ΝΙΚΟΣ ΤΑΒΟΥΛΑΡΗΣ "Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΦΑΛΑΓΓΑΣ"

 

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΦΑΛΑΓΓΑΣ

Στην αρχαιότητα, ένεκα της μορφής των όπλων, οι μάχες δίνονταν κυρίως εκ του συστάδην και κυρίαρχο ρόλο στην έκβαση έπαιζε η ικανότητα των αντιπάλων στην μάχη σώμα με σώμα. Ένεκα αυτού ήταν επιβεβλημένη η σωματική ρώμη και η τεχνική ικανότητα των μαχητών στον χειρισμό του οπλισμού τους. Η αρχαίγονη μορφή των εχθροπραξιών στα πεδία των μαχών ήταν μάλλον μια σύγκρουση ατάκτων κατά την οποία οι αντίπαλοι μάχονταν ως μονάδες και φυσικά η ατομική ικανότητα ήταν αυτή που έκρινε το αποτέλεσμα. Πολλές φορές μάλιστα ο θάνατος ενός σημαντικού μαχητή, συνήθως του πρωτοπαλίκαρου ή του ηγέτη, ήταν ικανός να κρίνει το αποτέλεσμα της μάχης.

Τη συνθήκη αυτή ήλθε να ανατρέψει και να θέσει σε δευτερεύουσα θέση η εμφάνιση του στρατιωτικού σχηματισμού της Φάλαγγας, που βασίζεται όχι τόσο στην ατομική ικανότητα αλλά στον συντονισμό και στην ομαδική ενέργεια. Η πρώτη ιστορικά φάλαγγα που δημιούργησε μεγάλη διαφορά είναι η περίφημη Σπαρτιατική φάλαγγα και φυσικά και των άλλων ελληνικών πόλεων της κλασσικής εποχής. Η Σπαρτιατική φάλαγγα συνδυάζοντας την ατομική ικανότητα των μαχητών με την ομαδική δύναμη, κυριάρχησε στον τότε κόσμο για μεγάλο χρονικό διάστημα και είναι ο κυριότερος στρατιωτικός παράγων της πέραν κάθε συμβατικής σκέψης επικράτησης της ολιγάριθμης Ελλάδας έναντι της τεράστιας Περσικής αυτοκρατορίας. Οι Έλληνες μάχονταν ως ένα ενιαίο σώμα απέναντι στις άτακτες ορδές των Ασιατών και το αποτέλεσμα ήταν πράγματι ανέλπιστο και εκπληκτικό! Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αντίσταση των ολιγάριθμων Ελλήνων στις Θερμοπύλες, αλλά και οι εκ παρατάξεως μάχες του Μαραθώνα και η τελική αναμέτρηση στις Πλαταιές, όπου η ελληνική φάλαγγα κατατρόπωσε τις πολυπληθέστερες δυνάμεις των Περσών. Αργότερα η εξέλιξη της στρατιωτικής φάλαγγας στην περίφημη «Λοξή φάλαγγα» από τον Επαμεινώνδα, είχε ως αποτέλεσμα να λήξει η ηγεμονία των Σπαρτιατών. Δηλαδή η εξέλιξη της πολεμικής τεχνικής υπερκέρασε την ατομική και ομαδική ικανότητα. Στη συνέχεια ήλθε η δημιουργία από τον Φίλιππο Β΄ της μακεδονικής φάλαγγας, κατά πολύ ανώτερη από τις προηγούμενες. Το αποτέλεσμα είναι οι Μακεδόνες να κυριαρχήσουν όχι μόνο στον Ελλαδικό χώρο και στην περιοχή μέχρι του Δουνάβεως, αλλά δια του Μεγάλου Αλεξάνδρου να καταλύσουν την τεράστια Περσική αυτοκρατορία, χωρίς να υποστούν έστω και μία ήττα!

Σήμερα φυσικά οι μάχες δεν διεξάγονται εκ παρατάξεως γιατί τα σύγχρονα όπλα έχουν αλλάξει εντελώς τη μορφή του πολέμου, όμως η αρχαία στρατιωτική φάλαγγα βρίσκει εφαρμογή σε άλλους τομείς. Ένας από αυτούς είναι τα ομαδικά αθλήματα. Στο σύγχρονο ποδόσφαιρο, αλλά και σε άλλα ομαδικά αθλήματα, πλέον εφαρμόζεται σχεδόν καθολικά παγκοσμίως το σύστημα της «ζώνης», που δεν είναι τίποτ’ άλλο από μια εκδοχή της αρχαίας στρατιωτικής φάλαγγας, με την έννοια ότι οι αθλητές δεν λειτουργούν ως μονάδες, αλλά ως μέρη ενός συγκεκριμένου ομαδικού σχηματισμού.

Ποιο όμως είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της φάλαγγας; Η φάλαγγα καλύπτει χώρο, ως εκ τούτου οφείλει να λειτουργεί συντονισμένα με συγκεκριμένες κινήσεις στον κατάλληλο χρόνο. Αυτό απαιτεί εκπαίδευση αλλά και πνεύμα «ομαδικής ευθύνης». Στην αρχαία Σπαρτιατική φάλαγγα ο κάθε μαχητής όφειλε να προστατεύει με το ήμισυ της ασπίδας του εκτός από το μισό του δικού του σώματος και το μισό του πλησιέστερου εξ αριστερών συντρόφου του. Τούτο γινόταν για να εξαρτάται ο ένας από τον άλλο και να μην λειτουργούν ως άτομα, προκειμένου να παραμένουν στη θέση τους και να μάχονται όλοι ως ένα σώμα. Αυτός ήταν ο κυρίαρχος λόγος που η Σπαρτιατική φάλαγγα ήταν αδιάρρηκτη. Δεν ήθελαν ατομικούς ηρωισμούς οι Σπαρτιάτες, πειθαρχία και τεχνική απαιτούσαν και με αυτά τα χαρακτηριστικά δημιούργησαν μια ανίκητη πολεμική μηχανή.

Το μήνυμα του πνεύματος της αρχαίας φάλαγγας, ίσως είναι περισσότερο επίκαιρο στην εποχή μας, ιδίως με αφορμή της παγκόσμιας απειλής από την πανδημία. Οι κοινωνίες ένεκα της αλληλεξάρτησης των μερών τους είναι αναγκασμένες να λειτουργούν με το πνεύμα και τον τρόπο της φάλαγγας, δηλαδή της ομαδικής ευθύνης και δράσης. Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις απειλές. Οι οργανωμένες κοινωνίες με ομαδική ευθύνη και αντιμετώπιση θα εξελιχθούν και θα κυριαρχήσουν, αντίθετα εκείνες που θα λειτουργήσουν ως μεμονωμένα άτομα χωρίς αλληλευθύνη και κοινή δράση, είναι αποδεδειγμένο ιστορικά, ότι είναι καταδικασμένες να παρακμάσουν και να εκλείψουν.

Ο μεγάλος αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, ο Αριστοτέλης, είπε ότι το αποτέλεσμα της ομάδας ποτέ δεν είναι ίσο με το άθροισμα των μερών της. Τα λόγια του μεγάλου Σταγειρίτη έχουν επαληθευτεί πολλάκις και είναι βέβαιο ότι θα συνεχίσουν να βρίσκουν εφαρμογή στο διηνεκές. Στην πνευματική ικανότητα, στη σωφροσύνη και στην κοινωνική κουλτούρα των πολιτών και κατ’ επέκταση των κοινωνιών εναπόκειται η επιλογή.

Νίκος Ταβουλάρης