ΛΕΚΚΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ «Οικογένεια και κοινωνικοποίηση»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1-ΕΙΣΑΓΩΓΗ

  Η παρούσα εργασία στο πλαίσιο του μαθήματος «Κοινωνιολογία της Παιδείας» με καθηγήτρια την κ. Ηρώ Μυλωνάκου-Κεκέ έχει ως θέμα το εξής: «Οικογένεια και κοινωνικοποίηση». Σκοπός της εργασίας είναι η παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο η οικογένεια επιδρά στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης των νέων, μιας διαδικασίας που συνεχίζεται από τον θεσμό του σχολείου. Επιμέρους στόχους της εργασίας αποτελούν οι παρακάτω:

*Η αποσαφήνιση της έννοιας «κοινωνικοποίηση» .

*Ορισμοί για την οικογένεια και οι μορφές της

*Η ανάλυση του ρόλου που διαδραματίζει η οικογένεια στην ανάπτυξη των ατόμων.

*Η ανάλυση του ρόλου που διαδραματίζει η οικογένεια στην κοινωνικοποίηση των ατόμων.

*Κρίση στην οικογένεια.

 *Συμπεράσματα.

  Στο σημείο αυτό θα γίνει αναφορά στη διάρθρωση της εργασίας. Συγκεκριμένα, στο κεφάλαιο 1- Εισαγωγή αναφέρονται οι στόχοι της εργασίας και η διάρθρωση αυτής. Στο κεφάλαιο 2 αναλύεται η έννοια  «κοινωνικοποίηση».  Στο κεφάλαιο 3 δίνονται ορισμοί για την οικογένεια και περιγράφονται οι μορφές της. Στο κεφάλαιο 4 αναφέρεται ο ρόλος της οικογένειας στην ανάπτυξη των παιδιών, ενώ στο κεφάλαιο 5 αναφέρεται ο ρόλος της οικογένειας στην κοινωνικοποίηση των παιδιών.  Στο κεφάλαιο 6 γίνεται αναφορά στην κρίση που περνά η οικογένεια. Η εργασία ολοκληρώνεται με την παράθεση του  κεφαλαίου 7 (επίλογος), στο οποίο παρατίθενται τα συμπεράσματα από την εργασία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2- ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ

  Η κοινωνικοποίηση είναι μία διαδικασία μέσω της οποίας τα άτομα μαθαίνουν κοινωνικούς ρόλους. Οι  άνθρωποι όταν κοινωνικοποιούνται μαθαίνουν κοινούς τρόπους σκέψεως, δράσεως και εμφανίσεως. Η κοινωνικοποίηση διαμορφώνει τις απόψεις των ατόμων σχετικά με τη ζωή, την αγάπη, την πολιτική και άλλα θέματα (Μεταξάς, 1976). Κατά τον Giddens (2002), «η κοινωνικοποίηση είναι η διαδικασία εκείνη με την οποία το απροστάτευτο παιδί γίνεται βαθμιαία ένα  αυτοσυνείδητο και πληροφορημένο πρόσωπο, το οποίο έχει αποκτήσει τις δεξιότητες που απαιτεί ο πολιτισμός στον οποίο γεννήθηκε. Η κοινωνικοποίηση δεν αποτελεί ένα είδος ‘κοινωνικού προγραμματισμού’, κατά τον οποίο το παιδί απορροφά παθητικά τις επιδράσεις τις οποίες συναντά». Σύμφωνα με τον  Σαββαΐδη (2005), η κοινωνικοποίηση μεταβιβάζει τα πολιτιστικά στοιχεία μιας γενιάς στην επόμενη και έτσι το άτομο δεν είναι απλός παθητικός δέκτης, αλλά με δική του ανεξάρτητη ενέργεια κοινωνικοποιείται. Σύμφωνα με τον ανωτέρω, η κοινωνικοποίηση δεν παίρνει τη μορφή παθητικής αποδοχής όλων αυτών που δημιούργησε η προηγούμενη γενιά, αλλά οι νέοι αντιπαρατίθενται με αυτά, πριν τα αποδεχθούν. Επιπρόσθετα, ο Γκίβαλος (2005) αντιμετωπίζει την κοινωνικοποίηση μέσα από βεμπεριανά ιδεοτυπικά σχήματα συγκρότησής της. Η κοινωνικοποίηση ορίζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο ως διαδικασία «κοινωνικής ένταξης και συγχρόνως εξατομίκευσης».

  Ο άνθρωπος σε αντίθεση με τα άλλα θηλαστικά χρειάζεται τη φροντίδα των ενηλίκων για πολλά χρόνια. Ζει και μεγαλώνει ως μέλος μίας δομημένης κοινωνιοψυχοοικονομικής οντότητας που λέγεται οικογένεια η οποία και αποτελεί το θεμελιακό κύτταρο μίας ευρύτερης και πολυσύνθετης δομής συμβίωσης των ανθρώπων που συνιστά το κοινωνικό σύστημα. Οι έννοιες της ομάδας και της συντροφικότητας δεν αποτελούν προνόμιο του Homo Sapiens, αλλά τις βρίσκουμε και σε άλλες κατηγορίες ζώων. Οι ικανότητες όμως του ανθρώπου για συμβολική επικοινωνία  (γραπτή και προφορική γλώσσα), για καθιέρωση και διατήρηση γραπτών και άγραφων νόμων και κανόνων συμπεριφοράς για καλλιτεχνική και επιστημονική δημιουργία, για διαιώνιση γνώσεων και φαντασία, και η δημιουργία σταθερών δομών συμβίωσης μέσα στο κοινωνικό σύνολο είναι μοναδικές στο Homo Sapiens. Η διαδικασία με την οποία ο βιολογικός μεταβάλλεται σε κοινωνικό άνθρωπο ονομάζεται κοινωνικοποίηση (Πιπερόπουλος, 1994). Ένα ανθρώπινο ον που δεν αφομοίωσε τα κοινωνικά στοιχεία, δεν ανέπτυξε τις δυνάμει ανθρώπινες ιδιότητές του, όπως στο παραμύθι ή την πραγματικότητα, ήταν ο Μόγλης (Κελπανίδης, 2002).

  Γενικότερα, η κοινωνικοποίηση είναι ένας κοινωνιολογικός όρος ο οποίος χρησιμοποιείται από κοινωνιολόγους, κοινωνιοψυχολόγους, ανθρωπολόγους, πολιτικούς και παιδαγωγούς, εννοώντας τη διαδικασία μετάδοσης ηθών, εθίμων, κανόνων και ιδεολογιών. Μέσω της κοινωνικοποίησης, μεταδίδονται στο άτομο οι δεξιότητες και συνήθειες οι οποίες είναι απαραίτητες για τη συμμετοχή του στην κοινωνία στην οποία ανήκει. Κοινωνικοποίηση επίσης είναι η εσωτερίκευση των κοινωνικών κανόνων και αξιών, η αφομοίωση δηλαδή από το άτομο, των προτύπων συμπεριφοράς που κάθε κοινωνία ή κοινωνική ομάδα θεωρεί αποδεκτά. Επίσης, η κοινωνία σχηματίζεται από ποικιλία κοινών κανόνων, συμπεριφορών, αξιών, κινήτρων, κοινωνικών ρόλων, συμβόλων και γλωσσών. Κατ' αυτό τον τρόπο, η κοινωνικοποίηση μπορεί να οριστεί ως το «μέσο με το οποίο επιτυγχάνεται κοινωνική και πολιτισμική συνέχεια»[1].

---

[1] Βλέπε βιβλιογραφία, ιστοσελίδα 1

  Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί ότι το άτομο δεν είναι αποξενωμένο από κάθε ατομικότητα ή ελευθερία της βούλησής του. Το γεγονός ότι από τη γέννησή μας μέχρι το θάνατό μας βρισκόμαστε σε μια ενεργό διαντίδραση με άλλους βεβαίως και καθορίζει την προσωπικότητά μας, τις αξίες που έχουμε και τη συμπεριφορά που ακολουθούμε. Η κοινωνικοποίηση βρίσκεται όμως και στη βάση της ίδιας της ατομικότητας και της ελευθερίας μας. Στη διάρκεια της κοινωνικοποίησής μας, ο καθένας μας αναπτύσσει ένα συναίσθημα ταυτότητας και την ικανότητα για ανεξάρτητη σκέψη και δράση (Giddens,2002).

 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3-ΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ

  Από πολύ νωρίς πολλοί μελετητές έχουν ασχοληθεί με  το θεσμό της οικογένειας, τη δομή και το ρόλο της στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων.

  Η οικογένεια που είναι πανανθρώπινο φαινόμενο διακρίνεται σε δύο κυρίαρχους τύπους- την εκτεταμένη που τη συναντάμε σε παραδοσιακά κοινωνικά συστήματα και περιλαμβάνει τρεις ή και περισσότερες γενιές συγγενών και την πυρηνική που τη συναντάμε στα αστικοβιομηχανικά κοινωνικά συστήματα και την απαρτίζουν μόνο δύο γενιές συγγενών, παιδιά και γονείς (Πιπερόπουλος, 1994). Τα τελευταία χρόνια, στη Δύση, στα πλαίσια της παραδοσιακής οικογένειας-πυρήνα (γονείς με τα παιδιά τους) έχει κάνει την εμφάνισή του, μεταξύ των νεότερων και πιο μορφωμένων συζύγων, ο τύπος της οικογένειας «διπλής σταδιοδρομίας» (double career family) με νεωτεριστικό χαρακτήρα: και οι δύο εργάζονται και μοιράζονται από κοινού τις υποχρεώσεις της ανατροφής των παιδιών και τα βάρη του νοικοκυριού (Μαράτου-Αλιπράντη, 1999).

 Η ανθρώπινη οικογένεια μπορεί να οριστεί ως μια θεσμοθετημένη βιο-κοινωνική ομάδα, που απαρτίζεται από ενήλικους - από τους οποίους δύο τουλάχιστον, μη συγγενείς εξ αίματος και ετερόφυλοι, έχουν συζευχθεί – και τέκνα, κατιόντες των έγγαμων ενηλίκων ^. και που οι ελάχιστες λειτουργίες της είναι να παρέχει ικανοποιήσεις και έλεγχο των αναγκών του θυμικού- συμπεριλαμβανομένων και των σεξουαλικών σχέσεων- καθώς και μια κοινωνικοπολιτιστική κατάσταση για τη δημιουργία, ανατροφή και κοινωνικοποίηση των κατιόντων. Η ομάδα, που συγκροτείται με αυτόν τον τρόπο και επιτελεί αυτές τις λειτουργίες, παραλλάσσει ανάλογα με τις διάφορες κατηγορίες της διάρθρωσης (Weston La Barre στο Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών της UNESCO, 1972).

  Η οικογένεια αποτελεί κύριο και καίριο στοιχείο της οργάνωσης του ατομικού και του κοινωνικού βίου. Ως κοινωνικός θεσμός η οικογένεια έχει χαρακτήρα δημόσιο, εφ’ όσον παραπέμπει στην οργάνωση του συλλογικού βίου και εξαρτάται από συλλογικές και κοινωνικές συνθήκες. Ταυτοχρόνως όμως, η οικογένεια έχει χαρακτήρα ιδιωτικό, εφ’ όσον παραπέμπει στην οργάνωση του ατομικού βίου και στις σύγχρονες κοινωνίες, εξαρτάται από προσωπικές αξίες, συνθήκες και προσδοκίες (Μουσούρου,1996³).

  Διαφορετική άποψη για τη συγκρότηση της οικογένειας έχουν οι Quinn  και Repke οι οποίοι αναφέρουν ότι η οικογένεια δεν αποτελείται πάντοτε από βιολογικά συγγενείς, γονείς και παιδιά. Η αντίληψη ότι η «εξ αίματος» συγγένεια καθορίζει πάντοτε τα μέλη της οικογένειας δεν είναι ορθή, διότι συχνά άτομα χωρίς σχέσεις αίματος μπορούν να αποτελέσουν μια οικογένεια και το αντίθετο. Ένας σύζυγος, για παράδειγμα, και μια σύζυγος, οι οποίοι δεν έχουν καμιά «εξ αίματος συγγένεια», μπορούν να υιοθετήσουν μερικά ορφανά, να αναπτύξουν στενούς συναισθηματικούς δεσμούς μεταξύ τους και να σχηματίσουν οικογένεια. Απεναντίας, ένας σύζυγος μπορεί να έχει εγκαταλείψει τη γυναίκα του και το παιδί να έχει τοποθετηθεί σε ένα κοινωφελές ίδρυμα. Επομένως, οποιαδήποτε προσπάθεια ορισμού της οικογένειας με καθαρά βιολογικούς όρους αποδεικνύεται ανεπαρκής στην Κοινωνιολογία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4- Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ

    Η οικογένεια ως πρωτογενής κοινωνική ομάδα ασκεί μια σειρά λειτουργιών για τα μέλη της με στόχο την επιβίωση, την ανάπτυξη και την προσαρμογή τους στη διαρκώς μεταβαλλόμενη και πολύπλοκη κοινωνία. Η οικογένεια, έχοντας ένα ορισμένο κοινωνικοοικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο και μια συγκεκριμένη δυναμική, επιδρά στην ψυχολογία του παιδιού, στη διαμόρφωση της αυτοεικόνας του, αλλά και στη διαμόρφωση της παιδαγωγικής σχέσης, αφού δημιουργεί στο μαθητή συγκεκριμένες στάσεις και συμπεριφορές, με επίδραση στις διαπροσωπικές του σχέσεις, στην επίδοσή του στο σχολείο και στον τρόπο που αυτός επικοινωνεί με το δάσκαλο και τους συμμαθητές του (Μυλωνάκου,2009).

 Ο Malinowski (στο Δασκαλάκη,2009) επεσήμανε ότι η οικογένεια αποτελεί το θεσμό, μέσω του οποίου οι πολιτισμικές παραδόσεις μίας κοινωνίας μεταβιβάζονται και αποδίδονται στη νεότερη γενεά. Αυτή η λειτουργία δεν θα μπορούσε να επιτελεσθεί, εάν οι σχέσεις γονέων και παιδιών δεν συμπεριελάμβαναν τα στοιχεία της εξουσίας και του σεβασμού (Δασκαλάκης, 2009).

  Σε αντίθεση με τα άλλα θηλαστικά ο άνθρωπος χρειάζεται τη φροντίδα των ενηλίκων για πολλά χρόνια. Ζει και μεγαλώνει ως μέλος μιας δομημένης κοινωνικοψυχοοικονομικής οντότητας που λέγεται οικογένεια η οποία και αποτελεί το θεμελιακό κύτταρο μιας ευρύτερης και πολυσύνθετης δομής συμβίωσης των ανθρώπων που συνιστά το κοινωνικό σύστημα. Κοινωνιολογικές, ανθρωπολογικές και ψυχολογικές έρευνες τεκμηριώνουν το γεγονός ότι η οικογένεια προσφέρει σημαντικές λειτουργίες για το άτομο (γέννηση, επιβίωση, κοινωνικοποίηση, διευθέτηση των σεξουαλικών ορμών, πρόσαψη εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας, οικονομική στήριξη και ικανοποίηση των ψυχοσυναισθηματικών του αναγκών) και για το κοινωνικό σύστημα (διαιώνιση του είδους και της ομάδας, καθορισμός πλαισίων αναφοράς στην έκφραση σεξουαλικότητας, εκμάθηση της κουλτούρας και των άγραφων νόμων συμπεριφοράς, διατήρηση κοινωνικής αρμονίας στη συλλογική συμβίωση μέσα από τις διαδικασίες της κοινωνικοποίησης σ’ αυτό). Στην εξελικτική πορεία της ανθρώπινης κοινωνίας η οικογένεια, που χαρακτηρίζεται και ως πρωτογενής ομάδα διευθέτησε το πρόβλημα της κατανομής εξουσίας δίνοντας κυρίαρχο ρόλο στον πατέρα (πατριαρχική οικογένεια) ή στη μητέρα (μητριαρχική οικογένεια) ή και στους δύο γονείς (ισότιμη, δημοκρατική) (Πιπερόπουλος,1994).

  Η Grawitz αναφέρει ότι ο άνθρωπος γεννιέται με τις φυσικές νοητικές και συναισθηματικές δυνατότητες του homo sapiens, μα για να γίνουν αυτές οι δυνατότητες «ιδιότητες», για να γίνει δηλαδή «ανθρώπινος», πρέπει να μάθει. Αυτή τη μάθηση την αναλαμβάνει το «περιβάλλον» μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται κάθε νέα γενιά, είτε με τη συστηματική εκπαίδευση του σχολείου όλων των βαθμίδων είτε με τη μάθηση που ασκεί το οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

  Χάρη σε αυτή τη μάθηση ο βιολογικός οργανισμός αποκτά «προσωπικότητα», Οριοθετεί τον εαυτό του σε σχέση με το υπόλοιπο περιβάλλον (φυσικό-κοινωνικό) και πηγαίνοντας πέρα από τη βιο-φυσική του ύπαρξη γίνεται «κοινωνική ύπαρξη» προσκτώντας ταυτόχρονα μια πνευματική διάσταση (Τζάνη,2010).

  Κατά κανόνα δύο φορές στη ζωή μας γνωρίζουμε το μοιραίο και καθοριστικό ρόλο της οικογένειας: μία σαν παιδιά, σαν νέοι άνθρωποι, όταν μεγαλώνουμε ανάμεσα στη μητέρα, τον πατέρα και ίσως και στ’ αδέρφια, και την άλλη σαν ενήλικοι, σαν πατέρας ή μητέρα, όταν μεγαλώνουν κοντά μας ένα ή περισσότερα παιδιά. Η ανθρώπινη ζωή πάντως αρχίζει στην αγκαλιά της οικογένειας, αδιάφορο πόσο υγιής ή κατεστραμμένη, ευχάριστη ή δυσάρεστη είναι αυτή για τον καθένα μας. Για τους περισσότερους ανθρώπους το σπουδαιότερο πράγμα, που γνωρίζουν γενικά σ’ όλη τους τη ζωή, με την καλή ή την κακή έννοια, παραμένει στενά συνδεδεμένο με τη ζωή στην οικογένεια (Grigat, 1978).

  Η οικογένεια θεωρείται θεμελιώδης μονάδα στην οποία στηρίζεται η οικοδόμηση του συγκροτήματος της κοινωνίας. Μέσω της οικογένειας εξασφαλίζεται η κοινωνική αναπαραγωγή, η μέριμνα και η φροντίδα για τα παιδιά, τα ανήμπορα μέλη της και τους ηλικιωμένους, η πρωτογενής κοινωνικοποίηση, η ρύθμιση της σεξουαλικής συμπεριφοράς και η αναπαραγωγική λειτουργία, η τρυφερότητα και η συντροφικότητα, η κοινωνική ένταξη και θέση του ατόμου. Τέλος, θεμελιώδη λειτουργία της οικογένειας αποτελεί η παροχή οικονομικής ασφάλειας προς τα μέλη της, ιδίως τα πλέον αδύναμα, τους ηλικιωμένους και τα παιδιά. Ωστόσο, στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας η φροντίδα των παιδιών, των ηλικιωμένων και των ανήμπορων μετακινείται από την οικογένεια και ανατίθεται σε εξειδικευμένες υπηρεσίες. Επίσης, σήμερα διαφοροποιείται και ο οικονομικός ρόλος της οικογένειας, η οποία μετατρέπεται σε μία οικονομική μονάδα κατανάλωσης, που αντιστοιχείται προς την ιδιωτική σφαίρα σε αντίθεση με το προβιομηχανικό πλαίσιο, όπου η οικογένεια ως ομάδα αποτελούσε θεμελιώδη ομάδα, που συνδύαζε την παραγωγή με την κατανάλωση  και η ζωή της οικογένειας δεν ήταν αποκομμένη από τη ζωή της ευρύτερης κοινότητα. Σχετικά πρόσφατα διατυπώνονται προβληματισμοί, οι οποίοι ανάγουν τις μεταβολές, τις οποίες εμφανίζει η οικογένεια στην ύπαρξη κρίσης στη σύγχρονη κοινωνία, η οποία διαπερνά, όπως υποστηρίζουν, και την οικογένεια. (Δασκαλάκης, 2009).

   Η οικογένεια στο μέλλον είναι πιθανό να μετασχηματιστεί και αναπροσαρμοζόμενη στις νέες συνθήκες της ατομικής και συλλογικής ζωής να επιβιώσει με άλλη δομή, με ένα άλλο λειτουργικό πρόγραμμα, διαφορετικό από εκείνο που είχε ως χτες. Θα  ήταν όμως μεγάλη ατυχία για την ανθρωπότητα να διαλυθεί η οικογένεια. Γιατί, αν σε όλες τις άλλες λειτουργίες της μπορεί να αντικατασταθεί με άλλου είδους κοινωνικές υπηρεσίες, καμιά άλλη αρχή ή οργάνωση δεν είναι δυνατόν να την αναπληρώσει στην αγωγή των παιδιών. Όχι απλά θεωρητικά, και πειραματικά έχει αποδειχθεί ότι κανένα περιβάλλον δεν μπορεί να εξασφαλίσει και να εγγυηθεί την ψυχική ευστάθεια και την πνευματική υγεία του παιδιού όσο η οικογένεια ( Παπανούτσος, 1979).

  Ο Krishnamurti (2009) συμπληρώνει στην ανωτέρω άποψη του Παπανούτσου  ότι παρά τις προσπάθειες των αποκαλούμενων επαναστατών να εξαλείψουν το θεσμό της οικογένειας, αυτό δεν έγινε εφικτό. Η οικογένεια αποτελεί ένα κέντρο σταθερότητας σε αντίθεση με την ανασφάλεια , και το τωρινό κοινωνικό  οικοδόμημα σε όλον τον κόσμο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτήν την ασφάλεια. Η οικογένεια δεν είναι απλώς μια οικονομική μονάδα, και οποιαδήποτε προσπάθεια, για να λύσουν το πρόβλημα σε αυτό το επίπεδο, είναι φανερό ότι θα αποτύχει. Η επιθυμία για εξασφάλιση δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά πολύ πιο βαθιά και περίπλοκη.

 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5- Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ

    Η οικογένεια λειτουργεί και ως πολιτιστικό και ως ψυχολογικό πρότυπο (μοντέλο) για το παιδί, με στόχο να του «περάσει» τα δικά της πρότυπα-αξίες, καθώς αυτό αναπτύσσεται. Πάνω σ’ αυτό το σημείο η οικογένεια έχει δεχθεί πολλές «αμφισβητήσεις» και «πυρά». Το ότι παραμένει σεβαστή και αναντικατάστατη σήμερα η οικογένεια, παρά τις επιθέσεις εναντίον της, οφείλεται σε δύο ρόλους που παίζει, ως κοινωνικό κύτταρο και ως βασικός κοινωνικός θεσμός :α) το ρόλο της προστασίας, μέσα σ’ έναν κόσμο όπου το άτομο αποξενώνεται και απομονώνεται και β) το ρόλο της αγωγής που προσφέρει. Ιδιαίτερα όταν αυτή η αγωγή (ένταξη ομαλή) της κοινότητας, της ομάδας, τείνει να εκλείψει (ή ταξικοποιείται), και όταν το σχολείο στην καλύτερη περίπτωση δίνει «κάποιες γνώσεις» όχι όμως αγωγή (Τζάνη,2010).

  Η κοινωνικοποίηση ξεκινά μετά τη γέννηση του ανθρώπου, καθώς το παιδί έχει αισθήσεις και αντιδράσεις και ανταποκρίνεται στην ανθρώπινη επαφή. Προχωρά γρήγορα με ποικίλους τρόπους, το δε κοινωνικό κεφάλαιο του οικογενειακού περιβάλλοντος του παιδιού είναι ζωτικής σημασίας για τον προσανατολισμό και τη διαμόρφωση των χαρακτηριστικών του (Δασκαλάκης, 2009).

  Μέσω της διαδικασίας της κοινωνικοποίησης οι άνθρωποι μαθαίνουν να συμπεριφέρονται με τον τρόπο που ταιριάζει στην οικογένεια που ανήκουν και έτσι τοποθετούνται στο οικογενειακό σύστημα και μετέπειτα στο ευρύτερο κοινωνικό σύστημα. Επίσης, η οικογένεια τροφοδοτεί με κοινωνικές θέσεις τα άτομα-μέλη της κοινωνίας. Η κοινωνική θέση της οικογένειας θα επηρεάσει την εκπαιδευτική εξέλιξη των παιδιών, το αν δηλαδή σπουδάσουν στο πανεπιστήμιο, το αν θα ασκήσουν χειρωνακτικό ή μη επάγγελμα, το αν θα κινηθούν ανοδικά στο κοινωνικό σύστημα (Winch, 1971).

  Οι πρακτικές ανατροφής ποικίλλουν ανάλογα με την κοινωνική τάξη της οικογένειας. Για παράδειγμα, οι οικογένειες μεσαίας τάξης χρησιμοποιούν μεθόδους αγωγής που προσανατολίζονται στην πειθαρχία και στηρίζονται σε μεθόδους βασισμένες στην αγάπη και τις παραχωρήσεις, ενώ οι οικογένειες που προέρχονται από κατώτερες τάξεις προσπαθούν να διαμορφώσουν την πειθαρχία και αντίστοιχα τη συμπεριφορά του παιδιού τους με μεθόδους φυσικής τιμωρίας και με αυστηρότητα ως συνέπεια της συμπεριφοράς του παιδιού (Winch, 1971).

  Αξιοσημείωτο είναι ότι ο γονιός καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας της κοινωνικοποίησης προβάλλεται ως ένα αυθεντικό πρότυπο στα μάτια του παιδιού του. Αργότερα το πρότυπο αντικαθίσταται από άλλα εξω-οικογενειακά πρότυπα. Σε πρώτο όμως στάδιο ο γονιός αποτελεί για το παιδί του αποκλειστικό πρότυπο και η συμπεριφορά του παιδιού καθορίζεται ως ένα βαθμό από τη συμπεριφορά και την προσωπικότητα των γονέων.  Βέβαια και η συμπεριφορά των γονέων έχει αντίστοιχα επηρεαστεί από τις εμπειρίες των δικών τους γονέων και από τις εμπειρίες τους εκτός οικογενειακού περιβάλλοντος. Επιπρόσθετα, η αλληλεπίδραση γονέα και παιδιού επηρεάζεται από τη φύση της συζυγικής αλληλεπίδρασης (Winch, 1971).

  Τη δεκαετία του  1950 και του 1960 οι θεωρίες σχετικά με την κοινωνικοποιητική λειτουργία της οικογένειας αντιλαμβάνονται την κοινωνικοποίηση ως διαφοροποιημένη οικογενειακή διαδικασία ανάλογα με το κοινωνικό στρώμα. Η κάθε οικογένεια ανάλογα με το κοινωνικό στρώμα στο οποίο ανήκει διαπαιδαγωγεί με διαφορετικό τρόπο τα παιδιά της και οι γονείς θέτουν διαφορετικούς στόχους για το μέλλον των παιδιών τους (Νόβα-Καλτσούνη, 1996).

   Σύμφωνα με τον Winch (1971) η λειτουργία της κοινωνικοποίησης περιλαμβάνει τέσσερις κατηγορίες και ταυτόχρονα ασκείται μέσω τεσσάρων ενεργειών: α) την απόκτηση δεξιοτήτων, β) την ανάπτυξη ηθικού χαρακτήρα, γ) την προετοιμασία για την ανάληψη ενήλικων ρόλων και δ) την ανάπτυξη προσωπικότητας. Αυτές οι κατηγορίες κοινωνικοποίησης αντιπροσωπεύουν περισσότερο διαφορετικές εκφάνσεις του φαινομένου παρά ξεχωριστές κατηγορίες της αναπτυξιακής διαδικασίας.

  Στα μεσαία στρώματα οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι περισσότερο ατομοκεντρικές και η κοινωνικοποίηση έχει ως στόχο την ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων των παιδιών. Ο έλεγχος και η τιμωρία αποβλέπουν στην πρόθεση μιας ενέργειας και όχι τόσο στο αποτέλεσμά της και είναι συνήθως ψυχολογικής φύσης, σε αντίθεση με τις τιμωρίες των χαμηλότερων στρωμάτων που είναι κατά βάση σωματικές. Οι σχέσεις των γονέων με τα παιδιά χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη επικοινωνία και σεβασμό της ανεξαρτησίας των αναγκών και των δυνατοτήτων του παιδιού (Νόβα-Καλτσούνη, 1996).

  Η οικογένεια αποτελεί το πρωτογενές κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο το παιδί κοινωνικοποιείται, μαθαίνει πρότυπα, συμπεριφορές, διαμορφώνει κατ’ αρχήν την προσωπικότητά του, τον χαρακτήρα του και τον ψυχισμό του. Υπ’ αυτήν την έννοια, η οικογένεια κατέχει μία κεντρική θέση στα πλαίσια της κοινωνικής δομής, δηλαδή αποτελεί τον πυρήνα, επάνω στον οποίο ολόκληρη η κοινωνική δομή δομείται (Δασκαλάκης, 2009).

  Η οικογένεια είναι το αρχικό κύτταρο της κοινωνικοποίησης του ατόμου. Οι γονείς οφείλουν να διδάξουν στα παιδιά πώς να γίνουν καλοί και χρήσιμοι στην κοινωνία άνθρωποι. Η πρώτη επαφή του παιδιού με τον κόσμο είναι η μητέρα του και η οικογένειά του. Μέσα από αυτή έρχεται σε επαφή και αρχίζει να αναγνωρίζει το περιβάλλον. Το πρώτο στάδιο κοινωνικοποίησής του γίνεται στην οικογένεια.

  Η οικογενειακή κοινωνικοποίηση είναι μια λειτουργία που συνεχίζεται σε όλη τη ζωή του ατόμου, κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο. Τα άτομα δεν επηρεάζονται μόνο στη γέννησή τους από το οικογενειακό περιβάλλον, αλλά και σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Μεγαλώνουν και δημιουργούν τη δική τους οικογένεια, εξελίσσονται, γίνονται γονείς, γνωρίζουν άλλες μητέρες και πατεράδες, μαθαίνουν αρκετά από την ανατροφή των παιδιών και τα παιδιά τους από αυτούς.

  Η οικογένεια είναι μια δυναμική ομάδα, που βρίσκεται από τη μία σε αλληλεξάρτηση με τις κοινωνικές αλλαγές και εξελίξεις και από την άλλη επιδρά στην ψυχοδυναμική διάσταση των μελών της και ιδιαίτερα των παιδιών. Μέσα στην οικογένεια διαμορφώνεται κυρίως η προσωπικότητα του παιδιού και συντελείται το μεγαλύτερο μέρος της ψυχοσυναισθηματικής και κοινωνικής του ανάπτυξης. Ο ρόλος των γονέων για την νοητική, ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική εξέλιξη των παιδιών είναι πολύ σημαντικός.

  Το σχολείο είναι μετά την οικογένεια ο αμέσως επόμενος σε σπουδαιότητα κοινωνικός θεσμός κοινωνικοποίησης και ανάπτυξης της προσωπικότητας των παιδιών που ανεξάρτητα από φύλο και καταγωγή  έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να ζήσουν αρμονικά.

  Οι ρόλοι οικογένειας και σχολείου, σχετικά με την γνωστική, ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική εξέλιξη του παιδιού, στοχεύουν στην κάλυψη των βασικών αναγκών και ιδιαίτερα όσον αφορά τη ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική του κάλυψη. Η ανάγκη για αγάπη, αίσθηση ασφάλειας, αναγνώρισης και παραδοχής του παιδιού, που είναι απαραίτητες για την ομαλή ψυχοσυναισθηματική του εξέλιξη, καλύπτονται μέσα στην οικογένεια και το σχολείο.

  Επίσης, στην οικογένεια και το σχολείο το παιδί αποκτά νέες εμπειρίες και γνώσεις, αναλαμβάνει ευθύνες, μαθαίνει τα όρια της ανθρώπινης συμπεριφοράς ελέγχοντας τις ενστικτώδεις ενορμήσεις του, γνωρίζει τον εαυτό του, ανεξαρτητοποιείται σιγά-σιγά κάνοντας πράγματα μόνο του και κοινωνικοποιείται με την ένταξή του στην ομάδα των συνομηλίκων του[1].

  Η οικογένεια και το σχολείο είναι οι δύο σημαντικότεροι παράγοντες αγωγής, που ενεργούν όχι μόνο ανεξάρτητα αλλά και σε στενή αλληλεξάρτηση μεταξύ τους, δημιουργώντας σχέσεις μη γραμμικές, ποικιλόμορφες, πολύπλοκες και κατά περίπτωση άνισες, ως προς το βαθμό επίδρασης που ασκούν στο παιδί-μαθητή. Βέβαια, η επίδραση της οικογένειας είναι ευρύτερη, μεγαλύτερη και διαρκέστερη στην ψυχοκοινωνική διαμόρφωση του παιδιού. Σε αυτήν την ψυχοκοινωνική διαμόρφωση των παιδιών, σημαντική επίδραση ασκούν οι γονείς με την προσωπικότητα που διαθέτουν, τις συμπεριφορές που εκδηλώνουν, τις αξίες και τις πεποιθήσεις τους, τις μεταξύ τους σχέσεις και γενικά με τα συναισθηματικά πρότυπα που δημιουργούν για τα παιδιά τους (Μυλωνάκου, 2009).

  H   οικογένεια αποτελεί την αποκαλούμενη «ομάδα αναφοράς» ( reference group), δηλαδή το «υπόδειγμα» μέσα από το οποίο το παιδί διαμορφώνει την προσωπικότητά του και προσδιορίζει τη θέση του στο πλέγμα των κοινωνικών δομών. Κατά κάποιο τρόπο αυτή η «προεγγραφή εντυπώσεων» για τις σχέσεις εξουσίας, η διαμόρφωση αντιλήψεων για τα κοινωνικά γεγονότα, αποτελεί το σταθερό εφόδιο για τη «μετάβαση» του ατόμου στις μακροδομές του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος. Το εύρος της «επιρροής» της οικογένειας σχετικοποιείται στην περίπτωση μιας, δυναμικού χαρακτήρα, παρουσίας και δράσης των φορέων  πολιτικής κοινωνικοποίησης, Αντίθετα, σε κοινωνίες ατελούς θεσμικής συγκρότησης η επιρροή της οικογένειας καθίσταται σχεδόν αποφασιστική  (Γκίβαλος, 2005).

  Κατά την περίοδο της ενηλικίωσης το άτομο αποδεσμεύεται από το ιδιαίτερο προστατευτικό περιβάλλον, ιδίως της οικογένειας και μεταβαίνει από μία κατάσταση σχετικής ανευθυνότητας σε μία άλλη κατά την οποία αναλαμβάνει ευρύτερες  κοινωνικές ευθύνες (Δασκαλάκης, 2009).

 [2] Βλέπε βιβλιογραφία, ιστοσελίδα 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6-ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

  Σύμφωνα με  τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο (1972), την οικογένεια την ξεθεμελίωσαν οι καιροί, γιατί τα υλικά συμφέροντα παίζουν τον κυριότερο ρόλο και ο κάματος της καθημερινής ζωής την αποστεγνώνει από τα συναισθήματα και τα παραμύθια.  Τα παιδιά, μόλις νιώσουν τον εαυτό τους, δεν έχουν άλλο στόχο από την απόδραση. Δεν ανήκουν στο σπίτι, αλλά στη συντροφιά τους. Άλλωστε και το σπίτι τους διώχνει, επειδή δεν είναι η εστία, αλλά είναι το διαμέρισμα της πολυκατοικίας που δεν πρόκειται ποτέ να γίνει σπίτι. Δεν έχει γίνει τυχαία ο σύγχρονος άνθρωπος εξωστρεφής ^. είναι που τον διώχνει το σπίτι. Και όταν τον κρατήσει για λίγο τον καθηλώνει μπροστά στη οθόνη της τηλεόρασης, δηλαδή σε ένα όργανο που δεν ελαττώνει, αλλά μεγαλώνει και σε απίστευτο βαθμό την αποξένωση.

  Η σύγχρονη οικογένεια δεν μεταδίδει στα παιδιά τις λεγόμενες «μεγάλες και σταθερές αξίες». Δεν υπάρχει με το παλιό νόημα η «σκέπη η οικογενειακή». Η παρουσία της μητέρας στο σπίτι σπανίζει, γιατί είναι υποχρεωμένη να εργάζεται ολημερίς. Το βράδυ κουρασμένη πρέπει να φροντίσει το σπίτι. Ο πατέρας δεν έχει χρόνο να συντροφέψει τα παιδιά του. Δεν αποτελεί τώρα τον ακρογωνιαίο λίθο, το στύλο του σπιτιού. Ο κόσμος ο οικογενειακός σήμερα με όλη την επιθυμία των γονιών και την καλή θέληση           είναι καταπιεστικός, κόσμος από αλλοτριωμένα άτομα, χωρίς ζωογόνες δυνάμεις και δημιουργικό πνεύμα. Έτσι, έχει χάσει η οικογένεια σχεδόν τον πρώτο της  ρόλο το διαπλαστικό, το ρόλο του πρότυπου που πρέπει να μιμηθεί το παιδί (Ιμβριώτη,1972).

  Με την ανωτέρω άποψη συμφωνεί και ο Γκίβαλος (2005), ο οποίος αναφέρει ότι η είσοδος των γυναικών στην παραγωγική διαδικασία και ιδιαίτερα στον κόσμο της μισθωτής εργασίας-με άνισους μάλιστα όρους-διαλύουν την οικονομική αυτονομία της οικογένειας σε βασικές οικονομικο-κοινωνικές λειτουργίες. Ένα τμήμα των λειτουργιών αυτών, που αφορά την παραδοσιακή «οικιακή εργασία», μετατοπίστηκε σε ιδιωτικές επιχειρήσεις και υπηρεσίες που την «εμπορευματοποιούν»(καθαριότητα, διατροφή, υπηρεσίες υγείας). Παράλληλα, μια σειρά οικογενειακών κοινωνικών λειτουργιών μετατοπίζεται σε σχήματα ιδιωτικών- κοινωνικών λειτουργιών ή και σε φορείς κρατικής –γραφειοκρατικής δομής (παιδικοί και βρεφονηπιακοί σταθμοί, προσχολική εκπαίδευση, ολοήμερο σχολείο).

  Συνεπώς, ένα σοβαρό τμήμα των λειτουργιών της κοινωνικοποίησης των παιδιών μεταβιβάζεται σε απρόσωπους φορείς και επιχειρήσεις, δηλαδή η κοινωνικοποίησή τους συντελείται μέσα από τυποποιημένες και «μαζικοποιημένες» μεθόδους και λειτουργίες. Διαμορφώνεται εν τέλει ένα σύστημα σύμφωνα με αντιλήψεις και στόχους είτε κρατικούς-γραφειοκρατικούς είτε ιδιωτικούς-κερδοσκοπικούς (Γκίβαλος, 2005).

                                                                                                                                                                                                                    

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7-    ΕΠΙΛΟΓΟΣ

  Οι  άνθρωποι, όταν κοινωνικοποιούνται, μαθαίνουν κοινούς τρόπους σκέψεως, δράσεως και εμφανίσεως. Η κοινωνικοποίηση διαμορφώνει τις απόψεις των ατόμων σχετικά με τη ζωή, την αγάπη, την πολιτική και άλλα θέματα.

  Η οικογένεια προσφέρει σημαντικές λειτουργίες για το άτομο: γέννηση, επιβίωση, κοινωνικοποίηση, διευθέτηση των σεξουαλικών ορμών, πρόσαψη εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας, οικονομική στήριξη και ικανοποίηση των ψυχοσυναισθηματικών του αναγκών και για το κοινωνικό σύστημα: διαιώνιση του είδους και της ομάδας, καθορισμός πλαισίων αναφοράς στην έκφραση σεξουαλικότητας, εκμάθηση της κουλτούρας και των άγραφων νόμων συμπεριφοράς, διατήρηση κοινωνικής αρμονίας στη συλλογική συμβίωση μέσα από τις διαδικασίες της κοινωνικοποίησης σ’ αυτό.

  Μέσα στην οικογένεια διαμορφώνεται κυρίως η προσωπικότητα του παιδιού και συντελείται το μεγαλύτερο μέρος της ψυχοσυναισθηματικής και κοινωνικής του ανάπτυξης. Ο ρόλος των γονέων για την νοητική, ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική εξέλιξη των παιδιών είναι πολύ σημαντικός.

  Ο γονιός καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας της κοινωνικοποίησης προβάλλεται ως ένα αυθεντικό πρότυπο στα μάτια του παιδιού του. Αργότερα το πρότυπο αντικαθίσταται από άλλα εξω-οικογενειακά πρότυπα. Σε πρώτο όμως στάδιο ο γονιός αποτελεί για το παιδί του αποκλειστικό πρότυπο και η συμπεριφορά του παιδιού καθορίζεται ως ένα βαθμό από τη συμπεριφορά και την προσωπικότητα των γονέων

  Επειδή οι γονείς είναι οι πρώτοι παιδαγωγοί για τα παιδιά, επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις συμπεριφορές των παιδιών τους . Συχνά, όμως, καλούνται να «πληρώσουν» «ακριβά» τις οικογενειακές δυσλειτουργίες, ανεξάρτητα από το αν αυτές οφείλονται στην άγνοια ή στην αδιαφορία τους (Μυλωνάκου,2009).

  Η οικογένεια αποτελεί ένα κέντρο σταθερότητας σε αντίθεση με την ανασφάλεια , και δεν μπορεί να υπάρξει η κοινωνία χωρίς αυτήν την ασφάλεια. Η οικογένεια δεν είναι απλώς μια οικονομική μονάδα, και οποιαδήποτε προσπάθεια, για να λύσουν το πρόβλημα σε αυτό το επίπεδο, είναι φανερό ότι θα αποτύχει. Η επιθυμία για εξασφάλιση δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά πολύ πιο βαθιά και περίπλοκη.

  Επομένως, η οικογένεια είναι και θα είναι ένας θεσμός αναντικατάστατος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνόγλωσση

                                                                                                                       

Γκίβαλος, Μ., (2005). Πολιτική κοινωνικοποίηση και εκπαιδευτικό περιβάλλον. Αθήνα: Νήσος

Δασκαλάκης, Δ., (2009). Εισαγωγή στη σύγχρονη Κοινωνιολογία. Αθήνα: Παπαζήση

Ιμβριώτη, Ρ., (1972). Το κατηγορώ της νεολαίας. Αθήνα: Διογένης

Μαράτου-Αλιπράντη, Λ., (1999²). Η οικογένεια στην Αθήνα: Οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές πρακτικές (Πρόλογος, Ιωάννα Λαμπίρη-Δημάκη).Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Μουσούρου, Λ.Μ., (1996³). Κοινωνιολογία της σύγχρονης οικογένειας. Αθήνα: Gutenberg

Μυλωνάκου, Η., (2009).Συνεργασία σχολείου, Οικογένειας και Κοινότητας. Θεωρητικές Προσεγγίσεις και Πρακτικές Εφαρμογές. Αθήνα: Παπαζήση ΑΕΒΕ

Νόβα-Καλτσούνη, Χρ., (1996). Κοινωνικοποίηση - Η γένεση του κοινωνικού υποκειμένου. Αθήνα: Gutenberg

Παναγιωτόπουλος, Ι.Μ.,(1972).Οι σκληροί καιροί. Αθήνα: Εκδ. των Φίλων

Παπανούτσος, Ε.Π., (1979²).Κρίση του πολιτισμού μας. Αθήνα: Σύγχρονος Προβληματισμός

Πιπερόπουλος, Γ.,(1994). Ψυχολογία. Θεσσαλονίκη: Art of text.

Τζάνη, Μ., (2010). Κοινωνιολογία Παιδείας. Αθήνα: Γρηγόρη

Σε ελληνόγλωσση μετάφραση

Krishnamurti, J., (2009). Στοχασμοί πάνω στη ζωή μας. Αθήνα: Καστανιώτη

UNESCO,   Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών, (1972).(μτφ. Παν. Κ. Λαμπρίας). Αθήνα: Νίκα-Τεγόπουλου

Grigat, R., (1978). Κατανόηση για τους νέους.(μετ. Λιάπτση Κατ.). Αθήνα: Νότος

Ιστοσελίδες

  * Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7,  προσπελάστηκε στις 30-7-2013

    *  Χαλμαντζή Ελένη, ψυχολόγος : http://chalmantzi.blogspot.gr/ 2012/07/blogpost_13.html προσπελάστηκε στις        8-8-2013

Οι εικόνες προέρχονται από το διαδίκτυο

---