ΑΖΙΖ ΝΕΣΙΝ (20/ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ/1915 – 6/ΙΟΥΛΙΟΥ 1995)

“Σώπα μη μιλάς”

Σώπα, μη μιλάς , είναι ντροπή

κόψ' τη φωνή σου

σώπασε επιτέλους

κι αν ο λόγος είναι αργυρός

η σιωπή ειναι χρυσός.

Τα πρώτα λόγια που άκουσα από παιδί

έκλαιγα, γέλαγα, έπαιζα μου λέγανε: "σώπα".

Στο σχολείο μού κρύψαν την αλήθεια τη μισή,

μου λέγανε: "εσένα τι σε νοιάζει; Σώπα!"

Με φιλούσε το πρώτο κορίτσι που ερωτεύτηκα και μου λέγανε:

"κοίτα μην πείς τίποτα, σσσσ... σώπα!"

Κόψε τη φωνή σου και μη μιλάς, σώπαινε.

Κι αυτό βάσταξε μέχρι τα εικοσί μου χρόνια.

Ο λόγος του μεγάλου

η σιωπή του μικρού.

Έβλεπα αίματα στο πεζοδρόμιο,

"Τι σε νοιάζει εσένα;", μου λέγανε,

"θα βρείς το μπελά σου, σώπα".

Αργότερα φωνάζανε οι προϊστάμενοι

"Μη χώνεις τη μύτη σου παντού,

κάνε πως δεν καταλαβαίνεις, σώπα"

Παντρεύτηκα, έκανα παιδιά ,

η γυναίκά μου ήταν τίμια κι εργατική και

ήξερε να σωπαίνει.

Είχε μάνα συνετή, που της έλεγε "σώπα".

Σε χρόνια δίσεκτα οι γονείς, οι γείτονες με συμβουλεύανε:

"Μην ανακατεύεσαι, κάνε πως δεν είδες τίποτα. Σώπα"

Μπορεί να μην είχαμε με δαύτους γνωριμίες ζηλευτές,

με τους γειτονες, μας ένωνε, όμως, το Σώπα.

Σώπα ο ενας, σώπα ο άλλος, σώπα οι επάνω, σώπα η κάτω,

σώπα όλη η πολυκατοικία και όλο το τετράγωνο.

Σώπα οι δρόμοι οι κάθετοι και οι δρόμοι οι παράλληλοι.

Κατάπιαμε τη γλώσσά μας.

Στόμα έχουμε και μιλιά δεν έχουμε.

Φτιάξαμε το σύλλογο του "Σώπα".

και μαζευτηκαμε πολλοί,

μία πολιτεία ολόκληρη, μια δύναμη μεγάλη, αλλά μουγκή!

Πετύχαμε πολλά, φτάσαμε ψηλά, μας δώσανε παράσημα,

τα πάντα κι όλα πολύ.

Ευκολα, μόνο με το Σώπα.

Μεγάλη τέχνη αυτό το "Σώπα".

Μάθε το στη γυναίκα σου, στο παιδί σου, στην πεθερά σου

κι όταν νιώσεις ανάγκη να μιλήσεις ξερίζωσε τη γλώσσά σου

και κάν'την να σωπάσει.

Κόψ' την σύρριζα.

Πέτα την στα σκυλιά.

Το μόνο άχρηστο όργανο από τη στιγμή που δεν το μεταχειρίζεσαι σωστά.

Δεν θα έχεις έτσι εφιάλτες, τύψεις κι αμφιβολίες.

Δε θα ντρέπεσαι τα παιδιά σου και θα γλιτώσεις απο το βραχνά να μιλάς,

χωρίς να μιλάς να λές "έχετε δίκιο, είμαι σαν κι εσάς"

Αχ! Πόσο θα 'θελα να μιλήσω ο κερατάς.

Και δεν θα μιλάς,

θα γίνεις φαφλατάς ,

θα σαλιαρίζεις αντί να μιλάς .

Κόψε τη γλώσσά σου, κόψ'την αμέσως.

Δεν έχεις περιθώρια.

Γίνε μουγκός.

