Ο ποιητής του Ιόνιου κάλλους
Αναρωτιέμαι. Σε ποια συνοικία εδράζεται το ποιητικό σύμπαν του Κεφαλλονίτη ποιητή Σπύρου Ζαχαράτου; Από ποιες ακτές αναδύονται οι μυρωμένοι στίχοι του; Άραγε, εισπνέει την αύρα από τις θαλασσινές ακτές του Ελύτη και του Γκάτσου; Σε ποιους ποιητές χτυπά το ρόπτρο για να εισέλθει στο ποιητικό τους εσώσπιτο;
Ας τον ακολουθήσουμε στις, πέρα ώς πέρα, αληθείς διαδρομές του: Της έγνοιας, της ουλής, του λυρικού στοχασμού και της καίριας συγκίνησης.
Στην ποιητική ταυτότητα του Σπύρου Ζαχαράτου εγγράφονται έξι ποιητικές συλλογές ή επί το σωστότερο δύο τριλογίες. Ένα έργο που αποδεικνύει περίτρανα πως ο ποιητής Εποίησε. Στην ποιητική φαρέτρα του έχει ενσωματώσει όλο το φως του Ιονίου και το μεταπλάθει σε λόγο. Με ευαισθησία, κάλλος και διορατικότητα, φωτίζει, με την ιδιαίτερη ματιά του, τον άνθρωπο, τη φύση, την απώλεια. Και τον έρωτα, στην υψηλότερή του διάσταση μάλιστα. Ανοίγει ομπρέλα στην ίδια τη ζωή δηλαδή. Τη μουσκεμένη και τη διάτρητη. Για να προλάβει τους σύγχρονους κατακλυσμούς και τα υδρόβια τραύματα.
Αν το ιδανικό ζητούμενο της λυρικής ποίησης είναι η επιτυχημένη εξισορρόπηση του πληθωρικού συναισθήματος με τον λιτό και απλό λόγο, νομίζω πως ο ποιητής της Ιόνιας καλλιτεχνικής δημιουργίας το έχει καταφέρει επάξια. Ο ποιητικός του λόγος είτε έμμετρος, είτε ομοιοκατάληκτος, είτε ελευθερόστιχος, ρέει με μουσικότητα, απλός, κατανοητός, μεστός, και μεταφέρει πληθώρα συναισθημάτων, που αγγίζουν τον αναγνώστη από την πρώτη ματιά.
Πολυθεματικός και ανθρώπινος ο ποιητής, με τον ιδιαίτερο και προς τέρψιν στίχο του, διεισδύει στον κόσμο, τον ανιχνεύει στον πόνο του και στην ομορφιά του και μας αναδεικνύει, με ποιητική μαεστρία και αμφίπλευρα, κάθε κοινωνική του διάσταση. Η κοινή πανανθρώπινη και η προσωπική εμπειρία επιστρατεύονται για να αποκωδικοποιηθούν σύμβολα και σημαίνοντα και να θέσουν τον άνθρωπο -τον σπασμένο και τον ημιρραγή- ενώπιον του ανθρώπου του στοχασμού και της ευθύνης.
Α H τριλογία της γης
Από τις εκδόσεις ΑΙΝΟΣ και με τους μονολεκτικούς τίτλους Σταλαγμίτες, Καταφύγιο, Ανασκαφές, κυκλοφόρησαν οι τρεις πρώτες χρονικά και καλαίσθητες εκδοτικά, ποιητικές συλλογές του Σ. Ζαχαράτου.
Διαβάζοντας τους τίτλους στα εξώφυλλα, σκέφτηκα πως, ίσως, έδωσε παραγγελιά στη φύση ο ποιητής, να μαζέψει τα όμβρια τραύματα του κόσμου και με το ακμαίο ίζημα να σχηματίσει σταλαγμίτες στο σπηλαιώδες καταφύγιο της νόησης. Εκεί να ταξιδεύει, να ξαποσταίνει και με τη σκαπάνη του να τελεί ανασκαφές και να ανακαλύπτει τους ποιητικούς αγίους του. Και πράγματι, σε αναφορές του ο ποιητής δηλώνει πως «οι Σταλαγμίτες σχηματίστηκαν από δάκρυ της βροχής, νερό κι αλάτι, απ' τις πληγές των γεγονότων στα πετρώματα της καρδιάς και στις σπηλιές του νου». Αυτό «το καταφύγιό μου, η ποίηση, ο έρωτας, το Ιόνιο, τα μάτια των παιδιών». Και ύστερα, από τα έγκατα της γης «ανασκαφές στου χρόνου το ορυχείο/ στων λεξικών τα σώματα», υπόσχεται. Το γήινο και το υπερβατικό στοιχείο, με την διττή εκδοχή της φύσης, είναι παρόντα σύμβολα στην ποίηση του Ζαχαράτου, στοιχεία που ανιχνεύουμε και στο έργο του Σικελιανού και του Ρίτσου.
Μικρές ποιητικές κραυγές που αγγίζουν τον αναγνώστη, με την ευαισθησία τους και το ευγενές πάθος για το ανθρώπινο στοιχείο, είναι η ποίηση της Α τριλογίας του Σπύρου Ζαχαράτου. Βαθιά ανθρώπινος, βαθιά ερωτικός, βαθιά στοχαστικός ο ποιητής αφού διαπιστώνει πως «η ζωή μας εξελίσσεται/ σαν μια θανή μέσα στο χρόνο/ αντί για ελιγμούς/ λυγμούς μετράμε». Και σε αυτή ακριβώς τη συνθήκη της θανής, ο Ζαχαράτος βγάζει στις στράτες κάτι γριές, μαυροφόρες Μανιάτισσες, σαν αρχαίες μοιρολογήτρες, για να ξορκίσουν την κακή μας μοίρα.
Αφουγκράζεται τη ζωή και τη φύση με διεισδυτικό βλέμμα και τις επαναπροσδιορίζει μέσα από τη γραφή του, με απέριττο, περιεκτικό, αποφθεγματικό αλλά πάντα ουσιαστικό τρόπο. Το δισκοπότηρο του κάλλους της ποίησής του το οφείλει στο Ιόνιο φως και την ψυχική του αλήθεια ο ποιητής. Καταγράφει βιώματα, εικόνες και ανεξίτηλα σημάδια του νου και της ψυχής και τα επεξεργάζεται, συχνά με διδακτισμό και λογοπαίγνια. Κι όταν ο άνθρωπος βουλιάζει και τα χαρτιά του ρίχνονται σημαδεμένα, με τη «δημοκρατία των λουλουδιών» και τη «διάλεκτο των αηδονιών» οφείλει να πορεύεται ο κόσμος για να αλλάξει. Υπάρχει μεγαλύτερη επανάσταση;
Συναισθηματικά τεταμένος από εκείνη τη βαθιά βιωματική παρακαταθήκη, κι όταν τα κορμιά τα χαρακώνει η ανάγκη, επιστρατεύει συχνά τον παμψυχισμό (τα άψυχα -άστρα, κοχύλι- αποκτούν φωνή) και το εξωλογικό στοιχείο, όπως ο ρόλος των πουλιών (ως μεσολαβητές, ήρωες και συμπαραστάτες του ανθρώπου), στοιχεία καθαρά της δημοτικής ποίησης, με σκοπό την καθοριστική συνδρομή της φύσης στην ανθρώπινη πορεία: «Προσκυνημένος ήλιος στο στερέωμα/ μας γνέφει ψεύτικες αλήθειες./ Τ΄αηδόνια γίναν συντροφιές/ και κλαίνε τη ζωή μας». Κι όταν «Στεγνώνουν οι πηγές/ κι οι λέξεις αιμόφυρτα πουλιά/ πέφτουν νεκρά στο χώμα», ο ποιητής ανασκάπτει βαθύτερα τη φύση και ψιθυρίζει προσευχές στο φως και το νερό.
Περιδιαβαίνει επάξια την ατραπό του πόνου και του έρωτα ο Σπύρος Ζαχαράτος. Υμνεί τη γυναίκα είτε ως κορμί της Γοργόνας, είτε ως Γυναίκα των Βαΐων ή ως Ερατώ των κυμάτων: «Κι από τα έγκατα των στεναγμών/ έβγαινε ένα σπουδαίο μπλέ/ σαν το γαλάζιο της θάλασσας/ την ώρα όπου σφάζουνε τον έφηβο- Ιούλη».
Η οικονομία του ποιητικού λόγου του ισορροπεί με την πλούσια εικονοποιία που ενυπάρχει στην τριλογία: «Συντρίμμια οι γιορτές/ στο στέρνο της πόλης». Ο αντικειμενικός κόσμος με τη χαρμολύπη του, μέσα από το φίλτρο της αυτογνωσίας, διαθλάται από απόσταση σε θραύσματα: «Σαβαχθανί/ πάντα το λέγαν/ ορφανοί». Και διεκδικεί την αναγέννησή του με την πάλη: «Για να έρθει η άνοιξη/ θα παλέψουμε/ αξημέρωτα νυχτέρια/ στις μυλόπετρες», δηλώνει ο ποιητής. Με τις κροτίδες των λέξεων θα ανατινάζει το σκοτάδι. Ας είναι καλά κι o πεζογράφος Αλέξανδρος Δημάσος, αυτός που τον μύησε στην ανθρωπιά. Είναι επιβεβλημένη η συνταγή του ποιητή, για να νικήσουμε τους μεταπράτες, τους μαστροπούς και τους ιερείς του σκότους. Το οφείλουμε στα ματωμένα λάβαρα και στα ματωμένα στόματα που χάσκουν από το άλγος του μόνιμου χειμώνα. Το χρωστάμε στο «δάκρυ του Ελύτη». Το χρωστάμε στην Ποίηση και την ίδια τη ζωή εντέλει.
Β Η τριλογία της πολιτείας
Από τις εκδόσεις Οδός Πανός ακολουθεί η τριλογία με τους τίτλους Φύλακας φυλαχτών, Ερήμην Ερημία, Στη φλούδα της καρδιάς.
Ο ομφάλιος λώρος που συνδέει την ποίηση με την εποχή της κονταίνει σε τούτο το τρίλογο έργο. Ο σύγχρονος κόσμος σκοντάφτει και χρήζει ανάταση ζωής. «Καιρός του φόβου, καιρός διαβόλων, καιρός του γκρίζου, καιρός του μπόγια».
Αν στην προηγούμενη τριλογία του ήταν γήινος σκαπανέας του έσω και έξω κόσμου, εδώ επιστρέφει πιο ώριμος και κατασταλαγμένος ο ποιητής και κονταροχτυπιέται με τα πάθια του κόσμου, πάνω στην αρένα της πολιτείας. Μάρτυς του ο υλοτόμος καιρός με δεκανίκια του την απουσία, την προσμονή, τη θλίψη, το κέρδος, την ειδωλοποίηση του χρήματος και την ουτοπία του θαύματος. Συχνά επιστρατεύει τα αλεξίσφαιρα γιλέκα και την απέραντη θάλασσα, γιατί ελπίζει πως «της ομορφιάς το αντίδωρο/ έχει πολλούς να σώσει ακόμα».
Με τον βιωμένο χρόνο σε μια πιο έντονη φιλοσοφική και στοχαστική θεώρηση του κόσμου, επιστρέφει ο ποιητής στη δεύτερη τριλογία. Όπως επιστρέφει και στα γονικά του, για να τρυγήσει στέρφο χώμα, και απόντες, να βρει «παδέλα και απλάδενα/ χωρίς τροφή, σπασμένες».
Γλωσσικά διαυγής, δωρικός, άμεσος και ειλικρινής, συνδιαλέγεται με τους ποιητές που τον διαμόρφωσαν, τον Ελύτη, τον Σεφέρη, τον Ρίτσο, τον Καρούζο, τον Εμπειρίκο. Συνομιλεί και με καθημερινούς ήρωες της ζωής , τους καπεταναίους με τις χρυσές λαβωματιές τους. Αλλά, με εξομολογητικό τόνο συνομιλεί ποιητικά και με τους γεννήτορές του. Η αισθαντική αποτύπωση του λυγμού και του τραύματος, που έχει βιώσει, προσδίδουν ηχόχρωμα στην ποιητική του φωνή. Πονά το ξόδι του πατέρα και του επιβεβαιώνει το σκληρό του αναπόφευκτου: «Ήττες και λύπες μάς καθορίζουν/ και η βεβαιότητα του θανάτου». Άλλωστε το γνωρίζει καλά ο ποιητής πως «οι άνθρωποι έχουν ταυτότητα/ τις σκληρές τους απαλάμες». Και καταλήγει στοχαστικά με το απόφθεγμα: «Από πληγή σε άλλη πληγή/ και η φωτιά δεν σβήνει». Και πώς να σβήσει;
Με τις φωτιές ενηλικιώνεται ο άνθρωπος, στην πυρά της αναβαπτίζεται και από τη στάχτη του «φωτιές συλλαβίζει ο ποιητής», όπως ο ασυμβίστατος Καρυωτάκης. Το έχει κατά νου ετούτο ο Ζαχαράτος, σφυρηλατώντας το προσωπικό και ποιητικό ήθος του: «Καλύτερα να καίγεσαι/ παρά να ξεθωριάζεις».
Πάμε, λοιπόν, ποιητή μου, με τα δυο αναπόφευκτα άλογα -τον έρωτα και το θάνατο- να κάψουμε τα καμένα και να δαμάσουμε τη ζωή με τις άπειρες αποδημίες της. «Για να φανεί το ανείδωτο».
Ηλιούπολη 22/4/2025
Καλλιόπη Ι. Δημητροπούλου
Φιλόλογος, συγγραφέας
«Βεβαίως! Ας αναλύσουμε το
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου