«Εννέα τινές φασιν τας μούσας είναι. Εγώ δε φημί Λεσβίαν Μούσαν την δεκάτην.» Πλάτων
 |
| Σαπφώ. Τοιχογραφία από την Πομπήια |
Η Σαπφώ, γενική της Σαπφούς, (αιολική διάλεκτος Ψάπφω, αποκαλούμενη και Σαπφώ η Λέσβια από τον τόπο καταγωγής της) (~ 630 - 570 π.Χ.), ήταν Eλληνίδα λυρική ποιήτρια από τη Λέσβο, ιδιαίτερα γνωστή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα για τα ποιήματά της.
Για τη ζωή της ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά. Είναι πιθανό ότι γεννήθηκε στην Ερεσό της Λέσβου. Ήταν σύγχρονη του Αλκαίου και του Πιττακού. Πατέρας της αναφέρεται ο Σκαμανδρώνυμος και μητέρα της η Κλεΐς. Είχε επίσης τρεις αδελφούς, τον Λάριχο, τον Χάραξο και τον Ευρύγιο.
Ο φιλόσοφος Μάξιμος ο Τύριος (β΄ μισό του 2ου μ.Χ. αι.), την περιγράφει ως μικρόσωμη και μελαχρινή («μικρά και μέλαινα»). Σύμφωνα με το βυζαντινό λεξικό Σούδα, πιθανότατα παντρεύτηκε έναν πλούσιο από την Άνδρο, τον Κερκύλα, με τον οποίο απέκτησε μια κόρη, που ονομάστηκε Κλεΐδα σύμφωνα με το έθιμο της εποχής. Λόγω πολιτικών αναταραχών στη Λέσβο που οδήγησαν την αριστοκρατία του νησιού σε εξορία από την πρωτεύουσα Μυτιλήνη, η Σαπφώ κατέφυγε προσωρινά στη Σικελία. Αργότερα, μετά την κατάλυση της τυραννίας, επί Πιττακού του Μυτιληναίου, γύρισε στη Μυτιλήνη, συγκέντρωσε γύρω της νεαρές όμορφες φίλες από την αριστοκρατία του νησιού και των μικρασιατικών πόλεων, για να τους διδάξει τις τέχνες της μουσικής και της ποίησης, στην υπηρεσία της Αφροδίτης και των Μουσών. Αυτή η σχέση, που ήταν εμπνευσμένη από θρησκευτικές ιδέες, δεν ήταν κάτι που έκανε πρώτη η Σαπφώ. Μαρτυρείται ότι και άλλες γυναίκες της εποχής διατηρούσαν τέτοιου είδους ωδεία. Όμως η σχέση της Σαπφούς με τις μαθήτριές της θεωρήθηκε αργότερα απρεπής, επειδή είχε και ερωτικές διαστάσεις και γι' αυτό έμεινε στην ιστορία ως «λεσβιακός έρως».
Ένας μεταγενέστερος θρύλος λέει ότι η Σαπφώ, λόγω του ανεκπλήρωτου έρωτά της για τον όμορφο νέο Φάωνα, που την απέρριψε και την εγκατέλειψε, έπεσε από τα βράχια της Λευκάδας στη θάλασσα. Δεν είναι όμως γνωστό, αν υπήρξε καν πρόσωπο με αυτό το όνομα ή αν πρόκειται για θρύλο. Πιθανότατα πρόκειται για παρερμηνεία κάποιου ποιήματός της, όπου η Σαπφώ εξυμνεί την ομορφιά του Φάωνα, ακόλουθου της Αφροδίτης
Η γνώμη των αρχαίων για τη Σαπφώ
 |
Η Σαπφώ σε προτομή
του 2ου αι. μΧ από τη Ρώμη
(αντίγραφο του 4ου αι. πΧ).
Μουσείο Νόιες Βερολίνου.
|
Η Σαπφώ θεωρείται με την ποίησή της, που ήταν γραμμένη στην αιολική διάλεκτο, ως η σημαντικότερη λυρική ποιήτρια της αρχαιότητας. Ο Πλάτων την ονομάζει «σοφή» και «δέκατη Μούσα», ο Ανακρέων «ηδυμελή», ο Λουκιανός «μελιxρόν αύχημα Λεσβίων» οι Ιουλιανός και Αντίπατρος «θηλυκό Όμηρο» και «τιμή Λεσβίων γυναικών», ενώ ο Στράβων «θαυμαστόν τέρας». Ο Οράτιος στη 2η ωδή του μας λέει ότι ακόμα και οι νεκροί στον κάτω κόσμο ακούν τα τραγούδια της με θαυμασμό σε ιερή σιγή.
Μετά τον θάνατό της στην πατρίδα της Λέσβο έκοψαν νόμισμα με τη μορφή της. Στις Συρακούσες και στην Πέργαμο στήθηκαν αγάλματά της, ενώ στις Συρακούσες κατασκευάστηκε και ένα κενοτάφιο σε ανάμνησή της.
Σε μεταγενέστερη όμως εποχή, οι Αττικοί κωμωδιογράφοι τη δυσφήμησαν για ομοφυλοφιλικές τάσεις (εξ ου και ο όρος λεσβία). Αφορμή για τις φήμες υπήρξε πιθανόν το ότι η Σαπφώ εκδήλωνε έντονο συναισθηματισμό προς τις μαθήτριές της. Μολονότι κανένας από τους συγγραφείς δεν αναφέρει κάτι σχετικό μέχρι την εποχή του Αριστοτέλη, οι κρίσεις αυτές για τη Σαπφώ επικράτησαν. Μάλιστα αναφέρεται ότι η Σαπφώ είχε ερωτευθεί την Ατθίδα, την Τελέσιππα και τη Μεγάρα. Σύγχρονοί μας μελετητές εκφράζουν αμφιβολίες για το αν η Σαπφώ ήταν όντως λεσβία.
Απήχηση στα μεταγενέστερα χρόνια
Καθώς τον έβδομο αιώνα μ.Χ. τα ποιήματα της Σαπφούς εξακολουθούσαν ακόμη να διαβάζονται στην Αίγυπτο και αργότερα στην εποχή των Κομνηνών η Πατριαρχική Σχολή περιελάμβανε στην ύλη της ποιητές όπως η Σαπφώ και ο Πίνδαρος, μάλλον δεν υπήρξε κάποια επίσημη επιβολή λογοκρισίας από την Χριστιανική Εκκλησία. Είναι όμως πιθανό, πολλά από τα έργα της να χάθηκαν λόγω της μη αντιγραφής τους, εξαιτίας της χαμηλής ζήτησης που ίσως είχαν μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού και στα πλαίσια μιας πιο αυστηρής άποψης για την ηθική. Ο επίσης Μυτιληνιός σύγχρονος ποιητής Οδυσσέας Ελύτης την περιέγραψε σαν μια «μακρινή εξαδέλφη» του με την οποία μεγάλωσαν παίζοντας «στους ίδιους κήπους, γύρω από τις ίδιες ροδιές, πάνω απ' τις ίδιες στέρνες» και της αφιέρωσε ένα από τα μικρά του έψιλον. Το 1986 κυκλοφόρησε στην Ελλάδα ο δίσκος «Σαπφώ» σε μουσική του Σπύρου Βλασσόπουλου και παραγωγή του Διονύση Σαββόπουλου, με μελοποιήσεις 12 ποιημάτων της Σαπφούς σε μετάφραση του Σωτήρη Κακίση, και ερμηνεία της Αλέκας Κανελλίδου.
Ο αστεροειδής 80 Σαπφώ (80 Sappho), που ανακαλύφθηκε το 1864, πήρε το όνομά του από τη λυρική αυτή ποιήτρια.
Sappho e Alcaeus - Sir Lawrence Alma-Tadema
Έργα
Η Σαπφώ έγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου). Η ποίησή της δονείται από αυθορμητισμό και έντονα αισθήματα. Αρκετοί από τους στίχους της μαρτυρούν έντονο ερωτισμό και λυρισμό. Από τα ποιήματά της, που συνέλεξαν οι Αλεξανδρινοί και δημοσίευσαν σε βιβλία, τα πιο διάσημα ήταν οι Ύμνοι και τα Επιθαλάμια. Ίσως κανένας άλλος λογοτέχνης δεν μπορεί να συγκριθεί με τη Σαπφώ στην ομορφιά της σκέψης, στον μελωδικό της στίχο και στην ένταση των αισθημάτων της. Εκτός από μικρά αποσπάσματα, έχουν διασωθεί ολόκληρα μόνο ένας Ύμνος στην Αφροδίτη («Ποικιλόθρον' αθάνατ' Αφρόδιτα»), η Ωδή «Ότωι τις έραται» και ένα αναφερόμενο στο μύθο της Ηούς (Αυγής) και του Τιθωνού, που ανακαλύφθηκε από αποκατάσταση παπύρου της Οξυρρύγχου και εκδόθηκε το 2005. Αυτά υπάρχουν μεταφρασμένα στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.
Τρία επιγράμματα με το όνομα της Σαπφούς, από τον Στέφανο του Μελέαγρου, υπάρχουν στην Παλατινή Ανθολογία, εντονότατα αμφισβητούμενα (VI 269, VII 489, VII 505).
Τον καιρό της Σαπφούς - Τζον Γουίλιαμ Γκόντγουαρντ
ΠΟΙΗΜΑΤΑ
Ύμνος προς την Αφροδίτη
Ποικιλόθρον᾽ ἀθάνατ᾽ ᾽Αφρόδιτα,
παῖ Διός, δολόπλοκε, λίσσομαί σε
μή μ᾽ ἄσαισι μήτ᾽ ὀνίαισι δάμνα,
πότνια, θῦμον.
ἀλλά τυίδ᾽ ἔλθ᾽, αἴποτα κἀτέρωτα
τᾶς ἔμας αὔδως αἴοισα πήλγι
ἔκλυες πάτρος δὲ δόμον λίποισα
χρύσιον ἦλθες
ἄρμ᾽ ὐποζεύξαια, κάλοι δέ σ᾽ ἆγον
ὤκεες στροῦθοι περὶ γᾶς μελαίνας
πύκνα δινεῦντες πτέῤ ἀπ᾽ ὠράνω αἴθε
ρος διὰ μέσσω.
αῖψα δ᾽ ἐξίκοντο, σὺ δ᾽, ὦ μάκαιρα
μειδιάσαισ᾽ ἀθανάτῳ προσώπῳ,
ἤρἐ ὄττι δηὖτε πέπονθα κὤττι
δηὖτε κάλημι
κὤττι μοι μάλιστα θέλω γένεσθαι
μαινόλᾳ θύμῳ, τίνα δηὖτε πείθω
μαῖς ἄγην ἐς σὰν φιλότατα τίς τ, ὦ
Ψάπφ᾽, ἀδίκηει;
καὶ γάρ αἰ φεύγει, ταχέως διώξει,
αἰ δὲ δῶρα μὴ δέκετ ἀλλά δώσει,
αἰ δὲ μὴ φίλει ταχέως φιλήσει,
κωὐκ ἐθέλοισα.
ἔλθε μοι καὶ νῦν, χαλεπᾶν δὲ λῦσον
ἐκ μερίμναν ὄσσα δέ μοι τέλεσσαι
θῦμος ἰμμέρρει τέλεσον, σὐ δ᾽ αὔτα
σύμμαχος ἔσσο.
Rudolf Weyr (1889) -Βιέννη, κήπος του λαού
Μετάφραση
Οµορφόθρονη αθάνατη Αφροδίτη,
κόρη του ∆ία, σου δέοµαι, δολοπλέχτρα,
µε πίκρες και καηµούς µη, ∆έσποινα,
παιδεύεις την ψυχή µου
κόρη του ∆ία, σου δέοµαι, δολοπλέχτρα,
µε πίκρες και καηµούς µη, ∆έσποινα,
παιδεύεις την ψυχή µου
µα έλα µου, αν και κάποτε, από πέρα
µακριά, το κάλεσµά µου όµοι' αγροικώντας,
ήρθες, το πατρικό παλάτι αφήνοντας
και το χρυσό σου αµάξι
µακριά, το κάλεσµά µου όµοι' αγροικώντας,
ήρθες, το πατρικό παλάτι αφήνοντας
και το χρυσό σου αµάξι
ζεύοντας κι όµορφα στρουθιά πετώντας
γοργά στη γη σε φέρανε τη µαύρη
παν' απ' τον ουρανό µε φτεροκόπηµα
πυκνό µεσ' στον αιθέρα`
γοργά στη γη σε φέρανε τη µαύρη
παν' απ' τον ουρανό µε φτεροκόπηµα
πυκνό µεσ' στον αιθέρα`
κι ως έφτασαν ταχιά, χαµογελώντας
µε την αθάνατη όψη, ω µακαρία,
µε ρώτησες σαν τι και πάλι νάπαθα,
τι σε καλώ κοντά µου,
µε την αθάνατη όψη, ω µακαρία,
µε ρώτησες σαν τι και πάλι νάπαθα,
τι σε καλώ κοντά µου,
τι λαχταρά η ψυχή µου η φρενιασµένη
τόσο πολύ να γίνει: - "Ποια και πάλι
θες η Πειθώ να φέρει στην αγάπη σου;
Σαπφώ, ποια σ' αδικάει;
τόσο πολύ να γίνει: - "Ποια και πάλι
θες η Πειθώ να φέρει στην αγάπη σου;
Σαπφώ, ποια σ' αδικάει;
Γιατί αν φεύγει, γοργά από πίσω θάρθει,
κι αν δεν παίρνει σου δώρα, θα σου φέρει`
τώρ' αν δε σ' αγαπάει, θα σ' αγαπήσει
και δίχως να το θέλει".
κι αν δεν παίρνει σου δώρα, θα σου φέρει`
τώρ' αν δε σ' αγαπάει, θα σ' αγαπήσει
και δίχως να το θέλει".
Ω, έλα µου και τώρα, κι' απ' τις µαύρες
τις έγνοιες λύσε µε, κι ό,τι ν' αληθέψει
ποθεί η ψυχή µου τέλεσ' το κι ατή σου
συ γίνε ο βοηθός µου.
τις έγνοιες λύσε µε, κι ό,τι ν' αληθέψει
ποθεί η ψυχή µου τέλεσ' το κι ατή σου
συ γίνε ο βοηθός µου.
Μετάφραση: Παναγής Λεκατσάς
Sappho and Erinna in a Garden at Mytilene (1864) by Simeon Solomon
Φαίνεταί μοι κῆνος ἴσος θέοισιν
ἔμμεν᾽ ὤνηρ, ὄττις ἐνάντιός τοι
ἰσδάνει καὶ πλάσιον ἆδυ φωνεί-
σας ὐπακούει
καὶ γελαίσας ἰμέροεν. τό μ᾽ ἦ μάν
καρδίαν ἐν στήθεσιν ἐπτόαισεν.
ὢς γὰρ ἔς σ᾽ ἴδω βρόχε᾽, ὤς με φώνη-
σ᾽ οὖδεν ἔτ᾽ εἴκει,
ἀλλὰ κὰμ μὲν γλῶσσα ἔαγε, λέπτον
δ᾽ αὔτικα χρῶι πῦρ ὐπαδεδρόμακεν,
ὀππάτεσσι δ᾽ οὖδεν ὄρημμ᾽, ἐπιρρόμ-
βεισι δ᾽ ἄκουαι,
ἀ δέ μ᾽ ἴδρως κακχέεται, τρόμος δέ
παῖσαν ἄγρει, χλωροτέρα δὲ ποίας
ἔμμι, τεθνάκην δ᾽ ὀλίγω ᾽πιδεύης
φαίνομ᾽ ἔμ᾽ αὔται·
ἀλλὰ πᾶν τόλματον, ἐπεὶ +καὶ πένητα
Βίνι Ρίμ (1865-70) Μάρμαρο
Αμερικάνικο Μουσείο Τέχνης Σμιθσόνιαν στην Ουάσιγκτον
Αμερικάνικο Μουσείο Τέχνης Σμιθσόνιαν στην Ουάσιγκτον
Μετάφραση i
Άλλος θεός μου φαίνεται εκείνος που αντικρύ σου
θωρεί το χαμόγελιο σου, κι ακούγει τη φωνή σου.
Κι εμένα μες στα στήθια μου επήδηξ' η καρδιά μου,
καθώς επρωτοκοίταξα, και πιάσθηκ' η λαλιά μου.
Γλώσσα δεν είχα για μιλιά, στο αίμα μου μιά λαύρα
λεπτή εκρυφοχύθηκε, τα έβλεπα όλα μαύρα,
δεν άκουγα παρά βοητό, πετούσα σαν το ψάρι,
ο ίδρος μ' επερέχυνε, και σαν ξηρό χορτάρι
χλωμή σαν σε θωρούσα,
δεν ήξερα αν επέθανα, ή αν ακόμα ζούσα.
Μετάφραση Αργύρης Εφταλιώτης
Ο θάνατος της Σαπφούς - Γκυστάβ Μορώ (1870)
Ιδιωτική συλλογή
Ιδιωτική συλλογή
Μετάφραση ii
Θεός μου φαίνεται στ΄ αλήθεια εμένα κείνος
ο άντρας που κάθεται αντίκρυ σου κι από
κοντά τη γλύκα της φωνής σου απολαμβάνει
και το γέλιο σου αχ που ξελογιάζει
και που λιώνει στο στήθος την καρδιά μου
σου τ΄ ορκίζομαι" γιατί μόλις που πάω να
σε κοιτάξω νιώθω ξάφνου μου κόβεται η μιλιά μου
μες στο στόμα η γλώσσα μου
στεγνώνει" πυρετός κρυφός με σιγοκαίει κι
ούτε βλέπω τίποτα ούτε ακούω μα
βουίζουν τ΄ αυτιά μου κι ένας κρύος ιδρώτας
το κορμί μου περιχάει" τρέμω σύγκορμη αχ
και πρασινίζω σάν το χόρτο και λέω πώς λίγο ακόμη"
λίγο ακόμη και πάει θα ξεψυχήσω.
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
ο άντρας που κάθεται αντίκρυ σου κι από
κοντά τη γλύκα της φωνής σου απολαμβάνει
και το γέλιο σου αχ που ξελογιάζει
και που λιώνει στο στήθος την καρδιά μου
σου τ΄ ορκίζομαι" γιατί μόλις που πάω να
σε κοιτάξω νιώθω ξάφνου μου κόβεται η μιλιά μου
μες στο στόμα η γλώσσα μου
στεγνώνει" πυρετός κρυφός με σιγοκαίει κι
ούτε βλέπω τίποτα ούτε ακούω μα
βουίζουν τ΄ αυτιά μου κι ένας κρύος ιδρώτας
το κορμί μου περιχάει" τρέμω σύγκορμη αχ
και πρασινίζω σάν το χόρτο και λέω πώς λίγο ακόμη"
λίγο ακόμη και πάει θα ξεψυχήσω.
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
Sappho (1895). Francis Coates Jones
Κέλομαι σε, Γογγύλα
κέλομαι σ᾽ ἀείδην
Γογγύλαν Ἄβανθι λάβοισα μα...
πᾶκτιν, ἆς σε δηὖτε πόθος τ...
ἀμφιπόταται
τὰν κάλαν· ἀ γὰρ κατάγωγις αὔτας σ᾽
ἐπτόαισ᾽ ἴδοισαν, ἔγω δὲ χαίρω·
καὶ γὰραὔτα δήποτ᾽ ἐμέμφετ᾽ ἄγνα
Κυπρογένηα...
κέλομαι σ᾽ ἀείδην
Γογγύλαν Ἄβανθι λάβοισα μα...
πᾶκτιν, ἆς σε δηὖτε πόθος τ...
ἀμφιπόταται
τὰν κάλαν· ἀ γὰρ κατάγωγις αὔτας σ᾽
ἐπτόαισ᾽ ἴδοισαν, ἔγω δὲ χαίρω·
καὶ γὰραὔτα δήποτ᾽ ἐμέμφετ᾽ ἄγνα
Κυπρογένηα...
Μετάφραση
Σε φωνάζω Γογγύλα
Φανερώσου πάλι κοντά μου
Το χιτώνα τον άσπρο σαν το γάλα όταν φοράς,
νά 'ξερες τους πόθους που σε τριγυρίζουν
όμορφη, και πώς χαίρομαι που δεν είμαι εγώ,
μα η ίδια η Αφροδίτη που σε μαλώνει.
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
Χάλκινη προτομή Ρωμαϊκής περιόδου
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης
Ατθίδα
Σαν άνεμος μου τίναξε ο έρωτας τη σκέψη
σαν άνεμος που σε βουνό βελανιδιές λυγάει.
'Ηρθες, καλά που έκανες, που τόσο σε ζητούσα
δρόσισες την ψυχούλα μου, που έκαιγε ο πόθος.
Από το γάλα πιο λευκή
απ' το νερό πιο δροσερή
κι από το πέπλο το λεπτό, πιο απαλή.
Από το ρόδο πιο αγνή
απ' το χρυσάφι πιο ακριβή
κι από τη λύρα πιο γλυκιά, πιο μουσική...
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
Το ποίημα Ατθίδα από τη Σαπφώ, μελοποιημένο από τον Σπύρο Βλασσόπουλο και ερμηνευμένο από την Αλέκα Κανελλίδου.
Αλκαίος και Σαπφώ
Τερακότα από τάφο στη Μήλο (480-460 π.Χ.)
Βρετανικό Μουσείο
Τερακότα από τάφο στη Μήλο (480-460 π.Χ.)
Βρετανικό Μουσείο
Το τραγούδι της Αριγνώτας
.....
Συχνά από τις Σάρδες σε μας δώ πέρα
η σκέψη της γυρίζει,
πως ζούσαμε μαζί,
τι εφάνταζες εμπρός της σα μια θεά,
κι η ποιο τρανή χαρά της
το δικό σου τραγούδι ήτανε πάντα.
Τώρα μέσα στις Λυδές γυναίκες ξεχωρίζει
καθώς σαν πέσει ο ήλιος
κι η σελήνη ροδοδάχτυλη λάμπει
τ' άστρα τ' άλλα σκοτεινιάζοντας
κι ίδια γύρω αφήνει το φώς της να απλωθεί
πα σ' αλμυρά πελάγη και σε πολύανθες χώρες.
Κι έχει πάρει γλυκιά δροσιά να χύνεται
τα ρόδα μοσχοβολούν και τ' απαλό χορτάρι
και το τριφύλλι ολούθε τ' ανθισμένο.
Κι εκείνη πέρα δώθε τριγυρίζει
την Ατθίδα θυμάμενη
η καρδιά της η τρυφερή από πόθο πλημμυρίζει
κι απ' τον καημό βαραίνει μες τα στήθη.
Κι εμας τις δυό φωνάζει
να βρεθούμε κοντά της.
'Ομως, [...]
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
Αλκαίος και Σαπφώ
Δοχείο κρασιού από Ακράγαντα Σικελίας (470 π.Χ.)
Κρατική Αρχαιολογική συλλογή Μονάχου
Για την Ατθίδα
«πάλι πάλι ο έρωτας` ο έρωτας με παιδεύει
και πώς να τον παλέψω Ατθίδα μου` που
αυτός με τα φαρμάκια και τις γλύκες του
μου κόβει τα ήπατα το τέρας!
κι εσύ πάει με βαρέθηκες`
κάνεις φτερά το ξέρω για την Ανδρομέδα
ποια `ναι λοιπόν αυτή που σε ξετρέλανε
η χωριάτα που μήτε
καν πώς να κρατήσει το φουστάνι της πάνω
από τον αστράγαλο δεν ξέρει;»
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
Χάλκινο κέρμα με την προτομή της Σαπφούς από τη μία όψη και την άρπα από την άλλη
Ρωμαϊκής εποχής 2ος αιώνας C. E.Βρετανικό Μουσείο
Ρωμαϊκής εποχής 2ος αιώνας C. E.Βρετανικό Μουσείο
Από της Κρήτης τα μέρη στην ιερή κοιλάδα, έλα
στ' όμορφο το τέμενος με τις μηλιές
και τους βωμούς π' αχνίζουνε λιβάνι.
Νερό καθάριο αχομανάει μέσα απ' των δέντρων τα κλαριά
και ρόδα σκιάζουνε το μέρος,
από το λίκνισμα των φύλλων κατεβαίνει ο ύπνος.
Υπάρχει εδώ ένα λιβάδι αλογοτρόφο,
που απ' τους ανθούς της άνοιξης πλαντάζει
και το γλυκάνισο, πόσο όμορφα μυρίζει!
Από παντού γλυκοφυσάνε αγέρια.
Αχ έλα, Κύπριδα, τα γιορτινά εσύ στεφάνια πάρε
και στους χρυσούς τους κήλικες το νέκταρ κέρνα.
Μετάφραση Παν.Λεκατσά
Η Σαπφώ εμπνέεται από την αγάπη - Αγγέλικα Κάουφμαν (1775)
Γρήγορα η ώρα πέρασε, μεσάνυχτα κοντεύουν,
πάει το φεγγάρι πάει κι η Πούλια βασιλέψανε
και μόνο εγώ κείτομαι δω μονάχη κι έρημη
ο Έρωτας που βάσανα μοιράζει
ο Έρωτας που παραμύθια πλάθει,
μου άρπαξε την ψυχή μου και την τράνταξε
ίδια, καθώς αγέρας από τα βουνά
φυσάει μέσα στους δρυς, φυσομανώντας.
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
Η Σαπφώ ορμά στη θάλασσα -Jean Joseph Taillasson (1791)
«Άλλοι τους ιππείς, άλλοι τους πεζούς
και άλλοι τα καράβια θεωρούν το καλύτερο
πάνω στη γη` εγώ νομίζω πιο καλό
ό,τι αγαπά ο καθένας.
Και όλοι μπορούν να το νιώσουν αυτό,
αφού η Ελένη – που όλες τις άλλες
στην ομορφιά ξεπερνούσε –
τον άντρα της τον άριστο
τον άφησε κι έφυγε στην Τροία με πλοίο
και καθόλου δεν νοιάστηκε
για γονείς και για κόρη,
μα την ξεστράτισε η Κύπριδα.
Εύκολα ο νους και η καρδιά μας
λυγάει. Έτσι κι εγώ την Ανάκτορα
λαχταρώ
που λείπει μακριά μου`
το λικνιστό της βάδισμα ποθώ,
το φωτεινό της πρόσωπο να δω,
παρά τα άρματα Λυδών με ένοπλους
να μάχονται.»
Μετάφραση Κώστας Τοπούζης
Σαπφώ ξαπλωμένη - Von Dannecker (1797-1802)
"Γλυκιά μου Μίκα,
να σ’ αγαπώ δεν θα πάψω,
κι ας προτίμησες τον έρωτα της Πενθελίδας
της κακότροπης.
Γλυκό τραγούδι ψάλλει
μαγευτική φωνή,
τρελαίνονται τ’ αηδόνια,
δροσιά σταλάζει η φωνή τους."
Μετάφραση Κώστας Τοπούζης
Η Σαπφώ πηδώντας στη θάλασσα από ακρωτήριο της Λευκάδας
Τεοντόρ Σασεριώ (1840) Μουσείο Λούβρου
Τεοντόρ Σασεριώ (1840) Μουσείο Λούβρου
ἄστερες ,ὲν ἀμφὶ κάλαν σελάνναν ἂψ
ἀπυκρύπτοισι φάεννον εἶδος ὄπποτα
πλήθοισα μάλιστα λάμπηι γᾶν ~
ἀργυρία.
===================================
κι ὅσ' ἄστρα γύρω βρίσκονται στὴν ἔκπα
γλη σελήνη παρευθὺς τὸ φωτεινὸ τους πρό
σωπο κρύβουν κάθε φορὰ ποὺ ἐκείνη ὁλόγιο
μη καταλάμπει τὴ γῆ τὴ σκοτεινὴ ἀνεβαί
νοντας ~ ἀσημοκαπνισμένη.
Η Σαπφώ προσεύχεται στην Αφροδίτη - Γεώργιος Μαργαρίτης (1843)
οἶον τὸ γλυκύμαλον (116D, 224P)
οἶον τὸ γλυκύμαλον ἐρεύθεται ἄκρωι ἐπ’ ὔσδωι
ἄκρον ἐπ’ ἀκροτάτωι, λελάθοντο δὲ μαλοδρόπηες,
οὐ μὰν ἐκλελάθοντ’, ἀλλ’ οὐκ ἐδύναντ’ ἐπίκεσθαι.
Καθώς το γλυκόμηλο κοκκινίζει στην άκρη του κλαδιού, στην
άκρη του πιο ακρινού κλαδιού· οι μαζώχτρες το ξέχασαν —
όχι, δεν το ξέχασαν ακριβώς, δεν μπορούσαν να το φτάσουν.
James Pradier (1852) - Μάρμαρο
Μουσείο Ορσέ στο Παρίσι
Μετάφραση
Καθώς το μήλο το γλυκό,
που στου κλαδιού την άκρη κοκκινίζει,
ψηλά, ψηλά στο ακρόκλωνο·
το δίχως άλλο το λησμόνησαν
την ώρα που ’κοβαν τα μήλα...
Αχ όχι, δεν το απολησμόνησαν,
μόνο που δεν μπορούσαν να το φτάσουν!
I. Θ. Κακριδής
που στου κλαδιού την άκρη κοκκινίζει,
ψηλά, ψηλά στο ακρόκλωνο·
το δίχως άλλο το λησμόνησαν
την ώρα που ’κοβαν τα μήλα...
Αχ όχι, δεν το απολησμόνησαν,
μόνο που δεν μπορούσαν να το φτάσουν!
I. Θ. Κακριδής
Ουίλιαμ Τιντ (1855)
Αποχαιρετισμός στην μαθήτρια.."Να 'σαι ευτυχισμένη, πήγαινε, άλλωστε τίποτα δε διαρκεί.
Να θυμάσαι όμως πάντα πόσο σ' αγάπησα,
κρατιόμασταν χέρι χέρι μέσα στη νύχτα που ευωδίαζε,
πηγαίναμε στην πηγή ή τριγυρίζαμε στους λόγγους
κι έφτιαχνα για το λαιμό σου γιρλάντες μεθυστικές".
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
Η Σαπφώ με την λύρα της -Jules Elie Delaunay (1828-1891)
Αποσπάσματα..
i
''....
μια παιδούλα τρυφερή λεπτή που μάζευε
αγκαλιές λουλούδια που η φωνή της κι
απ' της λύρας είναι ακόμη πιο γλυκιά
πιο λευκή κι απ' το γάλα πιο γλυκόπιοτη α-
πό το νερό πιο μελωδική απ' τη λύρα πιο
γαύρη απ' της φοράδας πιο βελούδινη απ'
το ρόδο πιο τρυφερή απ' το ρούχο το απαλό
πιο πολύτιμη από το χρυσάφι.''
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
Σαπφώ - Μπουγκερώ (1897)
ii
....μαντατοφόρος άνοιξης ηδονικής φωνής αηδόνι
της Αφροδίτης η θεραπαινίδα η χρυσοφώτεινη
ανέβαινε ψηλά η πανσέληνος
και στου βουνού το χώρο συναγμένες
καθώς σ' άλλους καιρούς της Κρήτης οι κοπέλες
έσερναν το χορό τριγύρω στον ωραίο βωμό
και με ρυθμό τα λυγερά τα πόδια τους
χτυπώντας πατούσανε στα τρυφερά των χόρτων
ανθουλάκια.''
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
Howard Park Letchworth (1907)
iii
''...
αρχινώ το τραγούδι μου μ' αιθέρια λόγια
μα γι'αυτό κι απαλά στ' άκουσμα
την Ομορφιά διακόνησα-τι ποιο μεγάλο θα μπορούσα
που μ' αξίωσαν (οι Μούσες) τη δική τους
δύναμη δίνοντας να λέω: αλήθεια
σε μελλούμενους καιρούς κάποιος
θα βρίσκεται να με θυμάτ' εμένα.''
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
Σαπφώ και Φάων , Pierre-Claude Delorme (1833)
Γρήγορα η ώρα πέρασε..
γρήγορα η ώρα πέρασε,μεσάνυχτα κοντεύουν,
πάει το φεγγάρι πάει κι η Πούλια βα-
σιλέψανε-και μόνο εγώ κείτομαι δω μονάχη
κι έρημη ο Έρωτας που βάσανα μοιράζει
ο Έρωτας που παραμύθια πλάθει
μου άρπαξε την ψυχή μου και την τρά-
νταξε ίδια καθώς αγέρας από τα βουνά χυ-
μάει μέσα στους δρυς φυσομανώντας.
Μετάφραση Οδυσσέας Ελύτης
Η Σαπφώ τραγουδά για τον Όμηρο - Charles Nicolas Laford (1824)
Παρνασσός -Ραφαήλ (1509-10)
Αποστολικό Παλάτι στο Βατικανό
Λεπτομέρεια από τον προηγούμενο πίνακα
Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης
Μουσική: Μιχάλης Τρανουδάκης
Τραγούδι: Αφροδίτη Μάνου
Λάμπει τ' ασημί του σπάρου
μες στο μάρμαρο της Πάρου
Στου μεσημεριού το φως
το τραγούδι της Σαπφώς
Λάμπει, λάμπει κι η χαρά μου
μες στην άσπρη κάμαρά μου
Κωπηλάτες του θανάτου
να 'χει Ελλάδες κι εκεί κάτου;
Να με πάτε, να με πάτε
σαν νησάκι που κοιμάται
Και βουές γεμίζει μόνον
στους αιώνες των αιώνων.
Αποστολικό Παλάτι στο Βατικανό
Paul Verlaine - Η Σαπφώ
Ξώφρενη, με τα μάτια ωχρά, με στήθος που ορθοσειέται,
και λιγωμένη απ’ ηδονή η Σαπφώ, που τη φλογίζει,
σα λύκαινα στα ολόψυχρα τ’ ακρόγιαλα γυρίζει.
Το Φάωνα φέρνει στο νου και τους Θεσμούς αρνιέται·
και βλέποντας πως μοναχή στα δάκρυα τώρα λιώνει,
τα μαύρα πλούσια της μαλλιά, τραβά και ξεριζώνει.
Κάποτε συλλογίζεται με σπαραγμό τα χρόνια,
που ’λαμπε αγνή η αγάπη της στη δόξα κι ομορφιά της,
και που την ετραγούδησε σε στίχους όπου αιώνια,
κάθε παρθένα θεν’ ακούει μες στα χρυσόνειρά της.
Και νά που τώρα πέφτουνε χλωμά τα βλέφαρά της
κι ορμά στην άγρια θάλασσα που ολάνοιχτη προσμένει·
ενώ ψηλά, σκορπίζοντας στο κύμα τη φωτιά της,
η ωχρά Σελήνη, του έρωτος η εκδικήτρα, βγαίνει.
Μετάφραση: Γεώργιος Σημηριώτης
Amanda Brewster Sewell - Σαπφώ
Περισσότερους πίνακες και έργα Τέχνης για τη Σαπφώ εδώ :
πηγές ποιημάτων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου