευαίσθητο, αυξάνει την απόλαυσή της και η φροντίδα της υγείας μας καθιστά τα όργανα της ηδονής πιο ευαίσθητα.

Ακολούθως όλα τα συναισθήματα συνάδουν με τον έρωτα, σαν τα μέταλλα που αναμειγνύονται με το χρυσό· η φιλία, η εκτίμηση καλούνται να συνδράμουν· τα σωματικά και πνευματικά ταλέντα αποτελούν καινούργιες αλυσίδες.

Nam facit ipsa suis interdum foemina factis,

Morigerisque modis, etmundo corpore cultu,

Ut facile insuescat secum vir degere vitam.

(Λουκρήτιος, βιβλίο V)

Η φιλαυτία συσφίγγει κυρίως όλα τούτα τα δεσμά. Επιδοκιμάζουμε τον εαυτό μας για την επιλογή του και οι αμέτρητες ψευδαισθήσεις είναι τα στολίδια αυτού του δημιουργήματος το οποίο η φύση φιλοτέχνησε.

Ορίστε, λοιπόν σε τι υπερέχεις από τα ζώα· μα, εάν γεύεσαι τόσες ηδονές που εκείνα αγνοούν, πόσες δεν είναι οι πίκρες σου, για τις οποίες τα ζώα δεν έχουν την παραμικρή ιδέα!

Το άσχημο για σένα είναι ότι η φύση, στα δύο τρία του πλανήτη μας, δηλητηρίασε τις ηδονές του έρωτα και τις πηγές της ζωής με μια τρομερή αρρώστια, η οποία δεν προσβάλλει παρά μόνο τα όργανα της αναπαραγωγής, της οποίας θύμα είναι μόνο ο άνθρωπος.

Δεν ευθύνεται ο έκλυτος βίος για τούτη την ασθένεια, που είναι επακόλουθο των καταχρήσεών μας. Δεν την χάρισε στους ανθρώπους η ακολασία. Δεν πρόσβαλε ποτέ τις Φρύνες, τις Λαίδες, τις Φλώρες, τις Μεσσαλίνες. Γεννήθηκε στα νησιά, όπου οι άνθρωποι ζούσαν μέσα στην αφέλεια, και από εκεί εξαπλώθηκε στον υπόλοιπο αρχαίο κόσμο.

Εάν κάποτε διανοηθήκαμε να κατηγορήσουμε τη φύση γιατί περιφρόνησε το δημιούργημά της, γιατί αντιπαρατέθηκε στα σχέδιά της, γιατί ενήργησε εναντίον των οραμάτων της, είναι γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο.

Αυτός είναι, άραγε, ο καλύτερος δυνατός κόσμος; Πώς, λοιπόν; Εάν ο Καίσαρ, ο Αντώνιος, ο Οκτάβιος δεν είχαν ποτέ προσβληθεί από αυτή την αρρώστια, δεν αποκλείεται να πέθανε απ’ αυτήν ο Φραγκίσκος ο Α’; Όχι, λένε, έτσι είχαν διευθετηθεί τα πράγματα για το καλύτερο: Θέλω να το πιστεύω, αλλά αυτό είναι σκληρό.

Βολτέρος – «Φιλοσοφικό Λεξικό»

Το Φιλοσοφικό Λεξικό είναι ένα έργο του Βολταίρου, γραμμένο το 1764. Είναι ένα σύνολο άρθρων τόσο φιλοσοφικών όσο και υπεράσπισης της δικαιοσύνης.