Τι είναι η Παλατινή Ανθολογία.
Ο τίτλος Παλατινή Ανθολογία έχει δοθεί σε μια συλλογή που απαρτίζεται από 15 βιβλία και περιλαμβάνει περίπου 3.700 επιγράμματα με περισσότερους από 23.000 στίχους, τα οποία γράφτηκαν από τον 6ο αι. π.Χ. έως το 10ο αι. μ.Χ.
Διασώζεται σε ένα χειρόγραφο με δύο τμήματα (κώδικες). Το βασικό τμήμα, που περιλαμβάνει τα πρώτα 13 βιβλία, φυλάσσεται σήμερα στην Παλατινή Βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης και γι’ αυτό ολόκληρη η συλλογή ονομάστηκε Παλατινή Ανθολογία.
Το άλλο τμήμα, που διασώζει τα υπόλοιπα 2 βιβλία, βρίσκεται στο Παρίσι . Σύμφωνα με την ευρέως αποδεκτή άποψη, το χειρόγραφο χρονολογείται στο 10ο αιώνα.
Διασώζεται σε ένα χειρόγραφο με δύο τμήματα (κώδικες). Το βασικό τμήμα, που περιλαμβάνει τα πρώτα 13 βιβλία, φυλάσσεται σήμερα στην Παλατινή Βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης και γι’ αυτό ολόκληρη η συλλογή ονομάστηκε Παλατινή Ανθολογία.
Το άλλο τμήμα, που διασώζει τα υπόλοιπα 2 βιβλία, βρίσκεται στο Παρίσι . Σύμφωνα με την ευρέως αποδεκτή άποψη, το χειρόγραφο χρονολογείται στο 10ο αιώνα.
Σελίδα του χειρογράφου της Παλατινής Ανθολογίας. Πρώιμος 10ος αιώνας. Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης.
Καταρτίστηκε στα τέλη του 10ου μ.Χ. αιώνα στην Κωνσταντινούπολη και βάση της αποτελεί η ανθολογία του Κωνσταντίνου Κεφαλά, πρωτοπαππά του παλατιού της Κωνσταντινούπολης, η οποία είχε συνταχθεί λίγο πριν από το 900 μ.Χ. Ο Κεφαλάς είχε καταρτίσει την Ανθολογία του με βάση προγενέστερες συλλογές επιγραμμάτων, της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής και ύστερης ρωμαϊκής εποχής:
Του Μελέαγρου από τα Γάδαρα της Συρίας,ο οποίος συστηματικά συγκέντρωσε (περί το 70 π.Χ.) επιγράμματα διαφόρων ποιητών, κατά αλφαβητική σειρά, σε μια συλλογή που την ονόμασε Στέφανο, όπου πρόσθεσε και δικά του ποιήματα (ο Στέφανος του Μελεάγρου). Στον πρόλογο της συλλογής του αναφέρει τους ποιητές που ανθολόγησε και παρομοιάζει τον καθένα μ’ ένα λουλούδι. Στο τέλος λέει ότι περιέλαβε ποιήματα και άλλων ποιητών των οποίων τα ονόματα δεν αναφέρει.
Στην συλλογή του 40υ μ.Χ. όπου ο Φίλιππος ο Θεσσαλονικεύς «αντανέπλεξε Στέφανον» σε αλφαβητική κι αυτός σειρά, που περιλάμβανε έργα ποιητών μετά τον Μελέαγρο καθώς και δικά του, τον Στέφανο του Φιλίππου του Θεσσαλονικέως.
Στον Διογενειανό τον Ηρακλειώτη που το 140 μ.Χ. εξέδωσε το Επιγραμμάτων ανθολόγιον που περιλάμβανε επιγράμματα διαφόρων ποιητών, ο ίδιος δεν ήταν ποιητής.
Και τον Β΄ μ.Χ. αιώνα ο ποιητής Στράτων εξέδωσε τη συλλογή Μούσα Παιδική που για πολλούς αποτελούσε το όνειδος της αρχαίας Ελληνικής ποίησης. Περιείχε παιδεραστικά επιγράμματα από τους «Στεφάνους» που αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά και νεότερα και πολλά δικά του. Η παιδεραστία ήταν μια μορφή έρωτα αρκετά διαδεδομένη στην αρχαιότητα και μερικά από τα ποιήματα αυτά είναι πλημμυρισμένα από γνήσιο αίσθημα και συναγωνίζονται σε ομορφιά τα ωραιότερα ερωτικά ποιήματα.
Επιγραφή με επίγραμμα που περιέχεται στην Παλατινή Ανθολογία
Το επίγραμμα είναι μια έμμετρη σύντομη επιγραφή (αρχικώς επρόκειτο για κείμενο χαραγμένο πάνω σε μια επιφάνεια) που με τον καιρό αυτονομήθηκε σε ιδιαίτερο ποιητικό είδος, χωρίς να είναι απαραίτητη η συσχέτισή του μ’ ένα μνημείο. Η συντομία του - τα περισσότερα επιγράμματα αποτελούνται από δύο έως οκτώ στίχους - οφείλεται σε πρακτικούς κυρίως λόγους (στενός χώρος για τη χάραξη του κειμένου) και μετατράπηκε σε αισθητικό κανόνα προσδιορισμού του εν λόγω ποιητικού είδους.
Τα είδη των επιγραμμάτων ποικίλλουν: πρόκειται για επιγράμματα χριστιανικά, ερωτικά, επιτύμβια, αναθηματικά, συμποτικά, σκωπτικά, επιδεικτικά, προτρεπτικά, παιδεραστικά, αλλά και για επιγραφές αγαλμάτων, αριθμητικά προβλήματα, αινίγματα, χρησμούς, κ.ά.
Μεταξύ των επιγραμμάτων της συλλογής υπάρχουν και σαράντα έξι (46) επιγράμματα ανωνύμων συγγραφέων που παρουσιάζουν μαθηματικό ενδιαφέρον (14ο βιβλίο). Τα μαθηματικά αυτά επιγράμματα αποδίδονται στον γραμματικό Μητρόδωρο, ο οποίος τα συγκέντρωσε από άλλους συγγραφείς. Ορισμένα πάντως είναι πιθανόν να επινοήθηκαν και από τον ίδιο το Μητρόδωρο.
Το επίγραμμα διακρίνεται για την πυκνότητα, το συγκινησιακό του υπόβαθρο, την εξαιρετική του εικονοποιία, τους λεκτικούς του ιριδισμούς, το στοχευμένο εντυπωσιασμό κι αποτελεί ένα παιχνίδι του πνεύματος.
Στο παρελθόν αρκετοί επιχείρησαν να μεταφράσουν το όλον ή μέρος των επιγραμμάτων, με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία. Για την ιστορία να μνημονεύσουμε τις μεταφραστικές προσπάθειες των: Ανδρέα Λεντάκη, Βασίλη Λαζανά, Νίκου Χουρμουζιάδη, και Παντελή Μπουκάλα.Βεβαίως θα πρέπει να αναφέρουμε και τις πρόσφατες μεταφράσεις του Γιάννη Δάλλα καθώς και τις παλαιότερες των Ηλία Κυζηράκου, Γιώργου Ιωάννου, Γιώργου Καραμανώλη, Οδυσσέα Ελύτη κ.ά.
Η Παλατινή ανθολογία αποτελεί έναν πραγματικά ανεκτίμητο θησαυρό της ελληνικής ποίησης, αν αναλογιστούμε ότι καλύπτει μια περίοδο 17 περίπου αιώνων! Το παλαιότερο κείμενο χρονολογείται τον 7ο αιώνα π.Χ. και το νεώτερο γύρω στο 950 μ.Χ.
Κατά τον Αριστόξενο Σκιαδά((1932 - 1994 φιλόλογος και πανεπιστημιακός) η Ανθολογία «αποτελεί θησαυρό ανεκτίμητης αξίας για την κλασική φιλολογία».
Ο Άρης Δικταίος( 1919- 1983) ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής) μιλά για «το εκπληκτικό θαύμα...που φωτίζει την ελληνική μοίρα μας από τα προομηρικά ως τα μέσα βυζαντινά χρόνια».
Πολλά από τα επιγράμματα είναι μικρά αριστουργήματα, αληθινά έργα τέχνης που συμπυκνώνουν με αξιοθαύμαστη βραχύτητα ένα υψηλό νόημα, μιαν ομορφιά σπάνιας ευαισθησίας ή το χαρακτηριστικά αστραποβόλο πνεύμα.
Ο Βάλτερ Κράντς (Γερμανός φιλόλογος,1884 -1960) λέει ότι πολλά από τα επιτάφια επιγράμματα της ελληνιστικής εποχής «έχουν ομορφιά ξεχωριστή».
Κι αν υπάρχουν μερικοί που θεωρούν ότι η βραχύτητα ενός έργου τέχνης αφαιρεί από την αξία του, υπάρχουν άλλοι που πιστεύουν πως όσο λιτότερα κατορθώσει ο καλλιτέχνης να δώσει τελικά την εντύπωση που θέλει, τόσο πιο πετυχημένος είναι. Κατά τον Παλαμά οι ποιητές της Ανθολογίας κατόρθωσαν να κάνουν «ένα τετράστιχο κι’ ένα δίστιχο επίγραμμα… να αξίζη ολόκληρο ποίημα». Όμοια εγκωμιαστικοί οι λόγιοι Κάρλ Ότφριντ Μίλερ και Άλμπιν Λέσκι .
Οπωσδήποτε η Ανθολογία έχει και τα ελαττώματά της. Ανάμεσα στα τόσα ποιήματα δεν ήταν δυνατόν να μην να έχουν εισχωρήσει και μερικά που η ποιότητά τους υστερεί. Είναι ορισμένα χωρίς αξιόλογο νόημα ή ποιητική πνοή, άλλα που είναι απλά στιχουργικά παιχνίδια (τεχνοπαίγνια, ακροστιχίδες, στίχοι με τα 24 γράμματα της αλφαβήτου κλπ). Υπάρχουν τέλος τα πορνικά και αθυρόστομα , αν και δεν λείπει από αυτά το πάθος και το πνεύμα.
Τέλος υπάρχουν αρκετά επιγράμματα λίγο ή πολύ όμοια στο περιεχόμενο, ακόμα και στη διατύπωση. Η ομοιότητα αυτή κάνει πολύ προβληματική την αξιολόγηση των ποιητών τους.
Σε άλλες χώρες έχει κυκλοφορήσει σε πλήρεις και επιμελημένες εκδόσεις (ελληνικό κείμενο, μετάφραση και σχόλια) πριν από δεκαετίες, αλλά όχι στην Ελλάδα. Ο πρώτος που ανέλαβε αυτό το δύσκολο έργο ήταν ο αείμνηστος Ανδρέας Λεντάκης, παραδίδοντας μια πρώτη μορφή της εργασίας του στην δημοσιότητα το 1972, σε έναν τόμο που περιελάμβανε 456 επιγράμματα, περίπου 100 διαφορετικών ποιητών.
 |
| ΤΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΑΠΟ ΤΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΤΗΣ ΠΑΛΑΤΙΝΗΣ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑΣ |
ΑΝΩΝΥΜΟΥ...
Τήν καταφλεξίπολιν Σθενελαΐδα, τήν βαρύμισθον,
τήν τοῖς βουλομένοις χρυσόν ἀμεργομένην,
γυμνήν μοι διά νυκτός ὅλης παρέκλινεν ὄνειρος
ἄχρι φίλης ἠοῦς προῖκα χαριζομένην.
Οὐκέτι γουνάσομαι τήν βάρβαρον οὐδ’ ἐπ’ ἐμαυτῷ
κλαύσομαι ὕπνον ἔχων κεῖνα χαριζόμενον.
Τη φλογερή και ακριβή στο σεξ Σθενελαΐδα
που αν την ποθείς, από χρυσό πρώτα σε ξαλαφρώνει,
μια νύχτα ολόκληρη, γυμνή σε όνειρο την είδα
δική μου να ’ναι ως την αυγή, χωρίς να με χρεώνει…
Ξανά ποτέ γονατιστός μπροστά της δε θα κλάψω
αφού μπορώ να κοιμηθώ και να την απολαύσω…
ΡΟΥΦΙΝΟΥ
Εὐρώπης τό φίλημα, καί ἤν ἄχρι χείλεος ἔλθῃ,
ἡδύ γε, κἄν ψαύσῃ μοῦνον ἄκρου στόματος·
ψαύει δ’ οὐκ ἄκροις τοῖς χείλεσιν, ἀλλ’ ἐρύσασα
τό στόμα τήν ψυχήν ἐξ ὀνύχων ἀνάγει.
Γλυκά η Ευρώπη που φιλά
τα χείλη μόλις πλησιάζει
κι όπως το στόμα της κολλά
απ’ την ψυχή σου σε αδειάζει...
ΛΟΥΚΙΛΛΙΟΥ
Ἢ τό φιλεῖν περίγραψον, Ἒρως, ὃλον ἢ τό φιλεῖσθαι
πρόσθες, ἳν’ ἢ λύσῃς τόν πόθον ἢ κεράσῃς.
Έρωτα, να μην αγαπώ κάνε με ή ν’ αγαπιέμαι-
τον πόθο είτε σβήσε μου είτε ανάφλεξέ με.
Ναυαγός - Από την Παλατινή Ανθολογία | Λιζέτα Καλημέρη
ΠΗΓΕΣ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου