ΓΕΝΤΙ ΚΟΥΛΕ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΛΜΠΟΥΜ ΤΗΣ ΧΑΡΑΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ
Γεντί Κουλέ. Το φρούριο των Παλαιολόγων που μετέτρεψαν σε κάτεργο οι Τούρκοι. Εκεί φυλακίστηκαν διαβόητοι κακοποιοί και εκτελέστηκαν δεκάδες πατριώτες από τους Γερμανούς................
Οι φυλακές λειτούργησαν από το 1890 μέχρι το 1989. Εκεί φυλακίστηκαν μερικοί από τους διαβόητους εγκληματίες τη χώρας. Μεταξύ άλλων, ο φερόμενος ως «δράκος του Σέιχ Σου», ο λήσταρχος Τζατζάς, οι συμμορίτες του Φώτη Γιαγκούλα, αλλά και πολιτικοί κρατούμενοι τα χρόνια του εμφυλίου και της κυβέρνησης Μεταξά. Οι συνθήκες εγκλεισμού ήταν πολύ άσχημες και κατά περιόδους υπήρχαν μαρτυρίες για καψώνια αλλά και σκληρά βασανιστήρια των δεσμοφυλάκων προς τους κρατούμενους. Χαρακτηριστικά έλεγαν ότι οι φωνές και τα ουρλιαχτά των βασανισμένων ακούγονταν έξω από τα τείχη....
Ανηφορίζοντας στην Θεσσαλονίκη με αφετηρία το ιστορικό κέντρο, τα διάφορα πέτρινα σοκάκια, τα καφενεδάκια, τα μεζεδοπωλεία, ως μία άτυπη αλλά εν τέλει αποτελεσματική χρονομηχανή, μας ταξιδεύουν σε άλλες εποχές με την γραφικότητά τους να συμπληρώνεται από τα επιβλητικά κάστρα της πόλης. Κάπου εδώ βρίσκεται και η Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης, ένα αξιοθαύμαστο οχυρωματικό έργο το οποίο διαμορφώθηκε κατά κύριο λόγο στα χρόνια του Βυζαντίου. Η Ακρόπολη αποτελεί ουσιαστικά το άκρο της περιτειχισμένης έκτασης της πόλης. Απομονωμένο με επιπλέον οχύρωση, μιας που δεν χρησίμευε μόνο στην άμυνα αλλά αποτελούσε και κάτι σαν καταφύγιο σε περίπτωση εισβολής. Αιχμή του δόρατος της Ακροπόλεως το Επταπύργιο. Και αυτό με την σειρά του απομονωμένο από την Ακρόπολη και ακόμη πιο προσεγμένο στον τομέα της ασφάλειας, το γνωστό σήμερα ως Γεντί Κουλέ, αποτελούσε το βόρειο άκρο της πόλης και ένα πολύ δύσκολα προσπελάσιμο, τελευταίο καταφύγιο σε περίπτωση που όλη η πόλη ερχόταν υπό τον έλεγχο των κατακτητών. Αν και μικρό, το Γεντί Κουλέ, από την αρχή κατασκευάστηκε για να αποτελέσει το πιο απόρθητο φρούριο της Θεσσαλονίκης!
Δεν είναι δύσκολο λοιπόν να κατανοήσουμε για ποιον λόγο οι φυλακές που λειτούργησαν μεταγενέστερα στο κτιριακό αυτό συγκρότημα έμειναν στην ιστορία σαν ένας θρύλος και τραγουδήθηκαν όσο καμία άλλη φυλακή στην Ελλάδα.
Μπαίνοντας στις φυλακές αντικρίζουμε κάποια διοικητικά κτίρια (κάποια λειτουργούν ακόμη ως γραφεία) και συνεχίζοντας στο επόμενο επίπεδο συναντάμε το επισκεπτήριο...Κατέρρευσε πλέον η οροφή του επισκεπτηρίου αλλά η μορφή του παραμένει η ίδια. Ο επισκέπτης στεκόταν από την μεριά που είναι η κάμερα και ο φυλακισμένος πίσω από τα σίδερα. Πηγαίνοντας βαθύτερα στις φυλακές περνάμε τον μεγάλο διάδρομο και συναντάμε το παρατηρητήριο των φυλακών.
Στην Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης δεσπόζει το Επταπύργιο, μια από τις σκληρότερες ελληνικές φυλακές, όπου φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν χιλιάδες πολίτες τον περασμένο αιώνα. Είναι γνωστές με την οθωμανική ονομασία «Γεντί Κουλέ», που σημαίνει «επτά πύργοι» και πήραν το όνομά τους από τους επτά πύργους που κοσμούν τα τείχη της πόλης χωρίς να συμπεριλαμβάνονται τα μεσοπύργια....
Το κτίριο χτίστηκε την εποχή των Παλαιολόγων ως φρούριο για να στρατοπεδεύει η φρουρά και να καταφεύγουν οι κάτοικοι σε περίπτωση επιθέσεων ή ξαφνικών επιδρομών. Στα τέλη του 19ου αιώνα τα φρούρια δεν είχαν την ίδια αμυντική αξία και οι Τούρκοι το μετέτρεψαν σε φυλακή. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, το Γεντί Κουλέ πέρασε στην κυριότητα του ελληνικού κράτους και χτίστηκαν βοηθητικοί χώροι ώστε το κτίριο να είναι λειτουργικό. Υπήρχε εσωτερική αυλή που ήταν χωρισμένη με φράχτες σε τμήματα, παρατηρητήριο, εκκλησάκι, κελιά απομόνωσης, φυλακές γυναικών και στρατιωτική πτέρυγα. Ο χώρος εκτελέσεων βρισκόταν 300 μέτρα έξω από τις φυλακές, όπου εκτελέστηκαν αρκετοί κατάδικοι αλλά και αγωνιστές από τις γερμανικές δυνάμεις την περίοδο της κατοχής....
Το εσωτερικό των φυλακών, αν και μικρό, είναι αρκετά πολύπλοκο. Η είσοδος για την στρατιωτική πτέρυγα είναι ξεχωριστή από αυτήν που οδηγεί στο υπόλοιπο συγκρότημα. Με το πέρασμα από το κατώφλι της κεντρικής εισόδου συναντάμε κάποια γραφεία καθώς και το ιατρείο της φυλακής ενώ από τα δεξιά μας, στο βάθος, βρίσκονται οι θάλαμοι της απομόνωσης. Μπροστά από την βαριά σιδερένια πόρτα ανοίγεται ο διάδρομος και από τα δεξιά του, τα στενάχωρα κελιά των εκάστοτε απομονωμένων κρατουμένων. Η φρίκη φαίνεται να έχει ποτίσει τους τσιμεντένιους αυτούς τοίχους, τους σιωπηλούς μάρτυρες δυσάρεστων καταστάσεων του παρελθόντος.Η απομόνωση αποτελεί ουσιαστικά και το μοναδικό σημείο όπου συναντούμε κελιά. Οι κρατούμενοι βρισκόταν στοιβαγμένοι σε θαλάμους οι οποίοι σήμερα δεν αποτελούν κομμάτι του επισκέψιμου χώρου. Με την είσοδο στην καρδιά του Επταπυργίου βρισκόμαστε στο έξυπνα διαμορφωμένο και καλά ασφαλισμένο επισκεπτήριο που επιτρέπει την άμεση επαφή του κρατουμένου με τον επισκέπτη πίσω από τις υπερενισχυμένες, διπλές σιδερένιες περιφράξεις.
Η επιστολή στο μητροπολίτη Τον Αύγουστο του 1915 τριάντα φυλακισμένοι του Γεντί Κουλέ έστειλαν επιστολή στον τότε μητροπολίτη Θεσσαλονίκης να μεσολαβήσει ώστε να χωριστούν από το διαμέρισμα των υπολοίπων φυλακισμένων «οι οποίοι είναι χασισοπόται και μέθυσοι και διαφθείρουν τα ήθη των». Τόσο οι εγκληματίες που φυλακίστηκαν σε ισόβια όσο και οι φυλακισμένοι για ήπια παραπτώματα, έμεναν στα ίδια διαμερίσματα με αποτέλεσμα να υπάρχουν έντονες διαμαρτυρίες. Αυτός ήταν ένας ακόμη λόγος που οι οι κρατούμενοι αποκαλούσαν το Γεντί Κουλέ «υγρό τάφο»....
Το 1922 ο Γ. Ιορδάνου σε κείμενο του «Από τον τάφο των ζωντανών» περιγράφει τις συνθήκες κράτησης στο Γεντί Κουλέ: «Ήτο η 28η Μαρτίου του 1918. Αλλ’ όσον μεγάλη είναι η χαρά δια τον έξω κόσμον, τόσον ο αντίκτυπος αυτής εις θλίψην και μελαγχολίαν καθίσταται αισθητότερος εις τον ατυχή κατάδικον. Και ήμην τότε, 22 ετών»...
Το μαρτύριο όσων φυλακίζονταν στο Γεντί Κουλέ αποτυπώνεται και στο ρεμπέτικο τραγούδι του Βαγγέλη Παπάζογλου «Πέντε χρόνια δικασμένος» το οποίο ηχογραφήθηκε το 1934. Στους στίχους αναφέρονται οι δυσκολίες ενός φυλακισμένου του Γεντί Κουλέ: «Πέντε χρόνια δικασμένος μέσα στο Γεντί Κουλέ, από το πολύ σικλέτι το’ ριξα στο ναργιλέ»....
Την περίοδο της κατοχής περισσότεροι από 500 κρατούμενοι στο Γεντί Κουλέ εκτελέστηκαν. Δεκάδες ακόμη φυλακίστηκαν από το χουντικό καθεστώς. Οι πολιτικοί κρατούμενοι συχνά διαμαρτύρονταν για τις συνθήκες κράτησης και τη συμπεριφορά των δεσμοφυλάκων....
Το άγρυπνο βλέμμα του φρουρού, πίσω από την ενισχυμένη πόρτα παρακολουθεί τις κινήσεις των κρατουμένων κατά τον προαυλισμό τους.
Η κατάσταση δεν βελτιώθηκε ιδιαίτερα μέχρι που ένας πολιτικός κρατούμενος, ο καθηγητής Γεώργιος Αλέξανδρος Μαγκάκης, ο οποίος είχε φυλακιστεί στο Γεντί Κουλέ την περίοδο της χούντας, κινητοποιήθηκε για να κλείσουν οριστικά οι φυλακές. Παράλληλα κινητοποιήθηκε και η αντιεισαγγελέας Πρωτοδικών, Μ. Χρ. Γιαταγάνα, η οποία αποκάλυψε σε ειδική αναφορά προς την Εισαγγελία, ότι οι συνθήκες κράτησης ήταν απαράδεκτες. Σταδιακά οι πολίτες ξεκίνησαν να ασκούν πιέσεις υπέρ της απομάκρυνσης των φυλακών από το Γεντί Κουλέ....
Το 1989 οι φυλακές έκλεισαν και μεταφέρθηκαν στα Διαβατά. Το Γεντί Κουλέ περιήλθε στην κυριότητα του Υπουργείου Πολιτισμού και μετατράπηκε σε μουσείο, όπου οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν εκθέσεις σχετικές με την βυζαντινή περίοδο και να θαυμάσουν από τα τείχη του τη θέα της Θεσσαλονίκης....
Το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», του Απόστολου Καλδάρα, είναι ένα από τα πιο γνωστά ρεμπέτικα τραγούδια, που έχει τραγουδηθεί από πολλούς καλλιτέχνες σε επανεκτελέσεις (Γιάννης Πουλόπουλος, Γιώργος Νταλάρας, Τζένη Βάνου, Μαρινέλα, Γιώτα Λύδια και άλλοι). Κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1947 με τη φωνή της Στέλλας Χασκίλ. Το τραγούδι γράφτηκε με αφορμή τις συλλήψεις αριστερών κατά τον Εμφύλιο και ο Καλδάρας το εμπνεύστηκε κοιτώντας τις φυλακές του Γεντί Κουλέ στη Θεσσαλονίκη, όπου οδηγούνταν κάποιοι από τους συλληφθέντες....
Ο Τρικαλινός συνθέτης και στιχουργός είχε εγκαταλείψει την πατρίδα του και βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη, όπου σπούδαζε στη Γεωπονική και παράλληλα δούλευε σαν μουσικός. Αριστερός και ο ίδιος, είχε διηγηθεί σε συνέντευξή του στον ερευνητή ρεμπέτικου τραγουδιού, Παναγιώτη Κουνάδη, πώς έγραψε το τραγούδι: «Ήμουν στη Θεσσαλονίκη, με την πρώτη κυβέρνηση του Οκτώβρη του 1944. Μετά τον Δεκέμβρη άρχισαν οι πρώτες συλλήψεις των αριστερών, των κομμουνιστών, που τους πιάναν και τους κλείναν στο Γεντί Κουλέ. Εγώ τότε είχα ένα φίλο με τον οποίο συνεργαζόμαστε, στα διάφορα κουτούκια εκεί πέρα, ονόματι -καλή του ώρα κι αυτός πέθανε, Θεός σχωρέστον- τον Μίγκο. Τον Χρήστο τον Μίγκο. Αυτός καθόταν στην Ακρόπολη επάνω, κάτω από το Επταπύργιο – το Γεντί Κουλέ. Και μ’ έπαιρνε ταχτικά να πάμε να πιούμε κανένα ουζάκι στη γριά, έτσι την έλεγε τη μάνα του. Πίναμε τα ουζάκια, τα λέγαμε. Διάφορα πράγματα για τη δουλειά από δω, από ‘κει. Λοιπόν μια φορά έφυγα, θυμάμαι ήταν σούρουπο κι εκεί που φεύγαμε το βλέπω -δεν ξέρω έτσι κι άλλες φορές το ‘βλεπα. Εκείνη τη φορά μου ‘κανε εντύπωση πως ήταν σούρουπο, η βραδιά διαφορετική, ποιος ξέρει και βλέπω τη σιλουέτα του Επταπυργίου, των τειχών εκεί πέρα που ήταν οι φυλακές και μου ‘κανε εντύπωση. Κοίτα, τώρα λέω, εκεί μέσα πίσω απ’ τα τείχη αυτά είναι οι φυλακές. Και ‘κει μαζεύουν αυτούς τους ανθρώπους και τους κλείνουν φυλακή. Κι έτσι αυτή η εικόνα μου ‘δωσε την έμπνευση να γράψω το τραγούδι αυτό. Το ‘γραψα τότε στις αρχές του ’45». Οι στίχοι του τραγουδιού ενόχλησαν τη λογοκρισία, η οποία το απαγόρευσε. Έτσι ο Καλδάρας αναγκάστηκε να αλλάξει τους στίχους....
Οι αρχικοί στίχοι που απορρίφθηκαν: Νύχτωσε και στο Γεντί, το σκοτάδι είναι βαθύ, κι όμως ένα παλικάρι δεν μπορεί να κοιμηθεί. Άραγε τι περιμένει, όλη νύχτα ως το πρωί, στο στενό το παραθύρι, που φωτίζει το κελί. Πόρτα ανοίγει, πόρτα κλείνει, μα διπλό είναι το κλειδί, τι έχει κάνει και το ρίξαν το παιδί στη φυλακή....
Οι στίχοι που εγκρίθηκαν: Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι, το σκοτάδι είναι βαθύ, κι όμως ένα παλικάρι δεν μπορεί να κοιμηθεί. Άραγε τι περιμένει, όλη νύχτα ως το πρωί, στο στενό το παραθύρι, που φωτίζει με κερί. Πόρτα ανοίγει, πόρτα κλείνει, με βαρύ αναστεναγμό, ας μπορούσα να μαντέψω της καρδιάς του τον καημό. Μετά την αλλαγή των στίχων το τραγούδι ηχογραφήθηκε με τη Στέλλα Χασκίλ και σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Εξαιτίας της λογοκρισίας, έχασε τον αρχικό του χαρακτήρα και ερμηνεύτηκε ως ερωτικό τραγούδι που περιγράφει τον καημό κάποιου ερωτευμένου. Μάλιστα το 1949 ο Μάνος Χατζιδάκις σε εκδήλωση για το ρεμπέτικο, κατά τη διάλεξη του ανέφερε για το τραγούδι: «Ο ερωτισμός προχωράει και θίγει ακέραια το ανικανοποίητο, δίνοντας μια τόσο λεπτή μα έντονη αίσθηση μιας βαριάς ατμόσφαιρας λες και προμηνούσε ένα άγχος, μια καταιγίδα». Η «Μηχανή του Χρόνου» κατέγραψε την λογοκριμένη έκδοση με την βοήθεια των νεαρών μουσικών που εμφανίζονται στο ουζερί «Μπαζαγιάζι» στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Έπαιξαν το απαγορευμένο τραγούδι μέσα στην αυλή των φυλακών η οποία λόγω των βασανισμών και των άθλιων συνθηκών κράτησης απέκτησε τον χαρακτηρισμό κάτεργο..
Η θέα ολόκληρης σχεδόν της Θεσσαλονίκης από το Γεντί Κουλέ .ανταμοίβει τον επισκέπτη.
Tο Γεντί Κουλέ δεν είναι τυχαία πολυτραγουδισμένο. Είναι μία ιδιαίτερη φυλακή η οποία σου γεννά διάφορα συναισθήματα και γι'αυτό πιστεύω πως ο "Γεντικουλές" θα έχει χαραχτεί βαθειά στις μνήμες όσων πέρασαν από εκεί είτε ως κρατούμενοι είτε ως επισκέπτες.
Με την έξοδο από τις φυλακές του Γεντί Κουλέ, οι πολυκατοικίες της Άνω Πόλης, σου υπενθυμίζουν πως βρίσκεσαι (στο 2017.).. Όπως όταν ξυπνάς απότομα από τον εφιάλτη και προσπαθείς να υπενθυμίσεις στον εαυτό σου πως όλα είναι φυσιολογικά. Η εμπειρία στο απομακρυσμένο Επταπύργιο είναι μοναδική και όχι τυχαία. Αν και το κλίμα είναι βαρύ στον τόπο αυτό που είναι άρρηκτα συνδεμένος με κακουχίες, βασανιστήρια, θανάτους, η περιήγηση συναρπάζει. Το κάθε άψυχο αντικείμενο, σου λέει και από μία ιστορία, αγγίζεις τις αναμνήσεις, νιώθεις σχεδόν να βλέπεις τις φιγούρες των ανθρώπων: Ταλαιπωρημένοι, έγκλειστοι στις μυθικές φυλακές-φρούριο της Θεσσαλονίκης... Όσοι τις έζησαν μιλούν για φρίκη. Φρίκη την οποία υπέστησαν οι κρατούμενοι των φυλακών που από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι το 1989 λειτούργησαν υπό την επιμέλεια των Τούρκων, αρχικά, και στην συνέχεια των Ελλήνων, με σκοπό να συνετίζουν τους πότε δίκαια και πότε άδικα καταδικασμένους...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου