Άννα Δεληγιάννη-Τσιουλπά "Βιβλιοκριτική στο έργο του Κωνσταντίνου Τριανταφυλλάκη «Η Έξοδος των Θρακών» Εκδόσεις Ιανός"

 

"Βιβλιοκριτική στο έργο του Κωνσταντίνου Τριανταφυλλάκη «Η Έξοδος των Θρακών» Εκδόσεις Ιανός

Ιστορικό Μυθιστόρημα

Λέγεται ότι ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσει κανείς τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου,ιδίως ενός συγγραφέα ή ποιητή, είναι τα γραπτά του. Είμαστε αυτό που γράφουμε.

Ο Κ.Τ. βουτά στα βαθιά νερά της ιστορίας, για να ανασύρει γεγονότα που ενδεχομένως δεν τα γνωρίζουμε ή δεν έχουμε τοποθετηθεί στο χώρο και τον χρόνο για να χωνέψουμε αυτά που έχουν ήδη γραφτεί. Έχουν οι περιηγήσεις του ενδιαφέρον ιστορικό γεωγραφικό, περιηγητικό, με αρκετή τροφή για τον αναγνώστη .Θα έλεγα ότι είναι μια λογοτεχνική κατάθεση, ένα ιστορικό μυθιστόρημα που δεν αφήνει κανένα ασυγκίνητο, με σίγουρη γλώσσα και ρέοντα αφηγηματικό τρόπο

Με το βιβλίο Η Έξοδος των Θρακών,παραμερίζεται η επιφάνεια και ενισχύεται μια αίσθηση ενορατική, της καθαρής ουσίας των πραγμάτων.

Ένα βιβλίο που ευαισθητοποιεί, συγκινεί αλλά πάνω απ’ όλα συναρπάζει τον αναγνώστη, που θέλει να ξεφύγει από τα πολυμεταχειρισμένα λογοτεχνικά «καμώματα». Ένα συναρπαστικό πολυσέλιδο ιστορικό μυθιστόρημα γεμάτο πληροφορίες και περιστατικά.Είναι ένας πραγματικός συγγραφικός άθλος γιατί παραθέτει όλα όσα έγιναν και όπως φανταζόμαστε πώς έγιναν.

Η αφηγηματικότητά του, επιτρέπει την ανάκληση και την προβολή τόπων, χαρακτήρων, ιδεών, ατμόσφαιρας, ενώ το έμμεσο, ο υπαινιγμός, προβάλλει την εμβέλεια της συνειρμικής λειτουργίας.

Χρόνος και μνήμη!Η μνήμη διαπερνά τον χρόνο και η φαντασία φτιάχνει εικόνες αληθινές και αληθοφανείς.

Ένα εξωστρεφές ιστορικό μυθιστόρημα με εικόνες, πρόσωπα, διαλόγους μετακίνηση από τόπο σε τόπο για λόγους εμβάθυνσης στην ιστορία, κερδίζει τον αναγνώστη και κάθε τι χαμένο, καθώς υπερβαίνει την τρέχουσα εμπειρία.

Η πρωτοτυπία της γραφής έγκειται στη διάθεση του συγγραφέα να διατυπώσει, όσο είναι δυνατόν, κάποιους υποσυνείδητους κραδασμούς, που δημιουργούνται από τις αντιδράσεις ενός ευαισθητοποιημένου ψυχισμού, καθώς αναζητά την ουσία των πραγμάτων.

Κάθε εμβαθυντική επαφή με τόπους, αφήνει το δικαίωμα στον αναγνώστη αλλά και το προνόμιο να προχωρήσει στα δικά του συμπεράσματα.

Τον συγγραφέα τον επηρεάζει ο μικρόκοσμος των αποκεντρωμένων περιοχών, κάτι που το βρίσκουμε σε πολλά σημεία των βιβλίων του. Των αποκεντρωμένων σε σχέση με το κέντρο. Διαπιστώνουμε αυτή την εξαιρετική αλληλεπίδραση που καθορίζει τις κινήσεις προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Η σκέψη προσπερνά και διαπερνά, χρώματα, πρόσωπα ,τοπία και φωτοσκιάσεις.Και ο Κ.Τ.δίνει μεγάλη σημασία στην ανάδειξη των ενεργειών των προσώπων, εδώ ακόμα περισσότερο, προκειμένου να μας πείσει για την αλήθεια των γεγονότων. Ναι έτσι έγιναν, με τούτες τις ενέργειες συγκεκριμένων προσώπων επιφανών και αφανών Ελλήνων και ξένων

Για όλα τα παραπάνω αλλά και για όσα θα ακολουθήσουν πρέπει να αποδεχθώ ότι ο Κ.Τ. είναι ο «κοσμοναύτης» του εσωτερικού διαστήματος.

Το βιβλίο είναι διαφορετικό ως προς τη δομή του, ιδιαίτερο, έχει μια μαγεία, και για τούτο είναι συναρπαστικό. Και τα πρόσωπα που δρουν στις σελίδες του, έχουν μια ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, ξεχωριστή, μοναδική, που το λογοτεχνικό ταλέντο του ΚΤ, τα συνενώνει, με τον δικό του ευχάριστο τρόπο. Ως ένα σημείο ισχύει αυτό που λέμε ξαναζωντάνεμα προσώπων, που κάποτε υπήρξαν και μας σημάδεψαν.

Ο Κ.Τ. είναι ένας σκεπτόμενος άνθρωπος, με κριτική ικανότητα, ευαίσθητος στα προβλήματα και τις καταστάσεις που τον περιβάλλουν, άτομο καλλιεργημένο με αισθητική αντίληψη για τη ζωή, μέσα από τα βιώματα, τα ταξίδια, την παραμονή εκτός Ελλάδας για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ,άτομο δημιουργικό με ελεύθερη σκέψη, δημοκρατικό και υπεύθυνο.

Το έργο του ενέχει έναν δυναμισμό, καθώς σε αυτό εγγράφεται η ζωή και η κοινωνία, η ιστορία, έτσι όπως την προσλαμβάνει.

Υπερέχει πολλών, καθώς εστιάζει σε θέματα τα οποία ξεφεύγουν από την προσοχή μας. Στον Κ. Τριανταφυλλάκηθήτευσα στον τρόπο που αναδεικνύει τη λεπτομέρεια, όταν χρειάζεται, προκειμένου ο αναγνώστης να προσέξει περισσότερο τα σημεία.

Μια άλλη ιδιαιτερότητα του βιβλίου είναι ότι σε καθοδηγεί με τίτλους οι οποίοι

έχουν την προθετικότητά τους: Οι τίτλοι,ως κώδικες επικοινωνίας, μας δοκιμάζουν και δοκιμάζουν και την αναγνωστική μας εμπειρία.

Προσωπικά θα έλεγα ότι ο Κ.Τ. είναι «σχολή».

Διασώζει μέσω της γραφής ,τα γεγονότα,την αγωνιστικότητα, την έννοια και σημασία του ρίσκου, τη νοσταλγία, την ανθρωπιά μας, τη συμπονετικότητά μας.

Ανοίγει πόρτες σε κόσμους, όπου αλλιώς δεν θα είχαμε πρόσβαση.

Σκιαγραφώντας έντεχνα πρόσωπα της ιστορίας,του πολιτισμού, και περιβάλλοντας τα γεγονότα με το μυθιστορηματικό μανδύα, ανοίγει μία πιο εύκολη δίοδο προς την ψυχοσύνθεσή τους, οδηγώντας τον αναγνώστη στην σφαιρικότερη αντίληψη οποιουδήποτε γεγονότος.

Αγκαλιάζει, μεταπλάθει και γονιμοποιεί τον πολιτισμό του χτες και του σήμερα, με έναν τρόπο σπάνιο για την σπανιότητά του. Ο λόγος του Κ.Τ. προκαλεί στον αναγνώστη ψυχική αμεσότητα, γιατί τον απασχολεί το αυθεντικό, ό,τι απασχολεί την κοινωνία στην οποία ζούμε, γιατί ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα που τον πονάνε. Πρέπει να αντέχουμε στα δύσκολα, να αντέχουμε την πεζή καθημερινότητα, να ανεχόμαστε αλλά και να βοηθάμε τον συνάνθρωπο, να γίνουμε υποχωρητικοί και αλληλέγγυοι.

Το ότι το 1453 διαλύθηκε μια ζωή πάνω από χίλια χρόνια δεν εμπόδισε κανέναν απ’ όλους όσους αφορούσε αυτό να πιστεύει ότι η κατάσταση ήταν ανατρέψιμη. Οι θρύλοι και οι θρήνοι τους οποίους ενέπνευσε η άλωση, σχεδόν όλοι κατέληγαν σε ένα ελπιδοφόρο για τους υποδουλωμένους μήνυμα το οποίο συμπυκνώνεται στο γνωστότατο «πάλι με χρόνια με καιρούς…»

Το βιβλίο του Κ. Τριανταφυλλάκη με τον τίτλο Η Έξοδος των Θρακών, απαλλαγμένο από εθνικιστικές σκοπιμότητες και υποκειμενικές στρεβλώσεις θα το χαρακτήριζα ως προς το περιεχόμενο αντικειμενικό κι ας περιπλέκεται ο μύθος με την ιστορία που δεν απέχει πολύ από αυτήν κι ας απηχεί και προσωπικές απόψεις του συγγραφέα.

Δεν εντυπωσιάζει ο συγγραφέας και δεν είναι αυτός ο σκοπός του, ενυπάρχει όμως το στοιχείο της οδυνηρής έκπληξης για τους αναγνώστες το οποίο μεταφέρεται αριστοτεχνικά. Ακόμα από το εξώφυλλο όπου και η οικογενειακή φωτογραφία των παππούδων με τις έξι θυγατέρες ο συγγραφέας εμμέσως πλην σαφώς καταθέτει μία μαρτυρία αυτή των διωγμένων χριστιανών-Ελλήνων από τα πάτρια εδάφη.

Το βιβλίο είναι αφιερωμένο προκαταβολικά σε εκείνους που του έδωσαν την αφορμή αλλά και την ομολογία μιας μακράς επώδυνης περιπέτειας για να το γράψει. Στον παππού του Αναστάσιο Κλωναράκη και στη γιαγιά του Ευπραξία. Ακολουθεί ένα απόσπασμα από κείμενο του Ηλία Βενέζη το οποίο δημοσιεύτηκε στη Νέα Εστία στα 15-9-1955.Ο Κ.Τριανταφυλλάκης όπως και ο Βενέζης είναι συγκρατημένος σε ό,τι αφορά τα ανοσιουργήματα τού θηρίου της Ασίας, που τελικώς συνεχίζει να κοιτάζει προς την Ευρώπη.

Πολύ κατατοπιστικός ο χάρτης της Ανατολικής Θράκης, νυν Ευρωπαϊκής Τουρκίας που απλώνεται με ελληνικά τοπωνύμια σε δύο σελίδες.

Ακολουθεί ένα κείμενο χαιρετισμός στις σελίδες 15-16 με τον τίτλο «Τοις εντευξομένοις χαίρειν» του μητροπολίτη Διδυμοτείχου,Ορεστιάδος και Σουφλίου Δαμασκηνού Καρπαθάκη, ο πρόλογος του Δημήτρη Ιατρόπουλου που κάνει λόγο και για την απουσία της ιστορίας της Ανατολικής Θράκης από τα βιβλία, για να ευχαριστήσει τον Κ.Τ. ο οποίος θα μας πει παρακάτω για το χρέος να τιμήσει τις εκατοντάδες χιλιάδες Θρακών που ξεριζώθηκαν βίαια από τις πατρογονικές τους εστίες και άρα για τη σκοπιμότητα και χρησιμότητα της έκδοσης του βιβλίου.

Το μυθιστόρημα είναι ένα συναρπαστικό κείμενο γεμάτο ιστορικά γεγονότα και ανθρώπινες αντιδράσεις, συνθήκες και ξεριζωμό, φτώχεια και ευμάρεια, αγωνία και αισιοδοξία, που φωτίζει επαρκώς όλες τις πλευρές των γεγονότων που οδήγησαν στη διάσπαση της Θράκης με τέτοιο τρόπο, που με κράτησε ως την τελευταία του λέξη.

Τα 62 κεφάλαια του βιβλίου, οι 62 τίτλοι των κεφαλαίων είναι δηλωτικοί του περιεχομένου αλλά υποδηλώνουν και την αγωνία των ανθρώπων που δεν κατάφεραν να ζήσουν καλύτερες μέρες από τη στιγμή που το θηρίο άρχισε να βρυχάται και κατέβαλε προσπάθειες με κάθε τρόπο να εγκαταλειφθεί στα χέρια τους η περιοχή και με τεχνάσματα και συμμαχικές εξυπηρετήσεις. Ένα μεγάλο ιστορικό έγκλημα εκτυλίσσεται στις 566 σελίδες του βιβλίου με ζητούμενο από τον συγγραφέα και τον νηφάλιο αναγνώστη, τη συναγωγή διδαγμάτων που θα αποτρέπουν στο μέλλον την επανάληψη τέτοιων οικτρών καταστάσεων, αφού μέχρι τούτη την ώρα οι διεκδικήσεις συνεχίζονται.

Το κέντρο βάρους πέφτει στις ιστορικές αναφορές, γιατί πάνω σε αυτές πλέκεται ο μύθος. Και αν σκεφτούμε ότι ο κάθε χαρακτήρας ακολουθεί έναν δικό του τρόπο έκφρασης, ακόμα και διάλεκτο ανάλογα με την καταγωγή, εικάζω ότι ο συγγραφέας κοπίασε αρκετά στο θέμα της γλώσσας προκειμένου να αποδώσει επιτυχώς τη διαφορετική ιδεολογία, τον ψυχισμό και τη γλώσσα των προσώπων.

Θεωρώ ότι στο σύνολό του το βιβλίο είναι απαλλαγμένο από κάθε διάθεση εντυπωσιασμού και ταυτόχρονα αποτελεί λόγω της μεγάλης έρευνας του συγγραφέα και αξιόπιστη μαρτυρία για τη ροή των γεγονότων. Οι προσωπικές απόψεις του συγγραφέα απομένει να πλέξουν το μύθο με τα γεγονότα μιας και τα γεγονότα γίνονται πιο κατανοητά, υποστηριζόμενα από το μύθο.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ενώ ο τίτλος παραπέμπει σε αγωνιστική μέχρις εσχάτων διάθεση το περιεχόμενο έχει ανάμεσα στα άσχημα και πολλή ανθρωπιά και ως προς τούτο αφήνει πολλά διδάγματα στους αναγνώστες του.

Το βιβλίο στο σύνολό του, είναι απαραίτητο στον ιστορικό ερευνητή λόγω της ευταξίας που το διακρίνει και που είναι ένα γενικότερο και ιδιαίτερο ταυτόχρονα γνώρισμα της γραφής του Κ.Τ.την οποία επιπρόσθετα θα χαρακτήριζα στέρεη.

Αξιοπαρατήρητο το γεγονός ότι ο συγγραφέας τοποθετεί τη γυναίκα σε σημείο που να εποπτεύει τις καταστάσεις, να αναλαμβάνει δράση, να παίρνει αποφάσεις, χωρίς να μειώνει τη θέση του άνδρα και τελικά κοντά της ο άνδρας να βρίσκει το απάνεμο λιμάνι. Το συναίσθημα, η ευαισθησία, η διαίσθηση και η ιδιάζουσα αντίληψη των γεγονότων, κυριαρχεί σε όλες τις εκφάνσεις του ψυχικού της κόσμου. Με το χάρισμα να διεισδύει στην ύπαρξη του άλλου, τον βοηθά να γνωρίσει τον εαυτό του.

Ανάμεσα στο όνειρο και τον εφιάλτη, ανάμεσα στη φαντασία και τη ζωή τον μύθο και την πραγματικότητα ο Κ.Τ. εικονογραφεί μια δύσκολη εποχή. Η ιστορική μνήμη υφαίνεται γύρω από τη ζωή των επιφανών και των οικογενειών τους. Τα γεγονότα πολλά διαδέχονται το ένα το άλλο συμπαρασύροντας πρόσωπα και πράγματα. Πολλοί οι πρωταγωνιστές και διαφορετικοί για τη δράση τους. Στα σημεία που ο συγγραφέας θέλει να απομακρυνθεί από την αυστηρή εποπτεία της επιστημονικής γνώσης παρεμβάλλει ένα ύφος γλαφυρό για να αναδείξει ένα νέο πρόσωπο.

Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα και δεν αφορά όσους ζητούν τη φυγή και το όνειρο μέσα από ρομαντικές εικόνες ενός μύθου αλλά εκείνους που θέλουν να μπουν στα παπούτσια των προσώπων -ηρώων και να περπατήσουν όπως διαδραματίζονται τα γεγονότα.

Η Ιστορία είναι ένας από τους βασικούς άξονες του έργου και η μέθοδος που την προσεγγίζει αποτελεί και τη συνεισφορά της στην ελληνική πεζογραφία.

Από την εποχή του Walter Scott και τη ρομαντική περιπλάνηση στις σελίδες του παρελθόντος πολύ νερό κύλησε κάτω από τη γέφυρα της Ιστορίας και της λογοτεχνίας. Η πρώτη πέρασε από τις επηρμένες βεβαιότητες που κραδαίνουν την μοναδικότητα της αλήθειας στην υποψιασμένη αντίληψη της Iστορίας ως αφήγηση και ως κατασκευή, ενώ η δεύτερη έχει διανύσει δυο αιώνες ανατροπών. Εξακολουθούν, όμως, να συμπλέκονται στο σύγχρονο ιστορικό μυθιστόρημα έστω και με άλλους όρους.

Η Ιστορία αποτελεί αντικείμενο της επιστήμης. Πρώτη ύλη του λογοτέχνη είναι η περιπέτεια της ανθρώπινης ψυχής, όπως αυτή πορεύεται μέσα από τις μυλόπετρες των ιστορικών γεγονότων. Έργο του πεζογράφου να ανιχνεύσει τους τρόπους με τους οποίους τα γεγονότα εσωτερικεύονται, μεταφράζονται σε πληγές της ψυχής και της σάρκας, σε ιστορίες των ανωνύμων που ασφυκτιούν στα ψυχρά νούμερα και στη λήθη της μεγάλης Ιστορίας, ώστε να φωτιστεί διαφορετικά το παρελθόν αλλά και το παρόν.

Το βιβλίο, πάντως, είναι συνεπές σε όσα υπόσχεται προγραμματικά με τον τίτλο, αλλά και όσα αναφέρει ρητά στο οπισθόφυλλο. Η εκτύλιξη της αφήγησης γίνεται με τη διαδοχή των γενεών των οικογενειών αλλά η γεωγραφία του μυθιστορήματος περιλαμβάνει την ευρύτερη επαρχία .Υπάρχει η ζωή σαν πολυπλοκότητα και σαν λαβύρινθος. Η Ιστορία εγγράφεται στο κείμενο όχι με έναν επικό τρόπο, ούτε με ιδεολογικές προθέσεις και απόρρητα κοινωνικά σχέδια ή με βολικές βεβαιότητες και έτοιμα ερμηνευτικά σχήματα, αλλά από μία παρακαμπτήριο και πιο ενδιαφέρουσα οδό με όχημα την ατομική ιστορία.

Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου οι σημειώσεις και η πλούσια βιβλιογραφία συμπληρώνουν μαζί με το γλωσσάρι το τόσο υπεύθυνα γραμμένο βιβλίο και παράλληλα αποτελούν σημαντικό βοήθημα για κάθε αναγνώστη ερευνητή.

Κωνσταντίνε Τριανταφυλλάκη,

Ο σπόρος του λόγου σου καρποφόρησε επαρκώς σε τούτο το μυθιστόρημα.

Η Έξοδος των Θρακών είναι το βιβλίο που πολλοί αναζητούσαμε καθώς συνδυάζει την ανεπιτήδευτη γραφή των γεγονότων με αναγωγή και ανασύνδεση των συμβάντων με τη μυθοπλασία. Γνωρίζω καλά ότι όσα ιστορικά στοιχεία και να έχει κανείς στη διάθεσή του,όσες μαρτυρίες και πηγές, δεν είναι εύκολο να τα περιπλέξει με το μύθο που γεννά η φαντασία.

Η Πεζογραφία σου δεν είναι μόνο αφήγηση, δεν είναι μια ρεαλιστική εξιστόρηση των γεγονότων, είναι πριν και πάνω απ’ όλα λόγος. Είσαι ένα ποιητής του πεζού λόγου, που καταμαρτυρεί ένα βαθύ πνευματικό υπόστρωμα.

Είναι επιτυχία να μυθοποιείς το πραγματικό με πρόθεση τη βαθύτερη διερεύνηση του υποσυνείδητου των προσώπων, προσώπων επιφανών αστών και αφανών αγροτών.

Σε συγχαίρω γιατί βρήκες τον τρόπο, τον ιδιαίτερο να εξανθρωπίζεις καταστάσεις, να μετράς τον βαθμό του φανατισμού και της διέγερσης των ενστίκτων και να προβάλλεις τον άνθρωπο.

Άννα Δεληγιάννη-Τσιουλπά

Φιλόλογος, συγγραφέας, ποιήτρια ,κρητικός λογοτ.