Συγγραφέας: Αργυρώ Ψώρα - Θεοδωράτου
Τίτλος : Στα ίδια βήματα 80+1 χαϊκού
Εκδόσεις : αλφα πι
Έτος έκδοσης: 2021
Αριθμός σελίδων: 103
ISBN: 978-960-632-091-0
ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η ποιητική συλλογή «Στα ίδια βήματα» 80+1 χαϊκού περιλαμβάνει ογδόντα ένα χαϊκού μοιρασμένα σε δεκατέσσερις ενότητες, των οποίων οι τίτλοι είναι ονομασίες από περιοχές της Χίου με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος ή και ιστορικό – αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Οι χώροι αυτοί είναι που έδωσαν την έμπνευση για τη δημιουργία των χαϊκού της συλλογής.
Χαϊκού της συλλογής
ΠΕΤΡΟΚΑΡΑΒΟ
Ήλιος έφηβος
πυρπολεί το πέλαγος.
Πρόσω ηρέμα!
*
Λάμνει στα ρηχά
καράβι από πέτρα
αταξίδευτο.
*
Λάφυρο βυθού
η μέρα ξεπροβάλλει
μ’ αφρούς και φύκια.
*
Κι ένα καΐκι
στεριανό πια, λαχταρά
γλαυκά δελφίνια.
*
Θαλασσόδρομοι
ξενιτιές του ονείρου
και ναυάγια.
*
Χτυπάς στα βράχια.
Πάλι θα το ξέχασες
πως είσαι κύμα.
ΣΗΜ. Το Πετροκάραβο είναι επιμήκης, μεγάλος βράχος σε σχήμα καραβιού μέσα στη θάλασσα και σε μικρή απόσταση από την ακτή στο Βροντάδο της Χίου.
ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΗΜΑΔΙΑ
Μη μασάς λέξεις.
Μου τρως σώμα και ψυχή.
Δριμύ το θέρος.
*
Δραπέτης το φως.
Στα μάτια σου μαίνεται
το φθινόπωρο.
*
Μέσα στις τσέπες
του τριμμένου παλτού μου
βρίθει χειμώνας.
*
Ξεχνάς φαίνεται
πως μάταια μου ‘ταξες
γλυκύ το έαρ.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η Αργυρώ Ψώρα Θεοδωράτου κατάγεται από τη Χίο, όπου ζει έως σήμερα. Σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Μυτιλήνης και εργάστηκε ως δασκάλα στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Έχει εκδώσει την ποιητική συλλογή ‘Εκπομπές’ (1988) και τη συλλογή χαϊκού ‘Στα ‘ιδια βήματα’ (80+1 χαϊκού, 2021). Ποιήματά της έχουν φιλοξενηθεί κατά καιρούς σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα, έχουν συμπεριληφθεί σε συλλογικά έργα και έχουν βραβευτεί σε πανελλήνιους διαγωνισμούς. Αποτελεί τακτικό συνεργάτη του περιοδικού ποίησης «Σείστρο», που εκδίδεται στη Χίο. Επίσης στίχοι της έχουν μελοποιηθεί και έχουν κυκλοφορήσει σε δίσκο.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Χριστίνα Λιναρδάκη :"Στα ίδια βήματα" της Αργυρώς Ψώρα-Θεοδωράτου
Το είδος του χαϊκού είναι ιδιαίτερα αγαπητό παγκοσμίως και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα τρίστιχα ποιήματα που το αποτελούν συνδυάζουν πολλές αρετές: είναι λιτά και απέριττα, εύστοχα και βαθιά. Δεν είναι απορίας άξιον που έχουν βρει τόσο μεγάλη απήχηση στη Δύση και που εμβληματικοί ποιητές, μεταξύ αυτών και Έλληνες, έχουν ασχοληθεί μαζί τους. Χαϊκού γράφονται πολλά και στις μέρες μας με διάφορους βαθμούς επιτυχίας, όμως η Αργυρώ Ψώρα-Θεοδωράτου έχει γράψει ιδιαίτερα επιτυχημένα χαϊκού στη συλλογή της που αποτελείται από ένα χαϊκού σαν προμετωπίδα και 80 ακόμη κατανεμημένα σε 14 μέρη.
Άχραντο δάκρυ
Μοσχοβόλησ’ ο τόπος
μαστίχα και φως.
(προμετωπίδα)
Ο τίτλος της συλλογής, «Στα ίδια βήματα», αποτελεί φυσικά κυριολεξία: Όπως φαίνεται από το χαϊκού της προμετωπίδας, η συλλογή είναι εμπνευσμένη από την ιδιαίτερη πατρίδα της ποιήτριας, τη Χίο (όπως άλλωστε αναφέρεται και στο εισαγωγικό σημείωμα), και μάλιστα από συγκεκριμένα μέρη τα οποία προφανώς η ποιήτρια έχει επισκεφθεί ξανά κα ξανά. Τα μέρη αυτά έγιναν σημεία έλξης της προσοχής και της γραφής της και σε αυτά οργανώνονται οι 13 από τις 14 επιμέρους ενότητες του βιβλίου. Πρόκειται για περιοχές ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς ή ιστορικού/αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.
Το ενδιαφέρον αυτό καθρέφτισμα του χώρου στα χαϊκού αντιβαίνει τον κανόνα που τα θέλει συνδεδεμένα πρωτίστως με τον χρόνο και δη με τις τέσσερις εποχές, οι οποίες δηλώνονται με τα «κίγκο», ειδικές λέξεις που φανερώνουν την καθεμία. Σε όλο τον κόσμο βέβαια τα χαϊκού έχουν υποστεί πια τροποποιήσεις, από μετρικές μέχρι νοηματικές, καθώς εκσυγχρονίζονται, και έπειτα το αποτέλεσμα της Ψώρα-Θεοδωράτου είναι εξόχως ποιητικό και πλήρως συμβατό με την απλότητα και το βάθος του είδους. Η ποιήτρια έχει επίσης ζωγραφίσει ή ίδια στο εξώφυλλο του βιβλίου την ελιά του Λιβεράνι, μια ελιά άνω των χιλίων ετών, που ο κόσμος της Χίου προσπαθεί να ανακυρηχθεί μουσείο πολιτιστικής κληρονομιάς ώστε να σωθεί.
Κοιτάζοντας μία-μία τις ενότητες του βιβλίου, απαντάμε πρώτα εκείνη που φέρει το όνομα Κέρτης. Ο Κέρτης είναι μια βραχονησίδα που διαμορφώνει το βορειότερο άκρο του νησιού και που ενέπνευσε στην ποιήτρια χαϊκού που μιλούν κυρίως για τη θέα που προσφέρει: τον ουρανό όπως βάφεται πύρινος στα χρώματα του δειλινού («Έμπυρες γλώσσες./ Ο ουρανός χαράζει/ τη συστολή του.», τον άνεμο που χαϊδεύει την ορφανή βραχονησίδα, το φως που την αγκαλιάζει όπως η θάλασσα. Αλλά και σκέψεις της ποιήτριας εξ αφορμής αυτών των στοιχείων:
Πέταγμα του νου
αλάφιασμα του γλάρου.
Αραξοβόλι.
Το δεύτερο τμήμα της συλλογής τιτλοφορείται Πελινναίο και αναφέρεται στο ψηλότερο βουνό της Χίου, απόκρημνο σε κάποια σημεία του, με πανέμορφα χωριουδάκια στα ριζά του, κρυστάλλινα νερά και σπάνια είδη χλωρίδας:
Στους εγκρεμούς μου
ελίσσονται χαράδρες.
Βουνό η ζωή.
Eδώ τα χαϊκού βρίθουν από μεταφορές που σχετίζονται με τις ανηφόρες, τους βοριάδες και τα «θυμωμένα νερά», τα φυτά και την υλοτομία («Δεν ημερεύουν/ τ’ απόκρημνα όνειρα/ υλοτομούνται»).
Η Αμυθούντα, η ενότητα που ακολουθεί, παραπέμπει στο μεγάλο ρέμα που βρίσκεται σε ένα ψηλό οροπέδιο βορειοανατολικά της Χίου όπου, εκτός από τη φυσική ομορφιά, συναντώνται περίεργοι σωροί από πέτρες που δείχνουν ανθρώπινη δραστηριότητα σε προϊστορικούς ή πρωτοϊστορικούς χρόνους, ανεξήγητη ως σήμερα. Το νερό είναι δικαιωματικά το κυρίαρχο στοιχείο στα χαϊκού της ενότητας («Κρύσταλλα νερά./ Κρουνηδόν πέφτουν λέξεις/ αλατόμητες.»), αλλά και οι πέτρες, οι άνεμοι, τα φαράγγια, ο κορυφές, ακόμη και η αρχαιότητα δίνουν την παρουσία τους:
Μες στο σκοτάδι
κρυμμένες λαμπηδόνες
αρχαίου φωτός.
Ο Χαμόσπηλος (του Φλωριού το σπηλιό) είναι ένα σπήλαιο στο όρος Αίπος, με υπολείμματα από σταλακτίτες και σταλαγμίτες, όπου σφαγιάστηκαν το 1822 οι άνθρωποι ενός ολόκληρου χωριού που είχαν καταφύγει εκεί:
Ακούω στόνους
κι εντάφιες οιμωγές.
Πύλη του Άδη.
H ποιήτρια όμως μιλά και για τα παρακείμενα λευκά ξωκλήσια, τους κρύους ανέμους και τα μικρά πουλιά που βρίσκονται στην περιοχή. Η ματιά της Ψώρα-Θεοδωράτου επιτρέπει αυτόν τον εναγκαλισμό των πάντων γύρω που ίσως είναι ιδιοσυγκρασιακό στοιχείο ή κάτι το οποίο επιτρέπει η ζωή κοντά στη φύση, πάνω σε ένα όμορφο νησί. Το βλέμμα δεν διασπάται στα επιμέρους στοιχεία, καταφέρνει και βλέπει το σύνολο πολύ πιο εύκολα από ό,τι σε μια μεγάλη πόλη όπου σχεδόν όλα γύρω είναι τμήματα του κτιστού και η φύση πρακτικά απούσα.
Ακολουθεί η ενότητα Πετροκάραβο, η οποία αναφέρεται σε μια μικρή βραχονησίδα που μοιάζει με αντεστραμμένο καράβι στο Βροντάδο, κοντά στην ακτή. Όπως είναι φυσικό, οι μεταφορές της συγκεκριμένης ενότητας είναι εμπνευσμένες από τα καράβια, τους ξενιτεμένους, τις ψαρόβαρκες και τα ναυάγια:
Κι ένα καΐκι
στεριανό πια, λαχταρά
γλαυκά δελφίνια.
Μια άλλη ενότητα είναι η Φτωχιά Παναγιά, εμπνευσμένη από το ομώνυμο, πολύ παλιό και εγκαταλελειμμένο εκκλησάκι στα νότια μέρη του νησιού. Πέρα από τις συνδέσεις με τη βυζαντινή μουσική («Από τα χείλη/ γκρεμίζεται σύντρομος/ ήχος Δεύτερος.») ή τον χρόνο που περνά και αφήνει πίσω του σκόνη αιώνων, η ποιήτρια μαγεύεται ξανά με τη φύση, η οποία – όπως ήδη είδαμε – στη συλλογή λειτουργεί σαν σημείο αναφοράς, αλλά και επαναφοράς της σκέψης της στις εκπληκτικές στιγμές της:
Χάλκινη βροχή
κρεμάζεται στα φύλλα.
Ραγδαία δύση.
Ο Πύργος Δοτίων, ένας πέτρινος μεσαιωνικός πύργος κοντά στο χωριό Πυργί, δανείζει το όνομά του στην επόμενη της Φτωχής Παναγιάς ενότητα. Μολονότι ένα χαϊκού μιλάει για τις επάλξεις («Άγρυπνοι πόθοι./ Στις επάλξεις κοιμούνται/ τα μελλούμενα.»), άλλα δύο μιλούν για τον ουρανό και δη τον έναστρο, που αποτελεί φυσικό background του πύργου:
Έναστροι στίχοι
αμέριμνοι κουρνιάζουν
στο γαλαξία.
Ακολουθεί ο Ανάβατος ή, όπως συνηθίζουν οι ντόπιοι να λένε, ο Μυστράς του Αιγαίου: ένας εγκαταλελειμμένος μεσαιωνικός οικισμός-μνημείο από πέτρα στην κορυφή ενός απόκρημνου λόφου στην Κεντρική Χίο. Η εγκατάλειψη ενός μέρους που κάποτε είχε ζωή προβληματίζει την ποιήτρια:
Πόση πέτρα πια
απ’ τα σωθικά της γης
χτίζει τη λήθη;
Η Ζανακούντα είναι μια παραλία στα βόρεια-βορειοδυτικά του νησιού και το όνομα της επόμενης ενότητας. Και εδώ συγκεντρώνονται χαϊκού που έχουν σαν κυρίαρχο θέμα τους τη φύση:
Σύφλογο νερό.
Παφλάζει αχόρταγος
περάτης ήλιος.
Είναι σαφές ότι η εικονοποιΐα της Ψώρα-Θεοδωράτου είναι εξαιρετική. Σε αυτό το χαϊκού, η φλόγα συνδυάζεται δύο φορές με το νερό: μία όταν το νερό χαρακτηρίζεται «σύφλογο» και άλλη μία όταν ο ήλιος που περνά (περάτης) «παφλάζει αχόρταγος». Είναι μια ένωση που συναντούμε στη φύση μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως σε έκρηξη ηφαιστείου όπου η λάβα φτάνει μέχρι τη θάλασσα. Στο ποιητικό σύμπαν όμως όλα είναι δυνατά και ο κόσμος δεν είναι μόνο όπως τον ξέρουμε, αποκτά πολύ περισσότερες δυνατότητες και διαστάσεις.
Άλλες ενότητες του βιβλίου είναι: ο Κάμπος, εμπνευσμένος από τον ωραιότερο ίσως παραδοσιακό οικισμό της Χίου, δημιούργημα της Ενετοκρατίας στο νησί, που είναι χτισμένος μέσα σε περιβόλια με πανέμορφα αρχοντικά από ντόπια κόκκινη πέτρα και πολλά μαγγανοπήγαδα· τα Φανά, που αφορούν μια όμορφη παραλία, όπου υπήρχε ναός του Φαναίου Απόλλωνα στους αρχαίους χρόνους· τα Μάρκου, που αναφέρονται σε έναν μεσαιωνικό οικισμό-βίγλα στα βόρεια του νησιού· τα Αγιάσματα, που έχουν ως σημείο αναφοράς ένα κέντρο με ιαματικά νερά, το βορειότερο, ηπειρωτικό σημείο του νησιού μέσα σε τοπίο άγριας ομορφιάς. Με τη σειρά που εμφανίζονται, οι ενότητες ακολουθούν τη φορά των δεικτών του ρολογιού, ξεκινώντας από τον βορρά και καταλήγοντας πάλι εκεί.
Η τελευταία ενότητα λέγεται «Τέσσερα σημάδια» και περιέχει τέσσερα χαϊκού που απευθύνονται σε κάποιο πρόσωπο που φαίνεται να έχει πληγώσει το ποιητικό υποκείμενο, χαρακτηρίζονται από το ίδιο βάθος και ευστοχία με τα προηγούμενα και συνθέτουν έναν θλιμμένο μα μεστό επίλογο:
Δραπέτης το φως.
Στα μάτια σου μαίνεται
το φθινόπωρο.
Η ποίηση δεν χρειάζεται πολλά λόγια για να είναι καίρια. Μας το δείχνουν αυτό τα χαϊκού σαν είδος, αλλά και οι ποιητές που τα γράφουν με ευαισθησία και δεξιοτεχνία.
Χριστίνα Λιναρδάκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου