 | ||
| Δ. Θεοτοκόπουλος |
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ (ΙΣΤΟΡΙΑ-ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ)
ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΩΝ
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ (β΄ 1-12)
Τοῦ Ἰησοῦ γεννηθέντος
ἐν Βηθλεὲμ
τῆς Ἰουδαίας ἐν
ἡμέραις
Ἡρῴδου
τοῦ βασιλέως,
ἰδοὺ
μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο
εἰς Ἱεροσόλυμα λέγοντες·
ποῦ ἐστιν
ὁ τεχθεὶς
βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; εἴδομεν
γὰρ αὐτοῦ τὸν
ἀστέρα
ἐν τῇ
ἀνατολῇ
καὶ ἤλθομεν
προσκυνῆσαι αὐτῷ.
Ἀκούσας
δὲ Ἡρῴδης ὁ
βασιλεὺς ἐταράχθη καὶ
πᾶσα Ἱεροσόλυμα μετ᾿
αὐτοῦ,
καὶ συναγαγὼν πάντας τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ
γραμματεῖς τοῦ λαοῦ ἐπυνθάνετο
παρ᾿ αὐτῶν ποῦ
ὁ Χριστὸς
γεννᾶται. οἱ δὲ εἶπον αὐτῷ· ἐν
Βηθλεὲμ τῆς
Ἰουδαίας·
οὕτω γὰρ
γέγραπται διὰ τοῦ προφήτου· καὶ
σὺ Βηθλεέμ,
γῆ Ἰούδα, οὐδαμῶς ἐλαχίστη εἶ
ἐν τοῖς
ἡγεμόσιν
Ἰούδα·
ἐκ σοῦ
γὰρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις
ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν ᾿Ισραήλ.
Τότε Ἡρῴδης λάθρα
καλέσας τοὺς μάγους ἠκρίβωσε
παρ᾿ αὐτῶν τὸν
χρόνον τοῦ
φαινομένου ἀστέρος, καὶ πέμψας
αὐτοὺς
εἰς Βηθλεὲμ
εἶπε· πορευθέντες ἀκριβῶς ἐξετάσατε περὶ
τοῦ παιδίου,
ἐπὰν
δὲ εὕρητε,
ἀπαγγείλατέ μοι, ὅπως
κἀγὼ
ἐλθὼν
προσκυνήσω αὐτῷ.
Οἱ δὲ
ἀκούσαντες
τοῦ βασιλέως
ἐπορεύθησαν·
καὶ ἰδοὺ ὁ ἀστὴρ
ὃν εἶδον
ἐν τῇ
ἀνατολῇ
προῆγεν αὐτούς, ἕως
ἐλθὼν
ἔστη ἐπάνω οὗ
ἦν τὸ
παιδίον· ἰδόντες δὲ
τὸν ἀστέρα ἐχάρησαν χαρὰν
μεγάλην σφόδρα, καὶ ἐλθόντες
εἰς τὴν
οἰκίαν
εἶδον τὸ
παιδίον μετὰ Μαρίας τῆς μητρὸς
αὐτοῦ,
καὶ πεσόντες
προσεκύνησαν αὐτῷ, καὶ ἀνοίξαντες τοὺς
θησαυροὺς αὐτῶν προσήνεγκαν αὐτῷ δῶρα,
χρυσὸν καὶ
λίβανον καὶ σμύρναν·καὶ χρηματισθέντες
κατ᾿ ὄναρ
μὴ ἀνακάμψαι πρὸς
Ἡρῴδην,
δι᾿ ἄλλης
ὁδοῦ
ἀνεχώρησαν
εἰς τὴν
χώραν αὐτῶν.
 |
| Giotto di Bondone |
Τα Χριστούγεννα (σύνθετη λέξη της δημοτικής Χριστός + γέννα)
δηλώνουν την ετήσια χριστιανική εορτή
της γέννησης του Χριστού και
κατ' επέκταση το σύνολο των εορτών από της Γεννήσεως μέχρι των Θεοφανίων
("Γιορτές των Χριστουγέννων"). Τα Χριστούγεννα γιορτάζονται στις 25 Δεκεμβρίου.
Το χρονικό διάστημα που περικλείει τις γιορτές των Χριστουγέννων,
Πρωτοχρονιάς και Θεοφανίων, ονομάζεται στη λαογραφία και Δωδεκαήμερο.
Βιβλική αφήγηση της γέννησης του Χριστού
Εκ των τεσσάρων Ευαγγελιστών μόνο ο Λουκάς και ο Ματθαίος αρχίζουν τις αφηγήσεις τους από τη Γέννηση του Ιησού. Οι δύο αυτές περιγραφές φέρονται να συμπληρώνουν η μία την άλλη. Ενώ πληρέστερη φέρεται του Λουκά. Από τον συνδυασμό των παραπάνω και άλλων πηγών, το ιστορικό έχει ως εξής:
Επί Ρωμαίου Αυτοκράτορα Οκταβιανού
Αυγούστου και Ηγεμόνα Κυρήνιου
της Συρίας , διατάχθηκε απογραφή πληθυσμού σε όλη την Αυτοκρατορία. (Λουκάς Β’
1-3). Άγγελος Κυρίου επισκέφθηκε τον Ιωσήφ και τον ενημέρωσε για την Θεία
Γέννηση του Θεανθρώπου εκ της Παρθένου Μαρίας (Ματθαίος Α’ 20). Τότε ο Ιωσήφ
παρέλαβε την Μαρία και από την Ναζαρέτ ήλθαν στη Βηθλεέμ (της Ιουδαίας)
που Βασιλεύς της περιοχής ήταν ο Ηρώδης ο Μέγας
όπου και γεννήθηκε ο Ιησούς Χριστός (Ματθ. Β’ 1, - Λουκ. Β’ 4-7). Άγγελος
Κυρίου εμφανίζεται σε ποιμένες αγγέλλοντας το χαρμόσυνο γεγονός ενώ πλήθος
αγγέλων ψάλλουν «Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία»
(Λουκ. Β’ 8-14).  |
| Χανς Μέμλινγκ, Η Γέννηση του Χριστού. 1465 |
Ενώ συμβαίνουν αυτά άστρο φωτεινό εξ Ανατολής οδηγεί τρεις
Μάγους προς τα Ιεροσόλυμα που μετά
συνάντηση με τον Βασιλέα Ηρώδη συνεχίζουν και φθάνουν στη Βηθλεέμ όπου μαζί με
τους βοσκούς προσκυνούν τον Θεάνθρωπο προσφέροντας Χρυσόν Λίβανο και Σμύρνα.
(Ματθ. Β’ 2-12).
Οι χριστιανοί θεωρούν ότι η γέννηση του Χριστού εκπληρώνει τις προφητείες
των Εβραϊκών Γραφών
και ότι ως Μεσσίας ήλθε για να λυτρώσει τους ανθρώπους από τις αμαρτίες τους.
Το άστρο της Βηθλεέμ
 |
| Sassetta Stefano di Giovanni- The Journey of the Magi |
Το άστρο της Βηθλεέμ, αν τελικά αφορούσε κάποιο αστρονομικό
φαινόμενο, οδηγεί και πάλι στο έτος 747 από κτίσεως Ρώμης ή 7 π.Χ., αφού κατά
τον Κέπλερ και άλλους αστρονόμους υπήρξε πράγματι τότε ένα παρόμοιο ουράνιο
φαινόμενο που προκαλείται κατά τη συνάντηση των τριών πλανητών, του Κρόνου, του
Δία και της Αφροδίτης.
Στο φαινόμενο αυτό, μετά παρέλευση δύο ή τριών μηνών, ο
Δίας δύει ή εξέρχεται από την τροχιά. Τότε παρατηρείται και πάλι το ίδιο έντονο
φωτεινό φαινόμενο που παρουσιάζεται στην αρχή, σαν να εμφανίζεται εκ νέου.
Το γεγονός αυτό ταιριάζει με την παρατήρηση του Ματθαίου ότι οι Μάγοι
πορευόμενοι προς τη Βηθλεέμ, "είδον" τον "αστέρα"
και "εχάρησαν χαράν μεγάλην σφόδρα", προσθέτοντας ότι το
"αστέρι" αυτό ήταν ίδιο με εκείνο "ον είδον εν τη
Ανατολή" (Ματθ. 2,9-10). Καθώς ένα ταξίδι από τη Μεσοποταμία
στην Παλαιστίνη με τα μέσα της εποχής απαιτούσε δύο ή τρεις μήνες, η χρονική
αυτή απόσταση ταιριάζει με την αντίστοιχη φυσική κίνηση του πλανήτη Δία και τη
διπλή εμφάνιση του κατά την είσοδο και έξοδο από την τροχιά συνάντησης με τους
άλλους δύο πλανήτες.
 |
| Giotto |
ΟΙ ΜΑΓΟΙ
Οι μάγοι είναι βιβλικά πρόσωπα της Καινής Διαθήκης
(Ματθ. 2,1-2) τα οποία, όταν ο Ιησούς γεννήθηκε στη Βηθλεέμ
έφτασαν από την ανατολή στα Ιεροσόλυμα
για να Τον προσκυνήσουν, ενώ για το γεγονός ότι ήταν τρεις, μας πληροφορεί
εξωβιβλική παράδοση .
Ο ευαγγελιστής
Ματθαίος δεν παρέχει λεπτομέρειες ούτε για τον αριθμό τους, ούτε για
το τι ακριβώς ήταν αυτοί οι μάγοι, ίσως επειδή το θεωρούσε κάτι γνωστό και
δεδομένο για τους ανθρώπους της έποχης του. H πληροφορία πάντως ότι έφτασαν από
την ανατολή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι έρχονταν από την Περσία,
καθώς ανατολικά της Παλαιστίνης
δεν υπήρχαν άλλες χώρες στις οποίες να υπήρχε παράδοση για μάγους με
κάποια θετική σημασία της λέξης. Πράγματι, στις περιοχές εκείνες, μάγοι
ονομάζονταν σοφοί οι οποίοι ασχολούνταν με τις φυσικές επιστήμες, την αστρονομία
(αστρολογία ονομαζόταν τότε), την ιατρική, αλλά και με θρησκευτικά
ζητήματα ή με απόκρυφες γνώσεις (μαντεία, ερμηνεία φυσικών φαινομένων,
ονειροκριτική), και κατείχαν θέση βασιλικών συμβούλων, ακολουθώντας ακόμη και
το στρατό στις εκστρατείες.
 |
| τοιχογραφία από το ναό της Περιβλέπτου |
Σύμφωνα με τη βιβλική διήγηση (Ματθ. 2,1-12) οι σοφοί αυτοί έφτασαν
στην Ιερουσαλήμ
αναζητώντας τον νεογέννητο βασιλιά των Ιουδαίων για να τον προσκυνήσουν,
ακολουθώντας από τα μέρη της ανατολής το αστέρι του. Όταν το έμαθε ο Ηρώδης
ταράχτηκε, κάλεσε τους μάγους να μάθει περισσότερα, και τους είπε να
πάνε στη Βηθλεέμ
να ψάξουν για το παιδί και όταν το βρουν να τον ειδοποιήσουν ώστε δήθεν, να
πάει και ο ίδιος να το προσκυνήσει. Οι μάγοι έφυγαν από τον Ηρώδη
και το άστρο τους οδήγησε στο σημείο όπου βρισκόταν το παιδί. Εκεί, το
προσκύνησαν, και του προσέφεραν ως δώρα χρυσό, λιβάνι και αρωματική σμύρνα
(δώρα τα οποία οι πατέρες της
Εκκλησίας είδαν να συμβολίζουν αντίστοιχα τον Βασιλιά και τον Θεό και να
προλέγουν το θάνατο και την ταφή του Κυρίου). Η προσκύνηση αυτή των μάγων
πρέπει να συνέβη μετά την Υπαπαντή του Κυρίου (είσοδος στον Ναό, σαράντα
ημέρες μετά τη γέννησή Του). Κατόπιν, με θεϊκή παρέμβαση είδαν οι μάγοι
σε όνειρο ότι δεν έπρεπε να ξαναγυρίσουν στον Ηρώδη αλλά να φύγουν από
άλλο δρόμο για την πατρίδα τους.
Σύμφωνα με παράδοση που προέρχεται από το απόκρυφο Αρμενικό
Ευαγγέλιο παιδικής ηλικίας του Ιησού (συριακό
πρωτότυπο που μεταφράστηκε στα Αρμενικά κατά τον 11ο αιώνα), οι μάγοι
ήταν τρεις και τα ονόματα αυτών, Μελχιώρ, Βαλτασάρ και Γασπάρ.
Η προσκύνηση των μάγων εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία
στις 25 Δεκεμβρίου
Ιστορία του εορτασμού των Χριστουγέννων
 |
| Pieter Aertsen |
Η παράδοση θεωρεί ότι η αρχαιότερη ομιλία για τη γιορτή των Χριστουγέννων
εκφωνήθηκε από τον Μέγα Βασίλειο
στην Καισάρεια της
Καππαδοκίας το έτος 376 μ.Χ. Άλλες Ιστορικές πηγές επισημαίνουν πως ο εορτασμός
των Χριστουγέννων άρχισε να τηρείται στη Ρώμη γύρω στο 335,
αν και κάποιοι ερευνητές βασιζόμενοι σε αρχαίους ύμνους με χριστουγεννιάτικη
θεματολογία θεωρούν ότι τα πρώτα βήματα που οδήγησαν στον εορτασμό
αυτό έγιναν μέσα στον 3ο αιώνα.
Επί Πάπα Ιουλίου Α'
(337-352) τα Χριστούγεννα σταμάτησαν να γιορτάζονται μαζί με τα Θεοφάνεια και
θεσπίσθηκε ως επέτειος η 25 Δεκεμβρίου κατόπιν έρευνας των αρχείων της Ρώμης,
όπως πιστεύεται, επί της απογραφής που έγινε επί αυτοκράτορα Οκταβιανού
Αυγούστου, σε συνδυασμό με υπολογισμό ρήσης του Ευαγγελίου (το οποίο και
συνέτεινε) του Προδρόμου λεχθείσα περί τον Χριστόν:"Εκείνος δει
αυξάνειν, εμέ δε ελατούσθαι" (Ιωάνν. γ'30). Με βάση αυτή την υποθετική
πηγή, η Γέννηση του Χριστού ορίσθηκε κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο όπου και
αρχίζει η αύξηση των ημερών. Στον καθορισμό της 25ης Δεκεμβρίου ως ημερομηνίας
εορτασμού συντέλεσαν προφανώς η μεγάλη εθνική εορτή του "ακατανίκητου"
θεού Ήλιου (Dies Natalis
Solis Invicti) και ο εορτασμός των γενεθλίων του Μίθρα που ήταν
διαδεδομένα σε όλη την επικράτεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας
με την έννοια ότι η επιλογή αυτής της ημέρας ως ημέρας γέννησης του Χριστού
είχε να κάνει με την προσπάθεια αντικατάστασης των παγανιστικών (μη
χριστιανικών) γιορτών που τηρούνταν εκείνον τον καιρό, όπως τα Σατουρνάλια και τα Μπρουμάλια.
 |
| - Sandro Botticelli |
Συνεπώς, όταν ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας,
προσπάθησε να απορροφήσει και να δώσει νέα διάσταση και νέα σημασία σε
πανάρχαια λατρευτικά έθιμα και λατρευτικές συνήθειες αιώνων. Πάντως, παρά τις
απαγορεύσεις της εκκλησίας για πολλές από τις εκδηλώσεις που
τελούνταν στην αντίστοιχη του Δωδεκαημέρου περίοδο ή τις νομοθεσίες ,
αυτές διατηρήθηκαν κυρίως στην ύπαιθρο καθ' όλη την διάρκεια των ρωμαϊκών
αυτοκρατορικών χρόνων, μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Σε μεταγενέστερη εποχή πολλά
από τα έθιμα τους (ανταλλαγή δώρων, γλέντια, χαρτοπαίγνια κ.ο.κ.)
μεταβιβάστηκαν στον εορτασμό τής Πρωτοχρονιάς.
Στη Ρώμη το καλεντάρι των Φιλοκαλίων (354 μ.Χ.) περιλαμβάνει στην ημερομηνία
της 25ης Δεκεμβρίου, απέναντι από την παγανιστική Natalis invicti, δηλ.
"γέννηση του ακατανίκητου (ήλιου)", την φράση "VIII kaalitan
nattis Christus in Bethleem Iudea".
Από τη Δύση ο εορτασμός της Γεννήσεως στις 25 Δεκεμβρίου πέρασε και στην
Ανατολή γύρω στο 376. Το 386 ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος
παρότρυνε την εκκλησία της Αντιόχειας να συμφωνήσει στην 25η Δεκεμβρίου ως
ημέρα εορτασμού της Γέννησης. Τον καιρό του Αγ. Αυγουστίνου (354-430) η
ημερομηνία της Γιορτής της Γέννησης είχε καθοριστεί, πάντως ο Αυγουστίνος την
παραλείπει από τον κατάλογό του με τις σημαντικές χριστιανικές επετείους (PL
33.200).
 |
| Rubens adoration of the magi |
Με τον χρόνο επεκράτησε σε όλο τον χριστιανικό κόσμο
εκτός της Αρμενικής Ορθόδοξης Εκκλησίας που συνεχίζει
τον συνεορτασμό με τα Θεοφάνια.
Το 529 ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός
απαγόρευσε την εργασία και τα δημόσια έργα κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων
και τα ανακήρυξε δημόσια αργία. Ως το 1100,
καθώς είχε επεκταθεί η δράση των ιεραποστολών στις παγανιστικές ευρωπαϊκές
φυλές, όλα τα έθνη της Ευρώπης γιόρταζαν τα
Χριστούγεννα. Εντούτοις, αργότερα, εξαιτίας της Μεταρρύθμισης
απαγορεύτηκε ή περιορίστηκε κατά περιόδους η τήρησή του εορτασμού τους σε
διάφορες χώρες της Ευρώπης και στην Αμερική, καθώς θεωρούνταν ότι περιλάμβανε
σε μεγάλο βαθμό ειδωλολατρικά στοιχεία ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
 |
| Federico Barocci. |
ΥΜΝΟΙ
«Χριστός γεννάται δοξάσατε. Χριστός εξ ουρανών' απαντήσατε. Χριστός επί γης' υψώθητε. Άσατε τω Κυρίω πάσα ή γη, και εν ευφροσύνη, ανυμνήσατε λαοί' ότι δεδόξασται».
Απολυτίκιο Χριστουγέννων
«Ἡ Γέννησίς σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν
ἀνέτειλε τῷ κόσμῳ τὸ φῶς τὸ τῆς γνώσεως
ἐν αυτῇ γὰρ οἱ τοῖς ἄστροις λατρεύοντες
ὑπὸ ἀστέρος ἐδιδάσκοντο
Σὲ προσκυνεῖν τὸν ἥλιον τῆς δικαιοσύνης
καὶ Σὲ γινώσκειν ἐξ ὕψους ἀνατολήν
Κύριε δόξα Σοι.»
Ρωμανός ο Μελωδός
«Ἡ Παρθένος σήμερον
τὸν Ὑπερούσιον τίκτει
καὶ ἡ Γῆ τὸ σπήλαιον
τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει
Ἄγγελοι μετὰ ποιμένων δοξολογοῦσι
Μάγοι δὲ μετὰ αστέρος ὁδοιποροῦσι
Δι’ ἡμᾶς γὰρ ἐγεννήθη παιδίον νέον
ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.»
 |
| Lorenzo di Credi |
 |
| Άλμπερχτ Ντύρερ, Η Προσκύνηση των Μάγων, 1504 |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου