Άννα Μελά Παπαδοπούλου ( 3 Σεπτεμβρίου 1871 - 12 Μαρτίου 1938 ), η Μάννα του Στρατιώτου

Η Άννα Μελά Παπαδοπούλου στο ατελιέ του Σμυρνιού φωτογράφου Ν. Ζωγράφου . Στην αφιέρωση γράφει " Τα όνειρα δεν μένουν όνειρα " 

πηγή φωτογραφίας http://pluton22.blogspot.gr/

Η Άννα Μελά Παπαδοπούλου (Μασσαλία, 3 Σεπτεμβρίου 1871 - Αθήνα, 12 Μαρτίου 1938), είναι Ελληνίδα προσωπικότητα των Βαλκανικών Πολέμων, του Μεγάλου Πολέμου και της Μικρασιατικής Εκστρατείας, που υπηρέτησε ως εθελόντρια νοσοκόμα στα πολεμικά μέτωπα και έμεινε γνωστή ως Μάννα του Στρατιώτου . Στη μνήμη της, ο τίτλος αυτός αποδόθηκε και σε άλλες εξέχουσες νοσοκόμες του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.

Ήταν το τέταρτο από τα 7 παιδιά του Μιχαήλ Μελά και της Ελένης Βουτσινά. Αφ' ενός ο φιλότεχνος πατέρας της την ενθάρρυνε να αναπτύξει το ταλέντο της στη ζωγραφική και αφ' ετέρου από την μητέρα της έμαθε να φροντίζει για τον πάσχοντα συνάνθρωπο. Αυτά τα δύο χαρακτήρισαν όλη τη ζωή της.

Ο θάνατος του αδελφού της Παύλου Μελά στη Μακεδονία στις 13 Οκτωβρίου 1904 και οι θλιβερές, για την οικογένεια, περιστάσεις στη συνέχεια επηρέασαν την Άννα βαθειά και καθοριστικά. 

Άφησε το χωριό στην Εύβοια, όπου ο σύζυγός της Απόστολος Παπαδόπουλος είχε κτήματα και πήγε μόνιμα στην Αθήνα, όπου αφοσιώθηκε στο φιλανθρωπικό της έργο. Οργάνωσε την Πολυκλινική Αθηνών, κοντά στην Ομόνοια και το Σωματείο "Η Πρόοδος" . Για εκείνην και το έργο της έγραψε και η αγγλίδα περιηγήτρια Μέϊμπελ Μουρ .

Όταν κηρύχθηκε ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος στις 11/9/1912 άφησε τα δυο παιδιά της, που ήσαν στην εφηβεία, με τον πατέρα τους και κατάχθηκε στον στρατό ως εθελόντρια νοσοκόμα. Υπηρέτησε καθ' όλη την δεκαετία 1912-1922, δηλαδή στους δύο Βαλκανικούς Πολέμους, τον Βορειο-ηπειρωτικό Αγώνα, στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία .

Στις 10 Οκτωβρίου του 1914 το Υπουργείο Στρατιωτικών της κυβέρνησης της Αυτόνομης Ηπείρου της απονέμει «τον Σιδηρούν Πολεμικόν Σταυρόν». Για την δράση της στη Σερβία κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ως επικεφαλής της ελληνικής αποστολής του Ερυθρού Σταυρού, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α' της απένειμε τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρος, τον Δεκέμβριο του 1914. Την άνοιξη του 1915 έλαβε το Σερβικό Μετάλλιον του Αγίου Ανδρέα και τον Σταυρό της Αυτοκράτειρας Ελισάβετ της Αυστρίας για τις υπηρεσίες της προς τους αιχμαλώτους των Σέρβων . Στην Ελλάδα αλλά και στην Σερβία ήταν η πρώτη γυναίκα που της γινόταν αυτή η τιμή. Τιμήθηκε «δι' 28 εν όλω παρασήμων» . Έλαβε ακόμα και το «Αργυρούν μετάλλιον αρετής και αυτοθυσίας» υπό της Ακαδημίας Αθηνών . Πολλά από αυτά τα παράσημα χάθηκαν σε πυρκαγιά κατά τον Β’ Παγκόσμιο.

Κατά την μεταπολεμική περίοδο ασχολήθηκε με τα τεράστια προβλήματα των προσφύγων από τη Μικρασιατική καταστροφή. Αγωνίστηκε για την αντιμετώπιση της φυματίωσης που μάστιζε τους πρόσφυγες, αλλά και τους απόστρατους μαχητές των Πολέμων. Συνέβαλε στην επέκταση του Νοσοκομείου Νοσημάτων θώρακος "Σωτηρία", με τη προσθήκη του περιπτέρου "Πεύκα Ματσούκα" και έκανε εράνους στην ομογένεια της Αμερικής και Αιγύπτου για την ανέγερση σανατορίου στην Κορφοξυλιά, κοντά στα Μαγούλιανα Αρκαδίας 

Η Άννα Μελά Παπαδοπούλου πέθανε στην Αθήνα, υποκύπτοντας και εκείνη στη φυματίωση. Κηδεύτηκε στις Ροβιές, Λίμνης, Ευβοίας.

Η Άννα Παπαδοπούλου-Μελά και ο  Γερμανός Καραβαγγέλης

Η φωτογραφία είναι από http://www.odos-kastoria.gr/

«Το Κράτος δεν κάμνει ακόμη τίποτε, δια ν' ανακουφίση την ζωήν των. Μοναδική παρηγορία των είναι αι κυρίαι και δεσποινίδες της Μικρασιατικής Ελλάδος, αι οποίαι αποστέλλουν καθ' εκάστην εις το μέτωπον χιλιάδας επιστολών και δεμάτων με διάφορα πράγματα. Εις τας αρχάς του Μικρασιατικού πολέμου το έργον της παροχής διαφόρων ειδών, εσωρρούχων, κονιάκ, βιβλίων και άλλων χρειωδών είχεν αναλάβει αυτοπροσώπως και αυτοβούλως η Άννα Παπαδοπούλου, η αδελφή του Παύλου Μελά. Η υπηρεσία της προς τον μαχόμενον στρατόν απετέλει συνέχεια των αγώνων της τού 1912-1913 και 1916-1918 εις τα Μακεδονικά μέτωπα». Και συνεχίζει: «Ακούραστος και ακατάβλητος με μίαν θαυματουργόν αλτρουϊστικήν ψυχήν, έφθασε και εις τας Μικρασιατικάς Μεραρχίας και εξεδήλωσεν όλην την μεγάλην στοργήν αληθούς μητρός προς τα τέκνα της. Δι' αυτό και από μίαν βαθυτέραν συνείδησιν και ευγνωμοσύνην την ωνόμασαν όλοι "Μάννα του στρατιώτου". Η Άννα Παπαδοπούλου από τας πόλεις εξεστράτευσε μέχρι των προφυλακών και διένεμε τα δώρα της, συνεμερίζετο όλας τας κακουχίας του στρατιώτου και ήκουε τον πόνον και τας ανάγκας του. Μοναδικόν παράδειγμα αυτοθυσίας, στοργής και πατριωτικής αγάπης προς εκείνους, οι οποίοι, χάριν ενός ανωτέρου ιδεώδους της φυλής, υφίστανται τα πάνδεινα και πίπτουν μακράν των πατέρων και αδελφών των. Το παράδειγμα της Άννας Παπαδοπούλου ηθέλησαν να το μιμηθούν και αι Ελληνίδες της Μικράς Ασίας ...»

Μιχαήλ Ροδάς, Η Ελλάδα στη Μικράν Ασίαν 1918-1922, Αθήνα 1950, σελ. 254, ενότ. «Η "Μάννα του στρατιώτου"»https://el.wikipedia.org/

Άννα Μελά Παπαδοπούλου  - Ως ελευθέρα πολίτις...

Ημερολόγιο εκστρατείας 1912 - 1926 Άννας Μελά Παπαδοπούλου: Βαλκανινοί πόλεμοι: Βορειοηπειρωτικός αγώνας: Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Μικρασιατική εκστρατεία

επιμέλεια: Αντώνης Θ. Σταυρίδης

[...] Τότε, είχαμε σχεδόν προανάγγειλει την πλήρη αυτοτελή έκδοση του "Ημερολογίου Εκστρατείας 1912-1926" της Άννας Μελά-Παπαδοπούλου και των "Επιστολών" που έλαβε η ίδια από διάφορες προσωπικότητες της εποχής της. Κι αυτό έγινε με την πεποίθηση ότι οι πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, δηλαδή η περίοδος της ζωής και της δράσης της Άννας Μελά-Παπαδοπούλου, υπήρξαν καθοριστικές για τη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνισμού - γεγονός που αποδεικνύεται από το μεγάλο ενδιαφέρον των σύγχρονων μελετητών. Έτσι δημοσιεύουμε σήμερα το "Ημερολόγιο Εκστρατείας, 1912-1926" της Άννας Μελά-Παπαδοπούλου ύστερα από έναν περίπου αιώνα από την πρώτη χρονολογική καταγραφή (1912). Οι ημερολογιακές καταγραφές εδώ αρχίζουν με τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και φθάνουν έως τη Μικρασιατική Εκστρατεία και την Επανάσταση του Πλαστήρα. Το αξιοπερίεργο είναι ότι η Άννα Μελά-Παπαδοπούλου θα συνεχίσει να γράφει στο "Ημερολόγιο Εκστρατείας", ακόμη κι όταν έχει τελειώσει ο πόλεμος. Κιαυτό δείχνει ένα κυρίαρχο στοιχείο της φλογερής ιδιοσυγκρασίας της και της έμμονης στάσης της απέναντι στον ανθρώπινο πόνο, τα βάσανα, τις αρρώστιες και τη φτώχεια, που όχι μόνον δεν τελείωσαν με το τέλος της πολεμικής περιπέτειας, αλλά αντίθετα είχαν πολλαπλασιαστεί. [...]

Από τις σελίδες του "Ημερολογίου" και των "Επιστολών" αναδεικνύονται ενδιαφέρουσες πτυχές του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς της, οι σχέσεις με τα πρόσωπα του οικογενειακού της περιβάλλοντος, η αγάπη προς τον πατέρα της, οι διαταραγμένες σχέσεις με τη μητέρα της, η βαθιά αγάπη καιο θαυμασμός στον εμβληματικό αδελφό της Παύλο Μελά, αλλά και οι σχέσεις της με τα άλλα αδέλφια της, τον Κωνσταντίνο (Κοκό), τον Λέοντα, τον Βασιλάκη, την Μαρί και τον μεγαλύτερο της Γεώργιο κ.λπ. Πάνω απ' όλα, όμως, φωτίζεται η πολύπλευρη προσωπικότητα και η δράση μιας παρορμητικής και φλογερής γυναίκας η οποία έταξε τη ζωή της στην προσφορά. Το ημερολόγιο και η αλληλογραφία της -ιστορικό πλέον τεκμήριο- αποτελούν μνημεία λόγου, πληροφοριών, εξομολογήσεων, αυθορμητισμού, αγωνίας, φιλανθρωπίας, γλαφυρότητας, χιούμορ αλλά και σπάνιας τέχνης, αφού η ίδια συνήθιζε να διακοσμεί τις σελίδες του "Ημερολογίου" της με την απαράμιλλη ζωγραφική της. Η αρχειακή έρευνα του Αντώνη Σταυρίδη και οι πληροφοριακές σημειώσεις του στο "Ημερολόγιο", βοηθούν τον αναγνώστη όχι μόνο να γνωρίσει την ακαταπόνητη ηρωίδα αλλά και τα πρόσωπα που έπαιξαν καίριο ρόλο στην πολιτική καικοινωνική εξέλιξη της Ελλάδας και που σημάδεψαν, με τον τρόπο τους, την ελληνική περιπέτεια στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

(από το σημείωμα του εκδότη) http://www.biblionet.gr/

Αντώνης Θ. Σταυρίδης - Άννα Μελά Παπαδοπούλου

Εκεί που δεν πεθαίνουν οι άνθρωποι

Το παλιό λεωφορείο του στρατού, που εκτελούσε και καθήκοντα ασθενοφόρου, ξεκίνησε. Στον τόπο της μάχης, που έφθασαν αργά το σούρουπο, βρήκαν τραυματισμένους στρατιώτες σκορπισμένους τριγύρω. Αφού γέμισε το λεωφορείο ασφυκτικά και δεν έπαιρνε άλλον πια, ακούγεται η βροντερή φωνή της: 

"Παιδιά είστε βέβαιοι πως δεν υπάρχει άλλος;" 

"Όχι, Μάννα, μόνον ένας πεθαμένος εκεί επάνω, αν τραβήξης λιγάκι προς τα εκεί, θα δης τα πόδια του να κρεμούν από τον βράχο". 

"Και που το ξέρετε πως είναι πεθαμένος, πήγατε κοντά του;" 

"Είναι σίγουρα πεθαμένος Μάννα, δεν έχει κουνήσει ώρες τώρα". 

Χωρίς άλλη κουβέντα η Άννα τρέχοντας μέσα στην βροχή και την λάσπη, σκαρφαλώνει στον βράχο για να βεβαιωθεί. 

"Ζη, γιατρέ, ελάτε να τον μεταφέρωμε".

"Ναι Μάννα, αλλά είμεθα αναγκασμένοι να τον αφήσουμε". 

"Να τον αφήσουμε εδώ; Ποτέ".

"Άκου Μάννα, ή θα μεταφέρωμε αυτόν μόνον, ή όλους τους άλλους.

Στην κατάστασι που είναι πρέπει να μετακινηθή, όσον το δυνατόν πιο μαλακά, δηλαδή σε κρεμασμένο φορείο, που να βαστούν δυο-τρεις άνδρες, για να τον προφυλάσσουν από τα τραντάγματα και μες το σκοτάδι είναι δύσκολο να αποφύγης τις κακοτοπιές". 

Ο Νομικός έδεσε τα τραύματα του μ' ένα πρόχειρο επίδεσμο, του έφτιαξε με μανδύες ένα στρώμα, τον σκέπασαν με κουβέρτες κι έστησαν από πάνω του ένα αντίσκηνο για την βροχή, που δεν έλεγε να σταματήσει.

"Γιατρέ μου, θα σας περιμένω, όσον μπορείτε πιο νωρίς το πρωΐ". 

Ο γιατρός τινάχθηκε.

"Μάννα δεν είσαι καλά, είναι αδύνατον να μείνης εδώ ολομόναχη την νύκτα".

"Και μένα μου είναι αδύνατον να αφήσω ολομόναχο το δυστυχισμένο αυτό παιδί".

"Μάννα δεν ξέρεις τι λες, αναλογίσου, ακόμα σήμερα το πρωΐ οι κακούργοι αυτοί ήσαν εδώ, ξέρεις τι σε περιμένει αν σε βρουν;" 

"Γιατρέ μου χάνεις τα λόγια σου, μη χασομεράς τα παιδιά που θέλουν αλλαγή".

Κάθισε όλη την νύχτα δίπλα στον τραυματισμένο στρατιώτη, κρατώντας τον ζεστό με τις κουβέρτες και δίνοντας του γουλιά-γουλιά λίγο κονιάκ και καφέ.

http://www.biblionet.gr/

Η Αννα Μελά  Παπαδοπουλου μαζί με Πλαστήρα και Πάγκαλο

Η φωτογραφία είναι από http://magouliana.gr/

Χουλιαράκης, Δημήτρης - Μια ελληνίδα «Μάνα Κουράγιο»

Η εκπληκτική δράση της, αυτή που την έκανε θρύλο όχι μόνο για τους φαντάρους μας αλλά και ολόκληρο το πανελλήνιο, ξεκίνησε στα 1912, με την έναρξη του Α' Βαλκανικού Πολέμου. Ακολουθεί ως νοσοκόμα την εκστρατεία στη Μακεδονία και στο ενδιάμεσο των Βαλκανικών Πολέμων μένει εκεί για να βοηθήσει όσους υποφέρουν από λογής μολυσματικές ασθένειες. Οταν το 1913 ξεσπά η επιδημία χολέρας, μετακομίζει σκηνές, αρρώστους και ύποπτους ασθενείς σε ένα δασάκι μακριά από το στρατόπεδο και κρεμάει σε ένα δέντρο έναν μαυροπίνακα για να σημειώνει κάθε τόσο τι εφόδια χρειάζεται. Ο στρατιώτης που πηγαίνει δύο ημέρες αργότερα διαβάζει έκπληκτος πως του ζητά ένα τσαπί και ένα φτυάρι. Τα θέλει για να θάψει τους δύο πρώτους στρατιώτες που υπέκυψαν από τη χολέρα, σκάβοντας τον τάφο με τα ίδια της τα χέρια! Η γυναίκα που έμεινε στην Ιστορία και στη συνείδηση του λαού μας ως η «Μάνα του Στρατιώτη» και γλύκανε τον πόνο του τραυματισμένου, παρηγόρησε τον ακρωτηριασμένο, διάβασε στον εγχειρισμένο το γράμμα της αγαπημένης του, δεν ήταν άλλη από την αδελφή του Παύλου Μελά, Αννα Μελά-Παπαδοπούλου, μια ψυχωμένη, δυναμική αλλά και εξαιρετικά ευαίσθητη και θρήσκα Ελληνίδα. Πίσω της άφησε 42 τετράδια με το «Ημερολόγιο εκστρατείας» της, τα οποία συμπληρώνουν 18 τόμοι με αναμνήσεις, φωτογραφίες, γράμματα, αποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών που αποτελούν την πρώτη ύλη τού ανά χείρας βιβλίου.

Ανεπιθύμητη στο μέτωπο

Από https://gr.pinterest.com/

Η Αννα παντρεύεται μόλις είκοσι ετών τον Απόστολο Παπαδόπουλο και εγκαθίσταται μαζί του στο τσιφλίκι της οικογένειας του στις Ροβιές Ευβοίας. Γρήγορα όμως συνειδητοποιεί ότι αυτός ο γάμος ήταν ένα τραγικό λάθος. Εκείνος αποδεικνύεται αδιόρθωτος γυναικάς και παθιασμένος χαρτοπαίκτης - χάνει την περιουσία του στα χαρτιά και αναγκάζεται να υποθηκεύσει ολόκληρο το τσιφλίκι. Για την Αννα όμως ο βίος και η πολιτεία του συζύγου της δεν είναι η μοναδική πηγή πίκρας. Η αντιπαλότητα με τη μητέρα της, κάτι για το οποίο η ίδια δεν ευθύνεται καθόλου, της φαρμακώνει από μικρό παιδί τη ζωή. Είναι μαζί της ιδιαίτερα σκληρή, της απαγορεύει να ζωγραφίζει και όταν παντρεύεται, αντί για έναν γλυκό λόγο τη χαστουκίζει και της πετάει κατάμουτρα ένα «μού ήθελες και γάμο!». Η Αννα δεν θα τη συγχωρήσει ποτέ. Αλλωστε τώρα πια άλλα είναι που απασχολούν τον νου και την καρδιά της. Μετά τον μαρτυρικό θάνατο του αδελφού της Παύλου κάνει σκοπό της ζωής της την απελευθέρωση της Μακεδονίας και το ξεσκλάβωμα των αλύτρωτων Ελλήνων. Ο,τι δεν μπορεί να πραγματοποιήσει σαν στρατιώτης το εκπληρώνει ως νοσοκόμα. Πότε στα χειρουργεία, πότε στα νυχτέρια δίπλα στους τραυματισμένους, πότε σε εκστρατείες ενημέρωσης στις γραμμές των πρόσω. Αυτές οι ημέρες είναι οι πιο ευτυχισμένες της ζωής της.

Οταν ο ελληνικός στρατός φεύγει για τη Μικρά Ασία, πηγαίνει από τις πρώτες. Σε ένα γράμμα στον γιο της Αντώνη διαβάζουμε: «... Είναι 4.30 π.μ, μόλις έχω γυρίσει από το νοσοκομείο. Πήγα να ιδώ τι γίνονται οι άρρωστοί μου... αυτές τις μέρες τις θυσιάζω διά δυό ιδίως, τον Μάνο και ένα ευζωνάκι. Ο Μάνος πέρασε την κρίσι του τυφοειδούς πυρετού. Αδύνατος είναι, αλλά κίνδυνο κανέναν δεν έχει. Το ευζωνάκι μάς το έφεραν εις κακά χάλια, από το Ελβανλάρ. Ανήσυχος παραμιλούσε, χάλια είχε. Οταν ξημέρωσε είχε ένα ήσυχο βλέμμα σαν να με παρακαλούσε να μην το εγκαταλείψω. Απ' εκείνην την στιγμήν ωρκίσθηκα να τον κοιτάξω, να τον επαναφέρω εις την ζωήν του». Εντελώς όμως ξαφνικά αποπέμπεται από το μέτωπο με την κατηγορία της φιλοβενιζελικής προπαγάνδας. Πάνω της βρέθηκαν φωτογραφίες της με τον Βενιζέλο. Η διαταγή δίνεται προσωπικά από τον διοικητή του ελληνικού στρατού Στρατηγό Παπούλα. Αυτή την πίκρα θα την κουβαλάει μέχρι το τέλος των ημερών της.

