Ο Karl G. Kirchwey είναι ποιητής, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, κριτικός κι επιμελητής λογοτεχνικών κειμένων. Διδάσκει αγγλική γλώσσα και δημιουργική γραφή στο Boston University. Έχει διδάξει επίσης στο Yale, το Columbia κι άλλα πανεπιστημιακά ιδρύματα, σε κολλέγια και σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Έχει εκδώσει ποιητικές συλλογές, ανθολογίες ποίησης και μεταφράσεις. Γεννήθηκε στη Βοστώνη το 1956 αλλά ενηλικιώθηκε ζώντας σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις: Λονδίνο, Ρώμη, Λοζάνη, όπου εργαζόταν ο πατέρας του ως στέλεχος πολυεθνικής εταιρίας. Αυτό επηρέασε το έργο του, όπως έχει πει ο ίδιος: «θεωρώ τον εαυτό μου Αμερικανό ποιητή αλλά η πολιτισμική μου ισορροπία βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ καθώς έζησα για πολλά χρόνια στην Αγγλία και την Ελβετία».
Είναι ενδεικτικός ο τίτλος που έδωσε στη πρώτη του ποιητική συλλογή, “A Wandering Island”: «Ένα περιπλανώμενο νησί» (έκδ. “Princeton Series of Contemporary Poets”, 1990), με ποιήματα που είχε δημοσιεύσει τα προηγούμενα χρόνια σε διάφορα περιοδικά, μεταξύ των οποίων κι ένα με τον παραπάνω τίτλο. Το “wandering” αφορά προφανώς τον εαυτό του καθώς δεν του έλαχε μια πατρίδα αναφοράς στη διάρκεια της παιδικής κι εφηβικής ηλικίας, λόγω των οικογενειακών μετακινήσεων.
Αλλά και τη λέξη “island” στον τίτλο δεν την επέλεξε τυχαία. Το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί μια αττική λήκυθος του 420 π.Χ. με τη φιγούρα του Φιλοκτήτη στη Λήμνο. Ο Φιλοκτήτης αποτελεί το θέμα του ποιήματος “Medon on Lemnos”: «Ο Μέδων στη Λήμνο», που έγραψε το 1989 και περιέχεται επίσης στο βιβλίο. Ο Μέδων ήταν αυτός που ανέλαβε την αρχηγία των ανδρών του Φιλοκτήτη, όταν ο τελευταίος εγκαταλείφθηκε από τους Αχαιούς στη Λήμνο. Συνεπώς το “island” στον τίτλο του βιβλίου αναφέρεται στη Λήμνο, η οποία προφανώς είχε ασκήσει κάποια επίδραση στον ποιητή. Υπάρχει εξήγηση γι’ αυτό. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 πέρασε πολλά καλοκαίρια της εφηβικής του ηλικίας στη Λήμνο, ερχόμενος με τους γονείς του για διακοπές. Τον γοήτευσε το τοπίο αλλά και η αρχαία ιστορία του νησιού, η σχέση του με τον Ήφαιστο και με το Φιλοκτήτη.
Να σημειωθεί πως για το “A Wandering Island”, το 1991 του απονεμήθηκε από την Poetry Society of America (Εταιρία των Αμερικανών Ποιητών) το βραβείο για πρωτοεμφανιζόμενη ποιητική συλλογή (Norma Farber First Book Award).
Ο παραλληλισμός της κλασικής εποχής με τον σημερινό κόσμο αποτελεί την βασική θεματική της ποίησης του Kirchwey. Όπως λέει ο ίδιος: «Τα κάμποσα ταξίδια που έκανα στην Ελλάδα με την οικογένειά μου όταν ήμουν έφηβος, κίνησαν το ενδιαφέρον μου να ασχοληθώ με το ελληνορωμαϊκό παρελθόν, το οποίο μελετούσα σαν να ήταν παρόν».
 |
Αττική λήκυθος με τον Φιλοκτήτη στη Λήμνο στο εξώφυλλο του "A Wandering Island" (1990)
|
«Λήμνος» ή “Lemnos poem”
Η έμπνευσή του από τη Λήμνο δεν εξαντλήθηκε στο πρώτο του έργο. Σε ένα από τα καλύτερα ποιήματά του, το οποίο δημοσίευσε το 2008, έδωσε τον τίτλο «Λήμνος» (Karl Kirchwey “Λήμνος”, Poetry Magazine, March 2008). Στην αμερικανική βιβλιογραφία αναφέρεται συνήθως ως “Lemnos poem” αλλά στο πρωτότυπο ο τίτλος είναι στην ελληνική γλώσσα, αν και οι στίχοι είναι στην αγγλική. Προφανώς, θέλησε να εξιτάρει τον αγγλόφωνο αναγνώστη, να τον ωθήσει να διαβάσει το ποίημα προσπαθώντας να ερμηνεύσει τον δυσνόητο γι’ αυτόν τίτλο. Εξηγώντας την επιλογή του αυτή ο ποιητής, περιγράφει ταυτόχρονα πώς προέκυψε η σχέση του με τη Λήμνο, σε συνέντευξή του στο Poetry Magazine (η μετάφραση δική μου):
«Ο λόγος που ο τίτλος του «Λήμνος» είναι με ελληνικούς χαρακτήρες είναι ότι μου άρεσε ο τρόπος που φαινόταν το ελληνικό όνομα του νησιού, όταν το είδα γραμμένο σε έναν τουριστικό οδηγό. Ειδικά ο μύθος του Φιλοκτήτη υπήρξε σημαντικός για μένα, εξαιτίας της σύμπτωσης που ο πατέρας μου μας πήγαινε σε αυτό το νησί τον καιρό που ζούσαμε στην Ευρώπη, στις αρχές της δεκαετίας του εβδομήντα, όταν ήμουν έφηβος. Φαντάζομαι ότι προσπάθησα να αποδώσω κάτι από την παραδοξότητα που είχε αυτό το νησί. Βρισκόμασταν εκεί πάντοτε Ιούλιο ή Αύγουστο, όταν το κλίμα ήταν ζεστό και ξηρό· λόγω της ηφαιστειακής προέλευσής της, η Λήμνος συνδέθηκε με τον Ήφαιστο, τον θεό-σιδηρουργό. Επίσης, εκεί βρέθηκε ο δυστυχής Φιλοκτήτης. Είναι ένα παράξενο, ερημικό νησί και, σίγουρα, δεν ήταν ένα δημοφιλές νησί διακοπών κατά τη δεκαετία του εβδομήντα. Ο Φιλοκτήτης είναι στο εξώφυλλο του πρώτου μου βιβλίου, “A Wandering Island”, και αποτελεί το θέμα του ποιήματος «Ο Μέδων στη Λήμνο» σε εκείνο το βιβλίο».
Στο ποίημα «Λήμνος» ο ποιητής προτάσσει έναν στίχο από το «Φιλοκτήτη» του Σοφοκλή, σε αγγλική απόδοση:
“the deep male growl of the sea-lashed headland”
(ο βαθύς αντρίκιος βρυχηθμός από το θαλασσοδαρμένο ακρωτήρι).
Πρόκειται για ελεύθερη απόδοση του στίχου 1455:
«…και κτύπος άρσην πόντου προβολής…»:
«και του πόντου ολοτράνταχτο βρόντημα, κι ορθόστηθε κάβε» (μτφρ. Ι.Ν. Γρυπάρης)
Γιατί ο Kirchwey προτάσσει αυτόν τον στίχο; Διότι, όπως ο Φιλοκτήτης βρέθηκε μόνος και τραυματίας στη Λήμνο αλλά ο τόπος τον βοήθησε να επιβιώσει, έτσι κι εκείνος σε μια δύσκολη προσωπική στιγμή ένιωσε πως στη Λήμνο βρήκε ξανά το νόημα της ζωής. Αυτά τα συναισθήματα τον οδήγησαν στη σύνθεση του ποιήματος. Στους 14 στίχους του «Λήμνος» ο ποιητής δονείται από τις εικόνες, τις μυρωδιές και τα συναισθήματα που προσέλαβε από τα εφηβικά καλοκαίρια που έζησε εκεί.
Ο πρώτος στίχος: «August long ago, the summer Lemnian… the self a glowing bead», φέρνει αμέσως στο μυαλό την αυγουστιάτικη Λήμνο που γνώρισε ως θάλλων λαμπρός έφηβος και προϊδεάζει για τη συνέχεια. Παρακάτω, στους στίχους 6-7, αναθυμάται τη μυρωδιά του άγριου θυμαριού που αναδυόταν κοντά στις ακτές, την μαβιά θάλασσα του Αιγαίου, το χωρίς επωνυμία, κοινό σκουρόχρωμο κρασί: «the odor of wild thyme borne offshore steadily, the Aegean Sea purple, wine-dark, without epithet;».
Με το δεύτερο στίχο: «not like the deeds of those who killed their men», σπεύδει να διευκρινίσει πως δεν φέρνει τη Λήμνο στο νου του εξαιτίας κάποιων αρνητικών συμβάντων του παρελθόντος, όπως τα «Λήμνια κακά», δηλαδή τη δολοφονία των ανδρών από τις Λήμνιες γυναίκες. Αλλά, συνεχίζει, από την πτώση του Ηφαίστου, η παρουσία του οποίου στο νησί έπειτα από την ολοήμερη πτώση του από τον Όλυμπο, το κατέστησε ένδοξο. Με την εγκατάσταση εδώ των εργαστηρίων του, δημιούργησε έναν κρυμμένο παράδεισο: «like Hephaestus falling daylong out of heaven in the old story, the island’s interior a forge, a glory hole».
Για το συγκεκριμένο στίχο έχει πει, στην ίδια ως άνω συνέντευξη στο Poetry Magazine, πως παρομοιάζει την πτώση του Ηφαίστου με την αποβολή του Σατανά από τον Παράδεισο και πως ένιωσε τον ίλιγγο αυτής της πτώσης, όταν βρέθηκε στη Λήμνο ως ένας έφηβος χωρίς αποκούμπι (είχε μόλις χάσει την μητέρα του):
“I believe Satan’s fall is likened to Hephaestus's, in Paradise Lost. It was the dizziness of that fall, as applied to an unanchored adolescent self, that I was getting at”.
Ο τόπος και οι μύθοι που κουβαλάει η Λήμνος, τον γοητεύουν. Στο δεύτερο μισό του ποιήματος (στίχοι 8-14) αναλύει πώς τον βοήθησαν να ξεπεράσει την οδύνη και την ανασφάλεια που τον είχαν κατακλύσει από την απώλεια της μητέρας του και να ξαναβρεί την ελπίδα. Ενώ βαδίζει απελπισμένος κι ο στεναγμός του αντιλαλεί στην ερημιά του νησιού, αντικρίζοντας ένα οστό ξεπλυμένο από τον άνεμο κι από το αλάτι της θάλασσας, αποκαθαρμένο από κάθε στενάχωρη σκέψη κι αυτολύπηση, αντιλαμβάνεται πως με την αγάπη των άλλων θα αποκτήσει πάλι νόημα η ζωή του. Παραθέτω τους σχετικούς στίχους:
and as I walked on the beach, my mother not long dead,
the perfect crystal of my self-regard
so lately flawed, and landscape made to echo
my own low cry in the island’s empty places,
I found a pure white bone that wind and salt
had scoured of every grief and all self-pity:
and so I came to the love of others.
Η επίδραση του «Φιλοκτήτη» είναι σαφής. Ο ήρωας αφέθηκε μόνος στη Λήμνο αλλά όταν αναχωρεί από το νησί, αφού έχει πειστεί από το Νεοπτόλεμο κι από τον Ηρακλή να μεταβεί στην Τροία, αποχαιρετά τη χώρα που τον φιλοξένησε και τον βοήθησε να θεραπεύσει την πληγή του. Μεταξύ άλλων και το Ερμαίον όρος, το οποίο έπασχε μαζί του όταν βογκούσε από τους πόνους κι επέστρεφε το θρήνο του ως αντίλαλο. Οι αναλογίες είναι ξεκάθαρες:
«πολλά δε φωνής της ημετέρας Ερμαίον όρος παρέπεμψεν εμοί», Σοφοκλή «Φιλοκτήτης».
“and landscape made to echo my own low cry in the island’s empty places”, Kirchwey «Λήμνος».
Ο παραπάνω στίχος του «Φιλοκτήτη», όπως κι ο στίχος που προτάσσει ο Kirchwey στο ποίημα «Λήμνος», προέρχονται από το εδάφιο του Σοφοκλή, στο οποίο ο Φιλοκτήτης αποχαιρετά τη Λήμνο που τον φιλοξένησε τόσα χρόνια (στίχοι 1452-1459, μτφρ. Ι.Ν. Γρυπάρης):
Λοιπόν τώρα που φεύγω, ας τα πω
τα στερνά μου στη χώρα έχε γεια.
Χαίρε εσύ, που πιστά με φρουρούσες, σπηλιά
και σεις των χλωρών λιβαδιών Νεροκόρες
και του πόντου ολοτράνταχτο βρόντημα,
κι ορθόστηθε κάβε, που τόσες φορές
και κει μέσα βαθιά το κεφάλι μου
στης νοτιάς τα δαρσίματα εμούσκευε,
και του Ερμή το βουνό, που συχνά πίσω μού ’στελνε
των δικών μου των θρήνων τ’ αντίφωνα...
Ο Kirchwey σε σχετική ερώτηση για την απήχηση του Σοφοκλή στους στίχους του, απαντά πως το ποίημά του αναφέρεται στην εξέλιξη ενός εαυτού σε σχέση με ένα τοπίο αλλά θεωρεί περίπου βλάσφημο να συγκρίνεται με τον κορυφαίο δραματουργό. «Μακάρι να είχα τέτοια ικανότητα, έστω και σε μια κραυγή», συμπληρώνει. Παραθέτω τα λόγια του:
“Echoing Sophocles! I wish I could, even in a howl. I've taught Philoctetes and Heaney’s The Cure at Troy (and Edmund Wilson’s “Philoctetes: The Wound and the Bow”) in a course I do on contemporary poets’ responses to Greek and Roman myth. But again, my poem concerns the evolution of a self, partly in response to a landscape. The self as glowing bead, the self as “a bone wave-whitened and dried in the wind,” etc.
 |
Ο Kirchwey σε πρόσφατη φωτογραφία (από το FB)
|
Το «Λήμνος» είναι ένα ποίημα γεμάτο συμβολισμούς, με φόντο το καθαρό λημνιακό τοπίο, το γεμάτο ιστορία και μύθους, στο οποίο όπως φαίνεται καταφεύγει ο Karl Kirchwey αναζητώντας μια συναισθηματική πατρίδα της νιότης. Δεν γνωρίζω αν έχει επισκεφτεί τη Λήμνο κι αργότερα, ως ενήλικας. Την ανακαλεί πάντως και σε άλλα του ποιήματα, όπως στο “Wissahickon Schist” [www.slate.com, 6.7.2010]. Ο τίτλος αναφέρεται σε έναν πανάρχαιο σχιστολιθικό γεωλογικό σχηματισμό που βρίσκεται κοντά στο κολλέγιο που δίδασκε στην Πενσυλβανία. Τον επιλέγει ως αφορμή για μια ενδοσκόπηση. Θωρεί το σκληρό πέτρωμα ως κάτι συμπαγές και σταθερό σημείο αναφοράς, όπως η σιγουριά που προσφέρει η γνώση, αλλά αρχίζει να διχάζεται ανάμεσα στην σίγουρη απάντηση και την αμφιβολία καθώς θυμάται άλλους τόπους, μακρινά νησιά, όπου αυτή η βεβαιότητα δεν ισχύει. Ένα από αυτά είναι η Λήμνος, με τα ανεμοδαρμένα μονοπάτια και το άγριο θυμάρι στις ακτές της:
“…but it is you who are divided always between resolution and doubt… remembering certain islands long ago, the windblown passages between, wild thyme on the offshore breeze from Lemnos…”.
Δεν θα επεκταθώ περισσότερο. Νομίζω πως πρέπει να θεωρείται σχεδόν σίγουρο, ότι ο Kirchwey έλαβε στη Λήμνο τα πρώτα αισθητικά ερεθίσματα, πάνω στα οποία έχτισε αργότερα το ποιητικό του τάλαντο, ώστε να εξελιχθεί σε έναν σημαντικό ποιητή. Δεν είναι άλλωστε ούτε ο πρώτος ούτε ο μόνος, στον οποίο η Λήμνος πρόσφερε το έναυσμα για πνευματική δημιουργία.
Θ. Μπελίτσος, 18.11.2024
Από το ανέκδοτο έργο «Η Λήμνος στη Λογοτεχνία»
Πηγές
‘http://www.poetryfoundation.org/poetrymagazine/poem/181177’
‘http://www.poetryfoundation.org/archive/poem.html?id=181177’
‘http://www.slate.com/id/2259548/’
‘https://www.slate.com/articles/arts/poem/2010/07/wissahickon_schist.html’
‘https://www.encyclopedia.com/arts/educational-magazines/kirchwey-karl-1956’
“Bright Pages, Yale Writers 1701–2001”, edited and with an introduction by J. D. McClatchy, Yale University Press New Haven & London, p. 323-326.
“KARL KIRCHWEY – 10.6.2014”, Boston University Creative Writing Program.
“Karl Kirchwey”, Wikipedia.
«ΣΟΦΟΚΛΗΣ, ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ», Πύλη για την Ελληνική γλώσσα, ‘https://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=571’
Από http://belitsosquarks.blogspot.com/
