Αριάδνη Πορφυρίου: "Αν μια εποχή έχει τεράστια ανάγκη την ποίηση, αυτή είναι η σημερινή"

Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Λίχνο
https://www.texnesonline.gr/

Η Αριάδνη Πορφυρίου (Κατοχυρωμένο λογοτεχνικό ψευδώνυμο της Χριστίνας - Παναγιώτας Μανωλέα) έχει σπουδάσει ελληνική φιλολογία, είναι βραβευμένη ποιήτρια και Γενική Γραμματέας της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών (ΠΕΛ). Δηλώνει μάχιμη φιλόλογος, σταθερή αναγνώστρια των κλασικών συγγραφέων και λάτρης του αρχαίου κόσμου (για τον οποίο έχει πραγματοποιήσει τις τελευταίες δεκαετίες σειρά ερευνών. Δείτε στο τέλος του άρθρου το βιογραφικό της για περισσότερες πληροφορίες).

Με την ποίηση ήρθε σε επαφή από πολύ μικρή ηλικία, όπως μας λέει και η ίδια, αλλά άρχισε να γράφει συστηματικά την τελευταία δεκαετία, μέσα στην οποία εξέδωσε και τρεις ποιητικές συλλογές. Ως ποιήτρια, εμπνέεται από την ιστορία, την λογοτεχνία, τα ταξίδια της (πραγματικά η νοερά) και την επαφή της με τους ανθρώπους.

Με αφορμή την κυκλοφορία της τελευταίας της ποιητικής συλλογής «Ριζώματα» (2020 Εκδόσεις «Δρόμων»), μιλήσαμε μαζί της, για λογαριασμό των Τεχνών, προκειμένου να την γνωρίσουμε καλύτερα.

Ας δούμε τι είχε να μας πει...

 

Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Λίχνο

Αρχικά πείτε μας πως μπήκε στη ζωή σας η ποίηση; Τι ήταν εκείνο που σας ώθησε να πιάσετε στο χέρι μολύβι και χαρτί;

Ως άκουσμα και ανάγνωσμα η ποίηση υπήρχε στη ζωή μου από τα παιδικά μου χρόνια. Αλλά όχι μόνον. Το πρώτο μου ποίημα το έγραψα στην Γ Δημοτικού, ενώ  το γράψιμο συνεχίστηκε στην εφηβεία μου ως τρόπος έκφρασης. Μετά τα πράγματα άλλαξαν.  Για κάποιον αδιευκρίνιστο ακόμη και σήμερα λόγο η μετεφηβική μου ηλικία σημαδεύτηκε μόνο από την ανάγνωση της ποίησης. Σταμάτησα να γράφω, είχα συντροφιά τις λέξεις άλλων. Και ξαφνικά πριν από πέντε περίπου χρόνια με βρήκαν οι λέξεις. Αν και το ξαφνικά μάλλον δεν περιγράφει σωστά την κατάσταση. Η τελευταία δεκαετία ήταν περίεργη και δύσκολη. Όταν άρχισα να γράφω αναρωτήθηκα κι εγώ…γιατί; Δεν έχω σαφή απάντηση. Μάλλον ήταν να γίνει, μάλλον συσσωρευόταν υλικό μαζί με εμπειρίες, καημούς, όνειρα και τελικά βρήκαν δίοδο. 

Με το κατοχυρωμένο λογοτεχνικό ψευδώνυμο Αριάδνη Πορφυρίου, έχετε εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές: «ΚΑΡΦΙ»  (2017, εκδόσεις «24 Γράμματα»), «Ελλάμψεις» (2020, εκδόσεις «Δρόμων») και «Ριζώματα» (2020, εκδόσεις «Δρόμων»). Μιλήστε μας λίγο για κάθε μια από αυτές. 

Το «ΚΑΡΦΙ»  ήταν το ξέσπασμα. Ήταν οι λέξεις που διάλεξαν να συνταιριαστούν. Ήταν η φλόγα που βρήκε διέξοδο μετά από χρόνια το φθινόπωρο του 2016. Περιέχει ποιήματα πρωτόλεια από τεχνικής απόψεως, όμως κάποια από αυτά είναι πολύ προσωπικά, όπως για παράδειγμα το ποίημα για την δεκαετή προσπάθεια να κάνω παιδιά ή αυτό για τον αγώνα που έδωσα σε επαγγελματικό επίπεδο επίσης για πολλά χρόνια. Οι «Ελλάμψεις» γράφτηκαν από το καλοκαίρι του 2017 ως την άνοιξη του 2018. Είναι μια συλλογή αγάπης και απουσίας. Αντικρίζουν στα μάτια τον αναγνώστη με θάρρος και ευαισθησία. Τα «Ριζώματα» ακολουθήσαν και προσπαθούν να οριοθετήσουν τα στοιχεία της δημιουργίας, αλλά και του εσωτερικού μου κόσμου. 

Στην τελευταία σας ποιητική συλλογή («Ριζώματα»), συναντάμε πάμπολλες αναφορές στην αρχαία Ελληνική μυθολογία και ιστορία. Πόση σχέση υπάρχει ανάμεσα στο σήμερα και στο χθες; 

Ασχολούμαι ερευνητικά με τον αρχαίο κόσμο, και πιο συγκεκριμένα με την πρόσληψη της αρχαίας λογοτεχνίας εδώ και περίπου τρεις δεκαετίες. Λόγω ανατροφής, αλλά και επαγγέλματος για μένα ο αρχαίος κόσμος ήταν πάντα κοντινός  -  πλέον όμως είναι στο μεδούλι μου. Για αυτό και ο διάλογος με αρχαία κείμενα ή πρόσωπα ή μνημεία. Τα έχω εγκολπωθεί, είναι δικά μου. Αλλά και γενικά αν το δει κανείς, το σήμερα οφείλει την ύπαρξή του στο χθες, οι δε διανοούμενοι, αλλά και οι ποιητές μπορούν να δείξουν ότι το χθες δεν είναι αποστειρωμένο με φορμόλη, αλλά ζωντανό. Μπορεί τα καλά του στοιχεία να δώσουν απάντηση σε πολλά από τα σύγχρονα ερωτήματα και να συντροφέψουν πολλές σημερινές αναζητήσεις. 

Τι σημαίνει η ποίηση για εσάς; Έχει, πιστεύετε, να προσφέρει κάτι στη σημερινή εποχή; 

Για μένα η ποίηση είναι ελευθερία και επανάσταση. Είναι αγώνας για έκφραση, για προσωπική, αλλά και συλλογική αυτοσυνειδησία. Είναι το ξίφος στα χέρια του ανθρώπου που μάχεται εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς. Είναι ο τρόμος των απανταχού τυράννων – και χρησιμοποιώ τη λέξη με πλήρη συναίσθηση του νοήματός της. Αν μια εποχή έχει τεράστια ανάγκη την ποίηση, αυτή είναι η σημερινή. Μόνο μέσα από τα μονοπάτια της ποίησης και γενικότερα της τέχνης μπορούμε να ελπίζουμε και να δρούμε. 

 Ένας ποιητής πρέπει να πασχίζει να δει τον κόσμο όπως είναι ή να τον αναπαριστά όπως τον πλάθει με το μυαλό του;

 Οι ποιητές πάντα παρατηρούν τον κόσμο. Είναι μονόδρομος αυτή η διαδικασία, οι ευαίσθητες κεραίες τους πιάνουν ό,τι βλέπουν όλοι και φυσικά ακόμη περισσότερα. Το πώς θα αναπαρασταθεί ο κόσμος μέσα στην ποίηση είναι θέμα τεχνοτροπίας. Ο ρεαλισμός είναι ένα υπάρχον ρεύμα και έχει δώσει αξιόλογα δείγματα παγκοσμίως. Δεν θεωρώ ότι υπάρχουν πρέπει στο όποιο στάδιο της διαδικασίας της ποίησης. Υπάρχει ο ποιητής που εμπνέεται, καταγράφει, μετασχηματίζει, μετουσιώνει, πολεμά. Τα μέσα με τα οποία γίνονται όλα αυτά είναι θέμα αισθητικής επιλογής. Πέραν τούτου, βεβαίως και μπορεί ο ποιητής εάν θέλει να επεξεργαστεί στο μυαλό του το όποιο οπτικό και γενικά ρεαλιστικό ερέθισμα. Οι επιλογές είναι ανοιχτές, ο κάθε ποιητής εκφράζεται με ό,τι του ταιριάζει.