Αφού δε θα μιλήσεις, καλύτερα να το τολμησεις. Κόψε τη γλώσσά σου.

Για να είσαι τουλάχιστον σωστός στα σχέδια και στα όνειρά μου

ανάμεσα σε λυγμούς και σε παροξυσμούς κρατώ τη γλώσσά μου,

γιατί νομίζω πως θα'ρθει η στιγμή που δεν θα αντέξω

και θα ξεσπάσω και δεν θα φοβηθώ και θα ελπίζω

και κάθε στιγμή το λαρύγγι μου θα γεμίζω με ένα φθόγγο,

με έναν ψιθυρο, με ένα τραύλισμα, με μια κραυγή που θα μου λεει:

Mίλα!

Ο καφές και η δημοκρατία

Δυο πράγματα δεν ευδοκιμούν στη χώρα μας. το ένα είναι
το δέντρο του καφέ και το άλλο η Δημοκρατία. Και τα δύο μας
έρχονται από το εξωτερικό.
Στα χώματά μας δεν μπορέσαμε ν’ αναπτύξουμε με κανένα
τρόπο το δέντρο του καφέ. Το κλίμα της χώρας μας, το νερό, το
χώμα, δεν είναι κατάλληλα για την ανάπτυξη του δέντρου
αυτού.
Όσο για τη Δημοκρατία… Η αλήθεια είναι πως ό,τι
περνούσε από το χέρι μας, δεν παραλείψαμε να το κάνουμε, για
την ανάπτυξή της, για την εδραίωσή της. Αν κοιτάξετε την
ιστορία μας, πριν από εκατό χρόνια πάνω κάτω ρίχτηκε στη
χώρα μας ο σπόρος της Δημοκρατίας. Είναι εκατό χρόνια που
όλο λέμε:
“Αμάν η Δημοκρατία μας μπουμπούκιασε!…”
“Η νεαρή Δημοκρατία μας!…”
“Αμάν η νεαρή Δημοκρατία μας!…”
Να είναι δοξασμένος αυτός που τη μεγάλωσε, μόλις
καταφέραμε τόσα χρόνια να φέρουμε σ’ αυτό το ανάστημα τη
Δημοκρατία, έγινε ένα φιντάνι η Δημοκρατία.
Αν ξοδεύαμε αυτό τον κόπο των εκατό χρόνων που
αφιερώσαμε στη Δημοκρατία, για την ανάπτυξη του καφέ,
σήμερα η χώρα μας θα γινόταν δάσος από καφέ, που δεν τ’
άγγιξε ο μπαλτάς του ξυλοκόπου.
Στο παρελθόν κρίθηκε απαραίτητο, δεν το είχαμε
καταλάβει. αντί να φυτέψουμε σπόρο καφέ, φυτέψαμε το σπόρο
της Δημοκρατίας. “Δόξα τω Θεώ”, αν και δεν έχουμε καμιά
στενοχώρια απ’ τη μεριά της Δημοκρατίας, εμείς ξέρουμε το τι
τραβάμε από την έλλειψη του καφέ. Καφές είναι αυτός!… Δε
μοιάζει σε τίποτε. Έτσι είναι η Δημοκρατία; Και να είναι και να
μην είναι το ίδιο κάνει…
Αν δεν υπάρχει καφές, του ανθρώπου το κεφάλι γυρίζει,
αν δεν υπάρχει Δημοκρατία, του ανθρώπου το κεφάλι δεν
γυρίζει. Ο καφές μοσκοβολάει, η Δημοκρατία ούτε καν έχει
μυρουδιά. Τον καφέ τον βάζεις στο φλιτζάνι, τον πίνεις. Η
Δημοκρατία ούτε τρώγεται, ούτε πίνεται. Σε τι χρειάζεται αυτή η
Δημοκρατία, μπορείτε να μου πείτε;
Στη χώρα μας έρχεται από το εξωτερικό μπόλικη μπόλικη
Δημοκρατία, αλλά καφές δεν έρχεται. Τον καφέ τον πουλάνε, τη
Δημοκρατία τη δίνουν. Ο καφές είναι με λεφτά, η Δημοκρατία
τζάμπα… Για τον καφέ χρειάζεται συνάλλαγμα, για τη
Δημοκρατία τίποτα δεν χρειάζεται.
Για κοιτάξτε το τι τραβάμε απ’ τον καφέ. Σάμπως δεν
έχουμε συνηθίσει στον καλό καφέ; Αμέσως καταλαβαίνουμε τον
καλό καφέ απ’ τον άσκημο, το μπαγιάτικο απ ‘το φρέσκο, το
νοθεμένο απ ‘το σκέτο.
Ζωή να ‘χουνε, μερικοί πατριώτες μας έκαναν ψεύτικο
καφέ. Στην αρχή βγήκε ο κριθαρένιος καφές, δεν έπιασε.
Ύστερα βγήκε καφές από φασόλια, δεν το κατάπιαμε. Εμείς σαν
έθνος είμαστε θεριακλήδες του καφέ. αν και καταπίνουμε όλες
τις απομιμήσεις, του καφέ την απομίμηση δεν την καταπίνουμε.
Ω, Ύψιστε! Να γινόταν, τόσο δα απ’ ό,τι καταλαβαίνουμε
απ’ αυτόν τον καφέ, να καταλαβαίναμε και από Δημοκρατία…

Ο Αζίζ Νεσίν γεννήθηκε στις 20 Δεκέμβρη το 1915 .Τούρκος σατιρικός συγγραφέας και πολιτικός ακτιβιστής. Ο Νεσίν, ένας από τους πλέον διάσημους Τούρκους λογοτέχνες, αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα του 20ού αι. Παθιασμένος με την προστασία της ελευθερίας του πνεύματος καταξιώθηκε ως ένας ένθερμος αγωνιστής της δημοκρατίας.
Γεννήθηκε στη νήσο Χάλκη στα Πριγκιπονήσια το 1915 και το όνομά του ήταν Μαχμούτ Νουσρέτ Νεσίν. Το «Αζίζ» ήταν το όνομα του πατέρα του, τον οποίο και έχασε σε μικρή ηλικία. Γι’ αυτό και μεγάλωσε σε ορφανοτροφείο, ενώ στα 19 του αποφάσισε να ακολουθήσει στρατιωτική καριέρα. Φοίτησε στη σχολή Ευελπίδων της Τουρκίας και το 1939 πήρε το αξίωμα του ανθυπολοχαγού πεζικού.
Στο πεδίο της λογοτεχνίας και των γραμμάτων κάνει την εμφάνισή του το 1944, δημοσιεύοντας ποιήματα και διηγήματα στη λογοτεχνική σελίδα της εφημερίδας «Μιλιέτ». Ένα χρόνο αργότερα απομακρύνθηκε από τον στρατό με την κατηγορία της κατάχρησης καθήκοντος και εξουσίας. Το γεγονός αυτό τον ανάγκασε να ανοίξει μπακάλικο για να εξασφαλίσει τα προς το ζην και στη συνέχεια να στραφεί στη λογοτεχνία και τη δημοσιογραφία.
Δούλεψε, λοιπόν, ως διορθωτής και συντάκτης ύλης σε εφημερίδες, ενώ τις απόψεις και τις ιδέες του διοχέτευσε στα διάφορα σατιρικά περιοδικά και εφημερίδες. Η σφοδρή κριτική, όμως, που ασκούσε, μέσα από την αιχμηρότητα των λόγων του, πυροδότησε αντιδράσεις που είχαν ως αποτέλεσμα τη φυλάκισή του το 1947 για δέκα μήνες λόγω των πολιτικών του ιδεών και τον εξορισμό του για περίοδο τεσσάρων μηνών. Οι περιπέτειές του όμως συνεχίζονται.
Τον Σεπτέμβριο του 1955 συνελήφθη μαζί με άλλους αριστερούς ως υποκινητής του πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Πόλης. Γρήγορα, όμως, η κατηγορία απορρίφθηκε, αφού ήταν φανερό ότι τα «Σεπτεμβριανά», όπως έμειναν στην ιστορία, τα είχαν οργανώσει οι μηχανισμοί της κυβέρνησης Μεντερές.
Την προσωπική του άποψη για τα γεγονότα κατέθεσε στο βιβλίο του «Να κρεμαστούν σαν τα τσαμπιά», που κυκλοφορεί και στα ελληνικά.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ο Νεσίν ήταν από τους δημοφιλέστερους συγγραφείς στην Τουρκία και από τους λίγους που μπορούσαν να ζήσουν από το πνευματικό τους έργο, που εκτός από σατιρικά πεζογραφήματα περιλάμβανε θεατρικά έργα, ενθυμήματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, ποίηση και δοκίμια. Το 1972, με προσωπική του πρωτοβουλία και χρηματοδότηση εγκαινιάστηκε το Ίδρυμα Νεσίν, που παρείχε τροφή, στέγη και εκπαίδευση σε άπορα παιδιά.
Η επόμενη δεκαετία τον βρήκε να υψώνει το ανάστημά του διαμαρτυρόμενος ενάντια στη χούντα του στρατηγού Εβρέν, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα την πρωτοβουλία για τη γνωστή «Επιστολή των Διανοουμένων» («Aydünlar Dilekçeci»), που ασκούσε κριτική στο καθεστώς και ζητούσε την επαναφορά της Δημοκρατίας. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν αφιερωμένα στη μάχη κατά του θρησκευτικού φανατισμού αφού αποδείχθηκε πως ήταν ανάμεσα στους σκληρούς επικριτές του ισλαμισμού.
Στις αρχές της δεκαετίας του '90 άρχισε να μεταφράζει τους «Σατανικούς Στίχους» του Σαλμάν Ρούσντι, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε θάνατο για το βιβλίο με τη κατηγορία προσβολής του Προφήτη Μωάμεθ. Έτσι, ο Νεσίν έγινε στόχος των ισλαμιστών στην Τουρκία και επικηρύχθηκε από έναν επιχειρηματία με το ποσό των 100.000 δολαρίων.
Η δίωξη του Νεσίν συνεχίστηκε στην Τουρκία, με απόγειο την 2 Ιουλίου 1993, όταν ένα εξαγριωμένο πλήθος φανατικών μουσουλμάνων πολιόρκησε το ξενοδοχείο στο οποίο παρακολουθούσε μια πολιτιστική εκδήλωση των Αλεβιτών στην πόλη Σιβάς (Σεβάστεια) και στη συνέχεια το πυρπόλησε.
Ο Αζίζ Νεσίν επέζησε, αλλά 37 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Η κυβέρνηση κατηγόρησε δια στόματος της πρωθυπουργού Τανσού Τσιλέρ τον ίδιο τον Νεσίν, επειδή είχε «προκαλέσει το πλήθος».
Το τέλος του Αζίζ Νεσίν ήρθε στις 6 Ιουλίου 1995 μετά από σοβαρά προβλήματα υγείας. Την τελευταία του πνοή άφησε μετά από καρδιακή προσβολή σε βιβλιοπωλείο της Σμύρνης την ώρα που υπέγραφε βιβλία του.
Ο Αζίζ Νεσίν υπήρξε ένας από τους βασικούς εκπροσώπους του κριτικού ρεαλισμού στην τουρκική λογοτεχνία μέσα από την οποία ασκεί κριτική σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο έχοντας ως πρωταγωνιστές του τους απλούς ανθρώπους. Μετά τον θάνατό του, το σώμα του κηδεύτηκε μυστικά στην περιοχή του ιδρύματος «Αζίζ Νεσίν», χωρίς καμία τελετή, σύμφωνα με την επιθυμία του.
Τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις στην Τουρκία και το εξωτερικό ενώ το 1991 ήρθε στην Αθήνα για να παραλάβει το βραβείο ελληνοτουρκικής φιλίας «Αμπντί Ιπεκτσί». Έργα του έχουν μεταφραστεί σε τριάντα γλώσσες και στα ελληνικά από τα οποία το πιο γνωστό είναι «Ο καφές και η δημοκρατία». http://tvxs.gr/