Πολεμώντας το χτικιό

Από τα μεγαλύτερα οράματα της ελληνίδας «Μάνας Κουράγιο» είναι η δημιουργία ενός πρότυπου κέντρου για την καταπολέμηση της μάστιγας της εποχής, της φυματίωσης, η οποία είχε τότε προσβάλει το 15% του ελληνικού πληθυσμού, συνολικά πάνω από 300.000 άτομα! Δυο βήματα από τη Βυτίνα, τα Μαγούλιανα Γορτυνίας, πνιγμένα στα έλατα, ήταν ο ιδανικός τόπος για να φιλοξενήσει ένα τέτοιο ίδρυμα. Η «Μάννα του Στρατιώτη» κινείται αριστοτεχνικά, προσεγγίζοντας εν έτει 1923 τον Πλαστήρα: «Αρνητική απάντησι δεν πήρα από τον Πρόεδρον της Επαναστάσεως, όταν του είπα την απόφασί μου, να πάγω στην Αμερική να μαζεύσω χρήματα... "Προχωρήστε και θα σας ακολουθήσωμε" ήταν η απάντησις που πήρα από τον τίμιο, του καθήκοντος, άνθρωπον. Προχώρησα αμέσως, πήγα στη βασίλισσα Ελισάβετ (σ.σ.: πριγκίπισσα της Ρουμανίας, σύζυγος του Γεωργίου Β'), διά να επωφεληθώ των υπ' Αυτής διαθεσίμων χρημάτων διά τους αναπήρους, διότι ανάπηροι πολέμων είναι και οι παθόντες φυματίωσιν κατά τον μακροχρόνιο πόλεμόν μας».

Η Παπαδοπούλου προσβλέπει και στα έσοδα από την καλλιτεχνική δημιουργία της: καρτ ποστάλ, ημερολόγια, ξυλόγλυπτα κανάτια και ποτήρια που αγοράζει από τη Βυτίνα τα ζωγραφίζει και τα πουλάει για λογαριασμό του σανατορίου. Ελπίζει στην κρατική επιχορήγηση από χρήματα προηγηθέντων εράνων της βασίλισσας Σοφίας. Στηρίζει πολλά στην επιτυχία της γιορτής που διοργανώνει στον Εθνικό Κήπο και αποφασίζει να τη συνδυάσει με την πώληση του βιβλίου της Ο Πλαστήρας. Επειτα από εξοντωτική δουλειά, κινητοποίηση όλου του Ελληνισμού και αλλεπάλληλες καθυστερήσεις, το «τελειότερο και συστηματικότερο σανατόριο της όλης Ανατολής», όπως το περιγράφει ο Τύπος της εποχής, ανοίγει τις πύλες του στους φυματικούς τον Αύγουστο του 1930. Επτά χρόνια αργότερα, σε ηλικία 67 ετών, η μεγάλη αυτή Ελληνίδα, η πονόψυχη Μάνα κάθε δυστυχισμένου, απόμαχου και αναγκεμένου θα υποκύψει στη φθίση που τη χτύπησε ξαφνικά και στις 12 Φεβρουαρίου 1938 θα περάσει στην αθανασία με ένα αχνό χαμόγελο. Θα ταφεί στο οικογενειακό κοιμητήριο στις Ροβιές, κοντά στο άτυχο αγοράκι, το πρώτο της παιδί που πέθανε οκτώ ημέρες μετά τη γέννησή του. http://www.tovima.gr/

Η Άννα Μελά Παπαδοπούλου  με στολή νοσοκόμας, φωτογραφίζει τα ελληνικά αεροπλάνα στην Σμύρνη. Η φωτογραφία της... φωτογράφου τραβήχτηκε από τον Θεόκριτο Καλογερίδη. (Αρχείο Αλκη  Ξ. Ξανθάκη).

πηγή φωτογραφίας http://pluton22.blogspot.gr/