Από τι εμπνέεστε; Υπάρχουν λογοτέχνες που σημάδεψαν τη γραφή σας και κάποιοι που θαυμάζετε ιδιαίτερα;

Εμπνέομαι από τα διαβάσματα και τις εμπειρίες μου. Από τα ταξίδια που έχω κάνει είτε ως φυσική παρουσία είτε με τον νου. Από την επαφή με την ιστορία και τη λογοτεχνία, αλλά και από την επαφή με ανθρώπους. Ο Ουγκώ, ο Ρεμπώ, ο Μαγιακόφσκι, ο Νερούδα, ο Σολωμός, ο Καβάφης, ο Βάρναλης, ο Ρίτσος, ο Αναγνωστάκης, ο Κατσαρός υπήρξαν συνομιλητές και φίλοι – και όχι μόνον αυτοί.

Δεν μπορώ να πω ποιος και εάν με σημάδεψε. Τα πάντα μετασχηματίζονται σε ένα όλον κι αυτό βγαίνει πηγαία. Μπορώ να τονίσω, όμως, πως πάντα επιστρέφω στους κλασικούς συγγραφείς, Έλληνες και ξένους, για αναβάπτιση. Τα κείμενα του Ευριπίδη ή του Σαίξπηρ, για παράδειγμα, κάθε φορά έχουν να πουν και κάτι παραπάνω. Ήδη αναφέρθηκα ενδεικτικά σε κάποιους αγαπημένους λογοτέχνες από τον 19ο αιώνα και ύστερα. Και υπάρχουν πλείστοι άλλοι, ποιητές και πεζογράφοι. Επιθυμώ όμως να μνημονεύσω κάποιους ζώντες Έλληνες ποιητές, και συγκεκριμένα στον Γιώργο Δάγλα, τον Γιάννη Φιλιππάκη, τον Κωνσταντίνο Μπούρα και τον Περίανδρο Παπανικολάου ως πηγές έμπνευσης και προβληματισμού. Είναι συνοδοιπόροι και συναγωνιστές, είναι τροβαδούροι που το τραγούδι τους ηχεί στα αυτιά μου.

Ποια είναι η γνώμη σας για την κατάργηση των καλλιτεχνικών μαθημάτων στην εκπαίδευση;

Εννοείται ότι πρέπει να υπάρχουν και εννοείται ότι πρέπει να υπάρχει ένα διευρυμένο μάθημα πολιτισμού, που θα συνδυάζει τον λόγο με την τέχνη, όπως το είχε οραματιστεί η Μελίνα Μερκούρη και ποτέ δεν υλοποιήθηκε. Εάν δεν γίνει αυτό, πραγματικά δεν κάνουμε τίποτε.

Η γραφή αποτελεί για εσάς μια διέξοδο από τα προβλήματα της ζωής ή εξυπηρετεί κάποιο σκοπό διαφορετικό;

Η γραφή είναι κάτι πηγαίο. Γράφουμε επειδή βγαίνει από μέσα μας. Αυτό είναι από μόνο του λυτρωτικό και καθαρτικό. Αλλά φυσικά ο καλλιτέχνης είναι και ευαίσθητος δέκτης των προβλημάτων των άλλων. Ο Λόρκα έλεγε «Είμαι επαναστάτης επειδή δεν υπάρχει αληθινός ποιητής που να μην είναι επαναστάτης». Είχε απόλυτο δίκιο. Ο ποιητής δεν αρκεί να εκφράζεται. Πρέπει να έχει το θάρρος να καταγγέλλει και να συγκρούεται.

Θα μπορούσατε να μας πείτε λίγα λόγια, για τον τρόπο που αποτυπώνετε τις σκέψεις σας στο χαρτί; Είναι μια διαδικασία που συμβαίνει προγραμματισμένα και μεθοδικά ή αυθόρμητα;

Γράφω πάντοτε αυθόρμητα, πολλές φορές και σε υπολογιστή. Ξαναδιαβάζω τι έγραψα και κάνω ελάχιστες αλλαγές, κυρίως εάν θεωρώ ότι πρέπει να δοθεί μια μουσικότητα. Ακόμα και στον ελεύθερο στίχο, η μουσικότητα είναι σημαντική για τα ποιήματα.

Υπάρχει κάτι που θα θέλατε να πείτε ως αναγνώστης στους συγκαιρινούς σας συγγραφείς ή κάτι που θα θέλατε να μοιραστείτε ως ποιήτρια με τους αναγνώστες;

Στους συγκαιρινούς συγγραφείς έχω να ευχηθώ τόλμη, αλήθεια και ανεξαρτησία από αυθεντίες. Οι αναγνώστες γνωρίζουν από μόνοι τους τις επιλογές και τις προτιμήσεις τους. Εγώ καταθέτω τη δική μου αλήθεια.  

Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο δημιουργό που πασχίζει να πραγματοποιήσει τα πρώτα του βήματα  στο χώρο της λογοτεχνίας;

Να είναι ο εαυτός του, με ειλικρίνεια και παρρησία. Να κοιτάζει τον αναγνώστη στα μάτια. Να μη φοβάται τις λέξεις. Να μη διστάζει να συγκρουστεί. Να μη φοβάται να πονά. Να βαδίζει τον δικό του δρόμο.

Τέχνη πάνω απ΄όλα σημαίνει συγκίνηση, έλεγε ο Μπερξόν. Τι σας συγκινεί ως αναγνώστρια και τι είδους συγκινήσεις προσπαθείτε να μεταδώσετε ως ποιήτρια;

Είμαι μια αναγνώστρια προσεκτική και με μεγάλη ευρύτητα. Διαβάζω παγκόσμια ιστορία και λογοτεχνία. Μου αρέσει η αναβίωση αρχαίων πολιτισμών μέσα από την τέχνη, μου αρέσει να διαβάζω για τις αγωνίες και τους αγώνες των ανθρώπων όλων των εποχών – και φυσικά τα βιβλία που κάνουν κάτι τέτοιο επιτυχημένα έχουν ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου. Συντροφεύομαι από τον Όμηρο, τον Ανακρέοντα, τον Καλλίμαχο, τον Ουγκώ, τον Τσβάιχ, τον Ελυάρ, τον Σαραντάρη, τον Μίσιο – και η λίστα είναι μακρά και ανομοιογενής. Ως ποιήτρια προσπαθώ να μεταδώσω τη συγκίνηση της απλότητας και της ουσίας, που όμως δεν περιορίζεται στο παρόν, αλλά ακούει φωνές που έρχονται από πολύ μακριά στο παρελθόν.

Η πλούσια ποιητή παραγωγή των ημερών μας και ο κοινωνικός αναβρασμός που εκδηλώνεται στην ελληνική πολιτεία λόγω των οξυμένων οικονομικών προβλημάτων, υπάρχει περίπτωση να θέσει της προϋποθέσεις για τη δημιουργία μιας «Ποίησης της Κρίσης», που θα ασχοληθεί με τα φλέγοντα ζητήματα της εποχής;

Οι οικονομικές κρίσεις είναι συνήθως και ηθικές. Είναι επίσης πολυπαραγοντικές και αναπόφευκτα επηρεάζουν κάθε τομέα της ανθρώπινης ζωής και έκφρασης. Οι ποιητές είναι πάντοτε ευαίσθητοι δέκτες προβλημάτων και προβληματισμών. Οι ταμπέλες όμως νομίζω ότι είναι λίγο βιαστικές. Και ίσως και αδόκιμες. Εάν δούμε τους ποιητές ανά τους αιώνες, ασχολούνταν εξ ορισμού με τα ζητήματα της εποχής τους με τον τρόπο τους, οι δε Έλληνες ποιητές υπήρξαν ανέκαθεν ευαισθητοποιημένοι στις εθνικές επιδιώξεις, ανακατατάξεις, νίκες και ήττες. Οι ποιητές ήταν, είναι και θα είναι παρόντες ακόμα και όταν οι περισσότεροι ευημερούν. Δεν νομίζω ότι προσδίδει κάτι ο όρος «Ποίηση της κρίσης».

Έχετε κάποια αξίωση από τους ομότεχνούς σας, για τον ρόλο που θα έπρεπε να διαδραματίσουν σήμερα; Ποια είναι, πιστεύετε, η μεγαλύτερη πλάνη που θα πρέπει να αποφύγει ένας ποιητής;

Ο ρόλος των σύγχρονων ποιητών δεν είναι διαφορετικός από τον ρόλο των ποιητών σε κάθε εποχή. Αντιμετωπίζουν προκλήσεις και κινδύνους, ατομικούς και συλλογικούς. Πρέπει να είναι «εις μικρόν γενναίοι» και να κωφεύουν στις Σειρήνες του λεγόμενου star system. Εκεί ελλοχεύει ο μεγαλύτερος κίνδυνος.

Ο Γκαίτε έλεγε: «Το ταλέντο τρέφεται στη μόνωση, μα ο χαρακτήρας στις τρικυμίες της ζωής». Ένας ποιητής πρέπει να είναι, κατά την γνώμη σας, μοναχικός άνθρωπος ή άτομο κοινωνικό που βυθίζεται στην τύρβη της ζωής;

Ο ποιητής οφείλει να είναι μπροστάρης στους αγώνες. Οπωσδήποτε θα περάσει φάσεις απομόνωσης και περισυλλογής, ενίοτε και σιωπής, όμως αυτές θα τον οδηγήσουν σε μεγαλύτερη δράση. Η σύγκρουση και η επανάσταση είναι μονόδρομος. Το πώς θα πραγματωθεί αυτό είναι επιλογή του κάθε ποιητή. Όλοι όμως πρέπει να βρίσκονται στο μετερίζι.

Αν η καλλιτεχνική δημιουργία αποτελεί ένα είδος ετεροχρονισμένης αντίδρασης απέναντι στα ερεθίσματα του περιβάλλοντός, μια εναλλακτικού τύπου δράση για εκείνους που δεν αντιδρούν άμεσα και έμπρακτα απέναντι στις καταστάσεις, μπορεί ένας καλλιτέχνης να είναι άνθρωπος της δράσης -  ενεργός πολίτης – ή χρειάζεται αναγκαστικά την απομόνωση για να δημιουργήσει;

Η ερώτηση αναφέρεται όχι στον τρόπο που επεξεργαζόμαστε τα προσωπικά βιώματα, αλλά τον τρόπο που αντιδρούμε σε συλλογικές προκλήσεις. Νομίζω ότι έχουν παρέλθει πλέον οι εποχές όπου ο Προυστ απομονωνόταν σε ένα δωμάτιο επενδεδυμένο με φελλό, για να γράψει ένα μυθιστόρημα – ποταμό. Ο ποιητής εισπράττει, επεξεργάζεται, μορφοποιεί, αντιδρά, πυροβολεί με λέξεις. Το διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στο ερέθισμα και την αντίδραση μπορεί να είναι διαφορετικό. Από κει και πέρα είναι μονόδρομος. Αλλιώς θα μείνουμε για πάντα «ποιητές της Κυριακής».

Τι να περιμένουμε από εσάς στο εγγύς μέλλον; Έχετε κάποια συγγραφικά σχέδια που μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας;

Αυτή τη στιγμή «κυοφορείται» η τέταρτη συλλογή μου, που μάλλον θα αποτελέσει ένα είδος τριλογίας μαζί με τις Ελλάμψεις και τα Ριζώματα. Είναι επίσης πιθανή η επανέκδοση κάποιων ενοτήτων ποιημάτων που έχουν εμφανιστεί σε Ανθολογίες, και μάλιστα η επανέκδοση θα είναι διευρυμένη. Από κει και πέρα, δεν κρύβω ότι επιθυμώ να δοκιμάσω τις δυνατότητές μου στον πεζό λόγο. 

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ:

Η Δρ. Χριστίνα-Παναγιώτα Μανωλέα (λογοτεχνικό ψευδώνυμο: Αριάδνη Πορφυρίου) σπούδασε ελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στη συνέχεια ακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Λονδίνο, από το Πανεπιστήμιο του οποίου αναγορεύτηκε διδάκτωρ στην Κλασική Φιλολογία το 2002. Έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από τον Μάρτιο του 2020 είναι Λέκτωρ Ελληνικής Φιλολογίας στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Διδαξε στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο από το 2004 έως το 2020 τα αντικείμενα «Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό» και «Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία». Έχει επίσης διδάξει Αρχαία Ελληνική Ρητορική στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστήμιο Πατρών και Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Ερευνητικά κινείται στην πρόσληψη της αρχαιοελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης στον Νεοπλατωνισμό, αλλά και σε Βυζαντινούς και Νεοέλληνες συγγραφείς. Έχει συμμετάσχει σε 33 διεθνή επιστημονικά συνέδρια. Είναι συγγραφέας του βιβλίου The Homeric tradition in Syrianus (Θεσσαλονίκη, 2004), συνεκδότης του βιβλίου Studies in Hermias (Βrill, 2020) και επίσης 24 άρθρων σε ελληνικά και ξένα περιοδικά και συλλογικούς τόμους.

Η σπουδές και η διδασκαλία της την οδήγησαν σε μονοπάτια λογοτεχνικά. Έχει εκδώσει σε ηλεκτρονική μορφή (e-book) την ποιητική συλλογή ΚΑΡΦΙ (2017) στα 24 Γράμματα, η δε ποιητική της συλλογή Ελλάμψεις κυκλοφόρησε σε μορφή e- book το 2018 (24 Γράμματα) και σε έντυπη μορφή το 2020 (Εκδόσεις Δρόμων). Το 2020 κυκλοφόρησε και η ποιητική συλλογή της Ριζώματα (Εκδόσεις Δρόμων). Ποιήματα από το ΚΑΡΦΙ έχουν δημοσιευθεί στο Ημερολόγιο 2018 των Αιολικών Γραμμάτων (επιμέλεια Κώστα Βαλέτα). Οι Ελλάμψεις έλαβαν Α΄ Βραβείο Ποιητικής Συλλογής του 2018 από το λογοτεχνικό περιοδικό “Κέφαλος”. Το 2019 το ποίημά της “Το αίνιγμα της ζωής” πήρε το Α΄ Βραβείο στον ετήσιο διαγωνισμό Αθηνών της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών (ΠΕΛ). Έχει επίσης πάρει Γ΄ βραβείο από την “Αμφικτυονία Ελληνισμού” (2018 και 2019) και Α΄ έπαινο σε διαγωνισμούς της Βιβλιοθήκης Σπάρτου και του Σωματείου “Αθλέπολις” (2019). Η ενότητα ποιημάτων “Επαναστατών Ιστορίες” δημοσιεύτηκε στην 5η Ομαδική Ποιητική Συλλογή των Εκδόσεων Διάνυσμα (2018), ενώ ποιήματά της έχουν δημοσιευτεί σε συλλογικά έργα, όπως τα 101 Κλειδιά της διπλανής πόρτας (2019), Συνομιλώντας με τον Arthur Rimbaud (2020) και Συνομιλώντας με την Κατερίνα Γώγου (2020). Είναι Γενική Γραμματέας της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών (ΠΕΛ).

Με το κατοχυρωμένο λογοτεχνικό ψευδώνυμο Αριάδνη Πορφυρίου έχει εκδώσει τις εξής ποιητικές συλλογές:

1. ΚΑΡΦΙ, free e book, ISBN: 978-960-93-9496-3, Επίλεκτες Ψηφιακές Εκδόσεις: 24grammata.com, Σειρά: εν καινώ, Αριθμός σειράς: 185, Τόπος και Χρονολογία πρώτης έκδοσης: Αθήνα, 2017.

2. Ελλάμψεις, Εκδόσεις Δρόμων, Αθήνα 2020, ISBN: 978-960-694-437-6

Είχε προηγηθεί η έκδοση της συλλογής σε free e-book, ISBN: 978-618-00-0744-2, Επίλεκτες Ψηφιακές Εκδόσεις: 24grammata.com, Σειρά: εν καινώ, Αριθμός σειράς: 195, Τόπος και Χρονολογία πρώτης έκδοσης: Αθήνα, 2018

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ https://www.texnesonline.gr/